Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Η Κατερίνα Λαγού γεννήθηκε στην Αθήνα και ζει στην Κέρκυρα. Είναι πτυχιούχος του Νομικού Τμήματος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης (LL.M) στο Εμπορικό Δίκαιο από το Πανεπιστήμιο της Ουαλίας, Κάρντιφ, καθώς και στην Ιστορία και Τεκμηρίωση στα Σύγχρονα Ζητήματα από το Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Είναι υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας και ιδρυτικό μέλος της Λέσχης Ανάγνωσης Κέρκυρας. Έχει δύο γιους που τη βοηθούν να γράφει παιδικές ιστορίες.

Γιατί επιλέξατε να γράψετε για παιδιά, τι σας έλκει σε αυτό το λογοτεχνικό είδος, τι σημαίνει γράφω για εσάς;

Το συναρπαστικό με το γράψιμο για παιδιά είναι ότι αναγκάζεσαι να σκεφτείς σαν παιδί ή να γυρίσεις στην δική σου παιδική ηλικία, να θυμηθείς τις λέξεις, τις σκέψεις, τα αισθήματα. Να επιστρατεύσεις τη φαντασία σου, την όποια επινοητικότητά σου για να προσεγγίσεις τα παιδιά και, αν είσαι τυχερός, να κερδίσεις μερικά. Για μένα η διαδικασία του γραψίματος ήταν δύσκολη και απαιτητική, αλλά ταυτόχρονα ήταν και μια αφορμή για ένα ταξίδι σε μια από καιρό ξεχασμένη ελευθερία και ξενοιασιά, σε έναν κόσμο που όλα έχουν χρώμα, άρωμα, φρεσκάδα, αισιοδοξία.

Όσο για το γράψιμο; Για μένα είναι εργαλείο δουλειάς, τρόπος να οργανώνω τη σκέψη μου, να εκφράζομαι. Ένας κόσμος χωρίς λέξεις να διαβάσω, να σκεφτώ, να γράψω, να συζητήσω είναι ένας κόσμος χλωμός κι αδιάφορος.

Το πρώτο σας βιβλίο πραγματεύεται ένα σημαντικό κομμάτι της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας. Εισάγει αβίαστα το μικρό αναγνώστη μέσα σε αυτό το κόσμο και του μαθαίνει πολλά από τα ψιλά γράμματα της ιστορίας. Στο βιβλίο η ιστορία παντρεύεται με τη μυθοπλασία και το χιούμορ, αυτό καθιστά ευχάριστη, ευκολότερη την εκμάθηση των γεγονότων από ότι αν αυτά διαβάζονταν από ένα σχολικό βιβλίο με την αυστηρότητα που απαιτεί ένα κείμενου αυτού του είδους; Γιατί επιλέξατε να παρουσιάσετε την ιστορία του Χαρίλαου Τρικούπη; Γιατί σε πρώτο πρόσωπο και γιατί ιστορικό;

Την ιστορία του Χαρίλαου Τρικούπη δεν τη διάλεξα εγώ. Με διάλεξε εκείνη. Η εποχή του είχε τόσες ομοιότητες με τη σημερινή εποχή, που ήταν σαν να απαιτούσε να την σκεφτώ λίγο καλύτερα. Και κυρίως να προβληματιστώ με τον διαφορετικό τρόπο που αντιδρούσαν οι άνθρωποι της εποχής του Τρικούπη σε προβλήματα όπως η οικονομική κρίση, η απειλή πτώχευσης, ο διεθνής οικονομικός έλεγχος.

Στα μαθήματα δημιουργικής γραφής διδάσκεται ότι το πρώτο πρόσωπο είναι το πρόσωπο που επιλέγουν να γράψουν οι νέοι συγγραφείς γιατί αγνοούν τις παγίδες του και το θεωρούν πιο εύκολο. Για μένα ήταν μια ασυνείδητη επιλογή που προέκυψε από μια ανάγκη να χωθώ στα αστικά σαλόνια των Τρικούπηδων και των Μαυροκορδάτων στα τέλη του 19ου αιώνα και να προσπαθήσω να γίνω για λίγο Χαρίλαος. Μάλλον ήθελα να πραγματοποιήσω κι εγώ μια συνηθισμένη φαντασίωση πολλών : να γίνω, έστω και για λίγο, Έλληνας πρωθυπουργός.

Γράφοντας την ιστορία του Χαρίλαου δεν είχα την πρόθεση να γράψω ένα ιστορικό βιβλίο, ούτε να παραδώσω μάθημα ιστορίας. Με ενδιέφερε η πορεία του ανθρώπου Τρικούπη, οι επιλογές του, η προσωπικότητά του. Αν το βιβλίο χαρακτηρίζεται ιστορικό είναι γιατί ο Χαρίλαος και όλα τα πρόσωπα που τον περιστοιχίζουν, η οικογένεια, οι φίλοι, οι αντίπαλοί του, ήταν άνθρωποι που ανάπνεαν και ζούσαν για την ιστορία και την πολιτική. Αδύνατο να γράψεις για τις ζωές τους και να τους αποκόψεις από την ιστορία του τόπου μας.

Γιατί θα ενδιέφερε ένα παιδί η ιστορία ενός πολιτικού προσώπου;

Αν το «Χαρίλαος; Τί όνομα είναι αυτό;» ήταν η ιστορία ενός πολιτικού προσώπου θα είχε περιορισμένο ή και μηδενικό ενδιαφέρον για ένα παιδί. Όμως, η ιστορία του Χαρίλαου είναι, κυρίως, η ιστορία ενός ονειροπόλου παιδιού, που είδε τα όνειρά του να γίνονται πραγματικότητα το ένα μετά το άλλο. Και το ωραίο είναι ότι, τόσα χρόνια μετά τον θάνατό του, τα βλέπουμε και τα ζούμε κι εμείς.

Αν ζούσε ο Τρικούπης σήμερα θα ήταν περήφανος; Θα έβλεπε ομοιότητες, διαφορές; Έχουμε πλησιάσει τις προσδοκίες και τα όνειρα του;

Από το 1832, τη χρονιά που γεννήθηκε ο Τρικούπης, η Ελλάδα έχει κάνει αλματώδη πρόοδο. Παρά τη σημερινή οικονομική κρίση, το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων, συγκρινόμενο με εκείνο στις αρχές του 19ου αιώνα, είναι πολύ καλύτερο. Εκείνο, όμως, που θα έκανε τον Τρικούπη πραγματικά υπερήφανο είναι ο σεβασμός των Ελλήνων στους δημοκρατικούς θεσμούς. Ενώ από όλο τον κόσμο έρχονται ανησυχητικά μηνύματα για έλλειμμα δημοκρατίας και επικράτηση απολυταρχικών καθεστώτων, ο Έλληνας μπορεί να περηφανεύεται για τη βαθιά δημοκρατική του συνείδηση. Κι ελπίζω ότι αυτό δεν θα αλλάξει.

Το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» είναι μια φράση που αποδίδεται στο Χαρίλαο Τρικούπη. Όπως σημειώνετε, η φράση αυτή -τουλάχιστον με αυτά τα λόγια-δεν έχει ειπωθεί από τον ίδιο. Δεκάδες τέτοιων φράσεων ,απόψεων, περιλαμβάνονται σε άρθρα, βιβλία και ιστοσελίδες στο διαδίκτυο. Τη συγκεκριμένη τη δανείστηκα από μια δημοφιλή σελίδα του διαδικτύου με εκατομμύρια θεάσεις καθημερινά. Πως διασφαλίζει ένα ιστορικό βιβλίο ότι ο αναγνώστης θα διαβάσει ένα ιστορικό κείμενο, ή ένα κείμενο με ιστορικά στοιχεία που θα εμπεριέχει τη σωστή δόση αλήθειας και δεν θα τον παραπλανά; Είμαστε ψαγμένοι αναγνώστες ως λαός;

Ζούμε σε μια εποχή που βομβαρδιζόμαστε με πληροφορίες, ειδήσεις, νέα. Η προστασία μας είναι να χαρίζουμε την εμπιστοσύνη μας μόνο σε υπογραφές που αποδεικνύουν πως την τιμούν, που διασταυρώνουν την πληροφορία, χωρίς να την αναπαράγουν άκριτα, που μνημονεύουν τις πηγές τους και τη βιβλιογραφία και που είναι δεκτικές της καλοπροαίρετης κριτικής.

Στην ερώτησή σας για το αν οι Έλληνες είμαστε ψαγμένοι αναγνώστες ως λαός θα απαντούσα με ένα νέο ερώτημα: είναι ο σύγχρονος πολίτης του κόσμου ψαγμένος αναγνώστης;

Πολλά από αυτά που εμείς θεωρούμε δεδομένα έγιναν με αγώνα και όνειρα μεγάλων ανδρών και γυναικών. Πιστεύετε ότι γεννιούνται και στην εποχή μας τέτοιοι τρανοί άνθρωποι;

Ο Τρικούπης δεν γεννήθηκε τρανός. Ήταν ένας απλός άνθρωπος -σαν εμάς- που εξαιτίας ευνοϊκών συγκυριών, βρέθηκε σε επιτελικές θέσεις. Αλλά τις ευκαιρίες που του δόθηκαν δεν τις άφησε χαμένες. Τις αξιοποίησε και με το παραπάνω. Όχι για δικό του όφελος. Αλλά για ένα ευρύτερο, γενικό καλό. Και αν σήμερα τον μνημονεύουμε και τον ξεχωρίζουμε ανάμεσα σε τόσους άλλους ξεχασμένους πρωθυπουργούς και πολιτικούς και του δίνουμε τον τίτλο του «τρανού» είναι γι’ αυτή την εργατικότητα, τη συνέπεια, το ήθος και το όραμά του.

Εργατικοί, συνεπείς, ηθικοί και οραματιστές υπάρχουν και σήμερα. Το θέμα είναι αν έχουμε τη δυνατότητα να τους διακρίνουμε και να τους δώσουμε την ευκαιρία να μας εκπροσωπήσουν και να γίνουν «τρανοί» ή αν υποκύπτουμε στη σαγήνη σύγχρονων Δηλιγιάννηδων και στον λαϊκισμό τους.

Είστε υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας, τελικά ποιοι γράφουν την ιστορία; Γράφει το κάθε κράτος την ιστορία από τη δική του πλευρά; Είναι αυτό σωστό και τι προβλήματα θα δημιουργήσει στο μέλλον; Η φράση «η ιστορία επαναλαμβάνεται» σας βρίσκει σύμφωνη;

Η γοητεία της ιστορίας έγκειται στο ότι είναι διαρκώς υπό αναθεώρηση. Για το ίδιο ιστορικό γεγονός μπορείς να διαβάσεις διαφορετικές πηγές. Και η καθεμία να έχει σημαντικές αποκλίσεις από την άλλη. Επίσης, η ιστορία αλλάζει ανάλογα με τις πεποιθήσεις εκείνου που προσπαθεί να την ερμηνεύσει. Και αλλάζει και με τη χρονική απόσταση που χωρίζει τον ερευνητή της από το ιστορικό γεγονός. Πολλές φορές, σχεδόν πάντα, τα κράτη χρησιμοποιούν την ιστορία σαν εργαλείο πολιτικής. Φωτίζουν κάποια σημεία και αποσιωπούν άλλα ανάλογα με τα κρατικά συμφέροντα και την εξωτερική πολιτική που θέλουν να ακολουθήσουν. Έγκριτος ερευνητής αναγνωρίζεται, όμως, μόνο εκείνος που καταφέρνει να προσεγγίζει ένα ιστορικό γεγονός αποστασιοποιημένος από πεποιθήσεις και στερεότυπα. Μία, αντικειμενική και οριστική ιστορία είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει και, αν ποτέ επιτευχθεί, θα είναι σπουδαία ανθρώπινη κατάκτηση, δείγμα μίας πολύ προηγμένης κοινωνίας. Αλλά εγώ αγαπώ την ιστορία με τα αιώνια ερωτηματικά, χωρίς τελείες.

«Ἡ ιστορία επαναλαμβάνεται»; Αν ναι σημαίνει ότι οι κοινωνίες δεν εξελίσσονται, δεν διδάσκονται, δεν ωριμάζουν. Δεν είμαι πολύ σίγουρη ότι συμβαίνει κάτι από αυτά.

Πολλοί λίγοι μαθητές είναι «οπαδοί» του μαθήματος της ιστορίας, ενδεχομένως υπάρχει κάτι που καθιστά τα σχολικά βιβλία -γενικότερα-να βρίσκονται εκτός λίστας προτιμήσεως των νέων. Τι είναι κατά τη γνώμη σας αυτό που μεγαλώνει την απόσταση του παιδιού από το βιβλίο και πως θα μπορούσε να αλλάξει;

Φοβάμαι ότι ούτε εγώ υπήρξα σαν μαθήτρια «οπαδός» της ιστορίας, και, ενώ αγαπούσα τα εξωσχολικά βιβλία, δεν θυμάμαι να είχα ξεχωρίσει κάποιο σχολικό βιβλίο. Το ανησυχητικό είναι ότι, τόσα χρόνια μετά, τα σχολικά βιβλία παραμένουν το ίδιο αδιάφορα για τους μαθητές. Ίσως γιατί, ενώ τα σύγχρονα παιδιά τρέχουν στην εποχή της τεχνολογικής έκρηξης, τα σχολικά βιβλία παραμένουν ίδια με εκείνα παλιότερων εποχών.

Για να αγαπήσει το παιδί το βιβλίο πρέπει να φτάσει με κάποιο τρόπο στα χέρια του. Να το πιάσει, να το ξεφυλλίσει, ακόμα και να το τσαλακώσει ή να το απορρίψει. Και μετά να αναζητήσει ένα άλλο. Καμία αγάπη δεν γεννήθηκε από απόσταση. Αν εμείς σαν γονείς γεμίζουμε την οικογενειακή βιβλιοθήκη ή γράφουμε το παιδί μας σε μια δανειστική βιβλιοθήκη, αν οι εκπαιδευτικοί οργανώνουν δράσεις φιλαναγνωσίας και ξεκινούν να συστήνουν ένα βιβλίο στα παιδιά, είναι αναπόφευκτο να δημιουργήσουμε αναγνώστες. Όποιος ξεκινήσει να ζει την απόλαυση της ανάγνωσης δύσκολα την εγκαταλείπει. Ιδίως στην εποχή μας που οι εκδοτικοί οίκοι φροντίζουν να εκδίδουν πολύ αξιόλογα βιβλία ακόμα και για πολύ εξειδικευμένο κοινό. Κάπου εκεί έξω υπάρχει ένα βιβλίο για όλους μας, που περιμένει να μας μαγέψει.

Στις παρουσιάσεις βιβλίου που κάνω συχνά ρωτώ τα παιδιά «σας αρέσει το διάβασμα;». Τα πιο ειλικρινή μου απαντούν «όχι». «Δεν σας αρέσει ούτε η σειρά «το ημερολόγιο ενός σπασίκλα;»» τους ρωτώ. Όλα με μια φωνή μου απαντούν « Όχι. Αυτό μας αρέσει». Αυτό κάτι δείχνει.

«Ένας μικρός βασιλιάς για ένα μικρό κράτος ήταν καλύτερο από το να μην έχουν καθόλου βασιλιά», γράφετε σε ένα σημείο και αυτό συνεχίζει και σήμερα, λίγη δημοκρατία είναι καλύτερη από την καθόλου, λίγα χρήματα είναι καλυτέρα από καθόλου. Τελικά μήπως το κακό αρχίζει από εμάς που δεν πιστεύουμε στον εαυτό μας, στη δύναμη και την αξία μας ώστε να απαιτήσουμε αυτά που μας ανήκουν, αυτά που πραγματικά μας αξίζουν;

Θα έλεγα ότι ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Ο ελληνισμός, ήδη από την εποχή που βρισκόταν υπό οθωμανική κυριαρχία, θεωρούσε ότι άξιζε κάτι καλύτερο από αυτό που είχε. Πρώτοι οι Έλληνες διεκδίκησαν την ανεξαρτησία τους και ίδρυσαν κράτος, ανοίγοντας το δρόμο και για τους υπόλοιπους βαλκανικούς λαούς. Και στους Βαλκανικούς και στους δύο παγκόσμιους πολέμους η Ελλάδα βρέθηκε με το πλευρό των νικητών. Αν συγκρίνουμε την Ελλάδα με τα κράτη που προέκυψαν μετά τη διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, δεν είναι λίγα όσα πέτυχε.

«Ήταν η εποχή που οι Έλληνες προσπαθούσαν να βρουν ποιοι είναι». Θεωρείτε πως αυτή η έρευνα έχει τελειώσει;

Η έρευνα δεν τελειώνει γιατί κάθε γενιά Ελλήνων καλείται να επαναπροσδιοριστεί απέναντι σε ένα ιδιαίτερο ιστορικό φορτίο.

Η Ελλάδα τότε και τώρα εξαρτάται από πολλούς εξωτερικούς παράγοντες, οικονομικούς και άλλους, τελικά, μόνοι μας μπορούμε να τα καταφέρουμε;

Έξω από ένα πλέγμα συνασπισμών και συμμαχιών ποιο ευνομούμενο κράτος μπορεί;

Το βιβλίο σας κέρδισε εύφημο μνεία της γυναικείας λογοτεχνικής συντροφιάς το 2016. Τι σημαίνει μια βράβευση για εσάς; Σας ενδιαφέρει η υστεροφημία;

Η βράβευση είναι αναγνώριση και ενθάρρυνση, αλλά και ευθύνη. Η διάκριση της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς λειτούργησε σε μένα σαν ένα διακριτικό «μπράβο» και ένα ηχηρό «συνέχισε». Αλλά ταυτόχρονα και ένα διαρκές «πρόσεχε».

Όσο για την υστεροφημία θα απαντούσα αυτό που εμφανίζεται να λέει ο Χαρίλαος στο βιβλίο μου «Αν κάποιος προσπαθήσει να πει την ιστορία του κόσμου, εμείς δεν θα αναφερόμαστε πουθενά. Ας αφήσουμε τουλάχιστον πίσω μας ένα έργο που δεν θα μας κάνει να αισθανόμαστε ντροπή».

Ποιες είναι οι επιλογές σας ως αναγνώστρια; Τι ετοιμάζετε για το μέλλον;

Ως αναγνώστρια απολαμβάνω την κλασική και σύγχρονη λογοτεχνία, την ιστορία, τις βιογραφίες. Αλλά επειδή είμαι μέλος σε βιβλιοθήκες και σε λέσχη ανάγνωσης συχνά μπαίνω στον πειρασμό και διαβάζω και βιβλία εκτός των δικών μου ενδιαφερόντων.

Σε λίγες μέρες θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός το δεύτερο βιβλίο μου με τίτλο «Ο χάρτης του Λευτέρη», μια μυθιστορηματική βιογραφία του Ελευθέριου Βενιζέλου, γραμμένη για παιδιά και εφήβους.