Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος

Ο Μίνως Ευσταθιάδης σπούδασε νομικά στην Αθήνα και στο Αννόβερο. Έχουν εκδοθεί τα μυθιστορήματά του "Έξοδος" (Ανατολικός, 2001) και "Χωρίς γλώσσα" (Καστανιώτης, 2004). Το θεατρικό έργο του "Το Γεύμα" (Ευρασία, 2012) μεταφράστηκε στα αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά και ουγγρικά. Το μυθιστόρημά του "Το δεύτερο μέρος της νύχτας" (Ωκεανίδα, 2014) εκδόθηκε στη Γερμανία (Acabus, 2014). Το μυθιστόρημά του "Ο Δύτης" (Ίκαρος, 2018) θα κυκλοφορήσει στα γαλλικά (Actes Sud).

Ζει κοντά στη θάλασσα.

Ήταν στις προθέσεις σου να γράψεις κάποτε κάτι για τον τόπο που γεννήθηκες και μεγάλωσες;

Η «εκ προθέσεως» λογοτεχνία με κάνει να πλήττω -πρώτα απ’ όλα, ως αναγνώστη. Είναι υπερβολικά μελετημένη και άκαμπτη για τα γούστα μου. Πώς μπορεί να συναγωνιστεί με τον ρευστό κόσμο της φαντασίας; Μερικές φορές, διακρίνεται μέσα της κάτι που μοιάζει με το μέλλον. Μου αρέσει να παρασύρομαι σε διαφορετικά σημεία. Κάποια στιγμή ήρθε και η σειρά του μέρους που γεννήθηκα.

Ποιά ήταν η πρώτη σπίθα έμπνευσης; Υπήρξε μια πρώτη ή είναι ένα σύνολο σκέψεων, συναισθημάτων, ιδεών;

Πήγαινα ακόμα σχολείο, όταν άκουσα μια πραγματική ιστορία. Τότε δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία, είχα μάλιστα την εντύπωση πως την ξέχασα. Ποτέ βέβαια δεν θυμόμαστε τι έχουμε πραγματικά ξεχάσει. Πολλά χρόνια αργότερα βρέθηκα μπροστά σε ένα περίεργο -ή μάλλον σχεδόν απίστευτο- ατύχημα στο Παρίσι. Εκείνη η παλιά ιστορία άρχισε να απαιτεί από μένα διάφορα πράγματα. Τις νύχτες με ξύπναγε και μου ζητούσε να την γράψω.   

Συχνά η συγγραφή θυμίζει νυχτερινή πορεία σε άγνωστο δάσος. Ψάχνεις για τον δρόμο, χωρίς να είσαι σίγουρος αν πραγματικά υπάρχει. Ακόμα κι αν καταφέρεις να τον βρεις, δεν έχεις ιδέα που οδηγεί. Ακριβώς εκεί κρύβεται το συναρπαστικότερο κομμάτι της διαδρομής: στο άγνωστο. Επειδή εκεί αυξάνεται η πιθανότητα να χαθείς.

Πρώτη φορά επιχειρείς ιστορική αναδρομή σε βιβλίο σου. Πόση έρευνα και χρόνος απαιτήθηκε;

Η αναδρομή μου δεν έχει στηριχθεί σε λεπτομερή ιστορική αναζήτηση. Σημαντικότερες ήταν για μένα οι προφορικές μαρτυρίες, πράγματα που άκουσα και συνεχίζουν να με συνοδεύουν. Δεν θέλησα να αναπαραστήσω πιστά μια άλλη εποχή. Χρειάστηκε όμως να μαζέψω στοιχεία από ορισμένα αληθινά συμβάντα και να τα μεταφέρω στο σήμερα. Το πιο σημαντικό με το παρελθόν είναι πως, κάπου μέσα του, αντικατοπτρίζεται το παρόν. Δηλαδή και το μέλλον.

Στην καρδιά του βιβλίου σου ο αναγνώστης συναντά οδυνηρές οικείες μνήμες, ιδιαίτερα για όποιον ζει σε αυτό το σημείο του χάρτη. Επηρεάστηκες συναισθηματικά;

Η ιστορία που άκουσα ξεκινούσε κάπως έτσι:

«Το σπίτι βρισκόταν εκατό μέτρα μακριά αλλά τις νύχτες δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε από τις κραυγές τους…»

Μου έρχεται στο μυαλό, ξανά και ξανά, η συγκεκριμένη φράση. Όταν την άκουσα για πρώτη φορά δεν ήξερα τι ακριβώς συνέβαινε μέσα σ’ εκείνο το σπίτι. Ούτε καν να φανταστώ δεν μπορούσα. Σιγά σιγά οι κραυγές έφτασαν στ’ αυτιά μου και τότε είδα τη σκηνή. Αν δεν επηρεαστείς συναισθηματικά, δεν νομίζω πως μπορείς να γράψεις. Θα είναι σα να μαγειρεύεις χωρίς να έχεις πεινάσει.

Ήταν εύκολο να κρατήσεις τις ισορροπίες από την αρχή ως το τέλος της ιστορίας, χωρίς να κάνεις "εκπτώσεις" στα προσωπικά σου πιστεύω;

Δεν έχω ιδέα αν κράτησα κάποιου είδους ισορροπία, μόνο οι αναγνώστες μπορούν να το κρίνουν αυτό. Αν όμως έκανα εκπτώσεις, τότε ομολογώ πως θα προτιμούσα να πουλάω παπούτσια. Εννοείται δεν έχω τίποτα εναντίον των παπουτσιών και των εκπτώσεών τους. Προσωπικά όμως, προτιμώ (χίλιες φορές) τις χαμένες ισορροπίες.

Ο κινηματογραφικός παλμός των  βιβλίων σου έχει να κάνει με απώτερες σκέψεις ή απλά είναι ο τρόπος που σκέφτεσαι και γράφεις τέτοιος;

Η μοναδική μου σκέψη -που γίνεται, βέβαια, έγνοια και άγχος- είναι πάντα η ίδια: να διηγηθώ έναν μύθο χωρίς να τα κάνω θάλασσα. Η κάθε ιστορία έχει το τίμημά της, το ύψος της, το βάθος της. Πρέπει να βρεις έναν τρόπο να το σεβαστείς. Να μπεις γονατιστός και να φύγεις έρποντας. Και τι θα γίνει με την βρωμιά και τους ματωμένους αγκώνες; Αν δεν θέλεις αυτά, αν δεν σου αρέσουν οι λάσπες και οι πληγές, δεν υπάρχει λόγος να μπερδεύεσαι με τέτοια πράγματα. Κάνε καλύτερα κάτι άλλο. Μην τα ξαναλέμε. Παπούτσια.

Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας ήταν ο ελεύθερος στοχασμός και η καλλιέργεια δημιουργικής σκέψης του ανθρώπου. Αυτός ήταν ο λόγος που επέλεξες να "τυλίξεις" τον μύθο της πλοκής γύρω της ή κάτι περισσότερο;

Οι αρχαίες ελληνικές τραγωδίες αποτελούν πιθανότατα τον πληρέστερο χάρτη της ανθρώπινης ψυχής που γνωρίζουμε, ως σήμερα. Δεν τις επιλέγουμε εμείς. Μας έχουν ήδη επιλέξει αυτές. Μας έχουν αποτυπώσει. Εγώ απλώς δοκίμασα να πλησιάσω λιγάκι μία από τις πιο αγαπημένες μου, τον «Αγαμέμνονα».

Η κατάδυση στο βυθό του παρελθόντος και η φρίκη που αυτό συνεπάγεται, είναι μια μορφή κάθαρσης πιστεύεις;

Πρώτα απ’ όλα, είναι ο μοναδικός τρόπος για να ζήσουμε το παρόν. Χωρίς την συνεχιζόμενη σύνδεση με το παρελθόν, δεν θα μπορούσαμε καν να αναγνωρίσουμε τις λέξεις. Μιλάμε, διαβάζουμε και επικοινωνούμε, ανασύροντας συνεχώς πράγματα που έχουν ήδη συμβεί και χαραχτεί στην μνήμη μας.

Την ίδια στιγμή, το βασικό μάθημα που μας δίνει καθημερινά η ανθρώπινη ιστορία είναι η ανικανότητά μας -ή μήπως ή άρνησή μας;- να διδαχθούμε από την Ιστορία. Τρεις χιλιάδες χρόνια καταγεγραμμένης φρίκης και εμείς πορευόμαστε ακόμα με το μαχαίρι στο χέρι.

Μας παρασύρεις σε ένα έντεχνο παιχνίδι με τις σκιές, θέτοντας πρόσωπα στο έργο σου κρυμμένα πίσω από μάσκες κι άλλα που, αν και δεν τις φορούν, κρύβουν πιο ζοφερά μυστικά. Είναι στις προθέσεις σου να μας μεταφέρεις την άποψη ότι τα ανθρώπινα πάθη, αν και πολλές φορές χαρακτηρίζονται σκοτεινά, είναι πιο ξεκάθαρα από την οργιώδη φαντασία τρόπων αλληλοεξόντωσής μας;

Χωρίς μάσκες δεν μπορούμε να ζήσουμε. Οι σκύλοι και οι γάτες ναι. Αλλά όχι εμείς. Ακόμα και ο πιο ειλικρινής άνθρωπος φαντασιώνεται πράγματα που φοβάται να τα ομολογήσει στον εαυτό του. Για μένα, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον δεν κρύβεται στην στιγμή που θα βγάλεις την μάσκα αλλά στην ώρα που την φοράς. Όταν επιλέξεις το προσωπείο σου, έχεις ορίσει και το ίδιο σου το πρόσωπο. Τίποτα πλέον δεν υπάρχει από κάτω.

Ο Νικόλαος Παπαποστόλου λέει στον Κρις: <<...οποιαδήποτε πίστη σε εθνικά ή φυλετικά χαρακτηριστικά αποτελεί το φθηνότερο είδος προπαγάνδας>>, μια αρκετά τολμηρή άποψη στους ταραγμένους καιρούς που διανύουμε. Βλέπεις ως την μόνη βιώσιμη λύση ένα κόσμο χωρίς "θρησκευτική" προσήλωση σε πατρίδες ή μια <<παγκόσμια ιθαγένεια>>;

Ζούμε σε μια εποχή που οι εθνικιστικές φανφάρες, η φτηνή τρομολαγνεία και οι κάθε είδους τοίχοι πολλαπλασιάζονται. Αν υποσχεθείς ένα γερό συρματόπλεγμα, είναι σχεδόν σίγουρο πως σύντομα θα γίνεις κάπου πρόεδρος. Ταυτοχρόνως οι εμπεριστατωμένες αναλύσεις και οι εύλογες εξηγήσεις χάνουν τη σημασία τους. Για να διαβάσεις ένα κείμενο με συγκριτική παράθεση πηγών ή αναφορές σε βιβλιογραφία, απαιτούνται πολλές ώρες και αδιάσπαστη προσοχή. Για να πιστέψεις ένα χυδαίο κομμάτι fake news, αρκούν μερικά δευτερόλεπτα.

Οι τρεις τομείς με την υψηλότερη κερδοφορία -παγκοσμίως!- παραμένουν σταθερά οι ίδιοι: εμπόριο όπλων, ναρκωτικών και ανθρώπων. Παραμένει πολύ βολικό να φανταζόμαστε την κόλαση εκεί που δεν υπάρχει. Ο μεγάλος εχθρός ήταν και είναι ένας: Ο εαυτός μας.

Η μυθοπλασία αναλαμβάνει να συγκολλήσει πραγματικά γεγονότα ή κυριαρχεί στο βιβλίο σου;

Η μυθοπλασία κινεί τα νήματα. Ορισμένα μικρά (ή μεγάλα) κομμάτια που χρησιμοποιούνται στο χτίσιμό της είναι αληθινά. Για μένα, κάθε μυθιστόρημα είναι ένας άλλος κόσμος. Κυρίως φανταστικός. Και γι’ αυτό τόσο σημαντικός.