Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Η τέχνη του συγγραφέα είναι να μεταβολίσει τις λέξεις σε προσκυνητάριο των ψυχών και συνάμα σε εφαλτήριο του νου.

Συζητώντας για το «Εράν-Βυζαντινά αμαρτήματα» με τον Γιάννη Καλπούζο.

Τον συγγραφέα Γιάννη Καλπούζο τον πρωτογνώρισα προσωπικά στο πατάρι ενός βιβλιοπωλείου στην Κατερίνη όταν ήρθε να παρουσιάσει το βιβλίο του «Ιμαρέτ: Στη σκιά του ρολογιού». Από τότε δε χάνω καμιά παρουσίαση του γιατί έχω γίνει θαυμάστρια της γραφής του. Κάθε βιβλίο του με ταξιδεύει στην Ιστορία. Αλλά συνάμα με μαγεύει ο πλούτος των λέξεων και η ποιητική του ανάγνωση. Κάθε βιβλίο του είναι ξεχωριστό. Όπως και το τελευταίο που μας ταξιδεύει στο Βυζάντιο. Δε μπορώ να πω ποιο μου αρέσει περισσότερο. Φέτος οι αναγνώστες δεν είχαμε την τύχη να τον συναντήσουμε στις πόλεις μας και να συνομιλήσουμε μαζί του λόγω πανδημίας. Τον αναζήτησα όμως για να μου μιλήσει για το Bookia.

Ευχαριστώ κ. Καλπούζο για τη συνέντευξη που μου παραχωρείτε για το Bookia. Έντεκα χρόνια σας παρακολουθώ στα ιστορικά μονοπάτια.Έχετε γράψει και εκδώσει και δυο ποιητικά έργα καθώς και στίχους σε ογδόντα τραγούδια που έχουν μελοποιηθεί κι έχουμε σιγοτραγουδήσει. Τελικά ο Γιάννης Καλπούζος ποια ταυτότητα κρατά για τη ψυχή του; Την ποιητική ή τη ιστορική μυθιστορηματική;

Κρατώ τη συναισθηματική έξαρση που γεννάο λόγος και το φλόγισμα του νου που πάλι ξεπηδά μέσα απ’ τον λόγο. Γράφω για να πυρακτωθώ πρώτος εγώ, πιστεύοντας και ευελπιστώντας ότι θα παρασύρω στην ίδια θράκα τον αναγνώστη ή, παλιότερα όταν ασχολούμουν με τους στίχους για τραγούδια, τον ακροατή. Όλα για μένα είναι λόγος. Έχει σημασία τι λες, αλλά προκρίνω το πώς το λες. Κανείς δε γράφει εντελώς πρωτότυπα πράγματα, όπως έχει πει και ο Παλαμάς. Η τέχνη του συγγραφέα είναι να μεταβολίσει τις λέξεις σε προσκυνητάριο των ψυχών και συνάμα σε εφαλτήριο του νου.

Στο βιβλίο σας «Σέρρα» περάσατε και τα δικά σας μηνύματα όπως την Ανθρωπιά.Κάνοντας τον συνήγορο του διαβόλου, γνωρίζοντας πως δεν φταίνε πάντα οι λαοί, πιστεύετε πως σήμερα, που η Αγιά Σοφιά θα γίνει τζαμί σύμφωνα με διαταγή του Ερντογάν και μερικών φανατισμένων, οι Έλληνες θα μπορέσουν να σβήσουν το μίσος τους απέναντι τους; Κι αν ποτέ γίνει, πολύ δύσκολο, μήπως η λήθη μας θα βοηθήσει την απέναντι πλευρά;

Την Αγία Σοφία δεν μπορεί να τη μολύνει κανένας Ερντοάν (όπως προφέρεται στα τουρκικά το όνομά του και σημαίνει γεράκι) και καμιά μισαλλόδοξη ή καιροσκοπική ή καλώς σχεδιασμένη πολιτική. Έχει γράψει την ιστορία της κι έχει καταγραφεί ως σύμβολο του χριστιανισμού και της Ιστορίας του Ελληνισμού στις ψυχές και στον λογισμό εκατομμυρίων ανθρώπων. Ακόμη κι αν την γκρεμίσει, θα παραμένει όρθια. Εάν εμείς το θέλουμε, θα την κρατήσουμε όρθια. Εκείνο το οποίο πρέπει να προσέξουμε ως Έλληνες είναι να μην παραδώσουμε στον Ερντοάν προς εκμετάλλευση τον συναισθηματισμό μας. Να μην του επιτρέψουμε να ασκεί την προπαγάνδα του. Να πάψουν και πολλά Μ.Μ.Ε. στη χώρα μας να λειτουργούν ως οι καλύτεροι προπαγανδιστές του με την αναμετάδοση κάθε δήλωσης του ιδίου και των αξιωματούχων του. Να μάθουμε να βλέπουμε την Αγία Σοφία και χωρίς μιναρέδες. Να μάθουμε την ιστορία της, την Ιστορία μας. Να παλέψουμε για το αύριο μιας δυνατής Ελλάδας, οπλισμένοι απ’ τα διδάγματα του χθες και με το βλέμμα στραμμένο στην πνευματική καλλιέργεια. Το τυφλό μίσος αποτελεί τη μεγαλύτερη δυσαρμονία για την ανθρώπινη ψυχή. Η ανθρωπιά θα παραμένει πάντα η μεγαλύτερη επανάσταση. Πουθενά στον κόσμο δε φυτρώνουν μόνο λουλούδια ή μόνο αγκάθια. Στην Τουρκία, όπως και σε κάθε άλλο μέρος του κόσμου, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι-λουλούδια και δεν τους πρέπει το τυφλό μίσος για χάρη του όποιου Ερντοάν.

Το ιστορικό μυθιστόρημα έχει την τιμητική του. Τα βιβλία σας έχουν αγαπηθεί από χιλιάδες αναγνώστες. Πιστεύετε πως αυτή η εκτίμηση που υπάρχει στο πρόσωπο και τη γραφή σας οφείλεται στην τεκμηριωμένη έρευνα, στα μεγάλα κενά ή την απουσία που υπάρχουν στα σχολικά εγχειρίδια,στην υπέροχη μυθοπλασία και στους ήρωες, ήστη διαφορετική οπτική κριτική γωνία που καταθέτετε εσείς τα γεγονότα;

Η ερώτηση μάλλον θα έπρεπε να απευθυνθεί στους αναγνώστες των βιβλίων μου. Από τη μεριά μου πασχίζω να κάνω καλά τη δουλειά μου. Σέβομαι τον εαυτό μου αλλά και τους αναγνώστες. Θαρρώ ότι στα βιβλία μου ανακάλυψαν και εκτίμησαν όλα όσα αναφέρετε, όμως πάνω απ’ όλα την αναγνωστική ευφορία. Πέραν αυτού, γράφω κοινωνικά μυθιστορήματα με φόντο την Ιστορία και με πρωταγωνιστές απλούς ανθρώπους, πάντα κτισμένους από υλικά της εκάστοτε εποχής. Ίσως η εν λόγωειδοποιός διαφορά,σε σχέση με ό,τι έχει καθιερωθεί να λέγεται ιστορικό μυθιστόρημα, να παίζει το δικό της ρόλο στις επιλογές των αναγνωστών.

Πόσος χρόνος χρειάστηκε για την έρευνα σας για να γραφεί το Εράν;

Χρειάστηκα δύο χρόνια με δέκα έως δεκαπέντε ώρες δουλειάς ημερησίως.

Γιατί Βυζάντιο και γιατί αμαρτήματα; Πιστεύετε ότι κρύβεται ακόμη πολύ ανεξιχνίαστο σκοτάδι για εκείνη την εποχή που είναι άγνωστο στους περισσότερους αναγνώστες; Μήπως θα προχωρήσετε και σε άλλο βιβλίο με το Βυζάντιο;

Το Βυζάντιο έχει να κάνει με το ράμμα, με τη συνέχεια του Ελληνισμού και με τα στοιχεία που συνθέτουν την ταυτότητά μας∙ ιστορική, θρησκευτική, εθιμική, πολιτισμική. Σ’ αυτό αποσκοπεί το υπόστρωμα πάνω στο οποίο κτίζεται η μυθοπλασία, πέρα από να ζήσει όσο πιο παραστατικά γίνεται ο αναγνώστης όσα διαδραματίζονται και να κρίνει με βάση τα μέτρα και τα σταθμά εκείνης της εποχής. Τα «αμαρτήματα»ξεδιπλώνουν τα διαχρονικά πάθη και τις ανθρώπινες αδυναμίες. Η Εικονομαχία μού έδωσε την ευκαιρία ν’ ασχοληθώ με την εικόνα μας, είτε ως προς τη μορφή μας, είτε γενικότερα για την άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας. Με πόση σπουδή ασχολούμαστε με την εξωτερική μας εμφάνιση; Καταστρεφόμαστε μέσα μας όταν χαθεί εξαιτίας του αμείλικτου χρόνου ή για οποιοδήποτε λόγο το κάλλος της μορφής μας; Προσπαθούμε, παρά την όποια σωματική μας διάπλαση και οικονομική δυνατότητα, να μιμηθούμε τα πρότυπα των ωραίων ανδρών ή γυναικών που προβάλλονται με στόχο την καλλιέργεια μη αναγκαίων αναγκών; Την ομορφιά της ψυχής σε ποιο σκαλί των προτεραιοτήτων μας την έχουμε τοποθετήσει; Όσον αφορά τα σκοτεινά χρόνια του Βυζαντίου, όντως υφίστανται. Ελάχιστα γνωρίζουμε για τις ζωές των ανθρώπων εκείνων, μια και δεν έγραψαν γι’ αυτούς σύγχρονοί τους δημιουργοί. Πάσχισα να φωτίσω εν μέρει και αυτό το κομμάτι. Όμως προς το παρόν δεν ξέρω εάν θα το επιχειρήσω ξανά. Σίγουρα όχι στο άμεσο μέλλον.

Μεταξύ άλλων συγκράτησα: «Ο λαός είναι καπνός και παρασύρεται όπου φυσά ο αέρας» και «Άμα κρατιέται ο άνθρωπος γαντζωμένος στο εγώ του, μόνο σύντροφο έχει τον ίσκιο του. Δεν δένεται με καμιά ξένη καρδιά». Η ιστορία επαναλαμβάνεται όταν τη ξεχνούμε;

Τις ρήσεις που αναφέρετε τις θεωρώ μεγάλε αλήθειες της ζωής. Αν δε θέλουμε να παρασύρεται ο λαός όπου φυσά ο αέρας, θα πρέπει να γίνει κτήμα μας μια άλλη ρήση από το ΕΡΑΝ: «Ξεύρεις πότε και ποιες ιδέες θα προκόψουν; Όταν έρθει η στιγμή όσοι τις πιστεύουν να μη χρειάζονται προσταγές». Επί της ουσίας όταν κατακτήσει ο λαός την πνευματική καλλιέργεια. Ως προς την Ιστορία, θεωρώ ότι δεν επαναλαμβάνεται. Μπορεί να δείχνει ότι επαναλαμβάνεται, αλλά δεν ισχύει. Διαφέρουν οι συνθήκες, τα συμφέροντα, οι επιδιώξεις, τα μέσα και πολλά άλλα. Εκείνο που επαναλαμβάνεται είναι ο πόνος, ο οποίος δεν έχει πατρίδα, ούτε θρησκεία. Ασφαλώς έχουμε πολλά να διδαχτούμε από την Ιστορία, την οποία όμως δε γνωρίζουμε. Πρέπει και να αναθεωρήσουμε τη λανθασμένη Ιστορία που μάθαμε, να απογαλακτιστούμε από λογής λογής μυθεύματα και να τη μελετήσουμε σε βάθος.

Πόσο ψυχοφθόρο ήταν για τον Γιάννη Καλπούζο να διεισδύσει στην ψυχή των πρωταγωνιστών του, ιδιαίτερα του Υάκινθου, της Λυγινής και του Ροδανού που τα συναισθήματα ήταν έντονα και με γοήτευσαν αλλά και των δευτεραγωνιστών που ο καθένας άφησε έντονο το αποτύπωμα του;

Ήταν πράγματι οδυνηρό και ψυχοφθόρο αλλά συνάμα άκρως γοητευτικό να μεταμορφώνομαι ταχύτατα σε διαφορετικό πρόσωπο, σε άντρα, σε γυναίκα, σε απεχθή χαρακτήρα, σε ανθρωπιστή, σε αχρείο, σε δογματικό, να μιλώ ως παιδί και ως γέρος, να μεταλλάσσομαι σε βασανιστή και βασανιζόμενο, σε εικονομάχο και εικονολάτρη, σε θρήσκο και αρνητή της πίστης και ούτω καθεξής. Αυτός είναι ο τρόπος που γράφω. Ενεργώ και αισθάνομαι όπως ακριβώς καθένας από τους ήρωές μου. Μισώ, φθονώ, ζηλεύω, βιώνω τον θάνατο, σπαράζω και στη συνέχεια γελάω, ερωτεύομαι... όπως στην πραγματική ζωή ή μάλλον αυτή είναι η πραγματική μου ζωή όταν γράφω. Θα έλεγα ότι το πιο οδυνηρό για όποιον ανατρέχει επί μακρόν σε αλλοτινούς καιρούς, είναι η έντονη αίσθηση του πεπερασμένου της ζωής. Να συνυπάρχει με τόσους ανθρώπους, μυθοπλαστικούς ή μη, να μπολιάζεται με τα όνειρά τους, τις χαρές ή τις λύπες, τον μόχθο τους και τόσα άλλα, κι ύστερα ο πανδαμάτωρ χρόνος ν’ αποδεικνύει ξανά και ξανά πως είμαστε ένας κόκκος άμμου στο πέρασμα των χιλιετιών. Βεβαίως το αντίδωρο της οδύνης είναι η κατανόηση του εφήμερου της ύπαρξής μας και μέσω αυτού να οδηγηθούμε στο καταλάγιασμα της όποιας αλαζονείας μας.

Μέσα από τις σκληρές εικόνες ή τα βασανιστήρια που δέχτηκαν οι ήρωες μας, ξεπηδούν υπέροχες εικόνες και ποιητικές λέξεις όπως: Καταλαλιά, αστραπόβροντα του πόθου, χθαμαλός λόφος, φλογάτη πανσέληνος, αγλάισμα, χειρολαβές του ονείρου, μιμαρεία, γλυκασμοί της φύσης. Η γλώσσα μας κακοποιείται, στενεύουν οι λέξεις, ώστε οι παραπάνω να θεωρούνται από κάποιους επιτηδευμένες, με αποτέλεσμα να βλέπουμε σε βιβλία συγγραφέων να γίνονται επεξηγήσεις, που δεν το θεωρώ σωστό γιατί οφείλουμε να τις γνωρίζουμε. Ποια είναι η γνώμη σας;

Οι γλυκασμοί της γλώσσας έρχονται όταν καταβάλλουμε την προσπάθεια που απαιτείται.Τα καλά κόποιςκτώνται, να μην το λησμονούμε. Η ανάγνωση είναι συμπόρευση. Η γλώσσα μας εμπεριέχει ό,τι μας έχει κτίσει ως σήμερα. Όταν την αποποιούμαστε, υποσκάπτουμεκαι αλλοιώνουμε την ταυτότητά μας. Όσον αφορά τις επεξηγήσεις ενίοτε χρειάζονται, δε βλάπτει αυτό. Βλάπτει ο στραγγαλισμός της γλώσσας με παντοίους τρόπους και η συρρίκνωση του λεξιλογίου μας. Στα βιβλία μου χρησιμοποιώ λέξεις της εκάστοτε εποχής καθώς προσδίδουν κάτι στην ανάπλασή της. Εντάσσω και υπέροχες λέξεις στα κείμενά μου οι οποίες έχουν χαθεί, όπως η καταλαλιά που σημειώσατε, για να τις επαναφέρει στον νου του ο αναγνώστης ή για να τις μάθει εάν δεν τις γνωρίζει. Η αποκόμιση γνώσεων αποτελεί κατά τη γνώμη μου πτυχή της λογοτεχνίας.

Κύριε Καλπούζο σας ευχαριστώ για την όμορφη κουβέντα που κάναμε και ανυπομονώ το φθινόπωρο να σας ακούσω στην πόλη μου, να ακούσω και για όσα στη συνέντευξη δε μπόρεσα να ρωτήσω. Καλοτάξιδο να είναι το Εράν-Βυζαντινά Αμαρτήματα»!

Σας ευχαριστώ για τις ευχές και για τις εξαιρετικές ερωτήσεις, όπως και το Bookia για τη φιλοξενία και για όσα προσφέρει στην ελληνική λογοτεχνία!