Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Ο Ιωάννης Χουντής είναι υπ. Διδάκτωρ της Ιστορίας των Ιδεών στο Πανεπιστήμιο του Aberdeen στην Σκωτία. Η έρευνά του εστιάζει στην πολιτική σκέψη του 18ου αιώνα και κυρίως του στοχαστή Edmund Burke. Είναι πτυχιούχος Κλασικής Φιλολογίας ενώ έχει πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στην Πολιτική Φιλοσοφία και την Ιστορία.

Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε συλλογικούς τόμους και επιστημονικά περιοδικά όπως τα The Byron Journal, The European Journal of the History of Economic Thought και το Journal of Eighteenth-Century Studies, ενώ έχει πραγματοποιήσει ομιλίες σε διεθνή συνέδρια. Επίσης, αρθρογραφεί συχνά στην διεθνή έκδοση των New York Times/English Kathimerini για τις ελληνοβρετανικές σχέσεις και ιστορικά ζητήματα. Το βιβλίο του για τον Λόρδο Βύρωνα αποτελεί τον καρπό συστηματικής μελέτης στην Ελλάδα και την Βρετανία, εστιάζοντας σε ως σήμερα παραμελημένες πτυχές της δράσης και της ζωής του ποιητή.

Θα σας γυρίσω στο παρελθόν, θυμάστε τι ήταν το πρώτο που γράψατε;  Τι ανάγκες κάλυψε; Πως «γεννιέται» ένας συγγραφέας;

Η ερώτησή σας με πηγαίνει, πράγματι, πολύ πίσω στο χρόνο, νομίζω στα χρόνια του Δημοτικού. Αν θυμάμαι ορθά πρόκειται για ένα σύντομο ποίημα, το οποίο μάλιστα ανακάλυψα πρόσφατα στα αρχεία μου. Το ποιηματάκι αυτό πραγματευόταν τη σχέση φύσης και ανθρώπου, την οργανική τους συνύπαρξη αλλά και την αέναη σύγκρουσή τους – χαρακτηριστική φιγούρα ένας απειλητικός λύκος. Δεν γνωρίζω αν «γεννήθηκε» ένας συγγραφέας εκείνη τη στιγμή. Ούτε αν η συγγραφική ροπή είναι επίκτητη ή εγγενής. Σε κάθε περίπτωση, «γεννήθηκε» ή «ανακάλυψε» εαυτόν ένας άνθρωπος με αγάπη για την γραφή. Από τότε γράφω, γράφω, γράφω, σε πολλά είδη λόγου, από ποιήματα και θεατρικά έργα έως άρθρα, επιστημονικά κείμενα και δοκίμια. Βεβαίως, λίγα απ’ αυτά έχουν ως τώρα απελευθερωθεί από τα σύνορα του γραφείου μου προς το ευρύ κοινό, ένα απ’ αυτά είναι και το βιβλίο για τον Λόρδο Βύρωνα.

Η ενασχόληση σας με τη διδασκαλία, σας έχει επηρεάσει ως συγγραφέα; Είναι πιθανό να βάλει φρένο στην ικανότητα του συγγραφέα-καθηγητή να αφουγκράζεται τη διαίσθηση  του;

Έχω τη γνώμη πως υπάρχουν δύο κατηγορίες καθηγητών grosso modo: εκείνοι που είναι εξαιρετικοί συγγραφείς, παράγουν κρίσιμα για την επιστήμη βιβλία αλλά δε δύνανται ή δε θέλουν να δαπανήσουν χρόνο και προσπάθεια στη διδασκαλία. Και από την άλλη, αυτοί που ζουν για την αίθουσα, παθιάζονται με το αντικείμενό τους και επιθυμούν συνεχώς τη διάδραση με τους μαθητές και φοιτητές τους – τούτοι φαίνεται πως σπανίως γράφουν συστηματικά. Άλλωστε, αυτό δε μας θυμίζει τον Σωκράτη, τον μεταδοτικό και εξαιρετικό δάσκαλο που δεν έγραψε τίποτε και τον Αριστοτέλη, τον μεθοδικό μετά σημειώσεων καθηγητή; Προσωπικά, προσπαθώ να ισορροπώ, χωρίς πάντα να τα καταφέρνω. Για να είμαι απολύτως ειλικρινής, όταν αφοσιώνομαι στην επιστημονική συγγραφή άρθρων, κεφαλαίων και τα συναφή πάντα επιζητώ τη λογοτεχνική απόδραση, έστω σύντομη.

Το βιβλίο σας «Ο Ρομαντισμός στην εξουσία» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. Για ποιους λόγους επιλέξατε να αφηγηθείτε τη ζωή, την πολιτική πορεία και τη δράση  στην Ελληνική Επανάσταση, του Λόρδου Βύρωνα;

Δεν έχω μία εύκολη απάντηση σε αυτό το, πραγματικά, πολύ ενδιαφέρον ερώτημα. Πρόκειται, μάλλον, για ένα συνδυασμό λόγων. Σίγουρα το γεγονός της οικογενειακής μου ιστορίας και του «βρετανοθρεφούς» χαρακτήρα μου βοήθησε να εστιάσω στο πρόσωπο του Λόρδου Βύρωνα. Από κοινού με τις τόσες διανοητικές προκλήσεις που παρουσιάζει η ζωή και το έργο του αλλά και τα τόσα ανακριβή, θετικά ή αρνητικά, που κυκλοφορούν, ειδικά στην Ελλάδα για τη ζωή και τη δράση του. Θέλησα, έτσι, να παρουσιάσω αφενός μία λιγότερο γνωστή πλευρά του, αυτή των πολιτικών απόψεων και δράσης του και αφετέρου να επιχειρήσω να τον θέσω εκ νέου στο ανθρώπινο μέγεθός του, μακριά από εξιδανικεύσεις. Αν θέλετε, εγγύτερα σε αυτό που κάποτε ο Goethe αποκάλεσε τον Βύρωνα, δηλαδή «ένα σύνολο ανακολουθιών και αντιφάσεων».

Το βιβλίο πραγματεύεται με εξαιρετική λεπτομέρεια, τεκμηριωμένα και αντικειμενικά, τη ζωή, την πολιτική του πορεία του μεγάλου φιλέλληνα. Πόσο δύσκολο ήταν αυτό το εγχείρημα; Τι είδους δυσκολίες αντιμετωπίσατε;

Ήταν, όντως, δύσκολο, διότι ο ίδιος ο Λόρδος Βύρων δεν μπορεί να διαβαστεί εύκολα σε αυτό το επίπεδο. Και τούτο εγγυάται στην αντίστιξη Θεωρίας και Πράξης, Λόγων και Έργων, που κυριαρχούν τόσο έντονα στη ζωή του, ένα ερμηνευτικό σχήμα που χρησιμοποιώ στο ανά χείρας πόνημα. Με λίγα λόγια και απλά, άλλο τι γράφει στα ποιήματα, άλλο στην αλληλογραφία του, άλλο τι πράττει στην πραγματική ζωή. Τούτο από κοινού με την έλλειψη πολλών δευτερογενών πηγών στο θέμα παρουσίασε προκλήσεις. Μία άλλη δυσκολία, φυσικά, σχετιζόταν με την ακαδημαϊκή και ιστορική, άρα αρχειακή, έρευνα στα χρόνια της πανδημίας, οπότε και ολοκληρώθηκε αυτό το βιβλίο. Πάντως, ήταν μία συνολικά πολύ ενδιαφέρουσα και άκρως απολαυστική εμπειρία.

Πόσο διήρκησε η έρευνα; Ανακαλύψατε ενδεχομένως, κάποιο στοιχείο, που αφορά τη ζωή ή το έργο του, το οποίο, δε γνωρίζατε και σας εντυπωσίασε θετικά ή αρνητικά;

Η έρευνα διήρκησε περίπου δύο χρόνια συνολικά. Ανακάλυψα, πράγματι, πολλά πράγματα που δεν γνώριζα και προσπάθησα να τα εντάξω οργανικά στην αφήγηση του βιβλίου, η οποία ελπίζω πως ρέει ευχάριστα. Είμαι σίγουρος πως οι αναγνώστες, λιγότερο ή περισσότερο εξοικειωμένοι με τη ζωή του, θα μάθουν πολλά πράγματα, που προκύπτουν από τα αρχεία και τις πρωτογενείς πηγές. Αν πρέπει να σταθώ σε ένα θετικό και σε ένα αρνητικό θα σας πω τα εξής: Εξεπλάγην θετικά όταν διαπίστωσα την ρεαλιστική πολιτική και διπλωματική του σκέψη στην Ελλάδα κατά την Επανάσταση. Από την άλλη, η συμπεριφορά του απέναντι σε πολλές γυναίκες της ζωής του, ερωμένες, φίλες, τις κόρες του, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί άψογη ή άμωμη, είναι κάτι που ενοχλεί.

Ποια στοιχεία του χαρακτήρα του ήταν καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη της προσωπικότητας αυτής; Πώς θα τον περιγράφατε ως προσωπικότητα;

Έχουν γραφτεί ολόκληρα βιβλία για το ψυχόδραμα, αν θέλετε, που συνιστά ο Βύρων. Αν μπορώ να συνοψίσω μερικά απ’ αυτά τα ευρήματα μαζί με τα δικά μου σε λίγες γραμμές θα σας έλεγα πως βαθιά μέσα του επρόκειτο για μία ανασφαλή προσωπικότητα. Θυμηθείτε πως ο Βύρων κληρονόμησε τον τίτλο του και την περιουσία του κατά τύχη, λίγα χρόνια μετά από τη γέννησή του. Για αυτό τον λόγο, δεν τα θεώρησε ποτέ δεδομένα. Οι συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής έντασης, όπως αυτές των πρώτων δύο δεκαετιών του 19^ου αιώνα στην Ευρώπη και τη Βρετανία, του προκαλούσαν αντιδραστικά συναισθήματα και για αυτό αρνούνταν σε πολλές περιπτώσεις πιο ριζοσπαστικές λύσεις, τις οποίες με μεγαλύτερη ευκολία υιοθετούσαν φίλοι του που δεν είχαν την ίδια κοινωνική θέση μ’ εκείνον. Συνεκδοχικά, τούτο τον έκανε ιδιαίτερα φιλοχρήματο. Από εκεί και πέρα οι αντιφάσεις και οι ανακολουθίες παραμένουν και ένας ιστορικός είναι δύσκολο να προβεί σε μία ψυχανάλυση ενός ιστορικού προσώπου. Τελικά, ο Βύρων αποδεικνύεται ρομαντικός και πραγματιστής, φιλελεύθερος και συντηρητικός, λιμπερτίνος και πουριτανός.

Κατά τη διάρκεια μιας έρευνας συνήθως ο ερευνητής «απευθύνει ερωτήματα» και αναμένει από εσείς πηγές «απάντηση». Εσείς του «απευθύνατε» κάποιο ερώτημα;

Το βασικό ερώτημα που του «έθεσα» ήταν ποιες ήταν οι πολιτικές του απόψεις. Και πιστέψτε με δεν μου έδωσε εύκολη απάντηση. Τελικά, χρησιμοποιώντας τις δύο ερμηνευτικές – μεθοδολογικές διχοτομήσεις Θεωρία – Πράξη και Αγγλία – Ευρώπη, κατάφερα να φθάσω σε ορισμένα ασφαλή, θα ήθελα να πιστεύω, συμπεράσματα όπως αποτυπώνονται στα κεφάλαια του βιβλίου. Συγκεφαλαιωτικό θα σας έλεγα πως σε μεγάλο βαθμό ο Βύρων αποτελεί ένα προϊόν του 18^ου αιώνα, αν και γεννήθηκε στα τέλη του. Είναι ένας γαιοκτήμονας αριστοκράτης Ουίγος, που δεν προκρίνει τις ριζοσπαστικές αλλαγές στην Αγγλία αλλά υποστηρίζει τις εθνικιστικές επαναστάσεις της Ηπειρωτικής Ευρώπης, κατά την παράδοση της παράταξής του στους Ναπολεόντειους Πολέμους. Και τούτο διότι εκεί, στο Εξωτερικό, δεν διακυβεύονται η κοινωνική και οικονομική του θέση.

Ποια ή έννοια του Ρομαντισμού  τον 19 αι.; Ήταν κάτι διαφορετικό από αυτό που αποκαλούμε σήμερα Ρομαντισμό; Ήταν  ένα από τα σημαντικότερα κινήματα; Αν ναι, για ποιους λόγους;

Στην Ιστορία των Ιδεών και της Λογοτεχνίας κάνουμε, μάλλον, λόγω για «ρομαντισμούς» κατά τη θεωρία του Arthur O. Lovejoy. Και τούτο διότι το λογοτεχνικό – πολιτικό αυτό κίνημα εκφράστηκε με διαφορετικούς τρόπους ανά χώρες. Για παράδειγμα, ο Βρετανικός Ρομαντισμός έλαβε πιο συντηρητικές και φυσιολατρικές – αντιβιομηχανικές διαστάσεις απ’ ότι το κίνημα στη Γαλλία. Ο Γερμανικός Ρομαντισμός αποτελεί, επίσης, μία ιδιαίτερη περίπτωση. Σε κάθε περίπτωση ο Ρομαντισμός με «Ρ» κεφαλαίο δεν συνδέεται με αυτό που ονομάζουμε στη σύγχρονη εποχή ρομαντικό με «ρ» μικρό. Το λογοτεχνικό αυτό κίνημα αποτέλεσε μία αντίδραση στον νεοκλασικισμό που κυριάρχησε στην Ευρώπη από τα μέση του 17^ου αιώνα ως τα τέλη του 18^ου αιώνα, βρήκε πολιτική έκφραση στις εθνικιστικές επαναστάσεις της Ευρώπης, υποστήριξε το έθνος-κράτος καθώς και την παράδοση και το φολκλόρ των διαφορετικών λαών, αναζητώντας την οργανική συνύπαρξη ανθρώπου – φύσης, επικρίνοντας συχνά τη Βιομηχανική Επανάσταση. Τέλος, επιδίωξε τη χειραφέτηση, την άρνηση, ορισμένες φορές τη φυγή και την απομόνωση ενός ηρωικού (κοινωνικού) εξόριστου. Ακόμη και στην Ελλάδα ο Ρομαντισμός παρήγαγε πολύ ενδιαφέροντα λογοτεχνικά έργα μετά από την Απελευθέρωση, με πιο γνωστό εν Ελλάδι εκπρόσωπό του τον Διονύσιο Σολωμό, εθνικό μας ποιητή. Συμπερασματικά, αποτελεί κατά τη γνώμη του το πλέον σημαντικό κίνημα του 19^ου αιώνα καθώς έφερε μία αισθητική και λογοτεχνική ρήξη με τους προηγούμενους αιώνες ως και με την Αναγέννηση και άνοιξε τον δρόμο για κάτι καινούριο. Επομένως, στην Ιστορία των Ιδεών τούτο καθιστά κάθε πνευματική εξέλιξη κρίσιμη και σημαντική.

Πόσο και για ποιους λόγους  επηρέασε το νεαρό Λόρδο Βύρων αλλά και άλλους φιλέλληνες της εποχής;

Πράγματι, ο Βύρων επηρεάστηκε πολύ από την πολιτική διάσταση του Ρομαντισμού, ως προς την έκφρασή του στην Ευρώπη, δηλαδή τις εθνικιστικές επαναστάσεις, στην Ιβηρική, την Ιταλία, την Ελλάδα. Τούτο συνέβη και με Φιλέλληνες από τη Γαλλία, τη Γερμανία και αλλού. Στο λογοτεχνικό επίπεδο, όμως, και λόγω του αγγλικού εξαιρετισμού, μπορούμε να δούμε συνέχες στο έργο του Βύρωνα με εκείνα νεοκλασικών συγγραφέων, όπως ο Jonathan Swift και ο Alexander Pope. Τούτη είναι μία διαπίστωση που πραγματοποιεί στον πρόλογο του βιβλίου μου ο Κόμης Dundee, διαπίστωση με την οποία τείνω να συμφωνήσω. Έτσι, εκ νέου ο Βύρων, μας παρουσιάζεται ως ένα πρόσωπο που έλκεται τόσο από τον 18^ου όσο και από τον 19^ο αιώνα, είναι και Αρχαίος και Νεότερος.

Στη λογοτεχνία, ένα σημαντικό στοιχείο είναι η μεταμόρφωση του ήρωα. Ο ερχομός του Λόρδου Βύρωνα στην Ελλάδα ήταν ένα σημείο καμπής στη ζωή του, το οποίο, τον μεταμόρφωσε σε κάτι νέο; Τι ήταν αυτό που τον γοήτευσε στην  Ελλάδα;

Έχετε απόλυτο δίκαιο. Ο Βύρων είχε έρθει στην Ελλάδα κατά τη νεότητά του κατά τη διάρκεια του Grand Tour του στο Λεβάντε. Ως προς τούτο η επιστροφή του το 1823 δεν ήταν μία καινούρια εμπειρία όσο μία εκ νέου ανακάλυψη ή ανάκληση μίας απολεσθείσας νεότητας. Η παραμονή του για λίγους μήνες στην επαναστατημένη Ελλάδα ως και τον θάνατό του, στις 19 Απριλίου του 1824, τον μεταμόρφωσαν απ’ ένα ρομαντικό ποιητή με πολιτικές ανησυχίες σε έναν ρεαλιστή πολιτικό, που προσπαθεί να διαχειριστεί ακραίες και δύσκολες, οριακές καταστάσεις. Αυτήν τη μεταμόρφωση προσπάθησα να καταγράψω και να ιχνηλατήσω στο δεύτερο μέρος του βιβλίου μου, πάντα με σεβασμό και αναφορά στις αρχειακές πηγές. Στην Ελλάδα τον Βύρωνα τον γοήτευσαν πολλά πράγματα από τη νεαρή του ηλικία: η φύση της, το ένδοξο ιστορικό παρελθόν της, οι άνθρωποί της, με τα καλά και τα στραβά τους (δεν τους εξιδανίκευσε ποτέ σε αντίθεση με άλλους Φιλέλληνες), ο έρωτας που βρήκε και απόλαυσε επανειλημμένα στην χώρα. Αλλά και οι δυνατότητες που αυτό το έθνος παρουσίαζε για το μέλλον.

Τι ήταν το σημαντικότερο που κατά τη γνώμη σας προσέφερε στον αγώνα της ανεξαρτησίας της χώρας μας;

Δύο πράγματα, σε υλικό και συμβολικό επίπεδο. Σε υλικό επίπεδο η χρηματική του συνεισφορά απέβη καθοριστική για την ευόδωση της αποστολής Ελλήνων αντιπροσώπων στο City του Λονδίνου, όπου εκταμιεύθηκε το πρώτο επαναστατικό δάνειο, χωρίς το οποίο, παρά τη δαιμονοποίησή του, θα ήταν αδύνατο να συνεχιστεί ο αγώνας (έχουν γράψει για αυτό ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο στην Καθημερινή ο Κωνσταντίνος Βελέντζας και ο Νίκος Αποστολίδης προ λίγων ετών). Σε συμβολικό επίπεδο, δεδομένου του χαρακτήρα «celebrity» που είχε ο Βύρων στην Ευρώπη εκείνη την εποχή, ο ερχομός του αλλά και ο θάνατός του στην Ελλάδα τράβηξε έτι περαιτέρω το ενδιαφέρον κυβερνήσεων, ιδίως της Βρετανικής, αλλά και γνωστών προσώπων, συγγραφέων, καλλιτεχνών και άλλων, στην υπόθεση της απελευθέρωσης της Ελλάδας. Κατά τα άλλα μπορούμε με ασφάλεια να υποστηρίξουμε πως απέτυχε στις λοιπές προσπάθειές του, πολιτικές ή στρατιωτικές. Όχι, όμως, λόγω ανικανότητας αλλά εξαιτίας αντικειμενικών συνθηκών, όπως η διχόνοια μεταξύ των ελληνικών ομάδων και παρατάξεων την περίοδο 1823-1824.

Τι είναι αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει ακόμη και σήμερα και να είναι τόσο αγαπητός στο κοινό; Ποια  η σημαντικότερη παρακαταθήκη του για το μέλλον;

Ξεχωρίζει γιατί ήταν ένας διάσημος ποιητής, ένας διάσημος καλλιτέχνης, που δεν περιοριζόταν στα στεγανά της εποχής του, ώστε μπορούμε να τον εκλαμβάνουμε ως μοντέρνο, ως μία προσωπικότητα που θα μπορούσαμε να φανταστούμε mutatis mutandis να δρα στην εποχή μας. Με τις ίδιες ανθρώπινες αδυναμίες και ανησυχίες. Ως προς την παρακαταθήκη του για το μέλλον; Σε πολιτικό επίπεδο νομίζω πως παρουσιάζεται ως μία γέφυρα συνεργασίας, δημιουργικής και αμοιβαία επωφελούς για την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο. Θα ήταν εξαιρετικό το 2024, στα διακόσια χρόνια από τον θάνατό του, να δούμε τις δύο χώρες που τόσο αγάπησε, να συνεργάζονται ακόμη πιο στενά.

Ο Λόρδος Βύρων ήταν  οραματιστής, οξυδερκής, ένας άνθρωπος θαρραλέος, του οποίου το όνομα συνδέθηκε με τον  πατριωτισμό στη χώρα μας. Θεωρείτε πως αν ζούσε περισσότερο,  θα είχαν πάρει ίσως μια άλλη τροπή τα γεγονότα;

Αυτή είναι μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ερώτηση, εφόσον αγγίζει το «τι αν». Ο Karl Marx είπε κάποτε για τον Βύρωνα: «Ευτυχώς για όσους αγαπούν και κατανοούν το Βύρωνα αυτός πέθανε στα τριάντα έξη του, ειδάλλως θα είχε γίνει ένας αντιδραστικός μπουρζουάς (sic).» Εντάξει, η ανάγνωση του Marx, σίγουρα πολεμική και αφοριστική, έχει στοιχεία αλήθειας. Υπό την έννοια δηλαδή πως η διανοητική και πολιτική εξέλιξη του Βύρωνα, το παράδειγμα πολλών συγχρόνων του ρομαντικών ποιητών που ξεκίνησαν από μία ριζοσπαστικότερη θέση για να αποβούν υποστηρικτές των Tories (βλ. William Wordsworth, Robert Southey, κ.α.) αλλά και τα πολιτικά γεγονότα που ίσως να ακολουθούν με οδηγούν στο συμπέρασμα, όχι δεδομένο, πως θα παρουσίαζε μία πιο συντηρητική σκέψη. Τούτο ίσως τον αποξένωνε από τα πιο επαναστατικά ή προοδευτικά ακροατήρια. Την ίδια στιγμή, εφόσον γινόταν Βασιλέας της Ελλάδας, όσο σκανδαλιστικό και αν ακούγεται, προκύπτει από αρχειακές πηγές που παραθέτω στο βιβλίο μου, πως αποτελούσε πολιτική πιθανότητα, θα τον έριχνε στην πολιτική διαμάχη και θα αφαιρούσε τον πιο οικουμενικό χαρακτήρα από τη συμβολής του. Αλλά και πάλι, η «fictional history» όσο γοητευτική και αν είναι, παραμένει «fictional».

Οι ιστορικές σκηνές που παρουσιάζονται στη λογοτεχνία ή στον κινηματογράφο αποδίδουν κάποια πραγματικά γεγονότα, ενώ αποσιωπώνται άλλα. Είναι δε, εξαιρετικά εντυπωσιακές, πράγμα που τις καθιστά περισσότερο δημοφιλείς από τη «βαρετή» και «περίπλοκη» ιστορία των επιστημόνων ιστορικών. Πώς θα διασφαλίσει ο αναγνώστης-θεατής, πως θα λάβει την αντικειμενική ιστορική αλήθεια;

Ξέρετε, μία από τις κατάρες ημών των ιστορικών είναι πως σπάνια μπορούμε να παρακολουθήσουμε με άνεση μία ιστορική ταινία. Εκτός αν πρόκειται για τα αριστουργήματα ενός Luchino Visconti όπου η επιμονή, αν όχι, η εμμονή στην λεπτομέρεια και την ακρίβεια εξασφαλίζει και προστατεύει την ιστορική αλήθεια. Είναι τεράστια η συζήτηση για την «αντικειμενική» ιστορική αλήθεια και αν αυτή υπάρχει ή όχι. Τα γεγονότα είναι σίγουρα δεδομένα τη στιγμή που συμβαίνουν. Αλλά εφόσον δεν είμαστε μάρτυρές τους στη συγχρονία, πόσο σίγουροι μπορούμε να είμαστε κάθε φορά για την ακρίβεια της ιστορικής αφήγησης; Για παράδειγμα, βέβαια, ένας τρόπος είναι η σύγκριση σύγχρονων πηγών και η προσπάθεια τεκμηρίωσης οικουμενικά αποδεκτών αληθειών και γεγονότων της ιστορίας. Στην τέχνη αυτό είναι δύσκολο και το κοινό δεν μπορεί να έχει πάντοτε για όλα τα ζητήματα εμβριθείς ιστορικές γνώσεις. Επομένως, φοβάμαι, πως δεν έχω απάντηση-λύση στο ερώτημά σας.

Είναι γεγονός, πως μεγάλος αριθμός νέων, δεν ενδιαφέρεται και δε διαθέτει ικανοποιητικό αριθμό ιστορικών γνώσεων, ούτε καν της  χώρας που γεννήθηκε. Τι είδους αποτέλεσμα θεωρείτε πως είναι αυτό; Ποιοι παράγοντες συμβάλουν σε αυτή την αποστροφή των νέων σας το μάθημα σας Ιστορίας  κατά τη γνώμη σας;

Αυτή είναι μία, πράγματι, επίπονη και ακριβής διαπίστωση. Μάλιστα, παρατηρείται και σε χώρες εκτός Ελλάδας, όπως μαρτυρούν οι ανάλογοι δείκτες και στατιστικές. Ο τρόπος διδασκαλίας της Ιστορίας, ενίοτε πληκτικός και στείρος, ευθύνεται για αυτή την έλλειψη ενδιαφέροντος από πλευράς των νέων, σύμφωνοι. Από την άλλη, περίπου ίδιος ήταν ο τρόπος στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων και τις περασμένες δεκαετίες ή αιώνες, μα οι προηγούμενες γενιές γνώριζαν, κατά γενική ομολογία, καλύτερα την ιστορία τους. Επομένως, νομίζω πως πρέπει να προχωρήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος για την ανακάλυψη περαιτέρω αιτιών. Όπως για παράδειγμα, ο ακραία τεχνοκρατικός χαρακτήρας της σύγχρονης εκπαίδευσης που υποβαθμίζει τα ανθρωπιστικά γράμματα, τις κλασικές σπουδές, τη διδασκαλία της Ιστορίας. Η μονοκαλλιέργεια των μαθημάτων STEM, δηλαδή. Μα και εκτός απ’ αυτό, τα κράτη δεν ενδιαφέρονται σε μεγάλο βαθμό για την διάδοση της ιστορίας τους ή της ιστορίας των άλλων. Ελλείπουν οι θεσμικές πρωτοβουλίες, η ιστορική αναφορά σε δρόμους, γειτονιές, σπίτια, παντός είδους δημόσιους χώρους, η αναφορά στο πολιτικό λεξιλόγιο και ρητορική, ελλείπει, γενικώς, από κάθε έκφραση της δημόσιας σφαίρας. Και εδώ κατά τη γνώμη μου ο ρόλος της οικογένειας είναι κρίσιμος. Η εκμάθηση βασικών ιστορικών γεγονότων από μικρή ηλικία, η παρότρυνση στην ανάγνωση ιστορικών βιβλίων ή στην παρακολούθηση ντοκιμαντέρ. Αν μπορώ να κλείσω με μία προσωπική αναφορά εν είδει παραδείγματος, την ιστορία δεν την αγάπησα ούτε στο σχολείο, ούτε στη δημόσια σφαίρα. Την ερωτεύτηκα παράφορα για πρώτη φορά όταν παιδί δημοτικού ή νηπιαγωγείου ακόμη άρχισα να διαβάζω απλά παιδικά ιστορικά βιβλία και να παρακολουθώ τα DVD, τότε, του History Channel με τις βιογραφίες ιστορικών προσώπων. Και για αυτό έχω να ευχαριστήσω όχι το σχολείο ή το κράτος αλλά τους γονείς μου και τους παππούδες μου.

Ποια είναι τα τρία  σημαντικότερα προβλήματα του αιώνα μας;

Οι ακρότητες που οδηγούν στην απώλεια της μετριοπάθειας, της συναίνεσης, της θεσμικότητας και της σωφροσύνης (prudence) στην πολιτική αλλά και στην ιστορική αλήθεια.  Η αισθητική κατάπτωση και η απώλεια σεβασμού για το αισθητικό και καλλιτεχνικό παρελθόν, τούτο οδηγεί στην ιδέα πως ενώ τα όμορφα πράγματα παίρνουν χρόνο για να φτιαχτούν μπορούν να καταστραφούν σε μία στιγμή. Και τέλος, η έλλειψη μίας αίσθησης διαγενεακής συνεργασίας, ενός διαγενεακού καταπιστεύματος, που όλοι συμβάλλουν από κοινού και που οδηγεί στο γενικό καλό της κοινωνίας ως πολιτικού σώματος με συνέχεια στο χρόνο.

Ετοιμάζετε κάτι νέο για το μέλλον;

Ναι, πράγματι. Μία σειρά από πράγματα. Συγγραφικές προσπάθειες σε άλλη κατεύθυνση: ένα θεατρικό έργο, τη δημοσίευση της διδακτορικής μου διατριβής και ένα νέο βιβλίο για τον Oscar Wilde. Αλλά προς το παρόν, αυτή την εβδομάδα θα έχω τη χαρά να παρουσιάσω μία ομιλία στο Newstead Abbey, μέσα στο πάλαι ποτέ οικογενειακό κάστρο του Βύρωνα, στο ακαδημαϊκό συνέδριο της Εταιρείας Λόρδος Βύρωνας Ηνωμένου Βασιλείου. Σας ευχαριστώ για την τόσο ενδιαφέρουσα συνέντευξη.