Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Η Τασούλα Τσιλιμένη είναι Καθηγήτρια στο Π.Τ.Π.Ε., του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Π.Θ.) στο οποίο διδάσκει θέματα Παιδικής-Εφηβικής Λογοτεχνίας, Αφήγηση, Μυθοπλασία – Δημιουργική Γραφή κειμένων βραχείας φόρμας. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζουν στη θεωρία και κριτική της παιδική/εφηβικής λογοτεχνίας καθώς επίσης και στη διδακτική της.

Ως καλεσμένη καθηγήτρια προσφέρει μαθήματα και διαλέξεις σε μεταπτυχιακά προγράμματα πανεπιστημιακών ιδρυμάτων της ημεδαπής και αλλοδαπής (ΕΚΠΑ, ΑΠΘ, EAΠ, Λευκωσίας, κ.ά.). Έχει δημοσιευμένο ερευνητικό έργο σε έγκριτα διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, συλλογικούς τόμους, πρακτικά συνεδρίων και σε αυτόνομα ατομικά βιβλία.

Είναι Διευθύντρια του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Π.Θ. και Διευθύντρια του ηλεκτρονικού περιοδικού για τη θεωρία και μελέτη της παιδικής λογοτεχνίας ΚΕΙΜΕΝΑ. Είναι Διευθύντρια του Μουσείου Παιδικής και Εφηβικής Λογοτεχνίας, το οποίο ιδρύθηκε με πρότασή της από τη Σύγκλητο του Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Γράφει επίσης λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και ενήλικες. 

Στα είκοσι εννιά διηγήματα της συλλογής διηγημάτων «Το πάρκο της μνήμης» που μας φέρνει η Τασούλα Τσιλιμένη από τις εκδόσεις Αρμός, ο αφηγητής, γυναίκα ή άντρας, οδηγούν τους αναγνώστες σε περιβάλλοντα, συνθήκες και εμπειρίες οικείες αλλά και δυστοπικές... Σε κάθε αναγνωστική διαδρομή, ρεαλιστική, μυθοπλαστική και κάποιες με στοιχεία μαγικού ρεαλισμού, η συνάντηση με τον εαυτό μας, είτε στην παιδική μας ηλικία είτε στην ωριμότητα, είναι αναπόφευκτη. Ιστορίες έρωτα, απώλειας, ατολμίας, θάρρους, ιστορίες όπου το φως και το σκοτάδι εναλλάσσονται στο πάρκο της μνήμης, χωρίς ποτέ να επικρατεί κανένα από τα δυο. Η μνήμη παίζει καθοριστικό ρόλο στα διηγήματά της κι όλα χωρούν σε ένα πάρκο. Τα περισσότερα από τα βιβλία της αφορούν τα παιδιά και τους εφήβους. Έξυσε τη μνήμη της και μας ξεδίπλωσε τη λογοτεχνική της μαεστρία. Ας αφήσουμε όμως την ίδια τη συγγραφέα να μας συστήσει το βιβλίο της.

Κυρία Τσιλιμένη ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Γιατί βάλατε ως τίτλο των διηγημάτων σας, τον τίτλο από ένα διήγημα δυστοπικό θα έλεγα; 

Ναι μεν είναι ο τίτλος ενός συγκεκριμένου διηγήματος της συλλογής, και όπως σωστά σημειώνετε δυστοπικό, όμως γενικότερα η συλλογή μεταξύ άλλων αφορά τη μνήμη, τον ρόλο της, την σημασία στη συνειδητότητα των συνθηκών που διαμορφώνουν το ατομικό και συλλογικό εγώ, τη μνήμη που ακροβατεί στον καθορισμό του τώρα, στις απώλειες και στις νέες καταστάσεις που καλείται να αποδεχτεί οποιοσδήποτε από μας, στη μνήμη ως καταφύγιο επιθυμιών και ελπίδων. Σε εκείνη εναποθέτουμε την ύπαρξή μας. Εκεί αναζητούμε τον εαυτό μας και τη θέση μας στον κόσμο. 

Γιατί αφιερώνετε διηγήματα σας στον Μάνο Κοντολέων, τον Ισίδωρο Ζουργό και τον Ηλία Κουτσούκο;

Τον Μάνο Κοντολέων τον γνωρίζω χρόνια πολλά, εξ ίσου και το έργο του. Έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην ανανέωση της παιδικής και κυρίως εφηβικής λογοτεχνίας. Το συγκεκριμένο διήγημα που του αφιερώνω δεν είναι μόνο φόρος τιμής στην εκτίμηση στα βιβλία του, αλλά κυρίως γιατί συνομιλεί με ένα βιβλίο του από τα πρώτα που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα και αφορά την μετανάστευση και στο οποίο η ηρωΐδα έχει το όνομα Λιούμπα, όπως το διήγημα της συλλογής μου.

Τον Ηλία Κουτσούκο τον γνώρισα πολύ αργότερα τόσο ως δημοσιογράφο όσο και ως συγγραφέα. Κάποια φορά εν μέσω κορονοϊού, ανταλλάσσαμε κείμενά μας στο e-mail. Σε ένα από αυτά ο ήρωας του αναφερόταν στο τσίπουρο. Αυτό προκάλεσε μια ανάκληση εικόνων, γεύσεων, μνήμης αγαπημένων προσώπων που με μύησαν στο τσίπουρο. Γεύση στιγμών που κρατώ φυλακτό στη ζωή μου. Έτσι προέκυψε η αφιέρωση, σαν αντίδωρο στο δώρο κείμενό του.

Πόσα μυστικά μπορείς να κρύψεις από το παιδί σου; Αναφέρομαι στη Λούμπα, ένα διήγημα που με συγκίνησε και με τάραξε.

Ακόμη και οι γονείς του σήμερα που έχουν υιοθετήσει τις απόψεις της σύγχρονης ψυχολογίας που διατείνεται υπέρ της διαφάνειας και της αλήθειας στα παιδιά, ακόμη και αυτοί ξέρουν καλά πότε να μην αποκαλύπτουν πτυχές που ίσως τραυματίσουν τα παιδιά τους ή επειδή μια αποκάλυψη θα τα εγκλώβιζε σε ένα παρελθόν με δυσάρεστες επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεσή τους. Στο όνομα ενός καθαρού μέλλοντος μακριά από πληγωτικές καταστάσεις και στην ομαλή ένταξη των παιδιών σε έναν καινούργιο κόσμο όπου καλούνται να στήσουν τη ζωή τους.

Γι αυτό στο διήγημα η μητέρα, της ηρωίδας, η Λιούμπα, κρατά μυστικό ακόμη και το όνομά της, αυτό που αποτελεί για τον καθένα την ουσία, τον αυτοπροσδιορισμό μας, το είναι μας. Που όμως ακριβώς επειδή είναι ταυτόσημο του εαυτού της βρίσκει αυτόν τον τρόπο να το κρατήσει μακριά από την κόρη της. Κι ενώ φαινομενικά αρνείται το παρελθόν ουσιαστικά αποκαλύπτει τις ρίζες και τη δύναμη που μας συνδέει με αυτό. 

Έχετε γράψει διηγήματα για τη γυναικεία κακοποίηση. Μέχρι πότε οι γυναίκες αντέχουμε να κρύβουμε την αλήθεια σκεπάζοντας με πούδρα και διάφορα μαντζούνια;

Η γυναίκα, είτε ως παιδί είτε ως έφηβη ή ώριμη πια, με απασχολεί τόσο στα διηγήματα όσο και στις ποιητικές συλλογές μου. Η κακοποίηση οποιασδήποτε μορφής είναι ότι πιο απεχθές για το ανθρώπινο είδος. Δυστυχώς, σε ό,τι αφορά το γυναικείο φύλο ακόμη και μετά από φεμινιστικά κινήματα, ρεύματα, ισχύοντες νόμους κ.λπ. καλά κρατεί και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά ανεξέλεγκτα. Οι μηχανισμοί περιορισμού της βίας τουλάχιστον θα έπρεπε να λειτουργούν, αλλά βλέπουμε ότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο.

Δε θα αναφερθώ εδώ στο ποιος και γιατί… Ως συγγραφέας αφουγκράζομαι, παρατηρώ και ταυτόχρονα καταγγέλλω. Και ως γυναίκα μέσω της  γραφής επιχειρώ να ενεργοποιήσω συνειδήσεις, να θέσω ερωτήματα να τραβήξω το σεντόνι που συχνά μόνες τους οι γυναίκες επιλέγουν την κάλυψη και την αποδοχή κακοποίησης εις βάρος τους, ως αποτέλεσμα ενδόμυχου φόβου και μη ορθής κοινωνικής αντιμετώπισης του ζητήματος. Κάνουμε λάθη και κυρίως εμείς οι ίδιες οι γυναίκες!

Στο διήγημα Αυτός βουνίσιος ήτανε, μιλάτε για τον ήρωά σας που μόλις γύρισε από τον εμφύλιο, είχε λερωμένο το χαρτί κοινωνικών φρονημάτων και δεν μπορούσε να πιάσει πουθενά δουλειά για να θρέψει την οικογένεια του. Ιδέες, ιδανικά, αξιοπρέπεια. Σήμερα, η ιδεολογία, οι αγώνες πόσο μακρινά μας φαίνονται;

Η ιδεολογία χαρακτηρίζει κάθε άνθρωπο. Διαμορφώνεται στο οικείο περιβάλλον αρχικά και στη συνέχεια στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον με τη διαμεσολάβηση του ισχυρού εκπαιδευτικού συστήματος. Υπάρχει παντού: στις απόψεις, ακόμη και  στον τρόπο ντυσίματος είναι αναγνωρίσιμη. Υπάρχει στα λογοτεχνικά βιβλία, στην τέχνη…Το ζήτημα είναι πώς τίθενται οι βάσεις, και από τι επηρεάζεται. Τι μπορεί κι αν να ανατρέψει ήδη διαμορφωμένες ιδεολογίες και προς ποια κατεύθυνση.

Οι ιδέες και τα ιδανικά για μένα επίσης υπάρχουν σε κάθε εποχή και είναι αντίστοιχα της ηλικιακής ομάδας της εποχής. Το λάθος σημείο, θεωρώ, ότι εδράζει στο ότι κάνουμε συγκρίσεις των ιδανικών της δικής μας γενιάς ή του παρελθόντος και εκεί εγκλωβίζουμε τη νέα γενιά. Της ζητάμε να ακολουθήσει ιδεολογία και αξίες εποχών που δεν μπορεί να δει τον εαυτό της.

Οι συνθήκες επίσης διαμορφώνουν την αναγκαιότητα των αγώνων. Οι αγώνες έχουν την ικανότητα να μεταμορφώνονται ανάλογα με τις απαιτήσεις κάθε εποχής. Ναι, και σήμερα οι νέοι έχουν τις δικές τους αξίες, αυτές που τους προσφέραμε και αυτές που -ευτυχώς σε κάποιο βαθμό-ανέτρεψαν και διαμόρφωσαν τις δικές τους. Υπάρχουν και σήμερα οραματιστές. Ας μην υποκύπτουμε στα πρότυπα νέων που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προβάλουν μονότονα. Υπάρχουν και οι άλλοι νέοι με κριτική ικανότητα και ανοιχτό ορίζοντα.

Χρησιμοποιείτε τον μαγικό ρεαλισμό, μια γραφή που μας ταξιδεύει και μας αρέσει. Ας θυμίσουμε στους αναγνώστες τον Μαρκές, την Αλιέντε, τον Καλβίνο και πολλούς άλλους που γράφουν μαγικό ρεαλισμό.Έχετε επηρεαστεί γράφοντας τα παραμύθια ή ακολουθείτε αυτό το λογοτεχνικό ρεύμα και στα βιβλία ενηλίκων;

Ανήκω στη γενιά που άκουσε, απόλαυσε και χάθηκε στα μονοπάτια της μαγείας του λαϊκού παραμυθιού. Εκεί όπου ο μαγικός βοηθός η το μέσο έχουν τη δύναμη της ανατροπής, της λύσης. Στα χρόνια των σπουδών μου ήρθα σε επαφή με έργα σταθμούς συγγραφέων αξεπέραστων μερικούς από τους οποίους αναφέρετε, που επένδυσαν στον μαγικό ρεαλισμό.

Με γοητεύει αυτό. Χάνομαι και επιστρέφω έχοντας πιο αυξημένη την αυτογνωσία μου. Στα κείμενα της παιδικής λογοτεχνίας το υιοθετώ σε ελάχιστο βαθμό γιατί είναι η ηλικία των αναγνωστών που δεν επιδέχεται το στοιχείο αυτό. Το αξιοποιώ όμως στα κείμενα μου που απευθύνονται στους ενήλικες. Ο αναγνώστης μπορεί να  συναντήσει τον μαγικό ρεαλισμό σε αρκετά διηγήματα αυτής τα συλλογής αλλά και στο Κουμπί, την προηγούμενη συλλογή διηγημάτων μου.  

Τι σημαίνει για σας το χνούδι που έβγαλε η ηρωίδα σας από το χαλί στο διήγημά σας η Χρυσαλλίδα; Ποιο μήνυμα θέλετε να δώσετε στους αναγνώστες σας;

Το παρελθόν έχει απίστευτη δύναμη, μας κρατά και ορίζει τις σκέψεις, τις αισθήσεις, τις ανάγκες, το βλέμμα στο τώρα ή στο μέλλον. Αυτό το διήγημα αφορά την καταστροφή της «τάξης»(το χνούδι είναι το κατεστραμμένο χαλί), μιας κατάστασης και τον εγκλεισμό της ηρωίδας σε αυτή. Την καταστρέφει και έτσι περνά στη «μεταμόρφωση», στο νέο κόσμο. Ξεπερνά το παρελθόν, χάνοντας, θυσιάζοντας στιγμές, συμβάντα, αλλά ως τίμημα για το νέο, το ζωντανό, το τώρα.  

Στο διήγημά σας «των Ψυχών», ένα άλλο διήγημα που μου άρεσε πολύ, δε γράφετε για τη σεξουαλική κακοποίηση αλλά για τη γονεϊκή. Κι αν δεν είναι κακοποίηση, τι είναι; Όταν δεν επιτρέπουν το κορίτσι να σπουδάσει γιατί είναι πολυτέλεια; Όταν το θεωρούν άχρηστο. Όταν σε ακολουθούν οι εφιάλτες της παιδικής ηλικίας και δεν μπορείς να λευτερωθείς;

Η κακοποίηση έχει πολλές μορφές. Η στέρηση εκπαίδευσης των κοριτσιών ήταν μια από αυτές. Οι ανισότητες άλλων εποχών εις βάρος των κοριτσιών ήταν τραυματικές. Στις δυτικές κοινωνίες  έγιναν βήματα όχι βέβαια ανώδυνα. Όμως ακόμη και σήμερα η κακοποίηση, κι αν μας ενοχλεί ο όρος η απαγόρευση ή στέρηση ή η ειρωνική ματιά που θα παρεμποδίσει τα νέα κορίτσια για τις επιλογές τους, είναι παρούσα. Όχι φυσικά με παλιούς τρόπους. Όμως είναι!

Οι παιδικοί εφιάλτες κολλούν σαν βδέλλα στην ψυχή των παιδιών και τις κουβαλούν σε όλη τους τη ζωή ως ενήλικες. Και  λειτουργούν καμιά φορά ενδόμυχα. Αν βρουν δίοδο έκφρασης έρχεται η απελευθέρωση και ανεξαρτησία. Μπορεί όμως να λειτουργήσουν ύπουλα και να βρουν τρόπους να μεταδοθούν με πιο «εξευγενισμένη» μορφή στις νέες γενιές. Να εδώ είναι ο προσωπικός αγώνας να λυτρωθείς. Δεν είναι εύκολο. Τα κείμενα σαν αυτό «Των ψυχών» έρχονται να τραβήξουν στην επιφάνεια κρυμμένα καλά «μυστικά» κυρίως από τον εαυτό μας. Μας κάνουν να δούμε μέσα μας και να σπάσουμε τον θολό καθρέφτη.

Είστε Διευθύντρια του Μουσείου Παιδικής και Εφηβικής Λογοτεχνίας, το οποίο ιδρύθηκε με πρότασή σας από τη Σύγκλητο του Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Πόσο δύσκολο ήταν να πραγματοποιηθεί από τη θεωρία στην πράξη και αν το στηρίζουν σχολεία και πολίτες του Βόλου.

Δύσκολο εγχείρημα. Το καταλαβαίνετε. Όμως έστω και μετά από χρόνια απόκτησε οντότητα. Με αγώνες, προσπάθειες και στήριξη ηθική από συγγραφείς, εικονογράφους, συναδέλφους, συνεργάτες…Το κτηριακό είναι το μεγάλο θέμα που μας απασχολεί ώστε να αναδειχθεί το αρχειακό υλικό που διαθέτουμε και που συνεχίζει να έρχεται στα χέρια μας. Η ανταπόκριση των σχολείων της περιοχής είναι πολύ μεγάλη. Και προσπαθούμε να ανταποκριθούμε στη ζήτηση επισκεψιμότητας.

Το πρόβλημα είναι με τους γονείς, οι οποίοι εναποθέτουν αυτόν τον ρόλο δηλαδή την επαφή των παιδιών τους με την τέχνη, το βιβλίο κ.λπ. στο σχολείο. Τα εκπαιδευτικά προγράμματά μας κλείνουν αμέσως από τα σχολεία. Όσα πραγματοποιούμε Σάββατο ή απόγευμα μας απογοητεύουν καθώς οι γονείς δε δηλώνουν συμμετοχή! Και μετά αναρωτιόμαστε γιατί αυτό γιατί εκείνο… γιατί τα παιδιά μας δε διαβάζουν, γιατί γίνονται αδιάφορα… Εκεί  είναι τώρα ο αγώνας μας. Να καταφέρουμε να ευαισθητοποιήσουμε τους γονείς ώστε να ανταποκριθούν όπως γίνεται στις χώρες της Ευρώπης που τα προγράμματα κλείνουν πριν ακόμη ανακοινωθούν… Φέτος σχεδιάζουμε ένα μεγάλο project ενημέρωσης με σεμινάρια σε γονείς και εκπαιδευτικούς. 

Πόσο σημαντική θεωρείτε την ύπαρξη ενός μουσείου για τη νέα γενιά και την εκπαίδευση στην τοπική ιστορία και τέχνη;

Στον μικρό περίγυρό μας, τον καθημερινό, εκεί που αναπνέουμε κάθε μέρα και ξοδεύουμε τον χρόνο μας, αυτός είναι που μας προσφέρει ευκαιρίες και εκεί θα έχουμε τις πρώτες διευρυμένες εμπειρίες σε άτυπα περιβάλλοντα μάθησης, όπως τα μουσεία. Το ΜΠΕΛ έχει να προσφέρει πολλά τόσο στα παιδιά της περιοχής της Θεσσαλίας, αλλά και ευρύτερα στον ελλαδικό χώρο καθώς έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μουσείου που απευθύνεται σε όλους. Πόσο μάλλον στα παιδιά και στους νέους.

Στην Κατερίνη, την πόλη που ήσασταν σχολική σύμβουλος, δεν έχει μουσείο και αγωνιζόμαστε οι «Φίλοι του Μουσείου Πόλεως Κατερίνης», να δημιουργηθεί μαζεύοντας το υλικό που θα το εκθέσει. Σε αντίθεση με τον Βόλο που έχει ξεχωριστά μουσεία-στολίδια. Πιστεύετε πως μπορεί μια πόλη χωρίς μουσείο να θυμάται τον εαυτό της ή καταδικάζεται να ξεχνά;

Τα μουσεία σήμερα δε λειτουργούν όπως παλαιότερα. Είναι διαδραστικά και μπορούν να κερδίσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Δε συγκεντρώνει και απλά εκθέτει το υλικό που αναμφίβολα είναι συνδεδεμένο με την τοπική ιστορία και τέχνη, αλλά ενεργοποιεί τους πολίτες και τους προσφέρει ευκαιρίες για δραστηριότητες πολιτισμού. Και γνωρίζουμε όλοι πολλοί καλά τι σημαίνει  πολιτισμός και ποια η επίδραση στους πολίτες.

Είστε ακόμη Διευθύντρια του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας αλλά και Διευθύντρια του ηλεκτρονικού περιοδικού για τη θεωρία και μελέτη της παιδικής λογοτεχνίας ΚΕΙΜΕΝΑ. Ένα πολύ ενδιαφέρον ηλεκτρονικό περιοδικό για τη μελέτη και έρευνα της παιδικής λογοτεχνίας που εύχομαι να το επισκεφτούν περισσότεροι αναγνώστες μετά από αυτή συνέντευξη. Πότε προλαβαίνετε να μοιράσετε τον χρόνο σας ώστε να αφιερώσετε για τη συγγραφή των βιβλίων;

Βρίσκω χρόνο για όσα αγαπώ και στη χρησιμότητα των οποίων πιστεύω. Στρέφονται εξ άλλου όλα γύρω από το αντικείμενο μου που είναι η λογοτεχνία, καθώς δεν πιστεύω στις διακρίσεις μεταξύ της λογοτεχνίας για παιδιά και αυτής των ενηλίκων. Έχω σύμμαχο επίσης τη σωστή διαχείριση του χρόνου που με χαρακτηρίζει συνδυαστικά με το ότι αφιερώνω ειδικά τα τελευταία 15 χρόνια όλο μου τον χρόνο σε αυτά τα «πάθη» μου. Καταλαβαίνετε ότι αφήνω πίσω άλλα πράγματα… 

Ας πάμε στο παιδικό βιβλίο, όπως σας γνωρίσαμε από τον συγγραφικό αλλά και τον παιδαγωγικό χώρο. Όπως καλά γνωρίζουμε, ένα παιδί που διαβάζει είναι ένας ενήλικας που σκέφτεται. Πιστεύετε πως τα παιδικά και τα εφηβικά βιβλία έχουν τη δύναμη να αλλάξουν αντιλήψεις, να καλλιεργήσουν αξίες και να διαμορφώσουν τον υπεύθυνο πολίτη της αυριανής Ελλάδας;

Αν δεν το πίστευα δε θα έγραφα σχεδόν σαράντα μέχρι σήμερα βιβλία για παιδιά. Η συγγραφή για παιδιά είναι πολύ απαιτητική διαδικασία. Και το λέω με όλη την επίγνωση καθώς μπορώ να μιλάω με την εμπειρία συγγραφέα που έχει δώσει παράλληλα ένα μυθιστόρημα, δυο συλλογές διηγημάτων, τρεις ποιητικές συλλογές, βιβλία δηλαδή για ενήλικες.

Πιστεύω στη δύναμη της λογοτεχνίας γενικά καθώς μπορεί να κλονίσει πεποιθήσεις, πόσο μάλλον όταν απευθύνεται σε αναγνώστες σε διαμόρφωση. Οποιαδήποτε ιδεολογία και αντίληψη έχει ήδη ριζώσει μέσα του, μπορεί να αμφισβητηθεί και να τεθεί σε νέα βάση, αυτή που ένα λογοτεχνικό βιβλίο θα θέσει.  Κυρίως γιατί τα κείμενα καλλιεργούν την κριτική, άρα διαμορφώνουν υπεύθυνους πολίτες. 

Πόσο σημαντική θεωρείτε την εκπροσώπηση διαφορετικών ταυτοτήτων στα παιδικά βιβλία; Και αν όχι, γιατί;

Μα είναι βασική στόχευση της λογοτεχνίας η πολυφωνία, οι διαφορετικές οπτικές θέασης του κόσμου. Έτσι μαθαίνουμε πρωτίστως τον εαυτό μας και μετά την αποδοχή του άλλου και την συνύπαρξη. 

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Από την αρχή λειτουργίας του Bookia το παρακολουθώ και μου δίνεται η ευκαιρία να συγχαρώ από εδώ τους υπεύθυνους έκδοσης και τους συνεργάτες. Όχι απλά προβάλει το βιβλίο και τους δημιουργούς αλλά κυρίως ασχολείται με την ποιότητα. Καλύπτει την εξέλιξη του, δράσεις γι αυτό, κλπ. Εξ άλλου η ποιότητά του πιστοποιεί και την έως τώρα ύπαρξής του και την ανάγκη συνέχειάς του.

Σας ευχαριστούμε όλους εσάς που προσφέρετε ανιδιοτελώς για να ενημερωνόμαστε αλλά και για να έχουμε βήμα επικοινωνίας με τους αναγνώστες. Προσωπικά ευχαριστώ εσάς κ. Παπαδημητρίου γι αυτή την όμορφη συζήτηση με αφορμή το νέο μου βιβλίο.

Σας ευχαριστώ κυρία Τσιλιμένη και σας εύχομαι καλόστρατη να είναι η συλλογή «Το πάρκο της μνήμης».