Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Η Νίκη Γκίζη γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Εργάστηκε ως καθηγήτρια Αγγλικών στην ιδιωτική εκπαίδευση. Σπούδασε παράλληλα Πολιτισμολόγος στη Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών, στο Τμήμα Ευρωπαϊκού Πολιτισμού του ΕΑΠ Είναι απόφοιτος Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Διιδρυματικό Πρόγραμμα «Δημιουργική Γραφή» του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ. Διδάσκουσα Δημιουργικής Γραφής Πεζογραφίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Μέλος Επιτροπής Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Ταυτόχρονα με τη διδασκαλία έχει ασχοληθεί με εργαστήρια γραφής σε μαθητές, φοιτητές και ενηλίκους. Η αγάπη της για την ιστορία και την έρευνα την οδήγησε στη συγγραφή και τη μετάφραση έργων στα Αγγλικά. Μέλος της ΕΛΒΕ (Εταιρεία Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος). Έργα της όπως «Ο Πρόσφυγας» (2017), “Tabula rasa”(2018), «…για να επιβιώσω» (2022), «Ο χρόνος περνά και χάνεται» (2023, συλλογικό, εκδ. Παρέμβαση), «Για έναν πλάνη σαλό» (2023 ΈΝΩΣΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ), Σοκολάτα Φλόκα, (2023, ΦΟΘ), Ο μικρός κιθαριστής (2024 ΤΡΙΕ.ΝΑ), Ο μύθος και ο Λόγος (2024, δοκίμιο, ΕΛΒΕ) έχουν δημοσιευθεί στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο. Το ιστορικό μυθιστόρημα, «Μόρια, Παμμήτωρ γη» (2020), Εκδόσεις Γκοβόστη, τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό που διοργανώθηκε από το «Πολιτιστικό Σωματείο Culture 4All – Πολιτισμός για όλους», και από την «Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών». Το μυθιστόρημα της «Η Καμπύλη της Καμπάνας» (2022), εκδόθηκε επίσης από τις Εκδόσεις Γκοβόστη, όπως και το «Οι εξόριστοι του Κιέβου», Εκδ. Γκοβόστη (2024).

Ο πόλεμος Ρωσίας και Ουκρανίας ακόμη δεν έχει κοπάσει. Και η Νίκη Γκίζη με το νέο της βιβλίο μας φωτίζει με την ιστορία των δυο λαών που είναι άγνωστη στους περισσότερους αναγνώστες. Ποιοι είναι οι Ρως; Πώς γεννιέται και πώς αναπτύσσεται η ρωσική πρωτεύουσα; Πώς μετοικούν οι Ρως στη Μοσχοβία; Πώς επιζούν εντός της; Πώς οργανώνουν τη χώρα τους, τη Ρωσία; Ποιοι ζουν στην άκρη της αυτοκρατορίας; Ποια είναι η Κρανία; Τι σχέση έχουν οι Ουκρανοί με τους Ρώσους; Πόσο βαθιά είναι η τομή και ποια η συνέχεια; Εκτός από τις ιστορικές πληροφορίες που αποκομίζουμε διαβάζοντάς το, η Νίκη Γκίζη μας καθηλώνει με τη λογοτεχνική της πένα, δίνοντας υπέροχες περιγραφές, αλληγορίες και συμβολισμούς. Αλλά και μια υπέροχη γλώσσα, που πολλές φορές πισωγύρισα για να την απολαύσω. Προτίμησα όμως να την αναζητήσω και να κουβεντιάσω μαζί της γι’ αυτό το βιβλίο, που πιστεύω ότι θα μείνει ξεχωριστό στη μνήμη μου.

Κυρία Γκίζη ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Ποια ήταν η αφορμή που γράψατε αυτό το βιβλίο;

Η επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, στην καρδιά της Ευρώπης, ήταν ένα γεγονός που συντάραξε όλους μας. Από πνευματική περιέργεια έψαξα να βρω τις ρίζες των δυο λαών πίσω στο χρόνο. Μετά από εκτεταμένη έρευνα βρήκα το Χρονικό του Νέστορα, του πιο παλιού χρονικογράφου στην ιστορία των Ρως. Η ιστορία όπως καταγράφεται είναι συχνά ελλιπής, αποσπασματική ή γραμμένη από τη σκοπιά των νικητών. Συνδύασα τη μυθοπλασία με την ιστορία των δύο λαών για να αναπληρώσω τα κενά, να δώσω φωνή σε όσους αγνοούνται και να αναδείξω διαφορετικές εκδοχές των γεγονότων. Ήταν πρόκληση για εμένα να ξεδιπλώσω γεγονότα και ιστορίες αποδίδοντας φόρο τιμής σε όσα και όσους μας έχουν σημαδέψει.

Χρόνια δύσκολα που το μπαρούτι ακόμη μυρίζει σε αυτές τις δυο χώρες. Ο πλανήτης έχει μοιραστεί στα δύο. Άλλοι υποστηρίζουν τη Ρωσία και άλλοι την Ουκρανία. Γράφετε στη σελ. 62 «Όλη η γη μοιρολογεί, όλη η γη ουρλιάζει εξαιτίας ενός ακατανόητου πολέμου». Μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως φιλειρηνικό;

Ναι, μπορούμε. Η φράση έχει έναν ξεκάθαρα φιλειρηνικό τόνο. Ο θρήνος της γης και η κραυγή της υποδηλώνουν τον παγκόσμιο πόνο που προκαλεί ο πόλεμος, ιδιαίτερα όταν αυτός είναι «ακατανόητος». Το γεγονός ότι δεν υπάρχει λογική ή δικαιολογία πίσω από μιαπολεμική σύγκρουση στον 21^ο αιώνα ενισχύει το αντιπολεμικό μήνυμα και τονίζει την παράλογη καταστροφή που φέρνει. Η εικόνα της γης που μοιρολογεί υποδηλώνει πως ο πόλεμος δεν είναι απλά μια ανθρώπινη τραγωδία, αλλά κάτι που πληγώνει ολόκληρο τον κόσμο, τη φύση, την ανθρωπότητα, την ίδια την ύπαρξη. Με αυτή τη φράση θέλω να μεταφέρω μια έντονη φιλειρηνική θέση, να καταδικάσω τη βία, να καλέσω έμμεσα σε ειρήνη.

Έχετε πει πως «Ο κόσμος δεν μαθαίνει ιστορία από συγγράμματα, πραγματείες και ιστορικά βιβλία, μαθαίνει από ό,τι αγγίζει, οσμίζεται, ονειρεύεται, ταυτίζεται». Ελπίζετε πως κάποτε θα διδαχτεί το μάθημα της ιστορίας μ’ αυτόν τον τρόπο ώστε να την αγαπήσουν οι μαθητές;

Αυτό θα ήταν υπέροχο! Το ιστορικό μυθιστόρημα έχει τη δύναμη να κάνει την ιστορία ζωντανή, να της δώσει πρόσωπα, συναισθήματα και βάθος. Αντί για χρονολογίες και ψυχρά γεγονότα, οι μαθητές θα μπορούσαν να ζήσουν την ιστορία μέσα από τους ήρωες ενός μυθιστορήματος, να νιώσουν το παρελθόν σαν κάτι οικείο και συγκινητικό. Ήδη υπάρχουν σχολεία που χρησιμοποιούν λογοτεχνικά κείμενα στην ιστορική εκπαίδευση, αλλά δυστυχώς αυτό δεν είναι ο κανόνας. Αν το μάθημα της ιστορίας γινόταν πιο αφηγηματικό, πιο βιωματικό, ίσως οι μαθητές να το αγαπούσαν περισσότερο και να μην το έβλεπαν σαν ένα ακόμα υποχρεωτικό μάθημα αποστήθισης.

Θέλει η κάθε κυβέρνηση να διδαχτεί η ιστορία με τις αλήθειες της, με κριτική σκέψη ώστε να χαράξουν ένα ελπιδοφόρο μέλλον για την αυριανή κοινωνία;

Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα… Θέλει πραγματικά κάθε κυβέρνηση η ιστορία να διδάσκεται με τις αλήθειες της, με τρόπο που να καλλιεργεί την κριτική σκέψη; Ή μήπως προτιμά μια εκδοχή της ιστορίας που εξυπηρετεί την εκάστοτε ιδεολογία της;Η ιστορία δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Είναι πεδίο σύγκρουσης αφηγήσεων, επιλογής γεγονότων και ερμηνειών. Όταν διδάσκεται με πνευματική διεύρυνση, με έρευνα και ανάλυση των πηγών, βοηθά τους μαθητές να κατανοήσουν τον κόσμο και να μην αναπαράγουν άκριτα τις όποιες «επίσημες» αλήθειες.Όμως, μια κοινωνία με πολίτες που σκέφτονται κριτικά, μπορεί να είναι απρόβλεπτη και δύσκολο να χειραγωγηθεί. Έτσι, συχνά η ιστορία διδάσκεται με τρόπο που διαμορφώνει «σωστές» αντιλήψεις, ενισχύει εθνικές αφηγήσεις και αποσιωπά ό,τι δεν ταιριάζει στο αφήγημα. Προσωπικά πιστεύω ότι, αν θέλουμε ένα ελπιδοφόρο μέλλον, χρειάζεται να διδάσκουμε την ιστορία με τόλμη και κριτική σκέψη. Αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει να το απαιτήσει η ίδια η κοινωνία.

Έχετε πει πως αγαπάτε το μέλλον γι αυτό πρέπει ν’ αγαπάτε και το παρελθόν; Πιστεύετε πως αν χαθεί ο ένας κρίκος της αλυσίδας, θα χαθεί και η συνέχεια της ανθρώπινης ύπαρξης;

Ναι, το πιστεύω. Το μέλλον και το παρελθόν είναι αδιάρρηκτα δεμένα, σαν κρίκοι στην ίδια αλυσίδα. Αν κόψουμε τον έναν, διακινδυνεύουμε να χάσουμε τη συνέχεια, την ταυτότητά μας, την ίδια την πορεία της ανθρώπινης ύπαρξης.Το παρελθόν δεν είναι απλά μια σκιά πίσω μας· είναι η ρίζα που μας στηρίζει, οι ιστορίες που μας διαμόρφωσαν, τα λάθη και τα επιτεύγματα που μας έφεραν ως εδώ. Αν το αγνοήσουμε, κινδυνεύουμε να επαναλάβουμε τα ίδια λάθη, να βαδίσουμε στο μέλλον δίχως προσανατολισμό.Αλλά και το μέλλον είναι εξίσου σημαντικό. Αν μείνουμε προσκολλημένοι στο παρελθόν, χωρίς να κοιτάζουμε μπροστά, δεν θα προχωρήσουμε. Ουσιαστικά, το παρελθόν δίνει μαθήματα, το παρόν είναι η δράση, και το μέλλον η ελπίδα. Άρα, ναι, αν χαθεί ένας κρίκος—είτε η μνήμη του παρελθόντος είτε η ελπίδα για το μέλλον—κινδυνεύουμε να χάσουμε την ίδια την πορεία μας.

Στη σελίδα 103 γράφετε πως «ο βασιλιάς Κοσέι δεν θα αφήσει να έρθει ποτέ την ειρήνη να έρθει στον τόπο μας, αν δεν μαζέψει το κοπάδι. Δεν θα αφήσει ποτέ τον κόσμο να μάθει την ιστορία μας» Πρέπει ο βασιλιάς να εκπαιδεύει τον λαό να σωπαίνει; Και γιατί;

Ο βασιλιάς που εκπαιδεύει τον λαό του να σωπαίνει δεν κυβερνά, αλλά εξουσιάζει. Η σιωπή που επιβάλλεται δεν είναι ειρήνη· είναι φόβος, καταστολή, μια σκιά που καλύπτει την αλήθεια. Αν ο βασιλιάς Κοσέι δεν επιτρέπει στον λαό του να μάθει την ιστορία του, είναι γιατί θέλει να τον κρατά δέσμιο, χωρίς ρίζες, χωρίς μνήμη, χωρίς φωνή. Αλίμονο στον ηγέτη που θα φοβηθεί την ιστορία. Τότε θα φοβηθεί και το μέλλον. Γιατί η γνώση του παρελθόντος δίνει δύναμη, ξυπνά τη συνείδηση, γεννά ερωτήματα και τότε ο κόσμος του ζητά αλλαγές.

Ποιος είναι ο Κοσέι; Είναι μήπως η πατρόνα του Πούτιν;

Ο Κοσέι, πάντα μεταφορικά, θα μπορούσε να είναι σύμβολο κάθε αυταρχικού ηγέτη που επιδιώκει να ελέγχει την ιστορία και να κρατά τον λαό του σε άγνοια ή φόβο. Αντιπροσωπεύει εκείνους που βλέπουν την αλήθεια ως απειλή και την ειρήνη ως αδυναμία.

Χρησιμοποιείτε συχνά μέσα στο βιβλίο σας τους συμβολισμούς αυγό, σεντούκι, βελανιδιά, ρίζες, λαγός, πάπια, πιόνια κουμπιά, πιόνια πέτρες. Μπορείτε να μας τους εξηγήσετε;

Είναι σύμβολα που δίνουν την αίσθηση ενός κόσμου γεμάτο από συνδέσεις, μυστικά και μοτίβα που επαναλαμβάνονται. Το αβγό, για παράδειγμα, συμβολίζει το εύθραυστο αλλά και την υπόσχεση της ζωής. Το σεντούκι, έναν χώρο που κρύβει μυστικά, μνήμες, θησαυρούς ή απαγορευμένες αλήθειες που πρέπει να αποκαλυφθούν. Η βελανιδιά, είναι δέντρο ανθεκτικό, σύμβολο της σοφίας, της δύναμης και των ριζών που συνδέουν το παρελθόν με το μέλλον. Ο λαγός, συμβολίζει την ταχύτητα, τον φόβο ή τη φυγή.

Για όλα φταίει η Ιστορία ή οι συγκεκριμένοι άνθρωποι που παράγουν;

Η Ιστορία από μόνη της δεν είναι ένας αυτόνομος, υπερβατικός μηχανισμός που κινεί τα νήματα της ανθρωπότητας. Είναι οι άνθρωποι που την παράγουν, τη γράφουν, τη διαμορφώνουν. Άρα, η ευθύνη πέφτει πάντα σε εκείνους που παίρνουν αποφάσεις, που δρουν ή που σιωπούν.

Τσέχωφ και Ντοστογιέφσκι. Δυο παγκόσμιοι λογοτέχνες που έχει γεννήσει η Σοβιετική Ένωση. Γνωρίζουμε την κουλτούρα αυτών των λαών που έχουν μεγαλώσει με βιβλιοθήκες, με μουσεία, με όπερες. Υπάρχει η κουλτούρα στην καθημερινότητά τους. Κι όμως, δυστυχώς στον πόλεμο είδαμε ρωσικά βιβλία να πετιούνται, να καταστρέφονται, Ρώσοι .χορευτές να μην γίνονται δεκτοί στην Ευρώπη και πολλές άλλες μορφές Τέχνης να εξοβελίζονται. Γιατί ο Πολιτισμός να είναι το αιώνιο θύμα;

Ο Πολιτισμός είναι το αιώνιο θύμα γιατί είναι ευαίσθητος, χρειάζεται χρόνο, προσπάθεια και ελευθερία για να ανθίσει, ενώ η βία, ο πόλεμος και η εξουσία δρουν γρήγορα, καταστρέφουν σε μια στιγμή ό,τι χρειάστηκε αιώνες για να δημιουργηθεί. Και όμως, παρά τα χτυπήματα, πάντα βρίσκει τρόπο να αναγεννηθεί. Ίσως γιατί, όσο κι αν πληγώνεται, είναι το πιο αληθινό κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ρουσάλκα όπως λέμε αγελούδα στην Τήνο; Και πού συναντιούνται οι μύθοι τους;

Ναι, η Ρουσάλκα και η Αγελούδα της Τήνου έχουν κοινές ρίζες. Αναφέρονται και οι δύο σε γυναικείες μορφές που έρχονται από τον άλλο κόσμο, σχετίζονται με τη μοίρα των ανθρώπων. Και οι δύο συνδέονται με τα νερά, τη φύση και τους ανθρώπους, γίνονται άλλοτε προστάτιδες και άλλοτε τιμωροί.

Πως ανακαλύψατε το «Χρονικό του Νέστορα», του πρώτου γραφιά της ιστορίας των Ρως;

Ένας/μία συγγραφέας πάντα έχει τον τρόπο να ανασκαλέψει ιστορικές καταγραφές και αρχαίες πηγές.Η ανακάλυψη του Χρονικούδεν είναι κάτι που έγινε από μία μεμονωμένη στιγμή, αλλά μετά από έρευνα περίπου δυο χρόνων γύρω από ιστορικά και λογοτεχνικάκείμενα που διασώζουν τις ρίζες ενός έθνους. Το «Χρονικό του Νέστορα» παρέχει μια μοναδική ματιά στις αρχές της ρωσικής ιστορίας και της πολιτισμικής ταυτότηταςκαι το γεγονός ότι διασώθηκε μέσα στους αιώνες είναι ίδιον της αντοχής των ιστορικών αφηγήσεων.

Το προηγούμενο βιβλίο σας είναι η «Μόρια, Παμμήτωρ γη» πάλι από τις εκδόσεις Γκοβόστη» Κάποιοι έμαθαν τη Μόρια όταν μετατράπηκε σε βασικό κέντρο υποδοχής προσφύγων και μεταναστών. Ποια ιστορία όμως κουβαλά στις σελίδες του για τους αναγνώστες που δεν το έχουν διαβάσει;

Η «Μόρια, Παμμήτωρ γη» είναι επίσης ένας συμβολικός τόπος που αναδεικνύει τις συγκρούσεις, τις ελπίδες, τις απογοητεύσεις και τις αλήθειες των ανθρώπων. Για τον αναγνώστη που δεν το έχει διαβάσει, η Μόρια δεν είναι απλώς ένα σημείο του χάρτη, αλλά ένας χώρος γεμάτος ανθρώπινες ιστορίες με αντιφάσεις, ανατροπές και συναισθηματικές φορτίσεις που αυτές φέρουν.

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Χαίρομαι που υπάρχουν δίκτυα όπως το Bookia. Είναι ένα κοινωνικό δίκτυο όπου κάποιος μπορεί να ανακαλύψει νέα βιβλία και συγγραφείς, νέες φωνές και έργα, και κυρίως να δώσει την ευκαιρία στους συγγραφείςνα φανερώσουν τον εσωτερικό τους κόσμο. Η αλληλεπίδραση αυτή μεταξύ συγγραφέων και αναγνωστών, μέσω κριτικών και αξιολογήσεων, βοηθά ώστε οι συγγραφείς να συνδεθούν με το αναγνωστικό κοινόσε μια πιο προσωπική και αυθεντική βάση. Χάρη στο Bookia μπορούμε να μοιραστούμε τις απόψεις μας και να ανταλλάσσουμε προτάσεις με τον κόσμο.

Πιστεύετε πως η καλή λογοτεχνία απειλείται από την τεχνητή νοημοσύνη; Και με ποιο τρόπο πιστεύετε πως οι λογοτέχνες μπορούν να την προστατεύσουν;

Η καλή λογοτεχνία στηρίζεται στην προσωπική εμπειρία, στην αλληλεπίδραση των συναισθημάτων και των ιδεών του δημιουργού. Η τεχνητή νοημοσύνη, παρά τις τεράστιες δυνατότητες που έχει, δεν νομίζω ότι θα μπορέσειποτέ να κατανοήσει πλήρως τον ανθρώπινο ψυχισμό ή να αποτυπώσει τις πολύπλοκες συναισθηματικές καταστάσεις που συνδέουν τον συγγραφέα με το έργο του. Οι λογοτέχνες πάντα θα προστατεύουν την καλή λογοτεχνία με κριτική σκέψη. Είμαι σίγουρη ότι όσο κι αν η τεχνητή νοημοσύνη μας έχει ξαφνιάζει με τις δυνατότητές της,οι συγγραφείς θα τη μεταχειρίζονται ως εργαλείο για ενίσχυση και όχι ως υποκατάστατο της ανθρώπινης φαντασίας.

Κυρία Γκίζη ευχαριστώ πολύ για τη κουβέντα και σας εύχομαι τα ομορφότερα για τη συγγραφική σας πορεία.

Ο Ουκρανός ο Γκαλίνα δεν ήξερε ποιος ήταν ο σωστός και ποιος ο λάθος. Μπορεί και οι δυο του πολέμου.Ίσως να έφταιγε το αγέρι που έκανε τα φύλλα της λεμονιάς να κινούνται δυτικά.Ίσως το γιασεμί που στέλνει τις ευχές ανατολικά σελ. 224

Όλη η γη μοιρολογεί, όλη η γη ουρλιάζει εξαιτίας ενός ακατανόητου πολέμου.