Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Τη Πασχαλία Τραυλού την παρακολουθώ από το πρώτο της βιβλίο, «Με μπαλαντέρ τη μοναξιά». Από τότε πέρασαν 17 χρόνια, 13 βιβλία και πολλές επανεκδόσεις. Το νέο της έργο ξεκινά με το βιβλίο, «Θεοί από στάχτη» και θα ακολουθήσουν δύο ακόμη βιβλία τουλάχιστον για να ολοκληρωθεί. Ο δρόμος της συγγραφής είναι μοναχικός αλλά ήρθε η ώρα που η ανανεωμένη κατ’ εμέ συγγραφικά Πασχαλία Τραυλού θα εξομολογηθεί στο Bookia για όλα…

Η Ροζαλία Σεφεριάδη, κόρη του Αρίστου και της Ελπινίκης, που κατέφυγαν πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη το 1914, είναι μια κοπέλα διαφορετική από εκείνες της γενιάς της. Aδιαφορεί για τα τετριμμένα κοριτσίστικα όνειρα και οραματίζεται μουσικές σπουδές στο Παρίσι, παρόλο που τα σύννεφα του ναζισμού σκιάζουν ήδη την Ευρώπη.

Κρύβοντας χρόνια ολόκληρα ένα εφημεριδόφυλλο με τη φωτογραφία του νεαρού μαέστρου Ανατόλ Κοβάλσκι, παίρνει την τύχη στα χέρια της όταν λαμβάνει ένα γράμμα από τη Γαλλία. Παιδική φίλη με τον Αλμπέρτο Μαλάχ, γιο του εύπορου βιβλιοπώλη της εβραϊκής κοινότητας, ο οποίος βιώνει την προσωπική του τραγωδία, θα καταστρώσει ένα ραδιούργο σχέδιο για να περιφρουρήσει τα μυστικά και των δυο τους. Χάρη σε αυτό το σχέδιο η Ροζαλία και ο Ανατόλ θα ανταμωθούν...

Τι θα προκύψει από τη μοιραία γνωριμία τους; Ποιο ρόλο θα παίξει στη σχέση τους ο Γαλλοεβραίος ζωγράφος Ζαν Πιερ Λαρούζ και ποιος είναι στ’ αλήθεια ο Κοβάλσκι;

Το πρώτο βιβλίο μιας συγκλονιστικής ιστορίας για τον ρατσισμό και τον έρωτα, την τέχνη και την τόλμη της ζωής, την προκατάληψη και την ελευθερία μέσα στις στάχτες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Πασχαλία Τραυλού ευχαριστώ που μου παραχωρείς συνέντευξη για το Bookia. «Θεοί από στάχτη» λοιπόν που ξυπνούν μνήμες. Ποιο ήταν το κλικ που σε ενέπνευσε γι’ αυτό το έργο;

Καταρχήν πρέπει εγώ να ευχαριστήσω εσένα και το Bookia που με στηρίζετε σε κάθε συγγραφική μου απόπειρα. Ακόμη περισσότερο δε, στο συγκεκριμένο συγγραφικό μου εγχείρημα το οποίο εκκολάπτεται μέσα μου από το 2011 και για τη δημιουργία του έχει προηγηθεί ενδελεχής μελέτη. Ιδεολογικό πυρήνα του έργου αποτέλεσε κάθε έκφανση ρατσισμού. Ήξερα ότι θα ερχόταν η στιγμή να δημιουργήσω ένα μυθιστόρημα με αυτό το φλέγον θέμα ως μια συγγραφική κραυγή γι’ αυτό το φαινόμενο που μαίνεται ακόμη και σήμερα αλλάζοντας συνεχώς μορφές. Αφετηρία του έργου δεν είναι μόνο η ναζιστική θεωρία. Ο σπόρος του ρατσισμού προϋπήρχε του Χίτλερ και των ομοϊδεατών του στις ανθρώπινες συνειδήσεις. Γι’ αυτό και θέλησα να δημιουργήσω ένα πλάσμα ανεξάρτητο και αγνό από ιδεοληψίες και προκαταλήψεις και να το φέρω αντιμέτωπο μ’ έναν κατεξοχήν ανελεύθερο κόσμο γεμάτο ρατσιστικές αντιλήψεις. Κι έπειτα έγινα η σκιά του για να παρακολουθήσω τι θα υποστεί και πώς είναι εφικτό – αν είναι εφικτό – να απεμπλακεί από τον ασφυκτικό και επικίνδυνο κλοιό μιας τέτοιας κατάστασης. Ετούτη η αποστολή ανατέθηκε στη Ροζαλία Σεφεριάδη, την κεντρική ηρωίδα μου που συστήθηκε στο κοινό με το βιβλίο Θεοί από στάχτη.

Μπορούμε να το θεωρήσουμε ιστορικό μυθιστόρημα κι αν πιστεύεις ακόμη πώς το Νταχάου και το Άουσβιτς συγκινεί τους αναγνώστες;

Θεωρώ ότι όλα μου τα βιβλία δεν περιλαμβάνουν αποκλειστικά τα χαρακτηριστικά ενός είδους μυθιστορήματος. Στο δεύτερο βιβλίο που θα εκδοθεί στις 6 Ιουνίου με τον τίτλο άνθρωποι από στάχτη είναι πολύ πιο σαφή τα χαρακτηριστικά του ιστορικού μυθιστορήματος. Στο Θεοί από στάχτη θα έλεγα ότι υπάρχουν έντονα στοιχεία ιστορικού, κοινωνικού και ψυχογραφικού/ ηθογραφικού μυθιστορήματος. Βάσει της λογοτεχνικής μου οπτικής και της όποιας αυτογνωσίας έχω αποκτήσει τόσα χρόνια, τα ιστορικά στοιχεία πρέπει να είναι «ζυμωμένα» με την υπόθεση και τους χαρακτήρες ώστε να μην φαντάζουν εμβόλιμα ή παρείσακτα στη ροή της υπόθεσης. Πέρα και πάνω από όλα γοητεύομαι από το ψυχογραφικό μυθιστόρημα.

Όσον αφορά το Άουσβιτς και το Νταχάου δεν θα πάψουν ποτέ να συγκινούν τους αναγνώστες γιατί αποτελούν ορόσημα φρίκης του σύγχρονου υποτίθεται πολιτισμού.

Ποιοι είναι οι θεοί και ποια είναι η στάχτη που αφήνουν;

Στο πρώτο βιβλίο με τον τίτλο Θεοί από στάχτη καλούνται στη Θεσσαλονίκη του 1914 να συμβιώσουν ντόπιοι Χριστιανοί Θεσσαλονικείς, Μικρασιάτες πρόσφυγες και Σεφαραδίτες Εβραίοι. Θρησκείες και συμφέροντα συγκρούονται και οι άνθρωποι άλλοτε αναζωπυρώνουν, άλλοτε αμβλύνουν και άλλοτε υπομένουν τις συνέπειες του θρησκευτικού ρατσισμού. Συμβολικά λοιπόν θεοί από στάχτη είναι οι θεοί που ανεμοσκορπίζονται όταν ο θρησκευτικός ρατσισμός ή ακόμη και η απλή θρησκευτική πίστη παραπαίει κάτω από την ανάγκη για επιβίωση. Στο όνομα της επιβίωσης οι άνθρωποι δεν διστάζουν να αμφισβητήσουν ή ακόμη και να εγκαταλείψουν τους θεούς τους που σαν καμωμένοι από στάχτη παύουν να έχουν υπόσταση και επιρροή στις ανθρώπινες σκέψεις και δράσεις.

Όσο υπάρχουν πόλεμοι, πείνα, προσφυγιά θα υπάρχει και ο ρατσισμός που θα ακονίζει τα νύχια του. Ποιος πιστεύεις ότι μπορεί να είναι ο ρόλος των συγγραφέων και των έργων τους απέναντι στο μεγάλο αυτό παγκόσμιο πρόβλημα;

Για να λέγεται κάποιος συγγραφέας θα πρέπει να αφουγκράζεται την εποχή του και να έχει τη δυνατότητα να διεισδύσει στη διαχρονικότητα των φαινομένων που στιγματίζουν τις ανθρώπινες σκέψεις και δράσεις. Συνεπώς, θεωρώ πως η κοινωνική συνείδηση είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του δημιουργού. Η λογοτεχνία οφείλει να επισημαίνει τα μελανά φαινόμενα και να αφυπνίζει συνειδήσεις, μέσα από ένα εύληπτο αλλά ιδεολογικά μεστό και με καλοστημένους χαρακτήρες έργο.

Η οικογένεια της Ροζαλίας Σεφεριάδη, της ηρωίδας σου αντιστέκεται στην προκατάληψη και έσπασε το φράγμα του ρατσισμού για να μπορέσει να επιβιώσει εν έτει 1939. Όμως στο γάμο της μ’ έναν Εβραίο αντιστάθηκε ο περίγυρος. Ήθελες να δείξεις το φόβο της κοινωνίας στην επιμιξία ή ότι οι θρησκείες είναι κατασταλτικός παράγοντας μέχρι και σήμερα;

Στο “Θεοί από στάχτη” ήθελα κατεξοχήν να τονίσω μια κοινωνική πραγματικότητα στην Ελλάδα του 1930. Υπάρχουν τεκμηριωμένες επιστημονικές μελέτες για την άτυπη απαγόρευση των επιμιξιών μεταξύ χριστιανών και εβραίων. Σε περίπτωση που παραβιαζόταν αυτός ο άγραφος κανόνες και αυτομωλούσε ο ένας στη θρησκεία του άλλου για να παντρευτούν αναλάμβανε ο περίγυρος να αποκαταστήσει «την τάξη», καταλήγοντας συχνά σε ακραίες συμπεριφορές όπως η περιθωριοποίηση αυτών των ζευγαριών ή ο φόνος. Σε αυτή την περίπτωση οι θρησκείες αποτέλεσαν ανασταλτικό παράγοντα ενσωμάτωσης και κοινωνικής εναρμόνισης. Ήθελα συνεπώς να θίξω αυτά τα φαινόμενα.

Γνωρίζουμε από την ιστορία πώς η εκκλησία βοήθησε πολλούς Εβραίους να σωθούν δίνοντας πλαστές χριστιανικές ταυτότητες. Γιατί τον παπα-Γιώργη τον έχτισες τόσο «αρνητικό» απέναντι στους Εβραίους ενώ θα μπορούσες να αποδώσεις το χριστιανικό του πρόσωπο;

Ο παπά Γιώργης είναι ένας μυθιστορηματικός ήρωας. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει κανόνας για το πώς θα παρουσιαστεί στο έργο. Εξάλλου, υπήρξαν πολλοί χριστιανοί που βοήθησαν στη διάσωση Εβραίων και άλλοι τόσοι που μπήκαν στα σπίτια τους και τα ρήμαξαν. Αντίστοιχα, υπήρχαν ανοιχτόμυαλοι ιερείς που ξεπερνώντας το χάσμα των θρησκειών λειτούργησαν με γνώμονα την ανθρωπιά τους και άλλοι που ήταν χριστιανοί κατ’ επίφαση. Για μένα η ανθρωπιά είναι κάτι που δεν καθορίζεται απ’ τον Θεό στον οποίο κάποιος πιστεύει αλλά από την εσωτερική του καλλιέργεια. Συνεπώς, ο παπά Γιώργης, ο ήρωας μου είναι ένας κοντόφθαλμος άνθρωπος που έτυχε να φοράει ράσο ή αν θέλεις, ένας άνθρωπος τον οποίο ούτε το ράσο ούτε το λειτούργημά του μπόρεσαν να τον βελτιώσουν και να τον αλλάξουν. Σε καμία περίπτωση όμως δεν ήταν κοντόφθαλμος επειδή φορούσε ράσο. Το γεγονός της ιδιότητάς του εξασφαλίζει μεγαλύτερη έμφαση στο μυθιστορηματικό χαρακτήρα.

Αυτογνωσία, ελευθερία, έρωτας, αγώνας για τα θέλω μας, σπάσιμο των προσωπικών μας αλυσίδων. Πιστεύεις ότι αν σήμερα θα είχαμε καταφέρει όλα τα παραπάνω, που αγωνίστηκε η Ροζαλία θα ήμασταν καλύτεροι άνθρωποι;

Νομίζω ότι το τρίπτυχο αυτογνωσία, ελευθερία και έρωτας αποτελούν την πηγή της ανθρώπινης ευτυχίας. Είναι όμως έννοιες και καταστάσεις δυσεπίτευκτες. Ποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι γνωρίζει πλήρως τον εαυτό του; Ποιος ότι είναι εντελώς ελεύθερος και ποιος ότι κατέκτησε τον απόλυτο έρωτα; Οι άνθρωποι αλλάζουν και μαζί τους μεταβάλλονται οι ανάγκες τους, τα ψυχοσυναισθηματικά χαρακτηριστικά τους και η στάση τους απέναντι στην έννοια της ελευθερίας. Άρα, αν καταφέρναμε να προσεγγίσουμε έστω αυτούς τους τρεις στόχους ίσως να γινόμασταν πιο ευτυχισμένοι και όχι καλύτεροι άνθρωποι. Το σίγουρο όμως είναι ότι ο κόσμος μας θα ήταν καλύτερος αν ήταν γεμάτος από ευτυχισμένους ανθρώπους.

Είχα επισκεφτεί το Νταχάου πολλά χρόνια πριν και οι φρικιαστικές εικόνες έρχονται συνεχώς στο νου μου. Η παράνοια στο μεγαλείο της. Τόσο περισσότερο τώρα που διάβασα την ιστορία σου. Πολλές φορές σκέφτομαι ότι δεν έχει τραβήξει άλλος λαός τόσα μαρτύρια όσο ο Ιουδαϊκός. Τελικά αυτός ο λαός σήμερα δικαιώνεται, ξεπληρώνει τις κατάρες ή εκδικείται για τα χιλιάδες θύματα;

Αυτός είναι ένας προβληματισμός στον οποίο αδυνατώ να απαντήσω. Για μένα στο συγκεκριμένο έργο είναι απλώς οι ήρωές μου που έτυχε να υποστούν την χιτλερική παράνοια. Δεν με απασχόλησε ούτε η εθνικότητα ούτε η θρησκεία τους. Θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι βουδιστές ή μουσουλμάνοι και να έχουν υποστεί διώξεις και ρατσισμό. Θα με συγκινούσαν το ίδιο.

Πρόσφυγες οι Μικρασιάτες το 1922, πρόσφυγες οι Εβραίοι το 1452, πρόσφυγες οι Σύριοι το 2017. Ίδιες απαράδεκτες συμπεριφορές από τους ντόπιους κι ας είχαν οι πρώτοι την ίδια θρησκεία. Το αυγό του φιδιού σκάει και απλώνει το δηλητήριο του. Στη χώρα των αξιών και Μεγάλων Ιδεών δεν μπορούμε να ζούμε κάτω από τον ίδιο ήλιο;

Φυσικά και μπορούμε με κανόνες, αλληλοσεβασμό και όρια. Από την πλευρά τους οι μετανάστες θα πρέπει να δείχνουν πως σέβονται τη χώρα που τους φιλοξενεί και οι ντόπιοι κατανοώντας πως σε αυτή τη θέση που βρίσκονται οι μετανάστες και οι πρόσφυγες θα μπορούσαν κάποτε να βρεθούν και οι ίδιοι. Εκνευρίζομαι όταν επευφημούμε τον Έλληνα Αντεντοκούμπο αλλά δεν θέλουμε το προσφυγάκι στην ίδια τάξη με το παιδί μας. Όπως επίσης συγχύζομαι όταν μετανάστες σκίζουν ή χλευάζουν την ελληνική σημαία. Πρόκειται για αντίρροπες δυνάμεις.

Ποια είναι η γνώμη σου για τη προβολή των συγγραφέων και του έργου τους από το Bookia;

Το Bookia ομολογουμένως κάνει εξαιρετική δουλειά για την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους και η συμβολή του είναι πολύτιμη ιδιαίτερα στους χαλεπούς καιρούς που διάγουμε.

Τι μπορούν να περιμένουν οι αναγνώστες από τα επόμενα δυο βιβλία της τριλογίας;

Πολλές ανατροπές, εκπλήξεις, νέους ήρωες που αναλαμβάνουν δράση, πλούσια και άγνωστη ιστορική πληροφόρηση.

Καλοτάξιδο το νέο βιβλίο σου «Θεοί από στάχτη», Πασχαλία Τραυλού, κι ανυπομονώ για τη συνέχεια!