Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Σε αυτή τη συνέντευξη, θα ταξιδέψουμε στα μονοπάτια της δημιουργικής διαδικασίας, να φωτίσουμε τα κίνητρα και τις προκλήσεις της συγγραφικής πράξης, αλλά και να συζητήσουμε το ρόλο της λογοτεχνίας στην εποχή μας, ως φωνή ελευθερίας, αμφισβήτησης και κοινωνικού διαλόγου. Με ερωτήσεις που εστιάζουν στην ψυχή του βιβλίου και στη σχέση της συγγραφέα με τον κόσμο που περιγράφει, ανοίγουμε έναν διάλογο για το γράψιμο, την αλήθεια, την τέχνη και τη δύναμη της λέξης.

Κυρία Τραυλού ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Ο εσωτερικός κόσμος της Διώνης καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου. Τι ρόλο έπαιξε για εσάς η φωνή της πρωτοπρόσωπης αφήγησης στα σημεία του ηλεκτρονικού ημερολογίου της ηρωίδας σας; Ήταν πάντα εκεί από την αρχή;

Καταρχάς, νιώθω την ανάγκη να σας ευχαριστήσω για την πολύ εμβριθή προσέγγιση του βιβλίου μου. Ως συγγραφέας κι εσείς, με νιώσατε και συλλάβατε τις συγγραφικές προθέσεις μου. Όπως έχω αναφέρει και σε μια ραδιοφωνική μου συνέντευξη, κατά τη διάρκεια συγγραφής αυτού του βιβλίου, ήταν πολλές οι φορές που αναρωτιόμουν αν σε αυτή τη συγγραφική μου απόπειρα υποδυόμουν εγώ τη Διώνη ή η Διώνη μου μοιάζει τόσο ώστε ταυτίστηκα απόλυτα μαζί της. Σαφώς υπήρχε απ’ την αρχή. Βρισκόμουν στη σκιά της. Αυτή μου έδειχνε τον δρόμο και με οδήγησε ακόμη και σε ενδοσκοπικά μονοπάτια που ίσως και να μην ήθελα να περπατήσω.

«Αυτό σημαίνει να είσαι συγγραφέας. Να αφιερώνεις την ψυχή και το μυαλό σου σε μια ιδέα και σε ό,τι πρόκειται να δημιουργήσεις για χάρη της.» Το έχετε βιώσει αυτό στη συγγραφή της Φόνισσας των μυρμηγκιών;

Το βιώνω σε κάθε βιβλίο μου. Αν δεν ερωτευτώ μια ιδέα αδυνατώ να την υποστηρίξω και να την εξελίξω. Κάθε βιβλίο είναι μια ξεχωριστή εμπειρία που αφήνει πάντα αποτύπωμα μέσα μου, με εξαγνίζει και συχνά με αλλάζει. Προϋπόθεση όμως γι’ αυτή την κάθαρση, είναι η αφοσίωσή μου σ’ αυτήν και συχνά η αγόγγυστη καταπόνησή μου.

Τα μυρμήγκια λειτουργούν ως ισχυρό σύμβολο. Πώς τα επιλέξατε και τι αντιπροσωπεύουν για εσάς;

Το μυρμήγκι λειτουργεί ως διπλός συμβολισμός: πρώτα συμβολίζει κάτι το αδύναμο και συνάμα ασήμαντο. Κάτι το ευάλωτο και εύθραυστο που είναι έρμαιο στις διαθέσεις των δυνατότερων. Έπειτα, μυρμήγκι μπορεί να αποκαλούμε τον ανάξιο λόγου ή μια προσωπικότητα χωρίς ηθικό ανάστημα. Στο βιβλίο λειτουργεί με την κυριολεκτική του σημασία αφού η φόνευση μυρμηγκιών στην παιδική ηλικία της ηρωίδας ήταν μια πράξη-ορόσημο, ακατανόητη ως ένα βαθμό, αφού επιδιδόταν σε αυτή κάθε φορά που την κακοποιούσε η μητέρα της, αλλά και μεταφορικά, αφού η Γλυκερία πιστεύει ότι η ηρωίδα δεν μπορεί να σκοτώσει ούτε μυρμήγκι, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα φαινόμενα συχνά απατούν.

«Ο Όσκαρ Ουάιλντ λέει ότι η καλύτερη δουλειά στη λογοτεχνία γίνεται από εκείνους που δεν στηρίζονται να βγάλουν από αυτή το ψωμί τους”. Πιστεύετε ότι η οικονομική πίεση μπορεί να αλλοιώσει ή να ενισχύσει τη δημιουργική διαδικασία; Και πόσο ελεύθερη μπορεί να είναι η τέχνη όταν εξαρτάται από την επιβίωση; Πώς ισορροπείτε μεταξύ αυτών των δύο;

Τίποτε δεν ισχύει σε απόλυτο βαθμό. Η πίεση του βιοπορισμού σε κάποιους συγγραφείς λειτούργησε δημιουργικά και ξεδίπλωσε τις δυνατότητές τους όπως στον Ντοστογιέφκσι, ενώ σε άλλους συγγραφείς μπορεί να καταστρέψει την ποιότητα των έργων τους. Εξαρτάται από τον κάθε δημιουργό η οπτική με την οποία θα προσεγγίσει την τέχνη του και από τον σεβασμό που τρέφει ο ίδιος για την λογοτεχνία του ώστε να περιχαρακώνει την ουσία της. 

Πιστεύετε πως η απόρριψη ενός έργου από εκδοτικό οίκο μπορεί να λειτουργήσει ως τροχοπέδη για έναν συγγραφέα ή, αντίθετα, ως πείσμα που θρέφει τη συνέχεια του έργου του;

Και πάλι θα απαντήσω ότι είναι θέμα χαρακτήρα, αυτοπεποίθησης και ευαισθησίας. Παίζει ρόλο ο τρόπος με τον οποίο καθένας αντιδρά στις δυσκολίες και την απόρριψη και η εικόνα που έχει για τον εαυτό του και την αξία του.  

Μπορεί να υπάρξει μεγάλη λογοτεχνία χωρίς προσωπικό τραύμα ή εσωτερική ρωγμή;

Όπως αναφέρω και στο βιβλίο, η λογοτεχνία για μένα είναι πέρα και πάνω απ’ όλα μια εσωτερική αναζήτηση και μια αγωνιώδης προσπάθεια κάθαρσης του δημιουργού καθώς και των αναγνωστών του. Το τραύμα είναι η κινητήριος δύναμη που πιέζει τον συγγραφέα να διοχετεύσει την οδύνη του σε μια ιστορία και να θεραπευτεί ομοιοπαθητικά. Αλλιώς, για ποιο λόγο να προβεί σε μια τόσο κοπιώδη και επίπονη διαδικασία;

«Στην Ελλάδα το γράψιμο είναι για τους χασομέρηδες. Τι κέρδος νομίζεις πως θα έχεις με δαύτο;» Πόσο δύσκολο είναι για έναν συγγραφέα να επιμείνει στο έργο του μέσα σε μια κοινωνία που υποτιμά τη λογοτεχνική δημιουργία;  Έχει αξία το γράψιμο χωρίς υλικό ή κοινωνικό "κέρδος";

Μεγάλη κουβέντα… Εξ’ ού και η όποια απολαβή από πνευματικό έργο ονομάζεται πνευματικό δικαίωμα και όχι αποζημίωση, μισθός, κέρδος, πληρωμή κλπ. Καταρχάς ο μόχθος του συγγραφέα δεν κοστολογείται και ως εκ τούτου δεν ανταμείβεται. Γι’ αυτό και όταν με ρωτούν επίδοξοι συγγραφείς τι έχω αποκομίσει είκοσι πέντε χρόνια τώρα από το γράψιμο, ποτέ δεν αναφέρομαι σε υλικές απολαβές παρότι στάθηκα τυχερή ως προς αυτό το θέμα. Επικεντρώνομαι στην αυτογνωσία, την κάθαρση, την εσωτερίκευση και την αυτοεκτίμηση που έχω κερδίσει. Ακόμη κι αν οι περισσότεροι αγνοούν τι πραγματικά πράττει ο συγγραφέας, εμείς οι ίδιοι το μαθαίνουμε και το συνειδητοποιούμε όσο βαθύτερα εντρυφούμε στη μαγεία της γραφής.

Η γενιά μας μεγάλωσε όπως ακριβώς η Διώνη. Με τα μη, τα πρέπει και μια καταπιεσμένη εφηβεία. Όσο το διάβαζα έβλεπα τον εαυτό μου μέσα στην ηρωίδα σας. Σίγουρα κι εσείς δε γλιτώσατε από αυτόν τον ασφυκτικό κλοιό. Η Πασχαλία Τραυλού σε ποιο βαθμό υπάρχει μέσα στη Διώνη κι αν είναι λογοτεχνική  “παγίδα” να γράφεις για τον εαυτό σου μέσα στο βιβλίο;

Δήλωσα ήδη στον επίλογο του βιβλίου ότι ως ένα βαθμό, είμαι ταυτισμένη με τη Διώνη. Σαφώς πέρασα από δύσκολες ψυχολογικές ατραπούς μεγαλώνοντας σε μια αυστηρή οικογένεια η οποία όμως με στίλβωσε και με σκληραγώγησε για τα δύσκολα. Όταν μπήκα στη διαδικασία να καταπιαστώ με ένα βιβλίο που με αφορά τόσο πολύ και έχει υψηλό βαθμό αυτοαναφορικότητας, ήξερα τους κινδύνους. Όμως αυτοί οι κίνδυνοι είναι που με δελέασαν για να εμπλακώ, καθώς η ολοκλήρωση του βιβλίου με οδήγησε σε ένα βαθύτερο βαθμό κατανόησης του εαυτού μου και της ωριμότητας που έχω κατακτήσει.

Η ανατροφή του Μάξιμου βρίσκεται στο αντίθετο άκρο από εκείνη που γνώρισε η Διώνη στο δικό της οικογενειακό περιβάλλον. Η ελευθερία που του έδωσε ήταν, κατά τη γνώμη σας, μια αυθόρμητη στάση ή μια συνειδητή αντίδραση στις δικές της πληγές; Και πιστεύετε ότι αυτή η επιλογή είχε και το δικό της τίμημα;

Στην περίπτωση αυτού του ήρωα ήθελα να τονίσω το σφάλμα που έκαναν αρκετοί γονείς της γενιάς μου, προσφέροντας ασύδοτη ελευθερία στα παιδιά τους, χωρίς μέτρο και όρια ως αντίβαρο στη δική τους καταπίεση και ταυτόχρονα ως εύκολη λύση, καθώς είμαστε η πρώτη γενιά γυναικών που επεδίωξε την επαγγελματική καταξίωση ώστε ήταν δύσκολο να αφοσιωθούμε στη διαπαιδαγώγηση και την επιτήρηση των παιδιών μας όπως οι μανάδες μας. Απαιτήθηκε η ψυχολογική κατασκευή της αχαλίνωτης ελευθερίας των παιδιών, τάχα για να μην τραυματιστούν, προκειμένου να μη νιώθουμε τύψεις για τον λίγο χρόνο που αφιερώναμε στην ανατροφή των βλασταριών μας. Ως εκ τούτου, η υπερβολή της αχαλίνωτης, δίχως όρια ελευθερίας οδήγησε σε μια νέα παθογένεια και σε ένα νέο τραύμα των παιδιών τα οποία μπορεί να μην κακοποιούνται με μια βέργα όπως παλιότερα αλλά νιώθουν παραμελημένα και πληγωμένα από την έλλειψη της προσοχής και της φροντίδας των γονιών τους.

Κάποτε οι συγγραφείς κατέβαιναν στους δρόμους· σήμερα, η μάχη συχνά δίνεται στο χαρτί. Ως ενεργό μέλος του PEN Greece και του δικτύου "Η Φωνή της", που υπερασπίζονται τη λογοτεχνική ελευθερία και την ορατότητα της γυναικείας φωνής, αισθάνεστε ότι η γραφή σας είναι μια μορφή ακτιβισμού; Και αν ναι, ποια είναι η στιγμή που καταλάβατε ότι η λογοτεχνία σας μπορεί να λειτουργήσει σαν δημόσια παρέμβαση;

Θα απαντήσω ότι το ένιωθα εξαρχής. Παρά το γεγονός ότι τα βιβλία μου άρχισαν να εκδίδονται το 2000,  μια εποχή που μεσουρανούσε η ροζ λογοτεχνία, πάσχιζα σε κάθε ευκαιρία να τονίζω τα ιδεολογικά μηνύματα που αποτύπωνα. Τόσο με το Υπόγειο στην οδό Ήρας 12, όσο και με τη Γιατρίνα, το Σαντέ και λικέρ Τριαντάφυλλο, την Ιέρεια με το Τατουάζ  και την Ελεγεία της Στάχτης σαφώς η λογοτεχνία μου έχει ακτιβιστικό προφίλ αφού επικεντρώνεται στα δεινά των γυναικών διαχρονικά ενώ επιδιώκω τα βιβλία μου να αγγίζουν και σύγχρονες κοινωνικές παθογένειες.

Σε πολλές ασιατικές χώρες, συγγραφείς — γυναίκες και άντρες — εξακολουθούν να φυλακίζονται ή να λογοκρίνονται για τις ιδέες τους. Εσείς, κυρία Τραυλού, πώς πιστεύετε ότι θα βιώνατε αν σας φίμωναν; Τι θα σήμαινε για εσάς μια σιωπή που δεν είναι επιλογή, αλλά επιβολή;

Η τέχνη έχει ως πρώτες ύλες της την ελευθερία και το τραύμα. Η στέρηση της ελευθερίας θα έτρεφε το τραύμα που μου γεννάει την ανάγκη να υπηρετώ τη λογοτεχνία. Μην μπορώντας να αντιδράσω αλλιώς, θα έγραφα περισσότερο ακόμη και με κίνδυνο της ζωής μου.

Η φωνή της μας θυμίζει πως η λογοτεχνία είναι μια ζωντανή αναπνοή, μια γέφυρα που μας ενώνει μέσα από τις ιστορίες που χρειάζεται να ακουστούν. Εύχομαι οι αναγνώστες να βρουν μέσα στο βιβλίο «Η φόνισσα των μυρμηγκιών» όχι μόνο μια συγκλονιστική αφήγηση, αλλά και ένα κάλεσμα για κατανόηση, αλλαγή και απελευθέρωση. Καλοτάξιδο να είναι!

Σας ευχαριστώ από ψυχής!