Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Ο Σίμος Κερασίδης γεννήθηκε το 1946 στη Θεσσαλονίκη από πρόσφυγες γονείς. Μεγάλωσε στη συνοικία της Τούμπας και αποφοίτησε από το ομώνυμο γυμνάσιο. Είναι απόφοιτος της Σχολής Νομικών και Οικονομικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Εργάστηκε σε ελληνικές και ξένες τράπεζες από το 1972 μέχρι το 2006. Είναι παντρεμένος, έχει μία κόρη και έναν εγγονό.

Επειδή μέλη της προσφυγικής οικογένειάς του έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αντίσταση κατά τη διάρκεια της ιταλο-γερμανικής κατοχής, έγραψε βιογραφικά διηγήματα αλλά και μυθιστορήματα που αναφέρονται στη Μικρασιατική Καταστροφή, στην Κατοχή και στον Εμφύλιο.

Στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο "Ο Στοιχειοχαράκτης" (εκδόσεις Ωκεανός, 2018), άλλαξε πλεύση. Ασχολήθηκε με μυθιστόρημα εποχής που το διέπουν σκοτεινές δυνάμεις και το χαρακτηρίζει η περιπέτεια, το μυστήριο, οι μεγάλες αναπάντεχες ανατροπές, ο ρομαντισμός και το συναίσθημα.

Είστε απόφοιτος σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και κάνατε καριέρα ως τραπεζικός, η συγγραφή πως χώρεσε ανάμεσα σε πολλαπλασιασμό και διαίρεση; Τι πρόσθεσε; Τι αφαίρεσε;

Το ανθρώπινο μυαλό είναι πολυσχιδές, εκτείνεται σε πολλά επίπεδα. Το γεγονός ότι σπούδασα οικονομικά και έκανα τραπεζική καριέρα δεν εμπόδισε την παράλληλη έφεσή μου στον πεζό λόγο, είτε σαν απλό αναγνώστη είτε σαν  δημιουργό πεζών κειμένων.

Τι ήταν το πρώτο που γράψατε; Tι ανάγκες κάλυψε; Πως κατά τη γνώμη διαμορφώνεται ένας συγγραφέας;

Τον συγγραφέα, όπως και όσους ασκούν λειτουργήματα, τον διαμορφώνει η πορεία του στη ζωή και τα γεγονότα που τον έχουν σημαδέψει. Είμαι φύτρα προσφύγων από Πόντο και Μικρασία και μ’ έχει συγκλονίσει ο κατατρεγμός τους. Το πρώτο μου πόνημα ήταν «το Τραμ» (εκδόσεις Παρατηρητής), μία συλλογή διηγημάτων, που η πλοκή τους διαδραματίζεται στην προσφυγική συνοικία της Τούμπας στη Θεσσαλονίκη με αναφορές  στη Μικρασιατική Καταστροφή, στην Κατοχή, στον Εμφύλιο και στη μετεμφυλιακή εποχή.

Η σοφία λένε βρίσκεται στα πιο απίθανα μέρη, η έμπνευση; Πως ξεκινάτε συνήθως τα βιβλία σας, βασισμένος σε κάποια ιδέα, η στους χαρακτήρες;Πως γεννήθηκε η ιδέα του στοιχειοχαράκτη;

Η έμπνευση έρχεται από οπουδήποτε, από δύο πράσινα μάτια, από ένα λουλουδιασμένο λιβάδι, από τη φουρτουνιασμένη θάλασσα, από μία εμμονή. Ο «Στοιχειοχαράκτης» γεννήθηκε από την εμμονή μου στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και τους δημιουργούς του, που με ώθησαν να πλάσω τον συγκεκριμένο χαρακτήρα.

Τα διηγήματα και τα μυθιστορήματα σας έχουν  ιστορικό υπόβαθρο. Τι είναι αυτό που σας γοητεύει σε ένα κείμενο με ιστορικά στοιχεία; Προς τα που γέρνει η ζυγαριά; Διήγημα η μυθιστόρημα;

Η ζυγαριά ισορροπεί. Τα διηγήματα και μυθιστορήματα που αναφέρονται σε ιστορικά θέματα, μου είναι εξίσου συναρπαστικά. Αυτός είναι ο και λόγος που μέχρι τώρα εξέδωσα πέντε μυθιστορήματα και δύο συλλογές διηγημάτων με ιστορικά στοιχεία.

Τι σας ενδιαφέρει περισσότερο: η πλοκή; Η διατύπωση; Το ύφος; Έμπνευση η συγκέντρωση; Δουλειά η ταλέντο;

Όλα αυτά μαζί, χωρίς το ένα ν’ αναιρεί το άλλο, αλλά να αλληλοσυμπληρώνονται. Το ύφος είναι το σήμα κατατεθέν του συγγραφέα,  ταλέντο αναδεικνύεται με τη σκληρή δουλειά, η πλοκή πλάθεται με τη σωστή διατύπωση, η έμπνευση θέλει συγκέντρωση για να τελεσφορήσει.

Θεωρείτε πως η ιστορία που διδασκόμαστε στο σχολείο είναι η δική μας εκδοχή; Αν ναι γιατί συνεχίζει να γίνεται αυτό εφόσον έχει περάσει πλέον η εποχή που τα καθεστώτα η οι ευγενείς έγραφαν ιστορία; Η μήπως όχι;

Ο δικός μου προβληματισμός είναι ποιοι και για ποιο λόγο επιλέγουν ποιες ιστορικές περίοδοι και ποια ιστορικά γεγονότα θα διδαχθούν στα σχολεία. Μήπως υπάρχει εσκεμμένη επιλογή για να αποσιωπηθούν ιστορικά κακουργήματα (ομαδικές σφαγές, γενοκτονία);

Γεννηθήκατε στη Θεσσαλονίκη από πρόσφυγες γονείς κομμάτια και οι ίδιοι των σκοτεινών σελίδων της ιστορίας και γεγονότων που ίσως δεν μάθουμε ποτέ την πραγματική τους διάσταση, θεωρείτε πως αυτό το γεγονός επηρέασε τη συγγραφική σας πορεία και τη σχέση σας με το ιστορικό μυθιστόρημα και διήγημα;

Ναι, τα οικογενειακά μου βιώματα προσφυγιάς και κατατρεγμού με ώθησαν να γράψω  όχι ιστορικό μυθιστόρημα, όπως το αναφέρετε, αλλά διηγήματα και μυθιστορήματα που να εμπεριέχουν ιστορικά στοιχεία και πρόσωπα. Δε θα ασχολιόμουν ποτέ με ένα πόνημα καθαρά ρομαντικό.

«Ορισμένοι Γιαννιώτες οικογενειάρχες, οι πιο βαστηγμένοι οικονομικά, έστειλαν τους γόνους τους στην Κεντρική Ευρώπη και στη Βόρεια Ιταλία. Νέοι ορίζοντες θα ανοίγονταν γι’ αυτούς τους νέους. Θα μορφώνονταν στις φημισμένες σχολές των μεγάλων κέντρων της Ευρώπης και θα γνώριζαν προκοπή». Υπάρχει ομοιότητα όχι μόνο με τη σημερινή εποχή αλλά και με παρελθούσες, εννοώ τη φυγή των νέων, φυσικά η διαφορά είναι ότι σήμερα πλέον οι νέοι και οι νέες που αφήνουν τη χώρα για ένα καλύτερο μέλλον είναι μορφωμένοι. Δυστυχώς όμως πάλι αναγκάζονται να φεύγουν από τον τόπο τους. Θεωρείτε πως το αέναο αυτό ταξίδι, αυτή η εκροή ελπίδων, ο φόρος με νέους και νέες προς το μινώταυρο του οποίου το όνομα αλλάζει ανά εποχή θα έχει τέλος;

Δε βλέπω φως που να μου δίνει την ελπίδα ότι θα σταματήσει ο ξενιτεμός των νέων μας. Βρισκόμαστε σ’ έναν οικονομικό κυκεώνα μέσα στον οποίο δεν γνωρίζουμε, δυστυχώς, πότε και αν ποτέ ανακάμψουμε επαρκώς για να αποσοβηθεί αυτό το θλιβερό φαινόμενο. Στη χώρα μας έχει αποδειχθεί περίτρανα ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Και μέσα σ’ αυτή την επανάληψη υπάρχουν μαζικές έξοδοι νεανικού, και όχι μόνο, πληθυσμού.

Ο ήρωας του βιβλίου ο Μανουήλ Ντρέτος είναι στοιχειοχαράκτης, εργάζεται σε τυπογραφείο, η τυπογραφία είναι η τέχνη της αποτύπωσης γραπτού λόγου  σε χαρτί. Η γραφή είναι μια από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις του ανθρώπου. Αναμφίβολα πολλαπλασιάζει την ικανότητα του ανθρώπου να διατηρεί την αποκτημένη γνώση και να αποθησαυρίζει την καινούργια. Από την άλλη πλευρά όμως θεωρήθηκε ως κατάρα (ΚλωντΛεβί-Στρως), σε μια από τις θεωρίες του υποστήριξε ότι η γραφή χρησιμοποιείται για την ενίσχυση της εξουσίας, διευκολύνει την υποδούλωση του ανθρώπου από άνθρωπο, είναι δημιουργία των ιεραρχημένων κοινωνιών που συνίστανται σε ανθρώπους και δούλους καθώς βλέπουμε πως οι πρώτες χρήσεις της ήταν χρήσεις εξουσίας, κατάλογοι, νόμοι απογραφές. Θα ήθελα τη γνώμη σας.

Ο γραπτός λόγος είναι ένα από τα κατ’ εξοχήν μέσα διάδοσης ιδεολογιών, γνώσεων και πνευματικής, αλλά και κάθε είδους, ανάπτυξης. Η εξουσία, βέβαια, δεν αφήνει τίποτα ανεκμετάλλευτο. Πώς θα μπορούσε ν’ αφήσει αυτό το πανίσχυρο μέσο χωρίς να το κάνει κατευθυνόμενο, το οποίο όμως χρησιμοποιείται ταυτόχρονα και από την αντιεξουσιαστική πλευρά;

Ο ήρωας σας επίσης ζει στην εποχή της ανακάλυψης της τυπογραφίας, άλλο μεγάλοεπίτευγμα του ανθρωπίνου νου.  Με τη ανακάλυψη από το Γουτεμβέργιο (1394-1468) άνοιξε μια καινούργια σελίδα, η κατοχή των βιβλίων δεν ήταν προνόμιο μόνο κάποιων μοναστηριών. Ο αναγνώστης πλέον σκέφτεται, δημιουργεί επηρεάζεται από πράγματα, έχουμε διάδοση της γνώσης και εγκυρότητα του γραπτού λόγου. Επίσης ο γραπτός λόγος αποκτά κύρος, έχουμεανάπτυξη της φιλοσοφίας και η καθομιλουμένη αποκτά τη θέση της, μπαίνει επίσης ένα τέλος στην ιδέα της πεπερασμένης γνώσης. Μετά από τόσους αιώνες συνεχίζουν όμως να υπάρχουν αναλφάβητοικαι η πραγματική γνώση να απομακρύνεται και να δίνει τη θέση της στην  κατευθυνόμενηη την ελλιπή. Θεωρείτε πως έχουμεόλοι τα ίδια δικαιώματα και πρόσβαση στη γνώση; Οισπουδές είναι προνόμιο όλων η μόνο αυτών που έχουν και κατέχουν;

Αναμφίβολα, σε μία σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία η γνώση θα έπρεπε να είναι δικαίωμα των πάντων ασχέτως κοινωνικής ή οικονομικής κατάστασης.

Μέσα από την πορεία του Μανουήλ Ντρέτου του ηρώα σας,  παρακολουθούμε πίσω από ένα ανοιχτό παράθυρο που τόσο περίτεχνα έχετεστήσει την Ευρώπη του 19ου αιώνα. Μια Ευρώπη ρευστή που ταραζόταν από επαναστατικά κινήματα όπως τα καθόριζαν οι διεκδικήσεις της εργατική τάξης. Αρχίσαν από τον 18ο αιώνα ανάμεσα στα ανώτερα και κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Κυρίαρχο στοιχείο της εποχής το πολύ μεγάλο μέγεθος του αναλφαβητισμού ως επι το πλείστων στις κατώτερες τάξεις, αυτό το φαινόμενο άφηνε  θύρες ανοιχτές σε προκαταλήψεις, κοινωνικό και φυλετικό ρατσισμό και φυσικά φανατισμό. Θεωρείτε το φανατισμό ως βασικό πρόβλημα του 21ου αιώνα, θα μπορούσαμε πιστεύτε κάποια στιγμή να αντικαταστήσουμε τον φανατισμό με το συμβιβασμό, θεωρείτε κάτι τέτοιο εφικτό;

Όσο υπάρχει ο αναλφαβητισμός, υπάρχει ταυτόχρονα και ο φυλετικός ρατσισμός και ο φανατισμός, που εξυπηρετούν τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Δυστυχώς, στον 21ο αιώνα που ζούμε, τα ναζιστικά ρατσιστικά κινήματα αυξάνονται αντί να μειώνονται.

Σ ένα άλλο σημείο του βιβλίου σας περιγράφετε την δολοφονία του κόμη Καλίτη από τα χέρια πιθανόν ενός επαναστατημένου φοιτητή και βίαιες εξεγέρσεις «στο όνομα της ανεξαρτησίας του Ουγγρικού λαού  και της απαίτησης του να αποσυρθεί η νεκρά χειρ του βιενέζικου απολυταρχισμού». Η Ιστορία έχει αναφορές πολλές για παρόμοιες περιπτώσεις χωρών (χωρίς να αφαιρώ και τη δική μας) που πολιτικές ομάδες  κατάφεραν ξεγελώντας το λαό να ανατρέψουν στο όνομα της δημοκρατίας το προηγούμενο καθεστώς και εν μία νυκτί μεταμορφώθηκαν σε μία μορφή ανώτερου απολυταρχισμού από αυτή που είχανκαθαιρέσει με τη βία. Διδασκόμαστε από την ιστορία;Aν όχι γιατί; Τι είναι αυτό που μας αφαιρεί την δυνατότητα ορθής κρίσης;

Η ελλιπής παιδεία βολεύει τους κυβερνητικούς ταγούς να κρατούν τον λαό σε χαμηλό επίπεδο για να τον χειραγωγούν. Ένας επιπλέον παράγοντας, ίσως σαν συνέπεια του πρώτου, είναι και το γεγονός ότι ο πολίτης τοποθετεί το προσωπικό του συμφέρον πάνω από το γενικό και επιλέγει αναλόγως.

Περιγράφετε μια άλλη εποχή σίγουρα, μας χωρίζουν σχεδόν δύο αιώνες, άλλοι άνθρωποι, άλλες αντιλήψεις, άλλα βιώματα, πάρα ταύτα θεωρείτε ότι έχουμε κοινά με τους ανθρώπους της εποχής που περιγράφετε, θα αντιδρούσαμε παρόμοια σε παρόμοιες καταστάσεις; Έχουμε τις ίδιες αντοχές;  Η μετεξελιχθήκαμε σε ένα εντελώς καινούργιο «είδος»;

Οι αντοχές ενυπάρχουν από πάντα στο ανθρώπινο «είδος». Οι «στιγμές» είναι εκείνες που κάνουν τους ήρωες. Η οικονομική ευμάρεια μεταλλάσσει τον άνθρωπο σε ράθυμο ον το οποίο, δοθείσης ευκαιρίας, έχει τις αντοχές να εξελιχθεί σε ήρωα, σε μαχόμενο άτομο. Συνεπώς η οποιαδήποτε μετάλλαξη δεν είναι μία μονιμότητα. Είναι συνάρτηση διαφόρων καταστάσεων, συνήθως μεγάλων καταπιέσεων και αδικιών.

Ο Μανουήλ Ντρέτος εστάλη να σπουδάσει σε ένα από τα πιο ξακουστά σχολεία της εποχής. «Ο χώρος του κολεγίου είναι ιερός και πρέπει να τον σεβαστείς. Βρίσκεσαι σε ξακουστό σχολείο όπου δίδαξαν μεγάλοι διδάσκαλοι του γένους:oΓεώργιος Γενάδιος, ο Νεόφυτος Δούκας, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς» του είπε κατά την ξενάγηση ο επιστάτης της σχολής. Πως θα σχολιάζατε την δημόσια εκπαίδευση σήμερα ;Υπάρχουν ομοιότητες με τις σχολές που δίδασκαν τα ιερά τέρατα του ελληνικού πνεύματος και από εκεί αποφοίτησαν μερικοί από του διαπρεπέστερους αντιπροσώπους των ελληνικών γραμμάτων; Υπάρχουν σήμερα «μεγάλοι διδάσκαλοι» ;Τι σημαίνει για εσάς «Δάσκαλος»;

«Δάσκαλος» για μένα είναι μία λέξη ιερή και ευρεία. Σημαίνει καθοδηγητής, λάτρης του πνεύματος και της ψυχής, με σκοπό όχι μόνο να επιμορφώνει αλλά και να διαμορφώνει χαρακτήρες και ήθη. Αυτό το είδος αποτελεί σήμερα εξαίρεση. Μαζί με όλη την κοινωνία μεταμορφώθηκε και η πλειονότητα των δασκάλων σε δημόσιο υπάλληλο. Εξάλλου, είναι και αναγκασμένος ν’ ακολουθήσει τις εκάστοτε «μεταρρυθμίσεις» του υπουργείου παιδείας που, τις περισσότερες φορές, δεν προάγουν το πνεύμα.

Ένας συγγραφέας ιστορικού μυθιστορήματος είναι παράλληλα και ερευνητής, έχει ως βάση πήγες, πολλές όμως από αυτές είχαν εθνικιστικές προσηλώσεις μιας και η ιστορία είχε κινήσει το ενδιαφέρον των ηγεμόνων και κυβερνήσεων και πολλές φορές εξυπηρετούσε τις πολίτικες επιδιώξεις τους, είναι η ιστορία ουδέτερη; Πως διαφυλάσσετεότιο αναγνώστης θα λάβει την αντικειμενική ιστορική αλήθεια; Χρησιμοποιείτε συγκεκριμένους τρόπους για τη μελέτη των και έλεγχο των πηγών;

Διευκρινίζω ότι  δεν είμαι συγγραφέας ιστορικού μυθιστορήματος, όπως ο Γιώργος Λεονάρδος ή η Ελένη Κεκροπούλου. Γράφω διηγήματα και μυθιστορήματα εποχής, που εμπεριέχουν ιστορικά στοιχεία και πρόσωπα. Εφ’ όσον όμως ζητάτε τη γνώμη μου για το ιστορικό μυθιστόρημα και πώς θα λάβει ο αναγνώστης την αντικειμενική ιστορική αλήθεια, από τις έρευνες που έχω κάνει αντιλήφθηκα ότι διαφορετικές πηγές δίνουν διαφορετικές εκδοχές των ιδίων γεγονότων. Ένας συγγραφέας ιστορικού μυθιστορήματος είναι υποχρεωμένος να διασταυρώνει όσο το δυνατό περισσότερες πηγές και, μερικές φορές, να μαντεύει την ιστορική αλήθεια.

Πόσο εύκολο είναι για ένα συγγραφέα να κατανοήσει πως σκέφτονταν και πως ενεργούσαν οι άνθρωποι που περιγράφει με δεδομένο ότι η κατανόηση θα πάει σε βάθος κοινωνικών, οικονομικών, πολιτιστικών, ακόμη και αφηρημένων ζητημάτων ;Θεωρείτε ότι υπάρχουν λαοί χωρίς ιστορία;

Όλα αυτά είναι αποκυήματα εξονυχιστικής μελέτης πολλών ιστορικών πηγών. Βγάζει κανείς τα συμπεράσματά του από την ταύτιση των περισσοτέρων. Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν λαοί χωρίς ιστορία. Υπάρχουν λαοί χωρίς τη γνώση της ιστορίας τους.

Ο θεσμός της οικογένειας σε όλο της το εύροςόπως και της θρησκείας είναι εμφανή στο βιβλίο  σας. Αλλη εποχή, άλλοιάνθρωποι, άλλες πεποιθήσεις, θα πουν κάποιοι, στη σημερινή εποχή θεωρείτε ότι αυτοί οι θεσμοί και οι αξίες αυτές είναι ψηλά στη «λίστα» μας;Επίσης ο ερωτάς είναι μια πραγματικότητα που περιδιαβαίνει τις σελίδες του μυθιστορήματος από την αρχή έως το τέλος, πως θα περιγράφατε τον έρωτα στη ζωή και τη γραφή σας;

Πιστεύω ότι η οικογένεια, η θρησκεία και ο έρωτας είναι ανθρώπινες διαχρονικές αξίες και ανάγκες.

Στο χώρο του βιβλίου εμφανιστήκατε το 1995, από τότε έχουν περάσει 23 χρόνια,  αν προσπαθούσατε να συγκρίνατε τος δυο εποχές όσον αφορά το μέγεθος της αγοράς του βιβλίου, το αναγνωστικό κοινό, την πληθώρα των  τίτλων, θα βρίσκατε ομοιότητες η διάφορες; Αντέχει θεωρείτε το έντυπο βιβλίο η το «νήμα» κόβει η τεχνολογία; Πως θα κρίνατε τους Έλληνες ως αναγνωστικό κοινό; Είμαστε «ψαγμένοι αναγνώστες» η επιμένουμε στο πιο λαμπερό, στο πιο φανταχτερό και πιο προβεβλημένο;

Η μεγάλη προσφορά τίτλων βιβλίων διαφόρων θεμάτων δημιουργεί αύξηση του αριθμού των αναγνωστών γιατί καλύπτει όλα τα γούστα. Σίγουρα η τεχνολογία παίζει κάποιο ρόλο στο νεανικό αναγνωστικό κοινό. Θέλω να ελπίζω ότι το βιβλίο δεν θα ηττηθεί στην πάλη του με την τεχνολογία. Όσο για την Ελλάδα, δε θα χαρακτήριζα το ευρύ κοινό ως ψαγμένο αναγνώστη. Η διαφήμιση και η φανταχτερή προβολή πάντα ελκύουν.

Πόσο εύκολο η δύσκολο είναι ο μαθητής να γίνει αναγνώστης;

Μόνον αν η λογοτεχνία οποιασδήποτε μορφής αποτελούσε καθημερινή διδασκαλία και συζήτηση μέσα στην τάξη.

Τι μας προσφέρει η λογοτεχνία και αν τελικά πιστεύτε ότι η λογοτεχνία μπορεί να μας αλλάξει τη ζωή;

Μας εμπλουτίζει τον πνευματικό μας κόσμο και κατά συνέπεια επηρεάζει ακόμη και τον τρόπο ζωής μας.

Πως επιλέγετε ένα καλό βιβλίο, ποιο από αυτά που διαβάσατε την τελευταία περίοδο θα προτείνατε;

Προσωπική μου προτίμηση σαν αναγνώστη είναι το ιστορικό μυθιστόρημα ή μυθιστόρημα εποχής, αν θέλετε. Την επιλογή μου σ’ αυτό την κάνω βάσει του ύφους του συγγραφέα και της εποχής στην οποία αναφέρεται. Τελευταία διάβασα, και θα πρότεινα στους λάτρεις του είδους: α) Αναστασία, η Ρωμιά Σουλτάνα, της Ελένης Κεκροπούλου (εκδόσεις Ωκεανός), β) Σέρρα, του Γιάννη Καλπούζου (εκδόσεις Ψυχογιός), γ) Οι Μαγεμένες, της Μαίρης Κόντζογλου (εκδόσεις Μεταίχμιο).

Τι ετοιμάζετε για το μέλλον;

Θέλω να κρατήσω τους αναγνώστες του «Στοιχειοχαράκτη» μου, τους αναγνώστες μου, σε ανυπομονησία για το επόμενο συγγραφικό μου βήμα στον μαγικό και επιμορφωτικό κόσμο του μυθιστορήματος εποχής.  Θα υπάρξει άραγε συνέχεια του «Στοιχειοχαράκτη;»