Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος
Το φωτορεπορτάζ.
Το βιβλίο «Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946-1949)».
Ο συγγραφέας Σπυρίδων Πλακούδας.
Οι Εκδόσεις Επίκεντρο.
Οι Εκδόσεις Επίκεντρο παρουσίασαν στο Polis Art Cafe, το ιστορικό δοκίμιο του Σπυρίδωνα Πλακούδα, «Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946-1949)».
Το βίντεο και το Live Streaming παρέχονται με την υποστήριξη της Streamia και του Bookia.
Για το βιβλίο μίλησαν:
- Κλεάνθης Κυριακίδης, δρ. Διεθνολόγος
- Βασίλης Νέδος, Διπλωματικός Συντάκτης, εφημερίδα Καθημερινή
- Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Καθηγητής τμ. Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ε.Κ.Π.Α.
Τη συζήτηση συντόνισε ο εκδότης του Επίκεντρου, Πέτρος Παπασαραντόπουλος.
«Το διάβασες; Πες τη γνώμη σου στο Bookia!»
Γίνε μέλος και βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!
Ο Βασίλης Χατζηιακώβου (η εισαγωγή του στο βίντεο) καλωσόρισε τον εκδοτικό οίκο στο Polis Art Cafe και ευχαρίστησε τον εκδότη Πέτρο Παπασαραντόπουλο για την εμπιστοσύνη του και για το ότι συστήνει έναν συγγραφέα στο κοινό και, ως συνήθως, με βιβλία που προκαλούν και προβληματίζουν.
Ο εκδότης του Επίκεντρου Πέτρος Παπασαραντόπουλος (εισηγητική ομιλία) αντ-
«Τι κομίζει τότε ένα ακόμη βιβλίο;», αναρωτήθηκε ο εκδότης και απάντησε λέγοντας ότι αυτό το βιβλίο έχει δύο αναγνώσεις. Είναι κατ' αρχήν μία υποδειγματική σύνοψη των αντιλήψεων για τον εμφύλιο και παραθέτει τα σημαντικότερα γεγονότα κάτι που το καθιστά ένα καλό βιβλίο για κάποιον που θέλει να πάρει μία συνολική εικόνα για το θέμα. Δεύτερον, είναι η επιστημονική συνεισφορά του συγγραφέα διότι εξετάζει την στρατηγική των εμπλεκόμενων μερών και σε αντίθετη με το ερώτημα που απαντάει συνήθως η βιβλιογραφία, «γιατί έχασαν οι αντάρτες;», το ερώτημα του συγγραφέα είναι, «πως και γιατί κέρδισε ο εθνικός στρατός;», αναπτύσσοντας μία άποψη εξαιρετικά αναθεωρητική και πρωτότυπη, «στον εμφύλιο, το μοναρχικό καθεστώς αποδείχθηκε προσαρμοστικότερο από τον Δημοκρατικό Στρατό (ΔΣΑ) και υπερίσχυσε των ανταρτών, το καθεστώς νίκησε όχι λόγω της βασιλευομένης δημοκρατίας αλλά επειδή εφάρμοσε αποτελεσματική και ευπροσάρμοστη στις εκάστοτε συνθήκες στρατηγική».
Αφού επισκοπεί τις «τρεις σχολές σκέψης» στην αντιμετώπιση του εμφυλίου, την αφήγηση των νικητών, την αφήγηση των ηττημένων και την τελευταία «μεταναθεωρητική», μία πολύ πιο ισορροπημένη προσέγγιση, ο συγγραφέας προσπαθεί να διαλύσει κάποιους μύθους περί του εμφυλίου όπως το ότι η αριστερά δεν επιδίωξε την στρατιωτική σύρραξη και εξωθήθηκε στον ένοπλο αγώνα από την «λευκή» τρομοκρατία.
«Ο συγγραφέας ιχνηλατεί στις ρίζες του εμφυλίου την δικτατορία των συνταγματαρχών και υποστηρίζει ότι η αριστερή αναθεωρητική σχολή σκέψης, ήταν το κυρίαρχο ιστοριογραφικό αφήγημα από την πτώση της Χούντας και μετά, «η αριστερά νίκησε στο πεδίο της συλλογικής ιστορικής μνήμης της χώρας», σχολίασε χαρακτηριστικά. «Αυτό, κατά το συγγραφέα, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το αντιμνημονιακό στρατόπεδο άντλησε τα επιχειρήματα, τη συνθηματολογία και την λαϊκή υποστήριξη από την εν λόγω σχολή σκέψης κατά την κορύφωση της ιδεολογικοπολιτικής αντιπαράθεσης μνημονίου-αντιμνημονίου», είπε ο κος Παπασαραντόπουλος και σχολίασε ότι αυτές οι επισημάνσεις δείχνουν ότι ο εμφύλιος συνεχίζει να δυναστεύει την ελληνική κοινωνία και να επηρεάζει τον τρόπο σκέψης μας.
Ο διεθνολόγος Κλεάνθης Κυριακίδης (ομιλία στο βίντεο) χαρακτήρισε «
«Θα στεναχωρηθείτε», είπε ο ομιλητής και συμπλήρωσε, «το βιβλίο δεν χαϊδεύει τα αυτά, περιγράφει με ακρίβεια τις σκληρότερες στιγμές του σύγχρονου Έθνους μας». Προσφέρει επίσης ένα εξαιρετικό θεωρητικό υπόβαθρο για τον ανταρτοπόλεμο.
Αναφέρθηκε στη συμφωνία της Βάρκιζας η οποία θα μπορούσε να είναι βιώσιμη εάν η εξουσία καταμεριζόταν και θα απέτρεπε τον εμφύλιο. Σχολίασε τη θέση της Ελλάδας ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΕΣΔ, κάτι που φαίνεται και στο εξώφυλλο του βιβλίου. Ο συγγραφέας επισημαίνει τα λάθη των Βρετανών και αναφέρθηκε στις «πρωτιές του ελληνικού εμφυλίου», την μεταπολεμική παρέμβαση των ΗΠΑ και αποστολή παρατηρητών των Ηνωμένων Εθνών.
Σχολίασε την εκτίμηση ότι εάν το ΚΚΕ συμμετείχε στις εκλογές του 1946 θα έπαιρνε το 1/3 των ψήφων, μία εκτίμηση αποδεκτή από όλες τις πλευρές. Ο συγγραφέας προχωράει ένα βήμα παραπάνω με την έρευνα περί των επιλογών των βασικών πρωταγωνιστών του εμφυλίου και σημείωσε τη δυσκολία επεξεργασίας του ιστορικού υλικού την οποία ο συγγραφέας ξεπερνάει με μεγάλη ευκολία.
Ιδιαίτερα στάθηκε στο θέμα της συμμετοχής σλαβομακεδόνων στις τάξεις του ΔΣΑ, πάνω από το μισό της δύναμης, κάτι που έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο στη δαιμονοποίηση του ΚΚΕ. Στον εμφύλιο παραδόθηκε και η σκυτάλη της προστασίας της Ελλάδας από τη Βρετανική «ευθύνη» στις ΗΠΑ με το δόγμα Τρούμαν και αυτή η εξέλιξη περιγράφεται εξαιρετικά από το συγγραφέα.
Ο συγγραφέας εξηγεί τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του ΔΣΑ, αναλύει το θέμα της προσφυγιάς 700.000 συμπολιτών μας, της κήρυξης της κυβέρνησης του βουνού και απαντάει σε βασικά ερωτήματα, όπως το γιατί ο Στάλιν δεν την αναγνώρισε ή τη ρήξη μεταξύ Στάλιν-Τίτο.
Ο ομιλητής διαφοροποιήθηκε μερικώς στο θέμα του παιδομαζώματος και τον τρόπο που το προσεγγίζει ο συγγραφέας αλλά στάθηκε με δέος μπροστά στην βιβλιογραφία που παραθέτει για την υποστήριξη των θέσεών του.
«Τι μας διδάσκει ο εμφύλιος πόλεμος», είναι ο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου το οποίο ο κος Κυριακίδης θεωρεί το σημαντικότερο και καθιστά το βιβλίο «κόσμημα» το οποίο πρέπει να διαβαστεί απ' όλους.
Ο δημοσιογράφος της Καθημερινής Βασίλης Νέδος (ομιλία στο βίντεο), σχολίασε την πρώτη του επαφή με το βιβλίο, την πρόσκληση που του έστειλε ο συγγραφέας να συμμετάσχει στην παρουσίασή του και από τον τίτλο, η πρώτη του σκέψη ήταν να την απορρίψει. Διαβάζοντάς το όμως άλλαξε γνώμη.
Είτε επικεντρώνοντας στη διεθνή βιβλιογραφία είτε στην πιο «λαϊκή» βιβλιογραφία για το θέμα, το βιβλίο μπορεί να σταθεί και στις δύο κατηγορίες με μεγάλη άνεση. Απευθύνεται στον ερευνητή της περιόδου αλλά και στον απλό αναγνώστη.
Σημείωσε τη διάκριση που κάνει μεταξύ των «παραδοσιακών», «αναθεωρητών» και «μεταναναθεωρητών» και διαχωρίζει τις δύο κοσμοαντιλήψεις, την αριστερή και τη δεξιά, κάτι το οποίο δεν είναι νεωτερισμός αλλά είναι χρήσιμο διότι εισάγει τον αναγνώστη σε ένα θέμα που έχει απασχολήσει δεκαετίες και έχει διχάσει.
Δεν πρόκειται για πρόχειρη δουλειά αναλογιζόμενος και την βιβλιογραφία που παρατίθεται, αλλά μία προσπάθεια να δοθούν απαντήσεις στο καίριο ερώτημα, «τι σηματοδότησε ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος;». Ο συγγραφέας ασχολείται με τη στρατηγική διάσταση, με τον αρχικά κακά οργανωμένο Εθνικό Στρατό ο οποίος εξελίχτηκε σε ικανό σώμα σε αντίθεση με τον ΔΣΑ ο οποίος, ειδικά τα τελευταία χρόνια, φυλλορροούσε.
Σημαντικό ρόλο έπαιξε η αλλαγή «προστάτη» με σημαντική τη συμβολή της Αμερικανικής συμβουλευτικής ομάδας στην αναδιοργάνωση της Εθνικού Στρατού που οδήγησαν σε νέες δομές που ισχύουν και σήμερα, το συμβούλιο αρχηγών, το ανώτατο συμβούλιο και το συμβούλιο άμυνας, τη βασιλική αεροπορία. Τότε τέθηκαν και οι βάσει της ομάδας καταδρομών. Αυτή η αναδιοργάνωση του Εθνικού Στρατού σε στρατηγικό αλλά και τακτικό επίπεδο, εξασφάλισαν τη νίκη επί των ανταρτών.
Η ήττα του ΔΣΑ ήταν προδιαγεγραμμένη από τη στιγμή που οι Αμερικανοί αποφάσισαν να επενδύσουν «βαριά» στην Ελλάδα αλλά και λόγω της απόφασης των Στάλιν και Τίτο να μην στηρίξουν τους αντάρτες, «το τέλος του εμφυλίου ήρθε όταν η Γιουγκοσλαβία έκλεισε τα σύνορα», σημείωσε χαρακτηριστικά.
«Ως μία πρωτοτυπία» περιγράφει ο συγγραφέας την συντριπτική ήττα του αντάρτικου, ως προς τη στρατηγική διάσταση του τι είναι αντάρτικο και της βασικής του επιδίωξης, της διατήρησης επί μακρόν της αντιπαράθεσης και της φθοράς του αντιπάλου, κάτι που ο ΔΣΑ δεν κατάφερε. Αντίκτυπο στην εξάρτηση και την υπονόμευση της ποιότητας της δημοκρατίας μέσα στην Ελλάδα είχαν και οι σοβαρές επενδύσεις στην στρατιωτική δομή και υποδομή της χώρας, «οι νικητές κυνήγησαν και απέκλεισαν του ηττημένους και η Ελλάδα δεν ακολούθησε την εξέλιξη της φιλελεύθερης δημοκρατίας στη Δύση», είπε.
Η ξένη ανάμειξη εξυπηρέτησε τις επιδιώξεις των ανακτόρων που βρέθηκαν να διαδραματίζουν μεταπολεμικά τον ισχυρότερο ρόλο τους μετά τους βαλκανικούς πολέμους.
Ο καθηγητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου (ομιλία στο βίντεο) σχολίασε την «ενοχλητική τάση» των εκδόσεων Επίκεντρο να τον καλούν να μιλήσει σε παρουσιάσεις βιβλίων που έχουν να κάνουν με τον εμφύλιο πόλεμο και σχολίασε την πληθώρα της σχετικής βιβλιογραφίας, «είναι μεγαλύτερη απ' ότι για όλες τις άλλες περιόδους της ελληνικής ιστορίας από των Μυκηναϊκών ανακτόρων έως των ημερών μας», όπως ενημέρωσε.
Ο εμφύλιος είναι ένα καυτό θέμα επίκλησης ή εργαλειοποίησης από τη μία μόνον πλευρά, η άλλη ήθελε να ξεχάσει αντιμετωπίζοντας τα γεγονότα ως κατώτερα της ιστορίας του Έθνους. Αυτή η εργαλειοποίηση της κρίσης έπαιξε ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις, η επίκληση και η φρασεολογία. Ως παράδειγμα ανέφερε δήλωση στελέχους του ΣΥΡΙΖΑ το οποίο για να δικαιολογήσει το διορισμό της μητέρας του στο Δημόσιο, αναφέρθηκε στο γεγονός ότι ο παππού του πολέμησε στον ΔΣΑ.
Δεν θεωρεί ότι η συζήτηση για τον εμφύλιο είναι σοβαρή, εκτός ειδικών περιπτώσεων όπως του κου Πλακούδα οι οποίοι προσπαθούν να μιλήσουν επιστημονικά και για αυτό δέχεται ο ίδιος και συμμετέχει στις παρουσιάσεις των εκδόσεων Επίκεντρο με βιβλία που πάντα έχουν κάτι νέο να πουν και ο εν λόγω συγγραφέας έχει τη θεωρητική κατάρτιση να το επιτύχει.
Το εν λόγω βιβλίο είναι μία μελέτη διεθνών σχέσεων και όχι μία μελέτη ιστορίας, μία διατριβή που επέβλεψε η Μπεατρίς Χόιζερ και αναφέρεται στο ανερχόμενο πεδίο μελέτης, στον αντιανταρτοπόλεμο, στις στρατηγικές με τις οποίες μία κυβερνητική δύναμη μπορεί να καταπνίξει μία ένοπλη εξέγερση με βασικό χαρακτηριστικό την ανάγκη να κερδηθεί η ψυχή και το μυαλό των ανθρώπων, κάτι που αναφέρει πολύ χαρακτηριστικά ο συγγραφέας.
Ο συγγραφέας δεν συζητάει μόνον τις στρατιωτικές εξελίξεις αλλά μία γκάμα πραγμάτων, όπως οι περιφερειακές εξελίξεις, οι άμεσες εξελίξεις στην Ελληνική υπόθεση σε σχέση με την Ιρανική κρίση, η πολιτική του Τίτο στον οποίο αναφερόταν πάντα το ΚΚΕ και ο οποίος το σπρώχνει σε πρακτικές εμφυλίου, τα Σκόπια στα οποία ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος χαρακτηρίζεται ως ο Μακεδονικός απελευθερωτικός αγώνας...
Ο συγγραφέας παρουσιάζει τη Βάρκιζα ήταν μία συμφωνία η οποία εκλήφθηκε και από τις δύο πλευρές ως ανακωχή για μία νέα φάση και ο εμφύλιος ως μία διαδικασία, δεν ήταν ένας χορός με προαποφασισμένα βήματα, ποτέ δεν είναι έτσι.
Η παντοκρατορία του κρατικού στρατού προέκυψε με την παρέμβαση των Αμερικανών από το '47, ο οποίοι αρχικά εντυπωσιάζονται δυσάρεστα από την κατάσταση του κράτους, της δημόσιας διοίκησης, του πολιτικού συστήματος αλλά και από την στρατιωτική διεξαγωγή του πολέμου διότι ανακαλύπτουν ότι επίλεκτες δυνάμεις κρούσης του Εθνικού Στρατού αντί να ασχολούνται με την καταδίωξη των ανταρτών τοποθετούνται σε καθήκοντα φύλαξης χωριών, χωριών των ψηφοφόρων συγκεκριμένων τοπικών πολιτικών που έχουν τη δύναμη να αναγκάσουν το στρατό να φυλάει τα πρόβατά τους.
Ο ομιλητής κατέθεσε τη διαφωνία του για κάποια θέματα, όπως οι τρεις γύροι, '44, '46, '49, τους οποίους ο συγγραφέας θεωρεί ως μη επιστημονική αντίληψη της ιστοριογραφίας, τη θέση ότι δεν υπάρχει μία νικήτρια δεξιά και μία ηττημένη αριστερά, τον όρο «ιδεολογία της εθνικοφροσύνης», την θέση ότι ο βασιλιάς Παύλος έχει ημιφασιστικό παρελθόν και προλείανε το έδαφος για την Χούντα, η συνέχιση μετά το '89 της αριστερής σχολής σκέψης μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων, θέματα για τα οποία κατέθεσε την επιχειρηματολογία του.
Πρέπει να χωρίσουμε τα πράγματα σε δύο επίπεδα. Το ένα είναι των επιστημόνων, όπως ο συγγραφέας, που προσπαθούν με πολύ καλά έργα να ερμηνεύσουν τα γεγονότα. Το δεύτερο είναι της δημόσιας συζήτησης και προσλήψεων και της κοινής γνώμης, στο οποίο τα πράγματα δεν έχουν καλυτερέψει, ποτέ δεν ήταν τόσο μπερδεμένα και τόσο μη έντιμα όσο τα τελευταία δέκα χρόνια.
Ο συγγραφέας Σπύρος Πλακούδας (ομιλία στο βίντεο), ευχαρίστησε τους ομιλητές και χαρακτήρισε υπέροχες τις παρατηρήσεις και τις διαφωνίες τους. Ομολόγησε ότι η εν λόγω εκδήλωση είναι σημαντική για τον ίδιο διότι συμπίπτει χρονικά με ένα άλλο σημαντικό γεγονός της ζωή του, την έναρξη της στρατιωτικής του θητείας,λίγα χρόνια πριν.
«Στρατός και ιστορία συμπίπτουν», είπε ο συγγραφέας και συμφώνησε ότι το βιβλίο δεν είναι ένα ιστορικό πόνημα, ούτε πόνημα πολιτικής, κοινωνιολογίας ή ιδεολογίας. Εξειδίκευση του συγγραφέα είναι ο ανταρτοπόλεμος και ο αντιανταρτοπόλεμος και αναρωτήθηκε γιατί οι μεγάλες δυνάμεις μπλέκουν ανεπιτυχώς σε μακροχρόνιες συρράξεις με αντίπαλο μη τακτικό στρατό ενώ εμείς «τελειώσαμε σε 3,5 χρόνια» , «τι συνέβη;», αναρωτήθηκε.
Γιατί ο πρόεδρος Τζόνσον έλεγε «όπως νικήσαμε στην Ελλάδα θα νικήσουμε και στο Βιετνάμ»; Γιατί ο Ρόουλινγκ, ο πρώην διοικητής της στρατιωτικής αποστολής της Βρετανίας δήλωνε ότι «στη Μαλαισία θα υιοθετήσουμε τις ίδιες πρακτικές όπως στην Ελλάδα»; Εξαιτίας αυτής της περιέργειάς του ανακάλυψε ο συγγραφέας τον ανταρτοπόλεμο και αντιανταρτοπόλεμο και διαπίστωσε ότι στη χώρα μας δεν έχουμε αποδώσει τη δέουσα έμφαση σε αυτόν τον τύπο πολέμου.
Ο συγγραφέας θύμισε ότι ο στρατάρχης Παπάγος συνέγραψε άρθρο στο Foreign Affair με θέμα το «πως ηττάται το αντάρτικο» και αντί αυτά τα δόγματα και η εμπειρία από τη χώρα μας να ερευνηθεί και να ενταχθεί στο πρόγραμμα των πανεπιστημίων και των στρατιωτικών σχολών, αγνοήθηκαν.
Η παρουσίαση συνεχίστηκε με συζήτηση (έναρξη συζήτησης στο βίντεο) και απαντήσεις σε ερωτήσεις του κοινού, σε πνεύμα «ηρεμίας, αυτοσυγκράτησης και καταλλαγής», κατά παρότρυνση του εκδότη κου Παπασαραντόπουλου, απόσταγμα της εμπειρίας του «από την παρακολούθηση και το συντονισμό δεκάδων συζητήσεων για τον εμφύλιο», όπως είπε.
Κατά τον 21ο αιώνα, ο ανταρτοπόλεμος συνιστά τον πιο διαδεδομένο τύπο πολέμου παγκοσμίως, προκαλώντας αέναες διαφωνίες ως προς την καταλληλότερη μέθοδο αντιμετώπισής του. Οπότε, ο Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949) χρίζει ιδιαίτερης προσοχής ένεκα της διττής μοναδικότητάς του: είναι το πρώτο πεδίο σύγκρουσης μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και επίσης μια σπάνια περίπτωση ήττας ανταρτών κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Εν συντομία, το βιβλίο ανά χείρας αναλύει σε βάθος, πρώτον, πώς η Ελλάδα πρωταγωνίστησε στις διεθνείς εξελίξεις παρά το μικρό μέγεθός της και, δεύτερον, πώς ένα ισχυρό αντάρτικο ηττήθηκε εντός μόλις 4 ετών. Σε αντίθεση με ομοειδή έργα, το βιβλίο αυτό ερμηνεύει τον Εμφύλιο Πόλεμο υπό το πρίσμα της Στρατηγικής – όχι της Ιστορίας ή της Πολιτικής. Ως εκ τούτου, το βιβλίο αυτό θα αποδειχθεί λίαν χρήσιμο τόσο στους λάτρεις της σύγχρονης Ελληνικής ιστορίας όσο και στους μελετητές των Διεθνών Σχέσεων και της Στρατηγικής – ιδίως στους μελετητές του ανταρτοπόλεμου.
Ο Δρ Σπυρίδων Πλακούδας είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής στο American University in the Emirates και αντιπρόεδρος του ΚΕΔΙΣΑ. Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις του αφορούν τη σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, το Κουρδικό Ζήτημα και την (υψηλή) στρατηγική με έμφαση στον ανταρτοπόλεμο και την τρομοκρατία.
Ο Δρ. Σπυρίδων Πλακούδας είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής στο American University in the Emirates και αντιπρόεδρος του ΚΕΔΙΣΑ. Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις του αφορούν τη σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, το Κουρδικό Ζήτημα και την (υψηλή) στρατηγική με έμφαση στον ανταρτοπόλεμο και την τρομοκρατία.
Πρόσκληση φίλων