Γράφει: Διονύσης Λεϊμονής

Μια ακόμα «Εκ βαθέων» συνέντευξη με τον κο Κώστα Κατσώνη, δάσκαλο, καθηγητή φιλολογίας, συγγραφέα, ποιητή, διδάκτορα του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και Πρόεδρο του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού/Νεανικού βιβλίου…

Τον ευχαριστώ θερμά.

Δάσκαλος, φιλόλογος, ποιητής, δοκιμιογράφος, ερευνητής, Πρόεδρος του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού-Νεανικού βιβλίου, πολλές ιδιότητες, με κοινό παρονομαστή;

Υπάρχει, αναμφίβολα, ένας κοινός παρονομαστής: η αγάπη για τα παιδιά, αλλά και η στερεή πεποίθησή μου ότι καλλιεργώντας τη φιλαναγνωσία ανάμεσα στα παιδιά  και προάγοντας στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο, μπορούμε να βοηθήσουμε ώστε ο κόσμος να γίνει καλύτερος...(με ευαισθητοποιημένους και σε εγρήγορση πάντα πολίτες, συναισθηματικά ώριμους και ανοιχτόμυαλους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται).

Βρεθήκατε πρόσφατη στην πόλη του Βόλου με την ευκαιρία της διοργάνωσης μιας πολύ ενδιαφέρουσας διημερίδας με θέμα: Παιδική και εφηβική λογοτεχνία-Διδακτικές εφαρμογές», μια σύμπραξη των Πανεπιστημίων Λευκωσίας και Θεσσαλίας με σκοπό την ενίσχυση έμπρακτα του διδακτικού έργου. Ποια τα αποτελέσματα και οι επισημάνσεις μετά το πέρας της διημερίδας αυτής;

Με μεγάλη χαρά ξαναβρέθηκα στον Βόλο, για την Ημερίδα και την τιμητική εκδήλωση του φίλτατου και σεβαστού μου καθηγητή Βασίλη Αναγνωστόπουλου. Ήταν ένα αναβάπτισμα, μια ξεχωριστή στιγμή η εκδήλωση για τον Αναγνωστόπουλο, ενώ είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η Ημερίδα. Πολλά μπορεί κανείς σίγουρα να αποκομίσει σε ιδέες, σκέψεις και νέες πρακτικές σε σχέση με τη διδακτική της λογοτεχνίας και την αξιοποίηση του λογοτεχνικού βιβλίου στην καθημερινή διδακτική πράξη. Χαρά και συγκίνηση ήταν τα συναισθήματά μου από την επίσκεψη στον Βόλο ύστερα από πολύ καιρό, και το συναπάντημα με αρκετούς αγαπημένους και ξεχωριστούς φίλους.

Μιλάμε για το έργο του «δασκάλου» και την επαφή του με τους μαθητές και γενικότερα τους διδασκόμενους και σκέφτομαι μια προσωπικότητα που κατέχει επάξια αυτόν τον ρόλο και μια σπουδαία θέση στην παιδική λογοτεχνία, τον κύριο Βασίλη Αναγνωστόπουλο, ομότιμο καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας που τιμήσατε δικαιωματικά την πρώτη μέρα της ημερίδας. ΄Ηταν, άραγε, μια υποχρέωση, μια ανάγκη, μια απόδοση τιμής με συμβολικό περιεχόμενο;

Για τον Βασίλη Αναγνωστόπουλο, που είναι ένας φωτισμένος δάσκαλος και παιδαγωγός, αλλά και ένας ακάματος εργάτης της παιδικής μας λογοτεχνίας και των ελληνικών γραμμάτων γενικότερα, η τιμητική αυτή εκδήλωση ήταν το λιγότερο που θα μπορούσαμε να κάνουμε. Είναι μια επιβαλλόμενη αναγκαιότητα η απόδοση της δέουσας τιμής σε πνευματικούς δημιουργούς που καταξιώνουν  με το έργο τους τη σύγχρονη πνευματική δημιουργία του τόπου, χαράζοντας καινούργιους δρόμους και διανοίγοντας νέους ορίζοντες για περαιτέρω δράση, έρευνα και μελέτη. Και, αναμφίβολα, ο Βασίλης Αναγνωστόπουλος, θεωρείται, κατά τεκμήριο, ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας για παιδιά και νέους, την οποία ανέδειξε και διαπλάτυνε, όσο λίγοι,  με το πολυσήμαντο έργο και την τεράστια προσφορά του, τόσο ως πανεπιστημιακός δάσκαλος, όσο και ως ένας εμβριθής και ακαταπόνητος συγγραφέας, στοχαστής και μελετητής.

Η παιδική και εφηβική λογοτεχνία για χρόνια δυστυχώς, αντιμετωπίστηκε ως β΄ κατηγορίας λογοτεχνία κι αυτό το μαρτυρά η «απουσία» της πορείας και της εξέλιξής της στης ιστορίες γραμματολογίας. Πού οφείλεται αυτό κατά τη γνώμη σας και πώς μπορεί να ανατραπεί μια τέτοια αντιμετώπιση και «υποβάθμισή» της σήμερα;

Υπήρχε, δυστυχώς, για χρόνια μια εσφαλμένη προκατάληψη για την παιδική λογοτεχνία, η οποία όμως σταδιακά, πιστεύω, τείνει  να εξαλειφθεί, αν λάβει κανείς υπόψη το γεγονός ότι οι συγγραφείς της παιδικής νεανικής λογοτεχνίας βραβεύονται σήμερα από το κράτος, έχουν ευκαιρίες για να προβάλουν και να αναδείξουν το έργο τους σε τοπικό και διεθνές επίπεδο,  την ίδια ώρα που παρατηρείται μια άνθηση του παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου στην Ελλάδα, η οποία, στον τομέα αυτό δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η συγγραφή και έκδοση μας σύγχρονης και όσο γίνεται πιο επικαιροποιημένης γραμματολογίας για την παιδική-νεανική  λογοτεχνία, είναι σίγουρα η καλύτερη απάντηση και η πλέον ενδεδειγμένη ασφαλιστική δικλείδα για να αναδειχθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα έργα και οι συγγραφείς της παιδικής –νεανικής λογοτεχνίας.

Στα πλαίσια της στήριξης και προώθησης της Παιδικής και Εφηβικής λογοτεχνίας ο Κυπριακός Σύνδεσμος Παιδικού/Νεανικού βιβλίου, διοργανώνει πολλά χρόνια τώρα έναν λογοτεχνικό διαγωνισμό στον οποίο είχα τη χαρά να συμμετάσχω κι εγώ κάποτε…Πείτε μας για αυτήν την πρωτοβουλία και την ανταπόκριση από τους νέους συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας

Ήταν το 2007, θυμάμαι,  όταν ξεχώρισε στον διαγωνισμό  ανέκδοτου λογοτεχνικού έργου ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα, με τίτλο Το μυστικό της Δαγκάνας, που ανήκε στον Διονύση Λεμονή και στη συνέχεια (2009) εκδόθηκε από  το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου. Ο Διαγωνισμός αυτός έχει ήδη μια ιστορία 40 χρόνων και συνεχίζεται, ενώ  από το 2010 απονέμεται και βραβείο για πρωτοεμφανιζόμενο λογοτέχνη. Θα πρέπει ακόμα να σημειώσουμε ότι ο ΚΣΠΝΒ διοργανώνει συνολικά έξι ετήσιους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς για ανέκδοτο λογοτεχνικό έργο, σε όλα τα είδη του γραπτού λογοτεχνήματος (ποίηση, διήγημα, μυθιστόρημα, παραμύθι κτλ.), με διάφορους αθλοθέτες,ενώ δύο από τους διαγωνισμούς απευθύνονται σε μαθητές μέσης εκπαίδευσης. Όσον αφορά τον διαγωνισμό ανέκδοτου μυθιστορήματος, στον οποίο από το 2007 μπορούν να συμμετέχουν και Ελλαδίτες συγγραφείς, εξακολουθεί να προσελκύει αρκετούς νέους και αξιόλογους δημιουργούς τόσο από την Κύπρο όσο και από την Ελλάδα.  

Και έρχομαι στο έργο σας, ξεκινώντας από το λογοτεχνικό, ποιητικό και πεζογραφικό… Ποιο είδος σας έχει κερδίσει, άραγε, μετά από μια μακρά πορεία, τί είναι αυτό που θα ταίριαζε καλύτερα στον «Κώστα Κατσώνη»;

Είναι αλήθεια ότι περισσότερο από όλα τα λογοτεχνικά είδη με τα οποία ασχολήθηκα κατά καιρούς περισσότερο μου αρέσει η μαγεία της ποίησης-που νιώθω ότι είναι για μένα μια «προδομένη αγάπη», ενώ έχω στο μυαλό μου και την ιδέα ενός μυθιστορήματος.  Όμως, τα τελευταία χρόνια με έχει κερδίσει περισσότερο η ερευνητική δραστηριότητα στον τομέα της παιδικής –νεανικής λογοτεχνίας αλλά και της ευρύτερης λογοτεχνικής δημιουργίας, ενώ ζωηρό παραμένει το ενδιαφέρον μου και για την Ιστορία της Κύπρου, για την οποία είχα εκδώσει το 2002 τον 1ο τόμο μιας μελέτης, με τίτλο Η Κύπρος στους δρόμους της Ιστορίας- η γέννηση της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960),  που αναμένει την ολοκλήρωσή της με έναν δεύτερο τόμο για την πιο πρόσφατη κυπριακή ιστορία.

«Οι χαμένες πατρίδες και οι χαμένες αγάπες/ στέκονται πάντα μπροστά μας/ εμπόδιο κάθε καινούριας πατρίδας/ εμπόδιο κάθε καινούριας αγάπης/ διαβάζω σε ποίημα της ποιητικής σας συλλογής με τίτλο: «Μιλήματα και αντιμιλήματα»…
Θα έλεγα ότι το έργο σας είναι διαποτισμένο από την αγάπη σας για την Κύπρο εκφράζοντας τον θαυμασμό σας για το πανέμορφο αυτό νησί-σταυροδρόμι του κόσμου αλλά και την πικρία σας για τα μαρτύριά του. Πόσο εκκινεί την ψυχή του δημιουργού Κώστα Κατσώνη η πραγματικότητα και η ιστορία;

Πολύ σωστά έχεις επισημάνει, αγαπητέ μου Διονύση, το πεδίο της έμπνευσης στην ποιητική συλλογή «Μιλήματα κι αντιμιλήματα», που εκδόθηκε το 1993 και είναι σήμερα εξαντλημένη. Η ιστορική πραγματικότητα που βιώνουμε καθημερινά και ιδιαίτερα τα συγκλονιστικά γεγονότα που  συνθέτουν την κυπριακή τραγωδία (πραξικόπημα, τουρκική εισβολή, νεκροί, αγνοούμενοι, προσφυγιά και συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή), είναι, πιστεύω, μια ανοιχτή, χαίνουσα πλητή, που δεν θα παύσει ποτέ να μας συγκινεί και να αποτελεί αστείρευτη πηγή έμπνευσης και λογοτεχνικής δημιουργίας. Αλλα και η σύγχρονη καθημερινότητα του τόπου και του κόσμου με όλα όσα καθημερινά τεκταίνονται γύρω μας (πόλεμοι, φτώχεια, κλιματική αλλαγή κτλ.), με την αναγκαιότητα της ειρηνικής συνύπαρξης να είναι το κύριο ζητούμενο, δεν μπορούν να μας  αφήνουν ασυγκίνητους, Μέσα από την ποίηση, άλλωστε, καταθέτει κανείς τον βαθύτερο ψυχισμό του, τις μύχιες σκέψεις, τις ιδέες, τα συναισθήματα αλλά και τις ελπίδες και τις προσδοκίες για ένα καλύτερο αύριο.

Τα δοκίμια και οι μελέτες σας αφορούν στη λογοτεχνική παραγωγή της Κύπρου σε μια προσπάθεια να αναδείξετε το έργο μεγαλύτερων αλλά και μικρότερων δημιουργών. Ποιες δυσκολίες συναντήσατε σ’ αυτήν τη καταγραφή;

Είναι σίγουρα μια επίπονη και πολύμοχθη δραστηριότητα, που απαιτεί μια αδιάλειπτη ερευνητική προσπάθεια, για να συγκεντρώσει κανείς τις πληροφορίες και το υλικό που χρειάζεται, αλλά είναι ταυτόχρονα και ένα απολαυστικό ταξίδι, γιατί μέσα από παρόμοιες δραστηριότητες ανακαλύπτεις καινούργια πράγματα για τους ανθρώπους και για την τέχνη, που σε συγκινούν και σε ανταμείβουν.

Έχετε γράψει και σχολικά εγχειρίδια. Πότε ένα σχολικό εγχειρίδιο είναι επιτυχημένο στη σχολική πρακτική, κύριε Κατσώνη;

Είχα εργαστεί στη δεκαετία του’ 80 στην Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου, και είχαμε τότε γράψει κάποια σχολικά εγχειρίδια, σε συνεργασία με άλλου συναδέλφους για τα Κοινωνικά Θέματα (Αγωγή του Πολίτη, Γνωρίζω το περιβάλλον μου κτλ.), όπως και αργότερα ένα κεφάλαιο στην Ιστορία της Κύπρου, της Γ΄Λυκείου. Σίγουρα ένα σχολικό εγχειρίδιο, ιδιαίτερα σήμερα, πρέπει να ανταποκρίνεται   πρώτα απ’ όλα στις προσδοκίες των παιδιών του 21ου αιώνα. Να έχει συντομία, πλούσια εικονογράφηση, σαφήνεια και ξεκάθαρη στοχοθεσία, που να διεγείρει την κριτική σκέψη, το ερευνητικό πνεύμα και τη δημιουργικότητα των παιδιών.

Ποιος ο ρόλος του ποιητή και πεζογράφου σε έναν κόσμο που παραπαίει, σε έναν κόσμο βίαιο και άρπαγα από κάθε έννοια δικαιοσύνης και νομιμότητας;

Ένα ποίημα από την ποιητική συλλογή Μιλήματα κι αντιμιλήματα,  με τίτλο «Ο ποιητής» δίνει, πιστεύω την απάντηση στο πιο πάνω ερώτημα: Ο ποιητής, ένα ποτήρι ξέχειλο/ από την πίκρα του κόσμου/, ένα σήμαντρο που θ’ ακούγεται πάντα/ στις στράτες των ανθρώπων/ πότε σιγότερα κι αλαργινά/ κι άλλοτε με κλαγγιές και με γιούχα/, στο ίδιο πάντα μετερίζι/ καθώς τον ήλιο/που αυγαταίνει το αύριο.  

Αν σας ζητούσα να μου γράφατε αυτήν τη στιγμή ένα ολιγόστιχο ποίημά για τη Κύπρο τι θα περιλάμβανε και τι θα έκφραζε για το μέλλον της;

Θα έγραφα και θα διακήρυττα στεντόρεια αυτό που όλοι εδώ στην Κύπρο προσμένουμε και προσδοκούμε εδώ και 44 χρόνια: την ευχή και την ελπίδα για την επανένωση της μοιρασμένης πατρίδας μας και την ειρηνική συνύπαρξη, χωρίς συρματοπλέγματα μίσους και διαχωρισμού, για να μπορούν τα παιδιά και οι νέοι μας να ονειρεύονται και να πραγματώνουν τα όνειρά τους.

Πέρα από τους ανθρώπους που έχετε συνεργαστεί και ζήσει τις καλές και κακές στιγμές της ζωής σας συμβιώνετε με μια γυναίκα, ποιήτρια κι εκείνη, την Τασούλα σας. Θεωρείτε ευτυχία μια τέτοια μακροχρόνια συνύπαρξη-συμβίωση;

Η συνάντησή μου με την Αναστασία ή Τασούλα, όπως συνηθίζουμε να την αποκαλούμε, είναι σίγουρα μια ευτυχισμένη σύμπλευση που κρατάει 40 σχεδόν χρόνια.  Κι ομολογώ ότι δεν παύει ποτέ να συγκινεί κι εμένα ο αβάσταχτος πόνος της προσφυγιάς, που βιώνει καθημερινά η Αναστασία, καθώς κατάγεται από ένα πανέμορφο χωριό της Κερύνειας, την ιστορική Λάπηθο, την οποία ποτέ δεν ξεχνά. Μάλιστα,  πολύ συχνά την επισκεπτόμαστε, με φίλους και συγχωριανούς...

Ένας γάμος, μια σχέση που απέφερε δύο ικανότατα παιδιά, τη συνέχειά σας…

Σίγουρα  όπως για κάθε οικογένεια, τα παιδιά είναι ευλογία και μεγάλη χαρά και καταξίωση. Είναι η συνέχεια της ζωής, η ελπίδα για το αύριο. Κι εμείς αξιωθήκαμε να αποκτήσουμε δύο παιδιά, τον Δημήτρη και την Ευγενία, που έκαναν τις σπουδές τους, επέλεξαν τους δικούς  τους συντρόφους και, εγκατεστημένοι σήμερα στην Αγγλία, συνεχίζουν την πορεία τους προς το μέλλον, δίνοντάς μας καινούργιες χαρές (με το εγγονάκι, από τον Δημήτρη, που σύντομα έρχεται και με άλλα πολλά).

Θα σας παρακαλούσα να μου δίνετε μία μονολεκτική απάντηση στις αντίστοιχες δικές μου μονολεκτικές «ερωτήσεις»… Ξεκινώ με τη λέξη:

βιβλίο... φίλος
παιδί... ευλογία
νέος... ζωή
Γραφή... καταφυγή
ποίηση... αγάπη
παραμύθι... φαντασία
δίκιο... αξία
Κύπρος... λατρεμένη  
κατοχή... ληστρική
αγώνας... αναγκαίος
Τασούλα... αγαπημένη
παιδιά... χαρά
οικογένεια... ευτυχία
Κώστας... ποιητής;
όνειρο... προσδοκία
συνεργάτης... συνοδοιπόρος
φόβος... εμπόδιο
ελπίδα... αισιοδοξία
Πανεπιστήμιο... έπαλξη
γνώση... δύναμη
τέλος... αναπόφευκτο
αρχή... ξεκίνημα

Σας ευχαριστώ θερμά για αυτή τη συνέντευξη… Σας εύχομαι να έχετε υγεία, όνειρα, μαχητικότητα πάντα για το καλό, να δημιουργείτε, να εμπνέετε προς δημιουργείτε και να μη χάσετε ποτέ το κουράγιο και τη δύναμη για νέες κατακτήσεις σε όλους τους στίβους της ζωής.