Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Ο Ανδρέας Πασσάς ζει στην Αθήνα και εργάζεται στην ιδιωτική τηλεόραση. Κείμενά του έχουν δημοσιευθεί σε περιοδικά, στο διαδίκτυο, σε συλλογικούς τόμους και στην εφημερίδα «Εξαρχειώτης». Από τον Ιούνιο του 2016 μέχρι και σήμερα διατηρεί τη σειρά με χρονογραφήματα «Μέρες και Νύχτες υπό επιτήρηση» στο viewtag.gr. Η συλλογή διηγημάτων «Κακή Σπορά» είναι το πρώτο του βιβλίο και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πνοή.

Σύμφωνα με τον Κίρκεγκαρντ υπάρχουν δύο είδη απελπισίας. Εκείνη που δεν θέλεις να είσαι ο εαυτός σου, και η άλλη, που θες απελπισμένα να είσαι ο εαυτός σου. Έντεκα διηγήματα για κείνους που βρίσκονται κάπου ανάμεσα. Ή αλλιώς, ιστορίες για το σκουλήκι στο μήλο. Εύφλεκτοι χαρακτήρες σε μια ανηρωική εποχή.

Η συλλογή διηγημάτων σας με τίτλο «Κακή σπορά» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πνοή, είναι το πρώτο σας βιβλίο. Πώς προέκυψε ο τίτλος, τι ήταν αυτό που σας έκανε να τον επιλέξετε;

Επιθυμούσα έναν τίτλο που να φανερώνει το ξόδεμα των χαρακτήρων και τη πολεμική τους διάθεση συνάμα. Μια «Κακή Σπορά» θα έχει συνέπειες σε εκείνους που την έσπειραν. Αναπόφευκτα θα φέρει οδύνη και πείνα, θα ξυπνήσει τα άγρια ένστικτα των ανθρώπων. Οι χαρακτήρες στο βιβλίο έχουν το κενό της κακής «σοδειάς» στα σωθικά τους. Πασχίζουν να το γεμίσουν με το μόνο τρόπο που ξέρουν.

Γιατί γράφετε; Πότε γίνεται κάποιος συγγραφέας, πριν την έκδοση ή μετά;

Γράφω για να αποσυμπιέσω το κεφάλι μου. Είναι ένας συνδυασμός ανατομίας και ψυχανάλυσης στο χαρτί. Παίρνω όλα όσα με απασχολούν και τα τοποθετώ στο κλειστό οικοσύστημα της αφήγησης. Από κει και πέρα, το πως θα αλληλοεπιδράσουν έχει να κάνει με τις συνθήκες που θα αναπτυχθούν στην πορεία.
Κάπου είχα διαβάσει ότι συγγραφέας γίνεται κανείς όταν οι τυπωμένες σκέψεις του νικήσουν το χρόνο και το αναγνωστικό κοινό κάθε γενιάς τις αναγνωρίζει ή τις ανακαλύπτει από την αρχή. Προσωπικά, όταν με ρωτάνε, ο τίτλος του συγγραφέα μου έρχεται δύσκολα στο στόμα.

Ήρωες που βρίσκονται σε τέλμα, δεν έχουν να χάσουν πολλά, παίζουν την τελευταία ζαριά κοροϊδεύοντας τη ζωή, καθημερινοί, απλοί, εμείς, εσείς, ψυχές παραμορφωμένες από τη φθορά της ζωής. Πόσο εύκολο είναι για ένα συγγραφέα να μιλήσει στο πρώτο του βιβλίο για δύσκολα θέματα, κοινωνική αδικία ,εκδίκηση, πάθος, με ήρωες στο κόκκινο και ωμή ειλικρίνεια;
Σας απελευθερώνει η γραφή;

Όταν δούλευα την «Κακή Σπορά» δεν είχα μπροστά το πρώτο μου βιβλίο, αλλά μια εποχή όπου τίποτα σε προσωπικό επίπεδο αλλά και στην ευρύτερη εικόνα δεν λειτουργούσε σωστά. Όπου και αν κοιτούσα διαπίστωνα κοινωνική αδικία, κρίση αξιών, το φούντωμα του φασισμού και θυμό που ξεχείλιζε. Το έδαφος ήταν στέρφο. Πέρα από χολή δεν είχε να δώσει τίποτα. Δεν είναι τυχαίο ότι στα τόσα χρόνια κοινωνικής και οικονομικής κρίσης δεν παράχθηκε καμία νέα ιδέα, ούτε έγινε αυτοκριτική. Κανένα ένστικτο δεν δούλεψε με θετικό πρόσημο. Αντίθετα θέριεψαν τέρατα και μασκαράδες και πολλοί χειροκρότησαν. Οπότε, ως γυμνό νεύρο κατά τη διαδικασία της συγγραφής, ήταν απόλυτα φυσικό να αφουγκραστώ όλα τα παραπάνω και να τα καταγράψω με την ωμή ειλικρίνεια που πρώτα όφειλα στον εαυτό μου. Η γραφή με κράτησε σταθερό στις αξίες μου.

Οι ήρωές σας δρουν σε ένα περιβάλλον, δύσκολα έως καθόλου διαχειρίσιμο από αυτούς, θα μπορούσαμε να το πούμε δυστοπικό. Υπάρχει σκοτεινή και φωτεινή πλευρά στη ζωή (;) ή μήπως είναι μια και είναι αυτή που περιγράφετε;

Η ζωή μας, αν την γδύσουμε από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς της συνείδησης και την απελευθερώσουμε από την αξία που της προσδίδει ο εγωισμός, δεν είναι τίποτα περισσότερο από τον εσωτερικό μας μόχθος ενώ οδεύουμε στο βιολογικό τερματισμό. Μικρές στιγμές κάνουν την πορεία αυτή φωτεινή. Στο μεγαλύτερο μέρος της όμως, δεν έχει να κάνει με το φως ή το σκοτάδι, αλλά με το μούδιασμα. Αυτό είναι που βοηθάει να βγάλουμε τη διαδρομή. Με την «Κακή Σπορά» ευελπιστώ ότι έχω αποτυπώσει κάποιες ρωγμές σε αυτό το μούδιασμα. Μελανά χάσματα και ελάχιστες φωτεινές στιγμές με τους δικούς μου όρους.

Διάβασα διηγήματα που δεν μασάνε τα λόγια τους. Αληθινά, ειλικρινή, αυθεντικά, ζωντανά, όπως πρέπει να είναι κατά τη γνώμη μου για να έχουν μια αξία, απαλλαγμένα από κάθε λογής στολίδια που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα. Χάρηκα για την εμπειρία μιας και είναι δύσκολο να απεγκλωβιστεί ο συγγραφέας από τη λογοκρισία ή την αυτολογοκρισία, πώς το διαχειριστήκατε;

Δεν τέθηκε πουθενά θέμα αυτολογοκρισίας. Πιστεύω ότι δημιουργός και έργο έχουν συμβιωτικό δεσμό. Το γράψιμο είναι ο τρόπος που αφουγκράζομαι τα πράγματα. Οι ιστορίες που είπα στην Σπορά ξεδιπλώθηκαν αβίαστα και πουθενά δεν ένιωσα ότι πρέπει να τις φρενάρω ή να δώσω ένα χαρούμενο τέλος σε κάποια από αυτές για να σπάσω το σερί απαισιοδοξίας και κυνισμού. Η διάθεση μου ήταν πολεμική. Φυσικά τρόμος έκθεσης υπήρξε, αλλά όχι τίποτα περισσότερο από την ξαφνική γύμνια ενός πρώτου βιβλίου όταν το έπιασα τυπωμένο στα χέρια μου.

Είναι οι συγγραφείς θύματα της λογοκρισίας - αυτολογοκρισίας; Θα έπρεπε; Πόσο επηρεάζει η αυτολογοκρισία ένα λογοτεχνικό έργο αλλά και τη λογοτεχνία στο σύνολό της; Στη χώρα μας έχουμε δημοκρατία (έστω και υποτιθέμενη), θεωρείτε πως οι συγγραφείς είναι ελεύθεροι; Οι πένες λυτές; Και τα σκυλιά δεμένα;

Θα το πάρω ανάποδα. Δεν έχουμε δημοκρατία. Η δημοκρατία είναι κάτι το ουτοπικό και ανέφικτο. Μπορεί να λέμε και να γράφουμε ελεύθερα τη γνώμη μας, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε κανέναν έλεγχο της κατάστασης. Η ελευθερία είναι ψευδαίσθηση. Η προστασία από το κράτος μια πλάνη. Απόδειξη, η συνολική διαχείριση της κρίσης από όλες τις κυβερνήσεις. Οι πολιτικοί νοιάστηκαν μόνο για τη δική τους επιβίωση. Η άρχουσα τάξη εξυπηρετεί αποκλειστικά την ανώτερη και κάθε τέσσερα χρόνια όταν καλούμαστε να αποφασίσουμε για την τύχη μας, οι διαθέσιμες επιλογές είναι μονολιθικά συγκεκριμένες για να μην διαταραχθεί η ισορροπία. Δεν μπορείς να επέμβεις εξωτερικά στον πολιτικό σωλήνα. Αν δούμε μάλιστα προς τα που γέρνει ο νόμος και η σχέση πολίτη-κράτους σύμφωνα και με την πρόσφατη συνταγματική αναθεώρηση, νομίζω ότι ζούμε σε μια ιδιότυπη φεουδαρχία οικονομικών συμφερόντων στο εσωτερικό των συνόρων μας.

Οι πένες είναι λυτές. Κανένας φόβος. Απόδειξη η λίστα με τα ευπώλητα βιβλία. Μπορείς να φωνάζεις όσο θες σαν γραφικός πάνω σε βαρέλι. Το κοινό θέλει αίσθημα και αδρεναλίνη και δεν θα πάει εύκολα στις δυσάρεστες αλήθειες.

Γράφετε σε ένα σημείο: «Μεσαίας αξίας λιπαντικά συστήματος» ,θεωρείτε πως όλοι εξυπηρετούμε την ανάγκη λίπανσης του συστήματος; Πόσο εύκολο είναι κάποιος να μη γίνει μέρος του; Δεδομένου ότι όλοι το ονειρευόμαστε, παρά ταύτα, λίγοι το προσπαθούν και ακόμη πιο λίγοι το έχουν πετύχει, τόσο δύσκολος είναι ο απεγκλωβισμός;

Δεν πιστεύω στον ολοκληρωτικό απεγκλωβισμό από το σύστημα. Υπάρχει μόνο ένας βαθμός ακρωτηριασμού. Σου δίνεται η δυνατότητα να ζήσεις στην καρδιά του ή στα απώτερα άκρα του. Το «Έξω» σε ετούτη την πραγματικότητα, είναι δυστυχώς ο θάνατος ή η μια μοναχική αποικία στον Άρη. Από τη γέννηση σε προετοιμάζουν για τη θέση που θα πάρεις. Μορφώνεσαι ώστε να παράγεις έργο και να καταναλώνεις στο πλαίσιο που σου επιτρέπει η θέση σου. Οι διαχωριστικές γραμμές προς τα πάνω είναι αυστηρά ελεγχόμενες στον καινούριο αιώνα. Αν δεν παίζεις οριακά το παιχνίδι κάθε μέρα, θα κυλήσεις αμετάκλητα προς τα κάτω με την πρώτη αναποδιά. Οπότε, θα κρατηθείς στη θέση σου, θα κάνεις κουπί και το ίδιο θα μάθεις στο παιδί σου. Έτσι γίνεσαι λιπαντικό του συστήματος. Ένας σκλάβος αλυσοδεμένος στη γαλέρα. Αυτή είναι η ζωή αν δεν σου φέρουν κανένα πόλεμο στο κεφάλι για να σε τελειώσουν γρήγορα.

Πόσο μέρος της δουλειάς σας είναι αυτοβιογραφικό, τόσο από πλευράς γεγονότων, -σε γενικές γραμμές-, όσο και συναισθημάτων; Κατά πόσο οι ήρωές σας είναι φορείς των δικών σας ιδεών; Πόσο εύκολα το αποφεύγει ο συγγραφέας;

Οι ιστορίες στην «Κακή Σπορά» είναι σκηνικά και οι χαρακτήρες ηθοποιοί. Το πείραμα είναι δικό μου ωστόσο, όπως και οι συνθήκες που έχω επιλέξει να εκτελεστεί αυτό. Η οπτική από ψηλά είναι το αυτοβιογραφικό κομμάτι. Με τον καιρό ελέγχεις πόσο από εσένα θα αφήσεις να περιφέρεται στο έργο σου. Το βιβλίο αποτύπωσε τη διάθεση μου τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Οι χαρακτήρες είχαν τις δικές τους ιδέες. Εγώ απλά έβαλα τους τοίχους στον λαβύρινθο για να πέσουν πάνω.

Θεωρείτε πως οι καλύτερες ιστορίες σας έχουν γραφεί σε σχετικά ήρεμες στιγμές ή δουλεύετε καλύτερα κάτω από, ή παρά τη, συναισθηματική πίεση;

Δουλεύω καλύτερα με μια κλωτσιά στο συναισθηματικό κέντρο μου. Η τέχνη δεν παράγεται από την ομαλή λειτουργία. Είναι απαραίτητη μια σχετική αίσθηση δυσλειτουργίας σε κάποιον τομέα. Η πλήρωση οδηγεί στη χώνεψη και αυτή με τη σειρά της στον ύπνο. Όμως τούτη είναι καθαρά η προσωπική μου αντίληψη και δεν αμφιβάλλω ότι άλλοι λειτουργούν διαφορετικά.

Πιστεύετε πως βοηθά η κριτική; Έχει ο συγγραφέας σε πρώτη θέση στο πίσω μέρος του μυαλού του τη θετική κριτική;

Φυσικά βοηθάει η κριτική. Αποκλειστικά με τη σιγουριά σου δεν προοδεύεις. Όχι όμως κριτική για το βίτσιο της γνώμης. Όταν τελείωσα με τη γραφή του βιβλίου ζήτησα τη γνώμη ανθρώπων που σέβομαι και εμπιστεύομαι. Από τη στιγμή που θα φτάσεις να τυπωθείς, η θετική κριτική είναι κάτι που ποθείς και η αρνητική κάτι που τρέμεις. Ένας πλεονασμός όμως στα θετικά σχόλια μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα και να μείνεις στάσιμος.

Από ποιους συγγραφείς θεωρείτε πως έχετε επηρεασθεί, τι διαβάζετε συνήθως; Έχετε συνήθειες στη συγγραφή και ποιες είναι αυτές;

Οι συγγραφείς που με έχουν επηρεάσει είναι οι Χ. Μίλερ, Γκράχαμ Γκρην, Μπουκόβσκι. Σελίν, Κόρμακ Μακ Κάρθι, Ντάρρελ, Κόνραντ, Μέλβιλ, Μπαλαρντ και Μπάροουζ. Διαβάζω λογοτεχνία με κριτήριο την πρόζα, ιστορία και δοκίμια. Θεωρώ το διάβασμα απαραίτητο για τη συγγραφή. Όσο μεγαλώνω βρίσκω συναισθηματική ανακούφιση στην ποίηση. Η σύνδεση είναι πιο καθολική.

Κατά τη διάρκεια της συγγραφής δεν έχω συγκεκριμένες συνήθειες πέρα από το να είμαι απερίσπαστος σε ένα δωμάτιο. Κάποιες φορές λειτουργεί η δυνατή μουσική και άλλες η σιωπή.

Πώς καταφέρνει κανείς να αποκτήσει την τεχνική του διηγήματος; Υπάρχουν ορισμένα κόλπα που μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς ώστε να βελτιωθεί η τεχνική του;

Η τεχνική απαιτεί πειθαρχία και εξάσκηση. Δηλαδή διάβασμα και γράψιμο. Κάποτε φτάνεις σε ένα σημείο που κατέχεις τη φόρμα σου και έχεις μια ιδέα για την ελαστικότητα της. Το πιο δύσκολο μέρος ήταν πάντα να αποχωριστώ κομμάτια που περίσσευαν. Έμαθα όμως να αφουγκράζομαι το ρυθμό της ιστορίας. Είναι ένα τραγούδι στην τελική. Αν κουραστείς εσύ που το γράφεις, ο αναγνώστης/ακροατής θα φύγει τρέχοντας από τη βαρεμάρα. Θυμήσου τα κείμενα που σου άρεσαν και εκείνα που παράτησες. Αυτό είναι το κόλπο.

Συνυπάρχουν η καλή και η κακή σπορά στην ψυχή του ανθρώπου(;) η καρποφορία της κάθε μιας είναι όλα ζήτημα προτεραιοτήτων(;) επιλόγων(;)τύχης;

Συνυπάρχουν στην κοινωνία, όχι μέσα στο ίδιο στήθος. Οι δοκιμασίες καθορίζουν τη σπορά στην ψυχή του ανθρώπου. Από κει και πέρα δεν υπάρχουν δικαιολογίες. Είσαι αυτό που είσαι και η αλήθεια της φύσης σου φαίνεται στο πως στέκεσαι απέναντι στον εραστή σου, στο φίλο σου, στα παιδιά σου και στο συνάνθρωπο. Αν θα απλώσεις το χέρι να βοηθήσεις ή αν θα το κάνεις γροθιά να χτυπήσεις.

Τι ετοιμάζετε για το μέλλον;

Τελείωσα μόλις το βιβλίο που θα διαδεχθεί την «Κακή Σπορά». Είναι νουβέλα και έχει τον τίτλο «Νότιοι Τρόποι». Μιλάει για ένα συνηθισμένο λιπαντικό του συστήματος που δεν τρέφει καμία πλάνη για την αξία του. Θα κυκλοφορήσει επίσης από τις εκδόσεις Πνοή.