Γράφει: Μαίρη Ζαχαράκη

Ο Σωτήρης Σαμπάνης γεννήθηκε στις Καμάρες Αιγιαλείας. Σπούδασε Πολιτικές επιστήμες και Δημόσιο Δίκαιο στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στον χώρο της λογοτεχνίας το όνομα του συνδέεται με τα μυθιστορήματα “Θέλω να μείνω με τον μπαμπά” (2000) και “Κόκκινος χορός” (2013) από τις Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

Το 2207 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του “Οι δίδυμες” από τις Εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος και “Σκανταλόπετρα” (2015) από τις Εκδόσεις Διόπτρα. Πρόσφατα (2019) εκδόθηκε το νέο του μυθιστόρημα “Η αγάπη μεγαλώνει στο σκοτάδι” από τις Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. Έχει εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές “Μεσίστιοι Πόθοι” (2008) από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδη (Βραβείο στον Πανελλήνιο Ποιητικό Διαγωνισμό "Κούρος Ευρωπού" και “Ρωγμή στο απροσπέλαστο” (2017) από τις Εκδόσεις Σοκόλη.

Η παρουσία του στον χώρο του Θεάτρου συνδέεται με τα έργα "Ευγενείς Αγωνίες" (γυναικείος μονόλογος), Α' Κρατικό βραβείο Συγγραφής Θεατρικού Έργου για το έτος 2009 στον διαγωνισμό του Υπουργείου Πολιτισμού, εκδόσεις Αιγόκερως, "το σώμα του χρόνου" (ανδρικός μονόλογος) από τις Εκδόσεις Σοκόλη-Κουλεδάκη και "Ηλιθιότητας Εγκώμιο", διασκευή από το θεατρικό έργο του Νηλ Σάιμον "Οι ηλίθιοι".

Δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμη η καθημερινή μας πραγματικότητα, μας φοβίζει, μας πληγώνει, μας εγκλωβίζει. Ο μελιστάλαχτος λωτός, το αντίδοτο, μοιάζει να είναι ο μύθος που ζει στη χάρτινη επικράτεια των βιβλίων. Ελοχεύει όμως ο κίνδυνος να θελήσουμε να μείνουμε για πάντα εκεί, στη χώρα των λωτοφάγων, αγνοώντας πως η βίζα κάποτε λήγει. Ο ρεαλισμός όσα υποκειμενικά στοιχεία κι αν φυλάει στον σάκο του, είναι αυτός που μας βοηθά να βλέπουμε και την όμορφη και την άγρια πλευρά των πραγμάτων.

Να εστιάζουμε όχι μόνο στο γλυκό τραγούδι της ζωής αλλά και στα φάλτσα της, που αφυπνίζουν, χαλούν τις ισορροπίες και τον εφησυχασμό. Οι συγκυρίες και οι επιλογές μας, τα πάθη και οι δοκιμασίες, μας τσαλακώνουν, μας απογυμνώνουν από κάθε επίφαση καθωσπρεπισμού.

Ο Σωτήρης Σαμπάνης στο βιβλίο του “Ο γιακάς & άλλες τσαλακωμένες ιστορίες” που κυκλοφορεί από τις ΑΩ Εκδόσεις, φέρνει στο φως διάφορες εκφάνσεις του ανθρώπινου ψυχισμού χωρίς τη χρήση παραμορφωτικών φίλτρων. Βουτάει την πένα του στο μελανοδοχείο της αντικειμενικότητας χωρίς να μπαίνει στον πειρασμό να μεροληπτήσει ή να μεμφθεί τον τρόπο ζωής και δράσης των ηρώων του. Οκτώ καλογραμμένα διηγήματα που "λεκιάζουν" τη σιδερωμένη και τακτοποιημένη όσο και ουτοπική μας εντύπωση για τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Ένα βιβλίο στο οποίο κάθε αναγνώστης θα βρει μία τουλάχιστον ιστορία να τον αγγίξει κι ο οξυδερκής από όλες θα πάρει κάτι σημαντικό ως εφόδιο.

Ο Σωτήρης Σαμπάνης ισορροπώντας ανάμεσα στον άηχο ορθολογισμό και τη θορυβώδη παραδοξότητα, μιλά στο Bookia και την ανταποκρίτρια του στο Αίγιο, Μαίρη Ζαχαράκη, για το πόνημα του και όσα του δίνουν δύναμη να συνεχίζει να εκφράζεται μέσα από την τέχνη του λόγου.

Είναι ο ρεαλισμός σας αυτός που τσαλακώνει τις χάρτινες εντυπώσεις μας από τον κόσμο που μας περιβάλλει;

Δεν γνωρίζω αν οι εντυπώσεις μας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν χάρτινες, κάτι δηλαδή που εύκολα καταπίπτει ή διαλύεται στην πορεία ή υπαινίσσεται την ψευδαίσθηση, το όνειρο. Αναμφισβήτητα όμως στενάζουν από υποκειμενικότητα. Το ζήτημα είναι πως ακόμα και ο ρεαλισμός προσλαμβάνεται μέσα από υποκειμενικά φίλτρα. Ωθεί όμως στο να καταφεύγει κανείς σ’ ένα κόσμο εντυπώσεων γιατί από μόνος του ο ρεαλισμός δεν είναι αρκετός να αποτελέσει -αυτό που λέμε- «έρωτα» της ζωής.

Πόσο καιρό κρύβατε αυτές τις τσαλακωμένες ιστορίες στο συρτάρι σας;

Κάποιες έμειναν πολύ καιρό, κάποιες άλλες λιγότερο. Καθεμιά ιστορία γεννήθηκε σε διαφορετική χρονική στιγμή, κάτω από διαφορετικές συνθήκες συναισθηματικής φόρτισης. 

Πρόκειται για διηγήματα που ονειρεύτηκαν να γίνουν μυθιστορήματα αλλά δεν υπήρχε χρόνος, δεν είχαν αντοχές ή ήταν η πρόθεση σας εξαρχής να παραμείνουν σε μικρή φόρμα;

Εκτός από δύο διηγήματα τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν τον κορμό μιας μυθιστορίας ή ενός θεατρικού έργου, τα υπόλοιπα υπηρετούν απόλυτα τις προδιαγραφές μικρών αφηγήσεων. Εκεί αναδεικνύεται και συμπυκνώνεται η όποια δυναμική τους. 

Λένε πως οι ποιητές είναι εξασκημένοι στο να συμπυκνώνουν τον λόγο και κατά συνέπεια γράφουν με μεγαλύτερη ευκολία αυτοτελείς μικρές ιστορίες; Μια κι έχετε καταπιαστεί με πολλά διαφορετικά είδη του γραπτού λόγου, συμφωνείτε με αυτή την άποψη;

Θέλω να πιστεύω πως το ζητούμενο δεν έγκειται στο κατά πόσο κάποιος μπορεί να γράφει με ευκολία αυτοτελείς μικρές ιστορίες, αλλά να γράφει καλές ιστορίες, μεστές νοήματος, ακόμα και αν βασανίζεται. Από την άλλη υπάρχουν αυτούσιοι διηγηματογράφοι που «διαπρέπουν» στο είδος και δεν είναι ποιητές. Υπάρχουν ποιητές που δεν μπορούν να εκφραστούν επιτυχώς μέσω της αφήγησης. Αυτό και μόνο μου επιτρέπει να πω ότι το να υπηρετεί κανείς το τάδε ή το δείνα λογοτεχνικό είδος δεν είναι απαραίτητα ζήτημα εξάσκησης, αλλά σωστής επεξεργασίας και έκφρασης μιας εσωτερικής κατάστασης που αναζητεί την πληρότητα.

Παραθέτοντας σκληρές αλήθειες που τόσο προσεκτικά έχετε επεξεργαστεί, επιθυμείτε να αφυπνίσετε ή να σοκάρετε;

Τίποτε από τα δύο. Ουσιαστικά επιθυμώ να προσεγγίσω την αλήθεια. Δε σημαίνει ότι τα καταφέρνω. Να μιλήσω δηλαδή για τις ολίγες άοκνες μάχες συνειδητοποιήσεων που δίνω και δίνουμε για ν’ αποδεχτούμε αυτό που είμαστε και όχι εκείνο που θα θέλαμε να είμαστε. Για την απαρέγκλιτη πραγματικότητα της ματαιότητας. Για τις στιγμές της ζωής που καταφθάνουν όπως τα νέφη εν μέσω καταφώτιστου παρόντος και διυλίζουν το «διηνεκές» ως κόκκο άμμου.

Πόσο επίπονο ήταν το ταξίδι σας την ώρα που τις γράφατε;

Όσο επίπονο είναι πάντα το ταξίδι όταν «κυοφορεί» οποιοδήποτε πόνημα. Οφείλω όμως να προσθέσω ότι είναι ανακουφιστικά επίπονο και φέρει μέσα του την ωραιότητα της δημιουργίας, το δέος της λύτρωσης. Πέρα από τον εμπλουτισμό της μυθοπλασίας έχετε εξευγενίσει αυτά τα διηγήματα για να γίνουν πιο εύπεπτα ή τα αφήσατε a priori όπως ήταν;Επιτρέψτε μου να βάλω εισαγωγικά στις λέξεις «εξευγενίσει» και «εύπεπτα» γιατί νομίζω πως αυτή είναι και η πρόθεσή σας. Φυσικά και επεξεργάστηκα τη γραφή. Έκοψα… έραψα… χτένισα το κείμενο προς όφελος της πλοκής, της ροής και της ουσίας. Εξάλλου, η διαδικασία αφαίρεσης κειμένου, συνήθως, αναδεικνύεται σε πανάκεια.

Έχετε συναντήσει τους πρωταγωνιστές κάθε ιστορίας ή σταθήκατε και σε αφηγήσεις τρίτων;

Εν προκειμένω ισχύουν και οι δύο περιπτώσεις. Υπάρχει όμως το εξής παράδοξο. Οι πρωταγωνιστές που συνάντησα, περιόρισαν ή μάλλον «φυλάκισαν» τη φαντασία μου. Οι πρωταγωνιστές των αφηγήσεων όμως την εκτόξευσαν στα ύψη.

Γιατί επιλέξατε αυτές τις 8 κι όχι άλλες ;

Διότι πρόκειται για ιστορίες οι οποίες αφορούν πορτρέτα «τσαλακωμένων» ανθρώπων. Αν και οι ήρωες είναι διαφορετικοί χαρακτήρες, έχουν κοινό σημείο αναφοράς την ιδιαίτερη τοποθέτησή τους μέσα στον κόσμο που τους περιβάλλει. Περισσότερο ή λιγότερο ασυμβίβαστοι εκφέρουν ένα λόγο ευθύ, αυθόρμητο, απογυμνωμένο ωραιοποιήσεων. Απέχουν πολύ από τον καθωσπρεπισμό, προσπερνούν τη λογική μιας ευπρέπειας, που προσέχει πολύ το περιτύλιγμα αγνοώντας το βαθύ υπόστρωμα. Κοντολογίς, δεν δίνουν δεκάρα για τον τσαλακωμένο τους γιακά. Αμφισβητούν και συνάμα αποδέχονται τoν μύθο τους, έχουν βαθιά επίγνωση των λαθών και των παθών τους, αλλά συνεχίζουν αμετανόητοι μέσα από την παραδοχή πως τίποτα δεν μπορούν πια ή δε θέλουν ν’ αλλάξουν. 

Πώς βλέπετε το μέλλον των βιβλίων στην Ελλάδα;

Αξίζει να γράφει κανείς μέσα σε τόσες αντιξοότητες; Τι σας ενοχλεί και τι σας δίνει δύναμη να συνεχίζετε; Θαρρώ πως το μέλλον των βιβλίων στην Ελλάδα δεν θα διαφοροποιήσει δραματικά την παρούσα κατάσταση. Μικρή χώρα, λίγοι αναγνώστες φανατικοί, λιγότερο φανατικοί, είναι στοιχεία που συνθέτουν μια κατάσταση αγοράς η οποία είναι μάλλον προβλέψιμη και προφανώς δεν επιφυλάσσει ιδιαίτερες εκπλήξεις. Βέβαια, η ψηφιακή τεχνολογία έρχεται να βοηθήσει οικονομικά (κόστος-τιμή), προκειμένου το αναγνωστικό κοινό να έχει πιο προσιτές τιμές. Με δυσαρεστεί όμως το γεγονός ότι ο χώρος της πεζογραφίας στην Ελλάδα, αφενός, αδυνατεί να «θρέψει» τον συγγραφέα, αφετέρου εξελίσσεται σε ένα είδος «επιχείρησης» η οποία αναζητά το εύκολο κέρδος με χαμηλό ρίσκο. Κάτω από αυτή τη νοοτροπία αναπτύχθηκε το σύστημα «προαγοράς», όπου ο συγγραφέας συμμετέχει στα έξοδα έκδοσης του βιβλίου του απορροφώντας το μεγαλύτερο μέρος του κόστους. Έχω την εντύπωση ότι αυτή η σχέση εκδοτών-συγγραφέων επιφέρει μια παραγωγή η οποία υπερβαίνει κατά πολύ τις δυνατότητες διάθεσης και απορρόφησης.

Ως προς το δεύτερο σκέλος της ερώτησης απαντώ ότι εφόσον υπάρχει έμπνευση η συγγραφή εξαντλεί τη δυναμική της, τοποθετώντας σε δεύτερη μοίρα τις όποιες αντιξοότητες Ωστόσο οι αντιξοότητες (κοινωνικοπολιτικές συνθήκες κλπ) πολλές φορές καθιστούν τη συγγραφή πιο ενδιαφέρουσα.

Προσωπικά, τη δύναμη να συνεχίζω να γράφω την αντλώ από μια βαθύτερη αλήθεια την οποία προσπαθώ να υπηρετήσω, χωρίς στόμφο και εγωισμούς. Αν τα καταφέρνω ή όχι είναι στην κρίση των αναγνωστών.