Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

«Γεννήθηκα στο Μεσολόγγι, γυρεύοντας την Έξοδο. Τα πρώτα μου ταξίδια ήταν με λέξεις πάνω σε λευκούς χάρτες. Με πούπουλα νεοσσών και γέλια παιδιών ταίριαξα τα φτερά μου. Μ’ αυτά έκανα τα πρώτα μου πετάγματα. Πιο μετά φορτώθηκα έναν καημό. Πάτησα στη γη. Στη γη με φτερά… Κάποια στιγμή δεν άντεξα. «Βάρα τις βίτσες σου, βάρα τες!» είπα στον νταουλιέρη της καρδιάς μου. Κι εκείνος τις βάρεσε. Κι ο καημός μου λυτρώθηκε χορεύοντας! Πάνω σε δικά μου λόγια τραγουδιών…»

Βιβλία της (παιδικά, εφηβικά, ενηλίκων) έχουν εκδοθεί από διάφορους εκδότες ανά τα χρόνια ("Αναγνώστης", "Ελληνικά Γράμματα", "Άγκυρα", "Gutenberg" κ.ά.) ενώ κάποια έχουν διακριθεί σε διαγωνισμούς. Το ένα από τον «Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου» και το άλλο από την «Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά». Μόνο από το ξεχωριστό βιογραφικό της, ποιητικό θα έλεγα, όπως και το μυθιστόρημά της, παρά το σκληρό θέμα του, με προκάλεσε να τη διαβάσω Τα ερωτήματα πολλά, μα αφήνω να σας τα απαντήσει η ίδια.

Κυρία Μυλωνά ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Από πότε γράφετε, και τι σας οδήγησε να γράψετε από εφηβική-νεανική λογοτεχνία για ενήλικους. Αυτό είναι το δεύτερο μετά την Επιστροφή, προς ενημέρωση στους αναγνώστες.

Ευχαριστώ κι εγώ κ. Παπαδημητρίου για τη δυνατότητα που μου δίνετε, μέσα από  το Bookia, να επικοινωνήσω με ανθρώπους που αγαπούν τα βιβλία. Στην ερώτησή σας τώρα… Από παιδί, θυμάμαι, είχα μία ευκολία στον γραπτό λόγο, που με έτερπε. Από την εφηβεία μου άρχισε να μετεξελίσσεται σε  επικοινωνία με το εσώτερο είναι μου. Μέχρι που έφτασε να μου γίνει αναγκαιότητα. Πλέον, δεν μπορώ χωρίς να γράφω! Στο δεύτερο σκέλος τώρα της ερώτησής σας… Μέσα μου έχω ένα παιδί, μια έφηβη, μια νέα κοπέλα, μια ενήλικη, μια μεστή σε ηλικία γυναίκα…, που διεκδικούν, κατά καιρούς, την προσοχή μου προσπαθώντας να την κερδίσουν. Άλλοτε βγαίνει κερδισμένο το παιδί, άλλοτε η μεστή σε ηλικία γυναίκα, άλλοτε η έφηβη… Εγώ άλλο δεν κάνω από το να αποτυπώνω στο χαρτί τη συνομιλία μας!

Το μέλλον είναι τα παιδιά, αυτά οφείλουμε να αγκαλιάσουμε, εσείς ως εκπαιδευτικός γνωρίζετε πολύ καλύτερα. Νιώσατε την ανάγκη να γράψετε αυτή την ιστορία για τους ενήλικες; Και για ποιο λόγο;

Ο χώρος της συγγραφής, για μένα, είναι χώρος ελευθερίας. Κινείται στα όρια του «είμαι» και του «θέλω». Την αλήθεια μου καταθέτω. Κι η αλήθεια δεν επιβάλλεται, απλά παρουσιάζεται. Προσωπικά, δεν μπορώ να κάνω κάτι από οφειλή. Ό,τι κάνω το κάνω με αγάπη, γιατί το θέλω πολύ. Και τα παιδιά τ’ αγαπώ πολύ. Με τα παιδιά μια ζωή ασχολούμαι, είτε ως μάνα, είτε ως γιαγιά, είτε ως δασκάλα παλιότερα, είτε  τώρα ως επισκέπτρια-συγγραφέας. Μέσα από τα έργα μου η αγάπη για τα παιδιά, η αγάπη μου για τον άνθρωπο γενικά, είναι αισθητή. Το συγκεκριμένο μυθιστόρημά μου «Δεν είναι τούτο τ’ άδικο…» προήλθε από μια προσωπική ανάγκη, παραμελημένη για χρόνια, να ακουμπήσω τους τύπους των ήλων των πολιτικών μου επιλογών. Να γνωρίσω τα πρόσωπα και τα γεγονότα που σημάδεψαν μια ολόκληρη εποχή κι αντιπροσωπεύουν αυτό που εγώ επέλεξα ν’ ακολουθήσω.

Ο Παυλάκης, ένα από τα πρόσωπα του βιβλίου, είναι ένα ιδιαίτερο παιδί που είχε ανάγκη την τρυφεράδα. Όμως οι ιδεολογίες των ανθρώπων της περιοχής τον ήθελαν άντρα και να μην κλαίει. Σήμερα υπάρχει ακόμη αυτή η αντίληψη. Πιστεύετε πως θα αφανιστεί ποτέ;

Τον ήθελαν… Εκείνος όμως, αν και μικρός, έβρισκε τον τρόπο να είναι ο εαυτός του! Κρυφά-φανερά κι οι άντρες κλαίνε… Και κλαίγανε, θαρρώ. Στο βιβλίο μου είναι φανερό αυτό. Οι άνθρωποι βρίσκουν και θα βρίσκουν, θεωρώ, τον τρόπο να ξεπερνάνε τις απαιτήσεις της εποχής τους. Άλλωστε κάθε εποχή κρύβει μέσα της τον σπόρο της επόμενης. Τον σπόρο της προόδου! Κι η πρόοδος εμπεριέχει το στοιχείο του εξανθρωπισμού μας και του σεβασμού των συναισθημάτων μας.

Μέσα στο μυθιστόρημά σας περνάτε την αντίληψη του γιου προστάτη και των κοριτσιών που είναι οικογενειακά βάρη. Του γιου που η μάνα Παύλαινα τον έχει ιδιαίτερη αδυναμία, σε αντίθεση με τις κόρες. Όπως λέμε ένα παιδί και δυο κορίτσια με το συμπάθιο. Όλο αυτό το κλίμα, που μεγάλωσαν πολλές γενιές, οδηγεί στο να είναι γυναίκα κτήμα του άντρα και να τη διαχειρίζεται. Μέχρι πότε;

Είδατε πόσο μεγάλο ήταν το τραύμα που βίωσε, παιδί όντας, ο μικρός μου Σάββας και πόσο εγκλωβίστηκε, όχι μόνο αυτός, αλλά κι η μάνα του, στο στερεότυπο της εποχής του; Και πόσο αρνητικά επηρέασε, επίσης, όλη του τη ζωή, αυτή η αναγκαστική επιλογή, οδηγώντας τον τελικά στον θάνατο; Αντίθετα, οι αδερφές του, αν και γυναίκες, είχαν τη δυνατότητα να «ανθίσουν!» Νομίζω ότι οι κακοποιητικές συμπεριφορές, επιλογές προηγούμενων εποχών, αλλά και τωρινών, αγγίζουν και τα δυο φύλα. Κι ότι το όνομα του θύτη δεν ταυτίζεται απόλυτα με το «ισχυρό» φύλο, όπως δεν ταυτίζεται απόλυτα με το «αδύναμο» φύλο το όνομα του θύματος. Μακάριοι όσοι νιώθουν, πέρα και πάνω απ’ όλα, πρώτα άνθρωποι!

Πιστεύετε ότι ένα τέτοιο βιβλίο, ιστορικό που κρατά από το 1939-1947, τα μαύρα χρόνια της χώρας, ενδιαφέρουν τον νεοέλληνα; Ένα βρώμικο παρελθόν που θέλουμε να το κρύβουμε κάτω από το χαλί.

Για μένα αυτά τα χρόνια είναι σημαντικά. Μέσα τους έχουν όλα όσα μας χαρακτηρίζουν σαν λαό στο «πολύ».  Πολλή ομορφιά, πολλή λεβεντιά, πολύ θάρρος, πολλή δύναμη, πολύ κουράγιο, πολύ…Στον αντίποδά του σίγουρα είναι το κακό, η βρωμιά… Μα εγώ με τους καλούς έσμιξα, μ’ αυτούς ανέβηκα πάνω στα βουνά, μ’ αυτούς πάλεψα για το δίκιο και τη λευτεριά, μ’ αυτούς μάτωσα… Σ’ αυτούς «έκλεινα το γόνυ». Οι άλλοι έχουν όλη μου την απέχθεια και τη δυσφορία. Οι άλλοι… κι οι ξένοι προστάτες τους: Άγγλοι κι Αμερικάνοι. Σάματις δεν τους «αντιπάλεψα» κι αυτούς, μαζί με τους αντάρτες;  Με τον λαό μαζί; Το μεγαλείο εκείνων των χρόνων ήταν το ότι η πνοή και το όραμα του Άρη  συνταιριάστηκε με τις πνοές και τα οράματα όλων των χωρικών της υπαίθρου κι όχι μόνο… ίσαμε τον θάνατο!

Το να είσαι αντάρτης είσαι πατριώτης. Ο Κλεάνθης και κάποιοι άλλοι ήταν κι αυτοί «πατριώτες». Η ιστορία πέρασε στην αντίληψη του κόσμου ότι οι πραγματικοί πατριώτες ήταν οι δεύτεροι, αυτοί δηλαδή που προσκύνησαν τη γερμανική μπότα. Γνωρίζοντας ότι η ιστορία γράφτηκε από τους νικητές κι όχι από τους ηττημένους, οι συγγραφείς έχουν χρέος να αντιστρέψουν την ιστορία;

Η ιστορία, για μένα, δεν είναι ρούχο για να επιδέχεται μεταποιήσεις. Είναι γεγονότα, είναι αριθμοί, που όσο και να θέλει κάποιος δεν μπορεί να τα παραποιήσει εσαεί. Θα ’ρθει η στιγμή που η αλήθεια θα λάμψει! Η μισαλλοδοξία, θα μου πείτε, βρίσκει τρόπο να εκφραστεί και να μολύνει ψυχές… Χρέος μας σαν ενήλικες να είμαστε απαιτητικοί όσον αφορά τη γνώση της ιστορίας μας και κριτικοί όσον αφορά την οπτική του κάθε αφηγητή της.

Στη σελίδα 423 γράφετε πως καλό είναι να ξέρει γράμματα ο άνθρωπος. Δυστυχώς, και σήμερα που ξέρει γράμματα, δεν ξέρει πού ανήκει. Σε ποιο πεζοδρόμιο πατά, δεν έχει ταξική συνείδηση. Μένει προσκολλημένος στα βιώματα της οικογένειας, ανάλογα ποιοι σκότωσαν τους προγόνους. Πού πάμε ως χώρα;

Τα γράμματα είναι το εργαλείο με το οποίο μπορείς να αναζητήσεις την αλήθεια. Μόνο σαν εργαλείο αναζήτησης της αλήθειας έχουν αξία. Μ’ αυτή την έννοια τα «γράμματα», αντιτίθενται στη βολή της παραδοχής της όποιας άποψης χωρίς σκέψη και κρίση προσωπική. Απαιτούν κόπο, προσπάθεια, ενδιαφέρον, χρόνο…  Δυστυχώς, πολλοί έχουν μάθει να βολεύονται υπακούοντας σε κρίσεις και συναισθήματα άλλων… Τους λυπάμαι…

Τότε τα Τάγματα Ασφαλείας και οι ΜΑΥΔΕΣ, σήμερα οι απόγονοί τους που μπήκαν και στη Βουλή. Η ιστορία τελικά επαναλαμβάνεται;

Υπάρχουν και οι δυνάμεις που τους αντιμάχονται, όμως. Δυνάμεις που αγωνίζονται για το δίκιο και την αλήθεια… Σ’ αυτές προσβλέπουμε και μ’ αυτούς συμπορευόμαστε κι αγωνιζόμαστε.

Είμαστε στο δίκτυο γυναικών συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών. Πιστεύετε ότι η πένα είναι το όπλο μας που μπορούμε να αλλάξουμε συνειδήσεις και να σταματήσει αυτό το κακό;

Πιστεύω στην πένα. Μάθηση χωρίς βιβλίο δε γίνεται! Ούτε κι η αλλαγή των συνειδήσεων επιτυγχάνεται χωρίς αυτά! Χρέος μας να αγωνιστούμε να γίνουν κτήμα πολλών ανθρώπων. Να υπάρχουν και να λειτουργούν βιβλιοθήκες ακόμα και στο πιο μικρό χωριό. Το βιβλίο να γίνει προσιτό σε όλους κι η αγάπη του να καλλιεργείται από το Νηπιαγωγείο. Και να συνεχίζεται στο Δημοτικό, το Γυμνάσιο, το Λύκειο… Στη ζωή μας όλη!

Μιλήστε μας για τον έπαινο που πήρατε πρόσφατα από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κυπρίων;

Κάθε διάκριση, για μένα, αποτελεί ένα εν δυνάμει εισιτήριο για την κυκλοφορία των βιβλίων μου. Έχω ανάγκη να κάνω γνωστή τη συγγραφική μου ύπαρξη στους γύρω μου μέσα από τα έργα μου. Επιτυχία, λοιπόν, θα είναι αν κάποιος διαβάζοντας για μία διάκρισή μου αναζητήσει τα βιβλία μου. Δυστυχώς, δεν έχουμε όλοι οι συγγραφείς τη δυνατότητα της προβολής των έργων μας και τη γνωστοποίηση της προσφοράς μας. Ιδιαίτερα εμείς που ζούμε στην επαρχία.

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Οτιδήποτε βοηθάει στη διάδοση των βιβλίων και στη γνωριμία του αναγνωστικού κοινού με νέους συγγραφείς είναι σημαντικό. Μεγάλη η προσφορά του κι ακόμα πιο μεγάλη η αξία του. Ιδιαίτερα για μας που ζούμε στην επαρχία.

Ποιο είναι τελικά το άδικο και ποιο το δίκιο στο βιβλίο σας;

Το δίκιο προβλέπει ελευθερία επιλογής, ισοκατανομή των αγαθών, πραγματική εθνική ανεξαρτησία, σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, προστασία των αδύναμων, υγεία και παιδεία για όλους, ακόμα και για τους ανασφάλιστους, εργασία για όλους…Το άδικο ανθίσταται σε όλα αυτά. Προσβλέπει στη δύναμη των ισχυρών, στην αριστοκρατία των εχόντων, στην ολοένα αυξανόμενη ιδιωτικοποίηση των κοινωνικών αγαθών, την πρόσδεση της χώρας μας στο άρμα ξένων προστατών, στο ίδιον συμφέρον… Στην εποχή που εξελίσσεται η υπόθεση του μυθιστορήματός μου το άδικο «είναι κείνο που ‘ρχεται» λέω. Και τι ερχόταν; Η οργανωμένη επίθεση του στρατού με τους νέους Αμερικάνους προστάτες της χώρας και τα ξεφτίδια της Αγγλικής αυτοκρατορίας, που εξακολουθούσαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στη χώρα, με τους συνεργάτες των Γερμανών, τις παρακρατικές ομάδες, που λειτουργούσαν κατά περιοχές κι άλλα πολλά στοιχεία που αμαύρωσαν με τη δράση τους τον αγώνα του λαού μας για λευτεριά εναντίον των κατακτητών, κατά των ανταρτών στον συνεχιζόμενο εμφύλιο που όλοι αυτοί προετοίμασαν με πολλή σπουδή από το 1942, θεωρώ. Γιατί όλοι αυτοί κάθε άλλο παρά σχέση με το δίκιο είχαν. Το δίκιο όπως το οριοθετώ στην αρχή της απάντησής μου. Γι’ αυτό κι απέφευγαν κάθε ισότιμη διαπραγμάτευση. Κι έκαναν τ’ αδύνατα δυνατά να τους παγιδεύσουν και να τους συντρίψουν μέσα από τον εμφύλιο. Τα υπόλοιπα για τον εμφύλιο θα τα πούμε με την έκδοση του καινούριου μου βιβλίου που αναφέρεται αποκλειστικά σ’ αυτόν.

Σας ευχαριστώ πολύ κυρία Μυλωνά για τη συζήτηση και εύχομαι να είναι καλοτάξιδο!

Κι εγώ σας ευχαριστώ!