Γράφει: Μαργαρίτα Αλευρίδη

Το πρώτο βιβλίο του Λεωνίδα Καραγεώργου, «Η Συνέντευξη», κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Άρωμα. Πρόκειται για ένα κείμενο απόλυτα ρεαλιστικό, οικείο, εύστοχο, κάποιες φορές άβολο αλλά καμία  αμήχανο.

Από το οπισθόφυλλο:

«Μεσούσης της οικονομικής κρίσης, ένας 40χρονος ψάχνει για δουλειά στο εξωτερικό. Μετά από μια συνέντευξη στο Λονδίνο και μια δελεαστική επαγγελματική πρόταση, όλα δείχνουν πως θα πάρει το δρόμο της αναχώρησης. Ελάχιστα πριν από την τελική απόφαση, οι συζητήσεις με τα τρία κοντινότερα πρόσωπα στη ζωή του φέρνουν στην επιφάνεια τους πραγματικούς λόγους που τον οδηγούν στη φυγή.

Οξείς διάλογοι ξετυλίγουν έναν μπερδεμένο μίτο σκέψεων και προβληματισμών, φωτίζοντας τη στάση του ήρωα με φόντο την Ελλάδα του σήμερα. Πως θα μπορέσει τελικά να ισορροπήσει η διελκυστίνδα ανάμεσα στην ελπίδα και τη ματαίωση, στη λογική και την παρόρμηση;

Ακολουθώντας το μανατζερικά ορθό, δεν απάντησα αμέσως. Όταν πουλάς τον εαυτό σου-γιατί αυτό κάνεις σε μια συνέντευξη-«πρέπει» να πορευτείς με τον σωστό τρόπο. Να μην δείξεις μπόσικος ή την ανάγκη ότι «εκείνοι» είναι η ευκαιρία που πρέπει να πιάσεις από τα μαλλιά. Πρέπει να τους δείξεις πως η ευκαιρία είσαι εσύ. Τέτοιες μικρές και άθλιες θεατρικές παραστάσεις παίζονται καθημερινά στα γραφεία των μεγάλων εταιρειών παγκοσμίως μιας και το σενάριο είναι πανομοιότυπο. Άλλωστε τα ίδια μοντέλα ακολουθούν όλοι, τα ίδια βιβλία μελετούν, με τα ίδια βιβλία πιστοποιούνται».

Διαβάζοντας την Συνέντευξη ένιωσα πως κρατούσα στα χέρια μου μια ακτινογραφία της ελληνικής πραγματικότητας της τελευταίας εικοσαετίας. Ήταν για εσάς μια ευκαιρία να καταγράψετε τους τρόπους που οι παθογένειες μιας κοινωνίας αφήνουν το αποτύπωμά τους στα μέλη της;

Ήταν η αφορμή θα έλεγα. Ουσιαστικά προσπάθησα να μεταφέρω πράγματα που με απασχολούν, επηρεάζουν, με κάνουν να αγανακτώ ή και κάποιες φορές συνθλίβουν, με μυθιστορηματικό τρόπο. Οι ήρωες μου είμαι εγώ, είναι οι φίλοι μου, είστε εσείς, είναι όλοι όσοι βιώσαμε την ελληνική πραγματικότητα της περασμένης εικοσαετίας. Η οικονομική κρίση, που έβγαλε όλες τις παθογένειες που κρύβαμε κάτω από το χαλί, λειτούργησε σαν ένας επιταχυντής. Τους έδωσε ορμή και δεν υπήρχε χρόνος να φκιασιδωθεί με κάποια δανεική και επίπλαστη ευμάρεια. Ήταν ένα ξεγύμνωμα. Οι χώροι εργασίας, η ίδια η εργασία σε ένα τοξικό κοινωνικά περιβάλλον και οι ανθρώπινες σχέσεις που πραγματεύεται η «συνέντευξη» είναι πεδία που καθρεπτίστηκε χαρακτηριστικά όλη η παθογένεια.  Η ανθρωποφαγία, η έλλειψη ενσυναίσθησης, μα κυρίως παιδείας, έγινε καθημερινότητα. Βέβαια, όσο πεσιμιστικά κι αν ακούγονται όλα αυτά, ο αντίλογος και το κλειδί για μένα βρίσκονται στο περιβάλλον του καθενός μας. Στους ανθρώπους που έχουμε επιλέξει να βαδίσουμε αυτό το δρόμο, δημιουργώντας αντισώματα ειλικρίνειας, νοιαξίματος και κυρίως αλήθειας. Μια ισορροπία αισιοδοξίας. Κάτι που ήθελα να περάσω στο βιβλίο.            

Brain drain. Το νέο είδος μετανάστευσης. Επιστήμονες, 30 έως 40 ετών ως επί το πλείστον, ρίχνουν μαύρη πέτρα πίσω τους και αποφασίζουν να ψάξουν τις προοπτικές τους στην αλλοδαπή. Είναι αμιγώς οικονομικοί οι λόγοι;

Νομίζω πως όχι. Το οικονομικό σαφώς και παίζει ρόλο καθώς οι καθηλωμένοι μισθοί σε σχέση με το κόστος ζωής είναι πάρα πολύ χαμηλοί. Αν δούμε το βασικό μισθό σε συνάρτηση με τις τιμές ενοικίων ακόμα και στις λεγόμενες «φτηνές» γειτονιές, αν υπάρχουν τέτοιες μετά την έκρηξη του Airbnb, βλέπουμε πως δεν φτάνει ούτε για ασκητική ζωή. Το οικονομικό όμως είναι η αφορμή στο επίπεδο του βιοπορισμού. Υπάρχουν κι άλλα ερωτήματα που σπρώχνουν κάποιον στη μετανάστευση. Θα βρει δουλειά; Αν βρει θα είναι στον τομέα που σπούδασε και ονειρεύεται; Θα έχει προοπτική εξέλιξης; Κυρίως θα μπορεί να ονειρεύεται ένα καλύτερο αύριο πατώντας σε κάποια έστω και ελάχιστα δεδομένα;

Brain gain. Η Ελλάδα ζητά από τα παιδιά της να επιστρέψουν, κάτι που θεωρήθηκε εκ προοιμίου ένας ουτοπικός στόχος. Δικαίως; Αν ναι, για ποιους λόγους κατά τη γνώμη σας;

Η απάντηση μπορεί να έρθει με ερώτηση. Αν δώσουμε σήμερα σε κάποιον που μετανάστευσε και εργάζεται στον τομέα που σπούδασε τα ίδια χρήματα, ή και λίγα παραπάνω από αυτά που παίρνει στο εξωτερικό θα γυρίσει; Νομίζω πως όχι και οι λόγοι είναι πολλοί. Από τις προοπτικές στην ίδια τη δουλειά του και την ποιότητα ζωής, μέχρι τη νοοτροπία. Όσο στη χώρα βασιλεύει η αναξιοκρατία, η επιχειρηματικότητα της ευκαιρίας, μα κυρίως η εργασιακή ανασφάλεια, ποιος να γυρίσει και γιατί; Μην ξεχνάμε πως δεν υπάρχουν πια ούτε συλλογικές συμβάσεις. Δικαιώματα και κατακτήσεις ισοπεδώθηκαν στο βωμό μιας ψευδεπίγραφης ανάπτυξης αριθμών. Όσο λοιπόν ισχύει το υπάρχον μοντέλο εργασίας το Brain drain θα είναι μια πραγματικότητα που δεν ανακόπτεται και το Brain gain μια ουτοπία, αν δεν είναι προσβολή η «θεωρητική» επιδίωξη του κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες. 

Κάποτε μιλούσαμε για επαγγελματικό στίβο. Πλέον, ο χώρος της δουλειάς χαρακτηρίζεται ως αρένα. Στο βιβλίο αναφέρεστε στους τρόπους που επιβιώνει κανείς σε αυτήν την αρένα. Τα ουσιαστικά προσόντα, το πνεύμα ομαδικότητας και η ευγενής άμιλλα εμπεριέχονται ή βρίσκονται στον αντίποδα τέτοιων ‘μάνιουαλς’;

Αν εμπεριέχονταν δεν θα είχα γράψει ποτέ αυτό το βιβλίο, ούτε θα μου κάνατε αυτή τη συνέντευξη. Δυστυχώς ενώ διαφημίζονται σε όλα site των εταιριών ως «ποιοι είμαστε» όχι μόνο απουσιάζουν, αλλά αν τα επιδιώκεις και τα θεωρείς αυτονόητα πολύ γρήγορα βρίσκεσαι να ζεις τη δική σου μεγάλη χίμαιρα και να επιδιώκεις το ανέφικτο. Η εργασιακή κουλτούρα που δεν είναι το άθροισμα της κουλτούρας των εργαζομένων, αλλά εκείνη που εκπορεύεται από τους «από πάνω», προάγει το στείρο ανταγωνισμό. Τα προσόντα έχουν να παλέψουν με τις γνωριμίες, η ομαδικότητα με το καπέλωμα και η ευγενής άμιλλα με την επιβίωση σε ένα περιβάλλον υπερπροσφοράς εργασίας που μεταφέρεται ως απειλή. Φυσικά δεν ισχύει παντού, είναι όμως η πραγματικότητα των πολλών.

Η κρίση της τελευταίας δεκαετίας δεν είναι μόνο οικονομική. Με ποιους τρόπους η πολιτισμική συνθήκη διαμορφώνει αυτό που αποκαλείται κοινός νους;

Εδώ εδράζεται ακριβώς το πρόβλημα. Η οικονομία από τη φύση της πάντα περνάει κρίσεις. Η αξιακή και κοινωνική κρίση που αποκαλύφθηκε μέσω της οικονομικής στενότητας ήταν και είναι το αγκάθι. Το μεγαλύτερο στοίχημα –και αυτό φανερώνει το πρόβλημα- ήταν η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής κι εκεί νομίζω πως αποτύχαμε καθώς ο διχασμός αντί να κατανοήσουμε πως έχει ρίζες συνείδησης και παιδείας, βαφτίζεται ακόμα και σήμερα πολιτικός, την ίδια στιγμή που δεν γνωρίζουμε ιστορία. Τόσο στη διάρκεια της κρίσης όσο και σήμερα, ο κοινός νους βρέθηκε και βρίσκεται σε τρικυμία. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο παράδειγμα από το ότι βρεθήκαμε να έχουμε στη Βουλή ως τρίτη κοινοβουλευτική δύναμη ένα κόμμα νεοναζιστών σε μια χώρα που υπέφερε τόσο από τους Ναζί. Κι όχι στην αρχή που υπήρχε η –άτοπη για μένα- δικαιολογία πως δεν ξέραμε, αλλά και μετά τη δολοφονία Φύσσα που το κουβάρι είχε αρχίσει να ξετυλίγεται.  

Αυτό ως ακραίο, αλλά χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι αποκαλυπτικό πως η πολιτισμική μας συνθήκη εκτός από έωλη είναι ανορθολογική. Ο παρτακισμός, η πλήρης εφαρμογή του κοινωνικού διαίρει και βασίλευε που έλαβε χώρα όλη αυτή τη δεκαετία και η παθητικότητα, συντέλεσαν στο γεμάτο στερεότυπα και αποκλεισμούς «κοινό νου» του σήμερα που βγήκαμε βαριά τραυματισμένοι από την κρίση. Για να υπάρξει πολιτιστική συνθήκη που θα ωθήσει σε ένα ορθολογικό κοινό νου, θα πρέπει να υπάρχει παιδεία και αξιοκρατία παντού. Από την πολιτική, κάτι που θα ωθήσει την αυτενέργεια και την αξιοκρατία, μέχρι την τελευταία κοινωνική έκφανση. Να μάθουμε να μοιραζόμαστε αυτό που παράγουμε και να κεφαλαιοποιούμε μέσα από τις σχέσεις μας. Κάτι τέτοιο δεν υπήρξε και όσο δεν φαίνεται να υπάρχει θα πορευόμαστε ανάλογα.     

Μεταφέρω από το κείμενο «τα νομοσχέδια μας αντιμετωπίζουν σαν κλέφτες κι εμείς τα αποδεχόμαστε με το σύνδρομο του ανιχνευτή μετάλλων στα αεροδρόμια. Τι κι αν δεν κουβαλάς κάτι; Πάντα φοβάσαι μην χτυπήσει». Πόσο καταλυτική είναι η επικράτηση ενός τέτοιου ψυχολογικού πλαισίου στη διαμόρφωση της συνοχής του κοινωνικού ιστού;

Το είδαμε και στην πανδημία με τη λεγόμενη «ατομική ευθύνη». Δεν υπάρχει τίποτα πιο φαιδρό από το να μεταφέρεις τις δικές σου ευθύνες στα ενοχικά σύνδρομα του άλλου. Δεν αποποιούμαι την έννοια της ατομικής ευθύνης. Υπάρχει σαφώς, είτε είμαστε ψηφοφόροι, είτε ενεργοί ή παθητικοί πολίτες. Αλλά διάολε, τα ποσοστά των ευθυνών που αναλογούν είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που μας βομβαρδίζουν και φυσικά μας μαζοποιούν.  Για να απαντήσω στην ερώτηση, αυτό το ψυχολογικό πλαίσιο λειτούργησε εντελώς αποσυνθετικά στον κοινωνικό ιστό. Στη διάρκεια της κρίσης είδαμε πάμπολους εμφύλιους. Ιδιωτικοί  εναντίον δημοσίων υπαλλήλων, στοχοποίηση κάθε κλάδου που θα έχανεπρονόμια ή κεκτημένα. Στεκόμασταν απέναντι χωρίς να καταλαβαίνουμε πως είμαστε στην ίδια μοίρα και μετά ερχόταν η σειρά μας.

Η επιλογή της συρρίκνωσης στο προστατευμένο κύτταρο του μικρόκοσμου του καθενός, προσφέρει την πολυπόθητη διέξοδο από μια κοινωνία που νοσεί ή είναι μια δήλωση διαχωρισμού από το σύνολο; Πόσο υπεύθυνοι ή υπόλογοι νιώθουμε για τις ‘ανορθογραφίες’ της κοινωνίας που ζούμε;

Δεν το βλέπω ως δήλωση διαχωρισμού. Μπορεί να ακούγεται ελιτίστικό, αλλά είναι μια διέξοδος ισορροπίας. Χρειαζόμαστε ένα υγιές κύτταρο, όχι για να προστατευθούμε, αλλά για να παίρνουμε ανάσες ενσυναίσθησης. Προσοχή όμως. Όχι αποκομμένο από την κοινωνία, αλλά μέσα σε αυτή και τα προβλήματα της. Ίσως ακούγεται ουτοπικό, αλλά μόνο τα μικρά υγιή κύτταρα μπορούν να φέρουν την αλλαγή. Είτε ως παράδειγμα, είτε ως κατά συνθήκη, φορείς δράσεων ή και αποφάσεων. Υπεύθυνοι και υπόλογοι πάντα είμαστε. Όχι ενοχικά και δυσανάλογα, αλλά είμαστε μέλη του κοινωνικού συνόλου. Είτε με πράξεις, είτε με παραλήψεις, δεν είμαστε άμοιροι ευθυνών. Κι όπως είχε πει σε συνέντευξη του ο Κορνήλιος Καστοριάδης, απαντώντας στην καζούρα -όπως ο ίδιος ανέφερε- του Γιώργου Καρτάλη πως «στην Ελλάδα δεν έγινε Γαλλική Επανάσταση», του είχε απαντήσει: «Πράγματι, στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει εποχή που ο λαός να έχει επιβάλει, έστω και στοιχειωδώς, τα δικαιώματα του. Και η ευθύνη, για την οποία μίλησα, εκφράζεται με την ανευθυνότητα της παροιμιώδους φράσης: «εγώ θα διορθώσω το ρωμέικο;».-Ναι, κύριε, εσύ θα διορθώσεις το ρωμέικο, στον χώρο και στον τομέα όπου βρίσκεσαι.».

Σας ευχαριστώ.