Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Έντεκα μυθιστορήματα, τέσσερις συλλογές διηγημάτων, μία νουβέλα, ένα αφήγημα και έναν σκηνικό μονόλογο. Έχει βραβευτεί με το Κρατικό Λογοτεχνικό Βραβείο Μυθιστορήματος, με το Βραβείο «Νίκος Θέμελης» 2019 του περιοδικού Ο αναγνώστης. Έχουν μεταφραστεί τα βιβλία του στα αραβικά (2017) και στα δανέζικα (2021). Το «Παρτάλι», η «Δεύτερη γέννα» και «Ο ξεχασμένος άγγελος των Φιλίππων» παρουσιάστηκαν στο Φεστιβάλ Αθηνών, στο ΔΗΠΕΘΕ Σερρών και στο Φεστιβάλ Φιλίππων αντίστοιχα. «Η νοσταλγία της απώλειας» ήταν η αφορμή που αναζήτησα τον κ. Θόδωρο Γρηγοριάδη για να μου μιλήσει για το τελευταίο βιβλίο του.

Κύριε Γρηγοριάδη ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Νοσταλγία της απώλειας, ένα βιβλίο κύημα της πανδημίας. Σίγουρα η πανδημία έφερε στη ζωή μας σε δοκιμασίες. Οι επιπτώσεις της τραγικές. Ήταν μια ευκαιρία για σας να ακονίσετε το παρελθόν, να ανακατέψετε τις σημειώσεις σας και να γράψετε αυτό το βιβλίο;

Η πανδημία είχε πολλές επιπτώσεις που ακόμη διαρκούν. Ο εγκλεισμός επέδρασε διαφορετικά στον καθένα και σε μένα δημιουργικά μόνον τον δεύτερο χρόνο. Τον πρώτο χρόνο νόμιζα ότι δε θα ξαναγράψω, τόσο αβέβαιο ήταν το μέλλον, τόσο τρόμο μας είχαν καλλιεργήσει. Δεν τους το συγχωρώ ποτέ. Ευτυχώς, στη δεύτερη φάση άρχισα να σκέφτομαι και να οργανώνω το υλικό που κυοφορούσα από καιρό ή καλύτερα που έκρυβα στα σημειωματάρια μου. Το βιβλίο προέκυψε μέσα από τη διαδοχική γραφή των ιστοριών που σχημάτιζαν μεταξύ τους τέσσερις θεματικούς κύκλους.

Παρελθόν-παρόν-μέλλον. Οι κρίκοι της αλυσίδας. Σ΄ αυτούς τους κρίκους ακουμπάτε και σεις για να γράψετε τα βιβλία σας;

Είναι τα ζητούμενα κάθε πεζογράφου αλλά διαφέρει ο τρόπος που τα διαπραγματεύεται. Στη συλλογή αυτή των διηγήσεων ο Χρόνος έχει μεγάλη σημασία.

Τα τριάντα ένα διηγήματα είναι ένα φλας-μπακ από τα νεανικά σας χρόνια στο Παγγαίο μέχρι τα τελευταία στον Νέο Κόσμο, στην Αθήνα. Χρησιμοποιείτε μυθοπλασία σ’ αυτά ή είναι και πραγματικές ιστορίες; Στο διήγημα «Το Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου εκδικείται», θυμίζετε στους νεότερους πώς ήταν τα σχολεία στα χρόνια της χούντας. Στην επαρχία δεν είχε γίνει αντιληπτό το τι σημαίνει να είναι οι γονείς σου αριστεροί, κομμουνιστές και ποιες ήταν οι συνέπειες στους μαθητές. Πιστεύετε πως οι συγγραφείς έχουν «χρέος» να καλύπτουν μέσα από τα βιβλία τους τα γεγονότα που θα αργήσουν να διδαχτούν στα σχολεία;

Το πεζογραφικό μου υλικό στηρίζεται στα διαβάσματα, στις προσωπικές εμπειρίες, στα ακούσματα, στα ταξίδια, στις παρατηρήσεις μου. Πολλές φορές μια ιστορία ή ένας χαρακτήρας αποτελούν άθροισμα διαφορετικού υλικού. Και πώς αλλιώς; Έχω δημοσιεύσει 120 διηγήματα και έντεκα μυθιστορήματα, χώρια οι μονόλογοι. Δεν μπορεί να είναι όλα αυτοβιογραφικά. Απλώς μετουσιώνονται μέσα από το βιωματικό μου φίλτρο. Το “Λεξικό” είναι από τα πιο αυτοβιογραφικά κείμενα. Επειδή ήμουν μαθητής επί χούντας, το φέρω βαρέως, και το τονίζω στη συγκεκριμένη διήγηση. Δε θα ήθελα ποτέ να είμαι διδακτικός, δε μου αρέσει η κατήχηση κάθε μορφής, επομένως κάθε ιστορικό πλαίσιο υπάρχει μαζί με την ιστορία και επαφίεται στον αναγνώστη ή στον κριτικό να το ερμηνεύσει.

Εγκυκλοπαίδεια ή διαδίκτυο; Ποια εποχή σας άρεσε περισσότερο; Η Καβάλα, το Παγγαίο, ο τόπος σας, οι μνήμες. Πόσο επίδρασαν στο να γίνεται συγγραφέας;

Παιδί και μέχρι φοιτητής κατέφευγα στην εγκυκλοπαίδεια. Σήμερα το διαδίκτυο είναι τρομακτικά χρήσιμο αν το διαχειρίζεσαι σωστά. Ειδικά σε θέματα μελέτης αρχείων υπάρχει απίστευτο υλικό.

Μου άρεσε η παιδική μου ηλικία, της αθωότητας, της σιγουριάς, της συγκροτημένης οικογένειας. Στο εξατάξιο γυμνάσιο η χούντα μας κατέστρεψε την εφηβεία. Έφυγα από το χωριό στα δεκαοκτώ. Από τότε, κάθε τόσο αλλάζει ο τρόπος που επιστρέφω και ξαναβλέπω τον τόπο μου. Πέρυσι έχασα τη μητέρα μου, τον τελευταίο μου συνδετικό κρίκο. Δυσκολεύομαι να πάω αλλά δε θα πάψω να πηγαίνω γιατί είναι ένας τόπος με εκπληκτική ενέργεια που αναδύεται από τη φύση, τη γεωγραφική του θέση και το έντονο ιστορικό στοιχείο.

Το πρώτο βιβλίο σας το εκδώσατε το 1990, αφού μετακομίσατε στην πρωτεύουσα. Ποια είναι η τύχη του συγγραφέα στην περιφέρεια; Η Ελλάδα είναι η Αθήνα;

Πράγματι, «Οι κρυμμένοι άνθρωποι» εκδόθηκαν το 1990 όταν μετακόμισα στην Αθήνα για ... συγγραφικούς λόγους. Τότε ήταν πολύ δύσκολο να εκδώσεις βιβλίο. Όταν ήρθα στην Αθήνα δεν υπήρχαν πολλές επιλογές αλλά τα κατάφερα. Σήμερα μπορεί κανείς να κάνει συγγραφική πορεία και από μακριά, έχουμε πολλά παραδείγματα. Άλλωστε ζούμε σε ένα τοπίο ενοποιημένο από το διαδίκτυο. Οι δημόσιες σχέσεις σήμερα είναι των κοινωνικών δικτύων και όχι των γραφείων δημοσίων σχέσεων. Η τύχη όμως ενός συγγραφέα εξαρτάται από το έργο του το ίδιο. Από εκεί θα κριθεί και θα αναδειχθεί όπου και αν βρίσκεται.

Η κατσαρίδα του Κάφκα είναι αλληγορική στο διήγημά σας. Μεταμόρφωση όλου του κόσμου που ζούμε ή και του εσώτερου εαυτού μας που χάθηκαν αξίες και ιδανικά;

Στη διήγηση η «Μεταμόρφωση» έχει διπλή σημασία: από τη μια ένας Κάφκα που διδάσκεται σε λογοτεχνικά σεμινάρια στην επαρχία και από την άλλη ο ρόλος της λογοτεχνίας να ερμηνεύει ακόμη και σήμερα τις παραδοξότητες του κόσμου. Η «Νοσταλγία της απώλειας» έχει πολλά στοιχεία παραδοξότητας και μεταμορφώσεων.

Στον τρίτο κύκλο «Περαστικοί στον νέο κόσμο» γράφετε για τους πρόσφυγες. Γράφετε για τον φόβο, τις προκαταλήψεις, τη διαφορετικότητα, το ρατσιστικό μένος των Ελλήνων για το ξένο, το άγνωστο. Οι ξένοι είναι τελικά η απειλή ή ο ίδιος μας ο εαυτός που δε συλλογιέται, δεν αυτοσαρκάζεται, δεν αυτοκρίνεται;

Γράφω από παλιά για τους πρόσφυγες μέσα από την προσωπική μου επαφή μαζί τους αλλά και τις βαθιές ρίζες της προσφυγιάς που κουβαλάω από τον Πόντιο παππού μου. Η ματιά μου είναι κριτική, υπάρχει ακόμη ξενοφοβία στην ελληνική κοινωνία αλλά και από τη μεριά των προσφύγων συναντάμε μεγάλη δυσκολία και δισταγμό να ενταχθούν κοινωνικά. Ο ξένος πάντα φωλιάζει μέσα μας. Με τους μετανάστες στις ιστορίες μου θέλω να αναδείξω το πέρασμα, την προβληματική τους κατάσταση. Αν βοηθήσουν τα κείμενα στην κατανόηση  του φαινομένου έχει καλώς, όμως η λογοτεχνία δεν είναι ΜΚΟ.

Γράφετε στη σελίδα 276, για τον Σουηδό και τη μαντιλοφορούσα γυναίκα του. Οι γυναίκες πρόσφυγες αν και ήρθαν στην Ευρώπη, δε βγάζουν τη μαντίλα. Εσείς που γνωρίσατε τα πομάκικα χωριά, πιστεύετε πως δε θέλουν να αφήσουν τα έθιμα και τη θρησκεία της πατρίδας τους; Είναι ο φόβος που τους κρατά εγκλωβισμένους στη θρησκεία;

Πρέπει να σεβόμαστε τις παραδόσεις κάθε λαού και το δικαίωμα να ντύνεται και να εκφράζεται όπως θέλει. Αρκεί να αποδίδονται όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ελευθερίες σε όλους εξ ίσου χωρίς καμία εξαίρεση.

Στον «θόρυβο των χρωμάτων» γράφετε για την αϋπνία, τη δημιουργία, τη μουσική, την Τέχνη. Όσοι γράφουμε, πιστεύω ότι νιώσαμε αυτά τα συναισθήματα. Θαρρείς ότι θέλαμε να σώσουμε τον κόσμο μέσα από τα βιβλία μας. Να δημιουργήσουμε ώστε να βγάλουμε τον άνθρωπο από την απελπισία.

Αυτό το διήγημα προέκυψε από την καραντίνα. Γι αυτό και είναι τόσο ιδιαίτερο ώστε ...επικοινωνεί ακόμη και με το σύμπαν! Δε νομίζω ότι μπορούμε να σώσουμε τον κόσμο με τα βιβλία μας, η λογοτεχνία έχει πάψει να παίζει μεγάλο ρόλο στην επιβίωση της ανθρωπότητας. Απλώς μοιραζόμαστε με τους αναγνώστες ιστορίες και ιδέες που εκείνοι θα δίσταζαν ή δε θα μπορούσαν να γράψουν. Προσφέρουμε μια παλιομοδίτικη τέρψη, την αφήγηση, αναγκαία όμως για την ψυχή μας.

Τρεις δεκαετίες γράφετε βιβλία που δεν έχουν χαθεί στον χρόνο. Έχετε οργανώσει λογοτεχνικά σεμινάρια. Ποιο είναι το απόσταγμα της εμπειρίας σας και ποια συμβουλή θα δίνατε στους νέους συγγραφείς;

Η αλήθεια είναι ότι με τα λογοτεχνικά σεμινάρια και τις παρουσιάσεις βιβλίων στο ένθετο βιβλίων της  εφημερίδας «Εποχής» επιμένω στα κλασικά βιβλία. Δεν υπάρχει οριστικός Κανόνας για τη λογοτεχνία και γι αυτό είναι καλό να επιστρέφουμε στους παλιότερους. Δε γίνεσαι συγγραφέας αν δε διαβάσεις, τίποτε δεν είναι αυθύπαρκτο. Άλλωστε η λογοτεχνία έχει εξαντληθεί εδώ και χρόνια. Όμως πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει για την επικοινωνία της κοινωνίας και την επιβίωσης της γλώσσας μας.

Τα συγγραφικά σας εργαλεία είναι η παρατήρηση, η μνήμη, και οι χαρακτήρες. Πιστεύετε πως η συγγραφή βασίζεται πάνω σ’ αυτά για να πετύχει κάποιος ως συγγραφέας;

Αυτά είναι τα συστατικά της πεζογραφίας που υπηρετώ. Μα πάνω απ' όλα ο τρόπος που τα εκφέρεις. Δίνω σημασία στη γλώσσα και στο ύφος κάθε κειμένου, το παλεύω πολύ  αυτό.

Στο επόμενο βιβλίο σας, η μνήμη θα έχει πάλι πρωταγωνιστικό ρόλο;

Ειλικρινά δε γνωρίζω ποιο είναι το επόμενο θέμα μου αλλά, όσο μεγαλώνουμε, η μνήμη παρέχει το περισσότερο υλικό.

Σας ευχαριστώ πολύ κύριε Γρηγοριάδη για τη συνέντευξη και σας εύχομαι να είναι καλοτάξιδο!

Κι εγώ σας ευχαριστώ εσάς και το Bookia για την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους.