Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

H Φένια Τσανάκα δεν είναι φιλόσοφος αλλά αρχιτέκτων. Γεννήθηκε το 1969 στην Αθήνα και είναι μητέρα δύο παιδιών. Σπούδασε αρχιτεκτονική στην Αθήνα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Έκτοτε διατηρεί αρχιτεκτονικό γραφείο εκπονώντας μελέτες, επιβλέψεις και κατασκευές ιδιωτικών έργων. Σημαντική θεωρεί την εικοσιπενταετή συνεργασία που έχει με το Ίδρυμα Ωνάση, έχοντας αναλάβει σήμερα την επίβλεψη της επέκτασης του «Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Νοσοκομείου».

Έχει ταξιδέψει σε περισσότερες από 45 χώρες που την καθόρισαν και τη διαμόρφωσαν ως «πολίτη του κόσμου». Τα τελευταία χρόνια ασχολείται και με την πρακτική φιλοσοφία διερευνώντας ποια είναι η καλή ζωή και πώς χτίζεται.

Πώς ξεκίνησε το ταξίδι της γραφής; Για ποιους λόγους γράφετε;

Καταρχάς, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την ευκαιρία αυτής της συνέντευξης. Θα ήθελα να επισημάνω ότι δεν είμαι επαγγελματίας συγγραφέας. Ως επάγγελμα, είμαι  αρχιτέκτων. Όμως μετά τη φιλοσοφική μου αναζήτηση του πώς χτίζεται μια καλή ζωή, γεννήθηκε η εσωτερική ανάγκη να καταγράψω την εμπειρία μου. Θεωρώ ότι τα πιο ωραία πράγματα στη ζωή μας δεν προγραμματίζονται, αλλά γεννιούνται και τότε πρέπει να έχουμε τη δύναμη να τα υπηρετήσουμε όμορφα. Κάπως έτσι γεννήθηκε αυτό το βιβλίο…

Τι ήταν αυτό που λειτούργησε ως εναρκτήριο λάκτισμα για τη συγγραφή του βιβλίου;

Οι ατελείωτες συζητήσεις με φίλους για το τι φταίει στις ανθρώπινες σχέσεις και στην κοινωνία και στον δυτικό πολιτισμό, που ήταν ατέρμονες και χωρίς απαντήσεις… Ενώ φαινομενικά τα έχουμε όλα, νιώθουμε μεγάλη δυσαρέσκεια. Είχα ανακαλύψει ότι ο Αριστοτέλης δίνει ουσιαστικές και πραγματικές απαντήσεις σ' όλα αυτά τα ερωτήματα που όμως η πλειοψηφία των ανθρώπων τις αγνοεί. Τότε ήταν η στιγμή που είπα ότι θα καθίσω να γράψω ένα βιβλίο φιλοσοφίας κατανοητό για όλους.

Πώς είναι δυνατόν ο κόσμος των ιδεών  τόσων χιλιάδων ετών, όχι μόνο να επιβιώνει άλλα και να βρίσκει αποδοχή και πρακτική εφαρμογή σήμερα; Πώς είναι δυνατόν το ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη  σε τομείς όπως είναι η ηθική, η μεταφυσική, η σκέψη του να δημιουργεί συζητήσεις και αντιπαραθέσεις και οι σημερινοί φιλόσοφοι να συνομιλούν μαζί του δίνοντας την εντύπωση πως ο Αριστοτέλης είναι σύγχρονος;

Πολλοί φιλόσοφοι και ψυχολόγοι, εδώ και αιώνες, έχουν προσπαθήσει να αναλύσουν τον άνθρωπο. Οι περισσότερες θεωρίες δεν μπόρεσαν να επιζήσουν μέσα στο χρόνο, γιατί  δεν κατάφεραν να περιγράψουν στην ολότητά της την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο Αριστοτέλης φαίνεται ότι μπόρεσε να περιγράψει τα πιο σημαντικά τμήματα του ανθρώπου, να τους δώσει τη σωστή διάσταση σε σχέση με το όλον που είναι η ζωή μας. Γι’ αυτό είναι αξεπέραστος τόσους αιώνες. Η αριστοτελική θεωρία παραμένει ζωντανή, γιατί καθρεφτίζει με μεγάλη ακρίβεια αυτό που η ίδια η φύση έχει φτιάξει. Αυτό νομίζω ότι είναι το πιο γοητευτικό στοιχείο, ότι η θεωρία του βασίζεται στην πραγματική ζωή όπως είναι των περισσοτέρων ανθρώπων. Είναι μια ολιστική θεώρηση της ζωής, αναγνωρίζοντας ότι ο άνθρωπος είναι σύνθεση επιθυμιών, συναισθημάτων, σκέψεων και κρίσεων, ανάγκη κοινωνικής αποδοχής, συνηθειών και σώματος.

Κατανοούμε όλοι αυτή την ανάγκη για αλλαγή κάποια στιγμή; Αν όχι, για ποιους λόγους;

Του να θέλουμε να βελτιώνουμε συνεχώς τη ζωή μας είναι ένα συνεχές ζητούμενο. Πάντα θέλουμε να εξαλείψουμε μία δυσαρέσκεια (π.χ. σε μια σχέση, στην εργασία μας κ.λπ.) ή θέλουμε «το καλό να το κάνουμε καλύτερο». Το ότι πολλοί άνθρωποι δεν προχωράνε σε βελτιωτικές αλλαγές πιστεύω ότι οφείλεται σε πολλούς λόγους και κυρίως στο ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δε θέλουν να καταβάλλουν το αντίτιμο της αλλαγής που είναι ο κόπος, η προσωπική προσπάθεια και το ρίσκο που ενέχει η κάθε αλλαγή.

Θεωρείτε πως αλλάζει τελικά ο άνθρωπος, είναι εφικτό; Έχει όριο ηλικίας αυτή η αλλαγή, με δεδομένο πως μεγαλώνοντας γίνονται πιο στέρεες οι πεποιθήσεις και οι συνήθειες μας;

Έχω γνωρίσει ανθρώπους που είναι είκοσι χρονών και είναι γερασμένοι και ανθρώπους που διασχίζουν την ένατη δεκαετία της ζωής τους και είναι νέοι. Ως εκ τούτου, η ηλικία δεν παίζει ρόλο, αλλά είναι θέμα νοοτροπίας. Ο χαρακτήρας και η νοοτροπία αλλάζουν.

Θεωρείτε κακοποιητικό τον τρόπο που διδάσκονται και το χρόνο που διατίθεται για αυτό, τα έργα των μεγάλων φιλοσόφων στη δημόσια εκπαίδευση; Αν όχι, τι θα πρέπει να αλλάξει κατά τη γνώμη σας;

Υπάρχουν δύο θέματα που χρειάζεται να απαντηθούν. Το πρώτο είναι το γνωσιακό πλαίσιο που είναι σχετικά απλό. Σίγουρα το μάθημα της φιλοσοφίας πρέπει να εισαχθεί σε περισσότερες τάξεις έτσι ώστε τελειώνοντας το σχολείο να γνωρίζουμε πώς προτείνουν οι μεγάλοι φιλόσοφοι να ζήσουμε, ώστε να επιλέξουμε ποια φιλοσοφία θα ακολουθήσουμε. Με απλά λόγια φιλοσοφία είναι ο «τρόπος που ζεις», οι προτεραιότητες που επιλέγουμε και πασχίζουμε καθημερινά γι’ αυτές. Για να επιλέξουμε πρέπει να γνωρίζουμε, αλλιώς επιλέγουμε αυτό που μας σερβίρουν πιο εντυπωσιακά κάθε φορά.

Το δεύτερο θέμα είναι το πιο δύσκολο. Το κράτος οφείλει να επιλέξει με ποια φιλοσοφία θέλει να διαμορφώσει την κοινωνία και κατ' επέκταση το εκπαιδευτικό σύστημα. Δεν έχουν όλες οι φιλοσοφίες τις ίδιες αρχές. Στο βιβλίο μου υπάρχει ολόκληρο κεφάλαιο για το τι είναι παιδεία και ότι η παιδεία συνδέεται με τη χαρά της σωστής πράξης. Τα παιδιά μαθαίνουν ΚΑΝΟΝΤΑΣ. Σημασία λοιπόν έχει τι έχουμε μάθει να κάνουν τα παιδιά και δευτερευόντως τι γνώσεις έχουν. Θα φέρω ένα απλό παράδειγμα για να κάνω τα λεγόμενα κατανοητά.

Γράφουν τα παιδιά διαγώνισμα στο σχολείο για την υγιεινή διατροφή. Ο Γιώργος γράφει άριστα και η Μαρία δεν είχε διαβάσει, οπότε παίρνει κακό βαθμό. Γυρίζουν στο σπίτι και ο Γιώργος τρώει κρέας με πατάτες (η μαμά δε μαγειρεύει όσπρια γιατί δεν τα τρώει το παιδί), πίνει ένα αναψυκτικό και τρώει μια σοκολάτα. Η Μαρία γυρνάει σπίτι, τρώει το φαγητό της ημέρας (δεν έχει αποκλείσει φαγητά από το διαιτολόγιό της), κόβει σαλάτα, στύβει πορτοκαλάδα και στο τέλος τρώει ένα φρούτο της εποχής. Και οι δύο είναι χαρούμενοι με το γεύμα τους! Ποιος έχει σωστή παιδεία;

Ποιο είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα του Αριστοτέλη, του οποίου το έργο  κατά γενική ομολογία αποτελεί πρότυπο επιστημονικής γραφής;

Κάθε επιστήμη βασίζεται σε αρχές οι οποίες επιβεβαιώνονται από την πραγματικότητα, αλλιώς δεν είναι επιστήμη. Οι αρχές που διατύπωσε ο Αριστοτέλης για το πώς χτίζεται μια καλή ζωή μπορούμε να τις επιβεβαιώσουμε από την εμπειρία μας και την κοινή λογική. Μ’ αρέσουν τα παραδείγματα, οπότε θα θέσω το εξής ερώτημα. Θα βασιζόσασταν σε μια θεωρία που θα έθετε την αρχή ότι όλοι οι άνθρωποι είναι καλοί; Διαπιστώνουμε ότι αρχές της αριστοτελικής θεωρίας είναι πραγματικές-εφαρμόσιμες από τους πολλούς και γι' αυτό έχουν μπορέσει να αντέξουν 2.400 χρόνια.

Είναι ικανή η φιλοσοφία να απαντήσει σε ερωτήματα που μας απασχολούν στην καθημερινότητα, είναι ικανή να μας σταθεί στα δύσκολα και να βασιστούμε επάνω της;

Ναι, είναι! Είμαι απόλυτη σ' αυτή την απάντηση, γιατί είδα θεαματικά αποτελέσματα βελτίωσης σε μένα και στους ανθρώπους που την εφάρμοσαν!

Η ευδαιμονία έχει διαφορετική έννοια για τον Αριστοτέλη και διαφορετική για άλλους φιλοσόφους π.χ. στον Πλάτωνα. Ποια η έννοια της για εσάς;

Η ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας εξ ορισμού. Η καλή ζωή προκύπτει από το να μάθουμε να αγωνιζόμαστε καλά, για έναν σκοπό που να έχει νόημα για μας. Ο καθένας μας εννοείται ότι έχει διαφορετικό νόημα, στόχο. Η καλή αγωνιστική διάθεση  τελικώς κουβαλάει τη χαρά της ζωής, την ευδαιμονία.

Είναι τελικά θέμα τύχης να κατακτήσουμε το ευ ζην;

Θα είμαι σύντομη γιατί το ερώτημα είναι καίριο και δε θέλω να χαθεί η ουσία. Η κατάκτηση του ευ ζην είναι θέμα γνώσης και προσωπικής προσπάθειας. Φυσικά, θα πρέπει να μη μας έρθουν πολύ μεγάλες και μαζεμένες κακοτυχίες.

Τι ορίζει τελικά τη ζωή μας;

Εμείς, με τις πράξεις μας.

Μπορεί να αλλάξει ο κόσμος  ή μήπως μια τέτοια σκέψη είναι καθαρά ουτοπική;

Του να γίνουμε όλοι καλοί είναι ουτοπικό. Να τονίσω ότι με τη λέξη «καλός» εννοούμε ότι οι πράξεις μας θα έχουν ένα θετικό αποτέλεσμα σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο (την οικογένειά μας, τους φίλους μας, την κοινωνία τον πλανήτη μας). Η προσπάθειά μας είναι να κυριαρχεί το «καλό» περιορίζοντας το «κακό» σε σημείο που να μην αλλάζει την τελική πορεία μας. Το «κακό» δε γίνεται να το εξαλείψουμε μόνο να το περιορίσουμε.

Συναισθήματα, ένα μεγάλο και παρεξηγημένο κεφάλαιο της ζωή μας. Σαφώς δεν υπάρχουν θετικά και αρνητικά, καλά ή κακά.  Ωστόσο, εμείς εκεί, επιμένουμε σε  διαχωρισμούς. Για ποιους λόγους κατά τη γνώμη σας και πόσο κακό κάνουμε στην ψυχολογία των ανηλίκων σήμερα αλλά ενηλίκων αύριο πολιτών;

Νομίζω ότι τα συναισθήματα είναι το πιο παρεξηγημένο κεφάλαιο για τη ζωή μας. Ο φιλόσοφος της λογικής τονίζει ότι τις πράξεις μας τις κυριαρχούν τα συναισθήματα και γι’ αυτό το μεγαλύτερο μέρος της θεωρίας του ασχολείται μ’ αυτά. Δεν υπάρχουν θετικά ή αρνητικά συναισθήματα, όλα είναι εντελώς απαραίτητα στη ζωή μας! Πιθανόν να σας κουράσω με τα πολλά παραδείγματα, αλλά είναι τόσα τα πράγματα που έχουμε μάθει διαφορετικά, και τολμώ να πω λανθασμένα, (αν δεν τα είχαμε μάθει λανθασμένα δε θα υπήρχε  τόση δυσαρέσκεια), που αναγκαστικά προσφεύγω σε παραδείγματα.

Το «καλό παιδί» που προσπαθεί να ευχαριστήσει τους πάντες, για τον Αριστοτέλη είναι συνταγή δυστυχίας.

Αυτός που αναζητά εκτίμηση απ' όλους θα αποτύχει να γίνει χαρούμενος στη ζωή του. Την εκτίμηση πρέπει να την αποζητούμε καταρχάς από τον ίδιο μας τον εαυτό (αυτοεκτίμηση) και στη συνέχεια μόνο από τους ανθρώπους που εκτιμάμε.

Αυτός που έχει μάθει να αγαπά λανθασμένα (τους λάθος ανθρώπους, για τους λάθος λόγους) θα ζει σε μια κόλαση, γεμάτη έντονες διαμάχες και μοναξιά.

Στο βιβλίο μου αναλύω 13 συναισθήματα και πώς μπορούμε να τα σμιλέψουμε σωστά προκειμένου να παίρνουμε χαρά και εσωτερική γαλήνη.

Κατά την έρευνα και “συνάντηση” που είχατε μαζί του, ”απευθύνατε” κάποιες ερωτήσεις; Αν ναι, ποιες ήταν αυτές;

Νομίζω ότι το βιβλίο μου θα μπορούσα να το ονομάσω «Τα ερωτήματα» γιατί επί της ουσίας είναι απαντήσεις σε ερωτήματα που έχουμε όλοι, υπαρξιακά και καθημερινά.

• Ποιο είναι το νόημα της ζωής;
• Πώς να χειριζόμαστε το θυμό μας;
• Πώς να διαμορφώσουμε ανθρώπινες σχέσεις χωρίς εντάσεις και τσακωμούς; Τι σημαίνει αγάπη;
• Πώς να μεγαλώσω τα παιδιά μου;
• Πώς να νικήσουμε τους φόβους μας;
• Γιατί αποτυγχάνουν οι δίαιτες;
• Χωρίς να εκτιμάμε αυτά που έχουμε, μπορούμε να είμαστε χαρούμενοι;
• Μήπως τελικά οι εμπειρίες μας διαμορφώνουν τη σκέψη μας;
• Πώς οι επιλογές μας θα είναι καλές;

….και πολλά ακόμη ερωτήματα.

Ποιο είναι το σημαντικότερο που αποκομίσατε από τη “γνωριμία” σας με τον Αριστοτέλη; Θα μπορούσατε να το συνοψίσετε σε μια  φράση;

Μην περιμένεις βελτίωση χωρίς πράξη. Πράξε θετικά!

Τι ετοιμάζετε για το μέλλον;

Όπως σας είπα και στην πρώτη ερώτηση, τα πιο ωραία πράγματα στη ζωή γεννιούνται και γι’ αυτό θέλουν το χρόνο τους. Προς το παρόν, απολαμβάνω το ταξίδι της διάδοσης της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη μέσω του βιβλίου μου. Είναι ένα ταξίδι δύσκολο γιατί πρέπει  αντιπαλέψω λανθασμένες πεποιθήσεις χρόνων. π.χ. ότι ο Αριστοτέλης είναι ακαταλαβίστικος και δεν αφορά την καθημερινότητά μας. Για να ξαναγυρίσουμε στην ερώτηση, όλο αυτό το ταξίδι που έχω ξεκινήσει είμαι σίγουρη ότι θα γεννήσει κάτι νέο που πιστεύω ότι θα με εκπλήξει. Αναμένω…