Μέσα από ποιες διαδικασίες συγκροτήθηκε το ελληνικό κράτος αλλά και ποιες κεντρικές πολιτικές εξελίξεις, δυνάμεις και θεσμούς ανέδειξε κατά τον δέκατο ένατο αιώνα; Αυτό είναι το βασικό ερώτημα του παρόντος τόμου, ο οποίος περιλαμβάνει πέντε δοκίμια γραμμένα από ειδικούς επιστήμονες. Εξετάζονται οι διαδικασίες δημιουργίας των εθνικών κρατών κατά την προϊούσα κρίση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Διερευνάται γιατί έγινε και γιατί πέτυχε η Ελληνική Επανάσταση του 1821. Αναλύονται οι πολιτικές εξελίξεις της πρώτης περιόδου του ελληνικού κράτους με ιδιαίτερη έμφαση στις σχέσεις εξουσίας, στην ανάπτυξη των θεσμών, στις πολιτικές της βασιλείας. Μελετάται το Ανατολικό Ζήτημα, ο ελληνικός αλυτρωτισμός, οι επιπτώσεις της δημιουργίας των άλλων βαλκανικών κρατών στην πραγμάτωση των ελληνικών εθνικών στόχων. Οι σχέσεις της "Δύσης" με την "Ανατολή", η διάσταση ανάμεσα στην "παράδοση" και τη "νεωτερικότητα", οι αντιθέσεις ανάμεσα στο "έθνος" και την "αυτοκρατορία", οι παραδοχές περί της "ομαλότητας" του ελληνικού πολιτικού και κοινωνικού βίου κατά τον 19ο αιώνα αποτελούν αντικείμενο κριτικής προσέγγισης και επαναξιολόγησης. Το πρόβλημα της θεμελίωσης του ελληνικού κράτους εξετάζεται ενδελεχώς ενώ παράλληλα αποτιμάται κριτικά η συναφής με το θέμα ιστοριογραφία.

Περιέχονται τα κείμενα:
- Βαγγέλης Κεχριώτης: "Ρέκβιεμ για την Οθωμανική Αυτοκρατορία".
- Χρήστος Λούκος: "Η Επανάσταση του 1821".
- Χρήστος Λυριντζής: "Κράτος, εξουσία, πολιτική (1830-1880)".
- Νίκη Μαρωνίτη: "Βασιλευόμενη δημοκρατία: λόγοι και πρακτικές (1864-1910)".
- Κατερίνα Γαρδίκα: "Η Ελλάδα και το Ανατολικό Ζήτημα (1821-1923)".