«Ζήσε και αγάπησε όσο μπορείς».Αυτές ήταν οι λέξεις που έγραψε η Ροζαλία στο χαρτάκι που καρφίτσωσε στο τόπι της δαντέλας που άφησε κληρονομιά στην εγγονή της.Τι κρύβει αυτή η φράση;Τόλμη,πάθος,αυταπάρνηση,θυσία,τιμωρία,δικαίωση;

Η Ιστορία γίνεται πολλές φορές αντικείμενο.θέμα για μυθιστόρημα.Είναι άκρως ελκυστικό και ενδιαφέρον ένα βιβλίο που κρύβει αλήθεια ή καλύτερα που η αλήθεια στηρίζει τους ήρωές του.Η τριλογία της κυρίας Τραυλού αποτελείται από τρία πολύ δυνατά βιβλία που ενώνουν την ιστορία της Ροζαλίας Σεφεριάδη.

Αν η Ροζαλία γεννιόταν σήμερα πιθανόν να ήταν ένα συνηθισμένο κορίτσι,με επιθυμίες,όνειρα,ελευθερία και απόλυτη ανταπόκριση .του χαρακτήρα της.στην κοινωνία.Το κορίτσι αυτό όμως έρχεται στον κόσμο την δεκαετία του 20΄ στη Θεσσαλονίκη.Μια πόλη που μετρά λίγα χρόνια από την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους,,που έχει μια μεγάλη κοινότητα Εβραίων,Ελλήνων από τη Μικρά Ασία μετά την καταστροφή,γηγενών κατοίκων,Ευρωπαίων εμιγκρέδων.Ένα μωσαϊκό από πολιτικά,κοινωνικά,οικονομικά,λαογραφικά και ηθικά κομμάτια δημιουργούν τον πίνακα της Θεσσαλονίκης του μεσοπολέμου,που επιδρά στον χαρακτήρα και την συμπεριφορά των ηρώων του πρώτου βιβλίου της σειράς,«Θεοί από στάχτη».


«Η πατρίδα δεν είναι το χώμα αλλά εκείνοι που μας στηρίζουν και μας προσφέρουν στοργή και ασφάλεια»Ο Αρίστος και η Ελπινίκη ζουν στην Παλαιά Φώκαια της Μικράς Ασίας και βιώνουν από μικρά παιδιά τον αθώο και ανεπιτήδευτο έρωτά τους.Κάνουν όνειρα για το μέλλον τους αν και ανήκουν σε διαφορετικά κοινωνικά σκαλοπάτια.Ο Αρίστος ένα φτωχό και ευεργετημένο παιδί από τον πατέρα της Ελπινίκης,καταφέρνει να γίνει το ΄΄δεξί χέρι΄΄ τού στο μεγάλο εμπορικό και ραφτάδικό του.Μαθαίνει την τέχνη του εμπορίου και της ραπτικής με πείσμα και πάθος για να καταφέρει κάποτε να γίνει ισάξιος του ευεργέτη του και άντρας του κοριτσιού που λατρεύει.Παρά την άρνηση του αφεντικού του σχεδιάζει να πάρει την Ελπινίκη και τη μητέρα του και να φύγουν για την Θεσσαλονίκη.Άλλωστε παντού κυριαρχεί ο φόβος και η αβεβαιότητα μιας και οι Τούρκοι έχουν ξεκινήσει την ανελέητη εκδίωξη των χριστιανικών πληθυσμών της Ιωνίας.Λίγο πριν καταφέρουν να φύγουν,οι τσέτες,σκορπούν το θάνατο.Ο Αρίστος η Ελπινίκη και ο μικρός της αδελφός καταφέρνουν να ξεφύγουν,αφήνοντας πίσω τους νεκρούς όσους αγάπησαν στη ζωή τους.Το Ζοζεφίν είναι το καράβι που θα τους πάει στην πόλη που ονειρεύτηκαν ως γη της επαγγελίας.Το ταξίδι τους θα σημαδευτεί από το μοιρολόι μιας μάνας που νανουρίζει το πεθαμένο παιδί της μέσα την αγκαλιά της.Ο σκοπός του Ζοζεφίν θα μείνει για πάντα στην καρδιά της Ελπινίκης.Θα γίνει για πάντα το νανούρισμα όλων των παιδιών που έμελλε στα επόμενα χρόνια να βιώσουν τον θάνατο και τη διαστροφή του Β΄Παγκοσμίου πολέμου.

Το πρώτο μέρος της «Ελεγείας της στάχτης» είναι ένας μακρύς πρόλογος που εισάγει τον αναγνώστη στο συναισθηματικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο πρόκειται να γεννηθεί η Ροζαλία.Η κυρία Τραυλού καταφέρνει με την ζωντανή αφήγησή της να μας "φωτογραφήσει"μια Θεσσαλονίκη που παρασάγγας απέχει από την "Νύμφη του ΘερμαΪκού",την κοσμοπολίτισσα,αλέγρα,επιβλητική συμπρωτεύουσα.Από τα μάτια των πρώτων προσφύγων του 1914 η πόλη είναι ένα μαύρο λασπωμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης που οι συνθήκες διαβίωσης είναι από τραγικές έως ανύπαρκτες.Άθλιες ζωές,άθλιοι άνθρωποι με μέλλον εκ των προτέρων δυσοίωνο.

Η θρησκεία είναι ο συνδετικός κρίκος των Ελλήνων της Μικράς Ασίας,απέναντι στην Οθωμανική αυτοκρατορία που πάντα είχε απώτερο στόχο τον εξισλαμισμό των Χριστιανών της Ιωνίας.Μέσα από τις βαθιά ριζωμένες αξίες της θρησκείας τους, απαξιώνουν οποιονδήποτε έρθει σε επαφή με το εβραϊκό στοιχείο της πόλης.Οι σεφαραδίτες Εβραίοι παρ΄όλ΄αυτά,κατέχουν το μεγαλύτερο κομμάτι της οικονομίας της Θεσσαλονίκης.Η συγγραφέας, μέσα από το ιστορικό πλαίσιο της εποχής,καταδεικνύει την πολιτική θέση της Ελλάδας απέναντι στον εβραϊκό πληθυσμό και "χτίζει"ακούσια την πορεία τους στα μελλοντικά πογκρόμ της ναζιστικής Γερμανίας.

Ο Αρίστος από την άλλη παλεύει με την υπόσχεση που έχει δώσει στον εαυτό του και στην γυναίκα που αγαπάει.Να ζει σαν αρχόντισσα.Ο Αρίστος αντιπροσωπεύει την πατριαρχική οικογένεια.Τα ήθη και τις αξίες της Ανατολής που δεν έχουν έρθει σε επαφή με την πρόοδο της βιομηχανικής επανάστασης.Θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για την γυναίκα και τον μικρό της αδελφό.Δεν θα ήταν άντρας αν δεν μπορούσε να της δώσει ό,τι της στέρησε η προσφυγιά.Η Ελπινίκη βλέπει την δεινή κατάσταση και θέλει να φύγει από αυτήν.Ζητάει να δουλέψει,να προσφέρει,να βοηθήσει.Αντιμετωπίζει την άρνηση.Η Ελπινίκη και ο Αρίστος αποτελούν τα δύο όρια μιας μετάβασης.Η Ελπινίκη καταλαβαίνει,ο Αρίστος ονειρεύεται.Το ένα όριο είναι η παλιά αντίληψη των πραγμάτων ενώ το άλλο είναι η μετάβαση σε μια άλλη πραγματικότητα ,αυτή που καθορίζει πια την καινούρια κοινωνία,την νέα σκέψη.Η κοινωνική αλλά και ανθρώπινη αλλαγή διαφαίνεται από την αναφορά της συγγραφέως στα κινήματα και τις απεργίες των συνδικάτων των εργαζομένων στα καπνεργοστάσια.

Όταν τελικά ο Αρίστος βρίσκει δουλειά στου Σαούλ το υφασματάδικο καταφέρνει να πραγματοποιήσει την αρχή της υπόσχεσής του αλλά και να απομακρυνθεί από τους πρόσφυγες ή καλύτερα να τον απομακρύνουν ως "αποστάτη" .Όση κατακραυγή και αν δεχθεί εκείνος θα συνεχίσει την πορεία του.Θα δικαιολογεί συνεχώς τον εαυτό του,για να αποτρέψει τις τύψεις του.Ο Αρίστος είναι μια πολυσχιδή προσωπικότητα-είναι το "κουτί της θλίψης".Ένα κουτί που μέσα κρύβει το παρελθόν,το παρόν και το μέλλον (του;).Στην πορεία της ανάγνωσης ,ο αναγνώστης,ανακαλύπτει ότι το "κουτί της θλίψης"δεν είναι παρά η Ιστορία της Ελλάδας μέσα από αποκόμματα εφημερίδων,επιστολών από τον Τούρκο φίλο του,μια διαθήκη ,κομμάτια της Ελλάδας του μεσοπολέμου,ένα αυτοσχέδιο αλμανάκ γεμάτο από την συναισθηματική φόρτιση του κατόχου του.

Η Ελπινίκη είναι το αλληγορικό πρόσωπο του πρώτου βιβλίου.Είναι όλες οι γυναίκες που ήρθαν από την βασανισμένη Μικρά Ασία.Από το "όλα" στο τίποτα.Είναι όλες οι γυναίκες της Ιωνίας που απαγκιάσαν στην παλιά Ελλάδα με πίκρα,τόλμη,πείσμα νοσταλγία και καρτερικότητα..Έκλεισαν στην καρδιά τους τα όνειρα,τις εικόνες,τον όλεθρο,το χαμό και ύψωσαν το κεφάλι στην καινούρια κατάσταση.Έφεραν μαζί τους τις συνταγές τους,τους τρόπους τους,τα έθιμά τους.την καθημερινότητά τους και κατάφεραν να τα εντάξουν στην άγνωστη γι΄αυτές πραγματικότητα.Δεν ξέχασαν,προχώρησαν.Δεν κοίταξαν από μακρυά,ενσωματώθηκαν.Δεν λύγισαν γαντζώθηκαν.Στη σημερινή πραγματικότητα η Ελπινίκη θα μπορούσε να είναι μια γυναίκα με κατάθλιψη.Το 1914 όμως δεν υπάρχουν "συνεδρίες".Η κατάθλιψη ή η μελαγχολία είναι αναγκαστικά αυτοδιαχειρίσιμες.Έτσι η Ελπινίκη ανακαλύπτει τον τρόπο να αντεπεξέλθει.Δημιουργεί ένα αυτοσχέδιο "ζύγι" για να κλείσει τις ανοιχτές πληγές της.Θέλει να τα έχει καλά με τον Θεό αλλά και με τις επιλογές του άντρα της.Βαυκαλίζει τον Αρίστο για να ησυχάσει τον εγωισμό του ,αλλά δουλεύει κρυφά για να συντηρεί την οικογένειά της.Μεγαλώνει την κόρη της με την ηθική , τις αξίες και τα πρότυπα που τάσσει η εποχή αλλά αφήνει τον άντρα της και τον αδελφό της να πραγματοποιούν τα εφηβικά και ελευθεριάζοντα θέλω της.Η μάχη που δίνει για να εξισορροπήσει θα γίνει ψυχοσωματική πληγή.Η κυρία Τραυλού θα περιγράψει την φυματίωση,που ταλανίζει και εξαφανίζει εκείνη την εποχή χιλιάδες ανθρώπους,μέσα από την Ελπινίκη με τρόπο δραματικό αλλά καθόλα ταιριαστό,ρεαλιστικό,ως φυσικό επακόλουθο για μια τραγική προσωπικότητα.Δεν θα μπορούσε να σηκώσει και άλλο βάρος στην πλάτη της.Δεν θα μπορούσε να εξηγήσει στον εαυτό της αυτά που συμβαίνουν στην κόρη της.Αν ο αναγνώστης δει λίγο παραπέρα την τραγική φιγούρα της Ελπινίκης όμως θα ανακαλύψει ένα δυνατό και προσηλωμένο χαρακτήρα.Θα αναγνωρίσει την γυναίκα που αφήνει μια μικρή φωτιά να σιγοκαίει μέσα της.Όταν κοιτάζει την κόρη της βλέπει σε έναν καθρέφτη τις δικές της χαμένες επιθυμίες,τα δικά της όνειρα,τους κρυφούς της πόθους..Πάλι βάζει το "ζύγι" της.Εκείνη θα σταθεί, η κόρη της θα πετάξει.Εκείνη θα ζει με αυτά που όρισε η μοίρα της,εκείνη θα φτιάξει τη ζωή της μόνη της.Εκείνη θα συνεχίσει να πορεύεται μέσα από την κριτική του μικρόκοσμου που ζει,η κόρη της θα μεγεθύνει τα όριά της και θα της δώσει την ευκαιρία να κρίνει η ίδια τον εαυτό της μέσα από την αυτογνωσία

Οι ήρωες του πρώτου βιβλίου έχουν μια περίεργη τραγικότητα.Οι επιθυμίες τους βρίσκονται σε υπόγειες "κρύπτες"της υπόστασης του καθενός.Συμπεριφέρονται κατ΄ανάγκη με δεδηλωμένο τρόπο απέναντι στην κοινωνία,την οικογένεια,τις ιδεολογικές και θρησκευτικές νόρμες.Διχάζονται,καταπιέζονται,ασφυκτιούν.Η κυρία Τραυλού με έναν ευρηματικό τρόπο,δημιουργεί το κατάλληλο περιβάλλον για την εμφάνιση της Ροζαλίας.

Η Ροζαλία είναι μικρό κορίτσι και πατάει με τα λουστρινένια της γοβάκια τα μυρμήγκια στην αυλή του σπιτιού της,μπροστά στα έντρομα μάτια του Αλμπερτο,του Εβραίου φίλου της.Χορεύει σουινγκ με τους ήχους του πρώτου δίσκου που φέρνει ο θείος της στο σπίτι,όταν ο φόβος της δικτατορίας του Μεταξά παραλύει τις ζωές των ανθρώπων.Μαθαίνει κιθάρα όταν το πιάνο είναι το ενδεδειγμένο όργανο εκμάθησης για τις δεσποινίδες της εποχής. Κάνει βόλτες και σιγοπίνει τον καφέ της με τον Αλμπερτο στο καφενείο του Αχμέτ.Ερωτεύεται από την φωτογραφία μιας εφημερίδας τον Ανατόλ Κοβάλσκι,τον μεγάλο μουσικό που διδάσκει στο Παρίσι.Υπόσχεται στον εαυτό της να τα καταφέρει.Βαρύ το τίμημα της απόφασής της.Με το μικρό της πόδι σκοτώνει τα μυρμήγκια με τις ενέργειές της "καταστρέφει" ανθρώπινες ζωές.Το γνωρίζει,το συνειδητοποιεί αλλά συνεχίζει.Παγιδεύει τη Νεφέλη σε ένα γάμο παρωδία.Κινεί τα νήματα της ζωής του φίλου της σαν να είναι μια μαριονέτα.Κρύβεται πίσω από το ψέμα για να βαδίσει στη μοίρα που η ίδια καθορίζει.Για τα πάθη της,για τον έρωτά της.

Το Παρίσι του ΄39 είναι μια μαγευτική πόλη.Στις σελίδες του βιβλίου το ταξίδι είναι υπέροχο!Ζωντανό.όμορφο,γεμάτο τέχνη,στα μπουλεβάρτα του.Η συγγραφέας μας "ξεναγεί" στο Παρίσι λίγο πριν ξεκινήσει ο πόλεμος.Η Μονμάρτη ένα πολύβουο καλλιτεχνικό μελίσσι,οι άνθρωποι διαφορετικοί σε σχέση με τη Θεσσαλονίκη.Η Ροζαλία ζει το όνειρό της.Είναι μόνη της απέναντι στο άγνωστο.Ένα ημερολόγιο θα γίνει το μακρύ εξομολογητήριό της.Πιάνει δουλειά στο Μουλέν Ρουζ,με μια κιθάρα και το σκοπό του Ζοζεφίν.Τα χέρια και η κιθάρα της αλλάζουν την υπέροχη μουσική σε μια μελωδία μαγευτική που μαγνητίζει όποιον την ακούσει και μένει για πάντα στην καρδιά και στο μυαλό του.Η Ροζαλία επίσης συναντά τον άντρα της φωτογραφίας.Τον Ανατόλ Κοβάλσκι,τον έρωτα,την αγάπη,τον μέντορά της στη μουσική,τον άνθρωπο που θα αναδείξει τον καλό και κακό χαρακτήρά της.Ο Κοβάλσκι είναι το τέλος και η αρχή.Το μέσο μετάλλαξης της κεντρικής ηρωίδας.Κορίτσι,γυναίκα,μάρτυρας,θύμα.

Το τέλος του βιβλίου «Θεοί από στάχτη»είναι γεμάτο αγωνία,ένταση και προΪωνίζει την έλευση του πολέμου και την σκληρή πορεία των ηρώων του βιβλίου.Ποιά μορφή θα έχει η λύτρωση;Πού θα οδηγήσουν οι επιλογές των ηρώων;

Συνοψίζοντας,όσον αφορά στο πρώτο μέρος της «Ελεγείας της στάχτης» το θέμα,αποτελεί ένα πολυαναφερόμενο ιστορικό πλαίσιο.Αυτό,αν και πολύ εύκολα μπορεί ν΄αποτελεί παγίδα για ένα συγγραφέα,στη συγκεκριμένη περίπτωση,εμπλέκεται τόσο αρμονικά με τη μυθοπλασία που δημιουργεί μια φυσική ροή γεγονότων και καταστάσεων που δεν αφήνει τον αναγνώστη να κουραστεί από την επανάληψη των συγκεκριμένων περιόδων της Ιστορίας.Η εναλλαγή τόπων και προσώπων ξεκουράζει ,λειτουργεί ως μέσο αποτροπής της αίσθησης "deja vou" που έχει τύχει να νοιώσει κάποιος διαβάζοντας βιβλία μερικές φορές.

Η γραφή είναι απλή.Οι διάλογοι κρύβουν ειλικρίνεια και αμεσότητα με αποτέλεσμα να κάνουν τον αναγνώστη να αισθανθεί οικεία.Η ανάγνωση δεν διακόπτεται από παραπομπές και αστερίσκους που σημαίνει πως παραμένεις στην ιστορία και εναρμονίζεσαι πλήρως με τα τεκταινόμενα.Στο τέλος του βιβλίου ο αναγνώστης ανακαλύπτει πως διάνυσε μια διαδρομή πολλών χρόνων,έζησε δύο γενιές ανθρώπων και αναμένει το μέλλον των ηρώων σαν να μην τέλειωσε ποτέ το πρώτο βιβλίο.

ΒΙΒΛΙΟ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ-ΚΡΙΤΙΚΕΣ Λίτσα Κοντογιάννη

Η συγγραφέας μέσα από την υπέροχη γραφή της, η οποία έγινε πλέον πιο ώριμη και μεστή, σε μια ιστορία απόλυτα πραγματική, καταφέρνει να μας χώσει στη κυριολεξία στην αφήγησή της και μπορούμε να συμβιώσουμε ό,τι ζουν οι ήρωές της.

Μια πολυπρόσωπη αφήγηση όπου οι χαρακτήρες της είναι απόλυτα αληθινοί, ολοκληρωμένοι, ζουν και αναπνέουν και πείθουν για την ύπαρξή τους.

Ένα πολύ καλογραμμένο, ιστορικό και καθηλωτικό μυθιστόρημα με μια εξαιρετική αναπαράσταση εποχής, αποτέλεσμα μιας έρευνας χρόνων.

Η ιστορία ξεκινά από την Παλαιά Φώκαια Ιωνίας της Μικράς Ασίας το 1914, συνεχίζει στη Θεσσαλονίκη με την σφαγή της Σμύρνης, και μετά μας μεταφέρει στο Παρίσι, λίγο πριν την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Γνωρίζουμε καλύτερα την κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος μέσα από την δική της αφήγηση που γίνεται σε πρώτο πρόσωπο. Μια γυναίκα προοδευτική, ασυμβίβαστη με την εποχή της, γεμάτη όνειρα, ξέρει ακριβώς τι θέλει, βάζει στόχους και τους πραγματοποιεί με πείσμα.

Όπως μας λέει και η ίδια η συγγραφέας, αυτό είναι «το πρώτο βιβλίο μιας συγκλονιστικής ιστορίας για τον ρατσισμό και τον έρωτα, την τέχνη και την τόλμη της, την προκατάληψη και την ελευθερία μέσα στις στάχτες του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου».

Γι’ αυτό ας πάρουμε μια βαθιά ανάσα, και ας προετοιμαστούμε γιατί σύντομα έρχεται η συνέχεια….

Ο Αρίστος Σεφεριάδης και η Ελπινίκη Ευαγγελίδη ζουν στη Φώκαια της Μικράς Ασίας και ο έρωτας τρυπώνει ανάμεσά τους, αγνοώντας τις κοινωνικές τους διαφορές. Οι σφαγές των Νεότουρκων του 1914 ενώνουν το ζευγάρι, που καταφεύγει στη Θεσσαλονίκη και αποκτά τη Ροζαλία, ένα κορίτσι διαφορετικό από τα άλλα, που όταν μεγαλώνει ακολουθεί τον δικό της δρόμο και θέλει να υλοποιήσει τα όνειρά της πάση θυσία. Μέσα από την καθημερινότητά της περνάνε οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της Ευρώπης του Μεσοπολέμου, που προσπίπτει και εγκαλεί θεούς από στάχτη, μιας και ο Χίτλερ καιροφυλακτεί για να πατήσει επί πτωμάτων. Στο πρώτο βιβλίο της σειράς, η συγγραφέας καταγράφει τεκμηριωμένα και συναρπαστικά τις περιπέτειες δύο οικογενειών που μεγαλώνουν σε μια πόλη-χωνευτήρι πολιτισμών και θρησκειών, τη Θεσσαλονίκη, και τις φιλοδοξίες μιας κοπέλας που αγνοεί τον επερχόμενο πόλεμο για να ζήσει τον έρωτα και να υπηρετήσει τη μουσική στην πρωτεύουσα του φιλελευθερισμού και της ανεξαρτησίας, το Παρίσι.

Η κυρία Πασχαλία Τραυλού επιστρέφει στην εποχή που μας ταξίδεψε με το «Άγαλμα στη σοφίτα» και καταφέρνει να αποτυπώσει με ακόμη μεγαλύτερη παραστατικότητα και να χειριστεί ακόμη καλύτερα μια ιστορία πολυεπίπεδη και πολυπρόσωπη. Έρευνα χρόνων, μελέτη και κυρίως αγάπη απέναντι στους χαρακτήρες που έπλασε είναι κάποια από τα εχέγγυα που βρήκα σε αυτό το συναρπαστικό μυθιστόρημα. Επιπλέον υποδέχτηκα θετικά το πόσο πιο εμπλουτισμένες και πολυπρόσωπες ήταν οι ιστορίες των οικογενειών που παρελαύνουν στο μυθιστόρημα από τη δωρική περίληψη του οπισθόφυλλου, που δεν προετοιμάζει τον αναγνώστη για το τι θα συναντήσει διαβάζοντας αυτές τις σελίδες.

Η ας πούμε εισαγωγή στην ιστορία της Ροζαλίας είναι βαμμένη με αίμα, μιας και ο Αρίστος, γιος μιας πλύστρας κι ενός καροτσέρη, ερωτεύεται την Ελπινίκη, κόρη του ιδιοκτήτη του εμπορραφείου και ραφτάδικου όπου δουλεύει κι όπου έχει διαπρέψει με τις ιδέες του, την προκοπή του και την αγάπη του για το ρούχο. Μέσα από αυτόν τον αμφίπλευρο έρωτα ξεδιπλώνονται οι κοινωνικοί δεσμοί και οι ηθικές προκαταλήψεις μιας μεικτής κοινότητας, όπου ζουν αρμονικά Έλληνες και Τούρκοι: «Τον ίδιο ήλιο κοιτούσαν με τους Ρωμιούς και με το ίδιο φεγγάρι ερωτεύονταν» (σελ. 35). Σύντομα αυτές τις διαφορές αποσοβεί αναίτια και άδικα το τουρκικό λεπίδι, με τις σφαγές του ελληνικού στοιχείου το 1914, μια πρόβα τζενεράλε για τη σφαγή της Σμύρνης που θα ακολουθήσει. Η συγγραφέας αποφεύγει να επεκταθεί σε περιγραφές γεγονότων που όλοι ξέρουμε ή έχουμε διαβάσει σε πολλά άλλα μυθιστορήματα και καταγράφει με ψυχραιμία, όσο γίνεται μεγαλύτερη ουδετερότητα και βαθιά διεισδυτικότητα τα γεγονότα που θα οδηγήσουν τους δύο αγαπημένους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να βρουν καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη.

Μου άρεσε πολύ η έκφραση που συνοψίζει το αδιάρρηκτο δέσιμο των Ελλήνων που δε θέλησαν να εγκαταλείψουν τα πάτρια εδάφη, παρ’ όλο τον τρόμο και τις σφαγές του εθνικιστικού κινήματος του Κεμάλ: «Εδώ είναι θαμμένος ο άντρας μου, εδώ είναι ο τάφος του για να του ανάβω ένα κεράκι, εδώ είσαι εσύ και ο κόσμος που γνωρίζω και με έχει βολέψει σαν παλιά τρύπια παντόφλα που αρνούμαι να την πετάξω γιατί πήρε το σχήμα του ποδαριού μου» (σελ. 40).

Η συμπρωτεύουσα περιγράφεται απαράμιλλα, μελετημένα και καλοσχεδιασμένα μέσα από τις περιπέτειες του Αρίστου και της Ροζαλίας. Μου έκανε εντύπωση που, με προεξάρχοντα τον φανατισμό κυρίως του παπα-Γιώργη, ο οποίος κατά τα άλλα εκπροσωπεί μια ανεξίκακη θρησκεία, οι φτωχοί, πεινασμένοι και διωγμένοι πρόσφυγες αρνούνταν να υποκύψουν στα θέλγητρα των Εβραίων και δε ζητούσαν δουλειά από αυτά τα «γεννήματα του διαβόλου». Κι όμως δουλειές υπήρχαν μπόλικες, ανάγκη περισσότερη, αλλά όχι, πιστό το ποίμνιο στον ποιμένα του! Από την άλλη βέβαια ούτε οι Εβραίοι, που κυριαρχούσαν για πολύ καιρό στον οικονομικό χάρτη της πόλης, καλοδέχτηκαν τους πρόσφυγες: «Έχοντας βρει τα ζύγια τους με τους Τούρκους οι εβραίοι έμποροι δεν ήθελαν να διασαλευτούν οι ισορροπίες και προτιμούσαν διεθνές το λιμάνι της πόλης» (σελ. 74).

Μέσα από τα μάτια του Αλμπέρτο Μαλάχ, στενού φίλου της Ροζαλίας, η κυρία Τραυλού αποτυπώνει με διαύγεια και λυρισμό την ταυτότητα της πόλης: «Έως τότε στα μάτια του ρομαντικού Αλμπέρτο η πόλη έσταζε αδικαιολόγητα θλίψη και αίμα, αφού όλοι θα μπορούσαν να συνυπάρξουν αν έβαζαν στην άκρη τους αλλιώτικους θεούς και τα συγκρουόμενα συμφέροντά τους. Θεωρούσε πως η Θεσσαλονίκη ήταν ένας αλόγιστα πληγωμένος τόπος που αδυνατούσε να βρει την ταυτότητά του παραπαίοντας ανάμεσα στα συμφέροντα προσφύγων, ντόπιων, μουσουλμάνων κι εβραίων. Και διόλου δεν σκοτιζόταν ποιος πράγματι έφταιγε γι’ αυτές τις πληγές» (σελ. 129).

Κόντρα σε αυτές τις αντιλήψεις και μετά από μυριάδες προσπάθειες να σταθεί στα πόδια του και να φροντίσει τη γυναίκα που αγαπά και τον αδερφό της που σώθηκε μαζί τους, ο Αρίστος υποκύπτει και ζητά δουλειά στο ραφτάδικο του Σαούλ Μοδένο, ενός μαγκούφη, τσιγγούνη και τσιφούτη εβραίου και η τύχη τους αλλάζει, αν και με δυσκολία.

Με τα γεγονότα που εκτυλίχτηκαν στα μικρασιατικά παράλια, καθώς και με τις έντονες διαφορές που περιγράφονται στη συνέχεια μεταξύ των Εβραίων και των χριστιανών προσφύγων η κυρία Τραυλού δείχνει το αέναο εκκρεμές ζύγι της Ιστορίας απέναντι σε κατατρεγμένους και σε προνομιούχους. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι στην ουσία δεν έχουν τίποτα να μοιράσουν φαίνεται από τη σκέψη της συγγραφέως να παρατάξει εκπροσώπους των τριών βασικότερων θρησκειών και να παραθέσει ακριβοδίκαια τις αντιλήψεις τους, δείχνοντας πως οι ανθρώπινες επιθυμίες, τα πάθη και τα ελαττώματα πάντα θα υποκινούνται από συμφέροντα άλλων ή θα φουντώνουν χάρη σε έξυπνα ενορχηστρωμένη προπαγάνδα. Κι όχι μόνο υφίστανται και πάντα θα υπάρχουν ανισότητες αλλά η μικρόνοια και οι διαφορετικές μα κατά βάθος τόσο ίδιες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες εγκολπώνονται ένα διαχρονικό φαινόμενο, αυτό του ρατσισμού.

Κι από δω ξεκινάει η ζωή της Ροζαλίας, που έρχεται στο φως την ώρα που η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 χτυπάει την εξώθυρα του σπιτιού της κι από την οποία σώζονται σαν από θαύμα οι δικοί της. Αυτή η ηρωίδα είναι και η βασική πρωταγωνίστρια της σειράς των βιβλίων που ξεκινάει με τους «Θεούς από στάχτη» και απεικονίζεται με αδρά και ποικίλα χαρακτηριστικά. Είναι ένα κορίτσι που δε διστάζει να ακολουθήσει τα όνειρά της, δεν φοβάται να συνάψει μια γερή φιλία με έναν εβραίο, τον Αλμπέρτο Μαλάχ και δεν κιοτεύει να ερωτευτεί και να κυνηγήσει το ανέφικτο: να συναντήσει τον γοητευτικό μαέστρο Ανατόλ Κοβάλσκι που ζει στο Παρίσι. Αυτό δεν ήταν από την αρχή αυτοσκοπός της αλλά προέκυψε στην πορεία, όταν, σαν από θαύμα, ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη μουσική και βρήκε τη διέξοδό της! «Έκτοτε η Ροζαλία έψαχνε τη δική της ελευθερία μέσα στις νότες. Μπουχτισμένη απ’ τις ιστορίες για τις χαμένες πατρίδες και τους απάτριδες εβραίους, τους τουρκόσπορους πρόσφυγες και τους πατριώτες προδότες, αναζητούσε στη μουσική το οξυγόνο της» (σελ. 144).

Ιδιαίτερη μνεία θα κάνω στον Μεσοπόλεμο, μιας και βρήκα στα κεφάλαια που ζωντανεύουν αυτήν την περίοδο από τη μια έναν ιδανικό χαρακτηρισμό του Ιωάννη Μεταξά και από την άλλη ένα περιστατικό-αφορμή για άφθονο γέλιο με τον τρόπο που το κατέγραψε η κυρία Τραυλού, όλα αυτά με αφετηρία τις φιλελεύθερες και διευρυμένες αντιλήψεις του Πάκη, αδελφού της Ροζαλίας, που τελικά μπάρκαρε ναυτικός κι έτσι «πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω», όπως λέει και ο Όμηρος για τον Οδυσσέα. Ο Μεταξάς λοιπόν θεωρείται «Εθνικιστής μεν αλλά μετριοπαθής, λάτρης του Μουσολίνι και του Χίτλερ όμως ταυτόχρονα αγγλόφιλος, ίνδαλμα της ακροδεξιάς αλλά χωρίς φανατισμό και ακρότητες, φέρνοντας μάλλον σε δικτάτορα γιαλαντζί και όχι σε εθνικιστή αυθεντικό…» (σελ. 159). Όταν μάλιστα ο Πάκης φέρνει έναν φωνόγραφο και δίσκους με τραγούδια σουίνγκ, ξεσηκώνοντας τη γειτονιά, σύντομα οι καλοθελητάδες μηνύουν στον Αρίστο πως αυτά τα αμερικανόφερτα άσματα προσομοιάζουν με κομμουνιστών και θα βρουν κάνα μπελά! Αδρότατη περιγραφή εποχής, συμπεριφορών και νοοτροπιών!

Ας περάσουμε και στον Αλμπέρτο τώρα, έναν ιδιαίτερα ευαίσθητο χαρακτήρα, γιο βιβλιοπώλη, που προτιμούσε να κρύβεται στα βιβλία παρά να βγαίνει στον δρόμο να παίζει ποδόσφαιρο ή αργότερα να επισκέπτεται τα μπορντέλα της περιοχής. Κλειστός, διακριτικός, άτολμος σχεδόν, με ένα μεγάλο μαράζι να του τρώει την καρδιά, κατάφερε να βρει διέξοδο και να εκφραστεί για όσα κατέτρυχαν την εβραϊκή κοινότητα, ιδίως μετά το πογκρόμ της συνοικίας του Κάμπελ το 1931, γράφοντας ανώνυμα πύρινα άρθρα σε μεγάλη εφημερίδα της πόλης. Παρ’ όλ’ αυτά, η γνωριμία του με τον άνθρωπο που δίνει αυτά τα κείμενα στην εφημερίδα, θα σταθεί η αρχή του τέλους της αθωότητάς του. Αυτός ο γλυκός χαρακτήρας θα δεθεί με μια στενή φιλία με τη Ροζαλία και μαζί θα αντιμετωπίσουν όλες τις αντιξοότητες της ζωής, ώσπου κάποια στιγμή τα εμπόδια στις επιθυμίες και τα όνειρά τους γίνονται ένα και η Ροζαλία συλλαμβάνει ένα ανατριχιαστικό σχέδιο!

Υπέροχη, στρωτή γραφή, τεκμηριωμένες λεπτομέρειες ιστορικού, λαογραφικού κοινωνικού και οικονομικού φόντου, ολοζώντανες σκηνές με ρεαλιστικούς διαλόγους και ανατροπές είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που αγάπησα σε αυτό το μυθιστόρημα. Η μόνη μου ένσταση αφορά στη ζωή της Ροζαλίας στο Παρίσι, όπου αρχίζει να ζει τα όνειρά της με βραδύτερο ρυθμό απ’ ό,τι ήταν γραμμένο ως εκείνο το σημείο το μυθιστόρημα. Πέρασα ως αναγνώστης κυριολεκτικά από φωτιά και τσεκούρι, έζησα ανάμεσα στις οικογένειες εβραίων και χριστιανών, ήμουν λες αυτόπτης μάρτυρας σε δύο σημαντικά γεγονότα που άλλαξαν τις ζωές του Αλμπέρτο και της Ροζαλίας και μόλις η δράση μεταφέρθηκε στο Παρίσι ένιωσα σαν το κείμενο να μην προχωρούσε όσο γρήγορα θα ήθελα. Η Ροζαλία ξεκινάει μια ζωή από το μηδέν και σίγουρα πρέπει να υφανθεί γύρω της ένας νέος ιστός γεγονότων και χαρακτήρων όμως ήταν σχεδόν άνευρες οι περιγραφές και οι εξελίξεις. Επιπλέον το βιβλίο σταμάτησε σε ένα σημείο αρκετά ενδιαφέρον, χωρίς όμως την ένταση και την έκπληξη που θα χάριζε έντονο αίσθημα αγωνίας για το τι θα γίνει παρακάτω. Νιώθω όμως βαθιά μέσα μου πως ίσως η συγγραφέας να θέλει να δώσει μια ανάπαυλα στον αναγνώστη πριν τον ξαναβυθίσει χωρίς ανάσα σε επόμενες εκπλήξεις που θα εκτυλιχτούν στο δεύτερο βιβλίο της σειράς.

Πιστεύω πως ο νέος άθλος με τον οποίο ξεκίνησε να ασχολείται η κυρία Τραυλού δε θέλει να τονίσει μόνο τις κοινωνικές και θρησκευτικές διαφορές μεταξύ των ανθρώπων (που ουσιαστικά υφίστανται μόνο σε χαρτιά επιτελών ή κρυμμένα πίσω από συμφέροντα) ούτε το βάρος από τις συνέπειες αλόγιστων πράξεων, κυρίως αν εξαιτίας τους διακυβεύονται και αλλάζουν παντοτινά πορεία οι ανθρώπινες ζωές αλλά και την ελπίδα που ξεπετιέται μέσα από τις στάχτες που μένουν ως κατάλοιπα στον βωμό των θεών, μια ελπίδα που λέγεται «νιάτα»: «Ήξερε πως οι άνθρωποι αλλάζουν από γενιά σε γενιά κάνοντας έτσι γενναιότερα βήματα προς το μέλλον και πως αυτή η αλήθεια αποτελούσε έναν κανόνα απαράβατο που ωθούσε πάντα τους νέους να βελτιώνουν τον κόσμο τους» (σελ. 261). Από την άλλη μέσα από ποικίλα γεγονότα στιγματίζεται ο ρατσισμός απέναντι σε κάθε τι ξένο ή διαφορετικό: στο χρώμα, στη θρησκευτική πεποίθηση, στην ερωτική επιλογή, στο εισόδημα κ. π. ά. μόνο και μόνο για να τονιστούν οι πολύπλευρες εκφάνσεις ενός προβλήματος που παραμένει εμπόδιο για τη βελτίωση των ανθρώπινων σχέσεων, την ευόδωση καινοτόμων ή διαφορετικών ιδεών κλπ.

Στρωτό, καλογραμμένο, μελετημένο και με ένα ενδιαφέρον κεντρικό ζευγάρι ηρώων που συνδέονται με εντελώς πρωτότυπο τρόπο μεταξύ τους, το μυθιστόρημα «Θεοί από στάχτη» διαπραγματεύεται πολλά ζητήματα και καταφέρνει σε πολλές περιπτώσεις να δώσει μια διαφορετική ώθηση στην πλοκή, επιλέγοντας περιστατικά και γεγονότα που δε θεωρούνται κλισέ και με παρέσυραν σε μια εποχή και μια περίοδο που ακόμη μας στοιχειώνει ως λαό συλλογικά και ως ανθρώπους ατομικά.

Με τη γνωστή πια, αγαπημένη και λυρική γραφή της η κ.Τραυλού με ταξίδεψε και πάλι. Αυτή τη φορά, στα δύσκολα χρόνια του ξεριζωμού στην Θεσσαλονίκη του 1914, με την ιστορία του Αρίστου, της Ελπινίκης και της κόρης τους Ροζαλίας ένα ιδιαίτερο και χαρισματικό κορίτσι που παλεύει για τα όνειρα της.

Η Ροζαλία μεγαλώνει και είναι ξεχωριστή....ασυμβίβαστη, ατίθαση αλλά και ονειροπόλα. Θα ακολουθήσει με πείσμα και ψυχικό σθένος το ταλέντο και την καρδιά της και θα βρεθεί σε επικίνδυνα μονοπάτια....

Σ αυτά τα μονοπάτια βαδίζει αρμονικά στο πλάι της η ελληνική αλλά και η ευρωπαϊκή ιστορία, από τον ξεριζωμό από τους Τούρκους και την προσφυγιά, μέχρι και τον αιματηρό Β΄Παγκόσμιο πόλεμο.

Γεμάτο απο έντονα συναισθήματα το πρώτο μέρος αυτού του συγκλονιστικού μυθιστορήματος, με ολοκληρωμένους και ζωντανούς χαρακτήρες , εξαιρετική και μεστή γραφή, όμορφους διαλόγους και υπέροχες περιγραφές.

Μαγεύει και συγκινεί η ιστορία της Ροζαλίας...

Η τέχνη, ο έρωτας και η θέληση για ζωή παλεύουν να νικήσουν το ρατσισμό και τον θάνατο μέσα στις στάχτες του πιο ρατσιστικού και καταστροφικού πολέμου.

Δεν είναι εύκολο να σταματήσεις την ανάγνωση και τελειώνοντάς το, ανυπομονείς για τη συνέχεια στο δεύτερο βιβλίο. Εύχομαι και ελπίζω να μην αργήσει πολύ....