Πρέπει από την πρώτη στιγμή να διευκρινιστεί πως τα γραπτά που συγκεντρώνονται σε τούτο το βιβλίο δε διεκδικούν σε καμμία περίπτωση κανέναν τίτλο παραπάνω από το βάρος και το περιεχόμενο που έχουν οι λέξεις: άρθρα και σημειώματα.
"Θίγουν" απλώς τα θέματα, δεν τα εξαντλούν, ούτε υπήρξε άλλωστε μια τέτοια πρόθεση ή επιδίωξη από την πλευρά του συγγραφέα.
Αυτά, για να κατανοηθεί καλύτερα η "σκοπιμότητα" της έκδοσης του παρόντος βιβλίου, που έχει πολύ περισσότερο χαρακτήρα και ύφος ντοκουμέντου με προορισμό την εκλαΐκευση και τη μαχητική προβολή ορισμένων απόψεων μέσα στα πλαίσια μιας επείγουσας επικαιρότητας, και πολύ λιγότερο, ή διόλου, αξιώσεις θεωρητικής προσφοράς.
[...]
Τα τελευταία χρόνια, μια αναβίωση του δογματισμού και στην περιοχή του πνευματικού και πολιτιστικού εποικοδομήματος είναι ασφυκτικά αισθητή και το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό ανάμεσα σε μια μερίδα της νεολαίας. Θα\' λεγε κανείς πως βρισκόμαστε μπροστά σε μια μαζοχιστική σχεδόν τάση βυθίσματος και αυτοεγκατάλειψης στα έτοιμα σχήματα και στην απλοϊκοποίηση, κάτι που μέχρι τα δικά μας χρόνια ήταν εξηγήσιμο και δικαιολογημένο λίγο ως πολύ, μια και η ίδια η εικόνα του κόσμου και των κοινωνικών συγκρούσεων φαινόταν πιο απλή και με πιο ξεκαθαρισμένα περιγράμματα, και τα γνωστικά μας εφόδια ήταν πολύ πενιχρά έως ανύπαρκτα, αλλά που σήμερα, μετά τόσο νερό και τόσο αίμα που κύλησε στα ποτάμια, μοιάζει σα μια κατάσταση που δύσκολα μπορεί να ερμηνευτεί κι ακόμα δυσκολότερο να βρούμε το σωστό δρόμο για την υπέρβασή της.
[...]
Θεσσαλονίκη, Μάιος 1978
Μανόλης Αναγνωστάκης

Ο τόμος περιέχει τα κείμενα: "Και πάλι για το υπερρεαλισμό" (1946), "Η αντικειμενικότητα του έργου τέχνης" (1956), "Προβλήματα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού" (1957), "Προλεγόμενα και επιλεγόμενα ενός περιοδικού" (1959, 1961), "Κάποιες διαπιστώσεις" (1959), "Η Υπόθεση Πάστερνακ" (1959), "Συνθήματα και πραγματικότητα" (1960), "Ανοιχτά χαρτιά" (1963-ανέκδοτο), "Προβληματισμοί και νέες σκοπιμότητες" (1965), "Θέμα ευθύνης" (1965-με αφορμή τα ιουλιανά), "Η σημασία ενός βιβλίου κι ένας κίνδυνος" (1966), "Το χρέος και ο λόγος" (1966), "Διοικητικές μέθοδοι και πνευματική ελευθερία" (1966-ανέκδοτο, με αφορμή την καταδίκη των σοβιετικών συγγραφέων Ντάνιελ και Σινιάφσκι), "Ανάγκη κριτικής και ελέγχου" (1966), "Λογοτεχνία και πολιτική" (1966), "Περί διαλόγου κτλ." (1971), "Άγραφη ιστορία" (1973), "Για το πολιτιστικό πρόβλημα, διαπιστώσεις-και ποιες οι ευθύνες" (1976), "Πολιτιστική ζωή και πανεπιστήμιο" (1977), "Πνευματική δημιουργία και πολιτιστικό κίνημα" (1977).