Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος

Το φωτορεπορτάζ.
Το βιβλίο «Ο Σίσυφος στην Ανατολή - 150 κείμενα και φωτογραφίες για την Τουρκία».
Ο συγγραφέας Ιωάννης Γρηγοριάδης.
Οι εκδόσεις Επίκεντρο.

Οι εκδόσεις Επίκεντρο παρουσίασαν το βιβλίο του Ιωάννη Γρηγοριάδη, «Ο Σίσυφος στην Ανατολή - 150 κείμενα και φωτογραφίες για την Τουρκία».

«Το διάβασες; Πες τη γνώμη σου στο Bookia!»
Βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!

Για το βιβλίο μίλησαν:

• Θάνος Βερέμης, ομότιμος καθηγητής Ε.Κ.Π.Α., αντιπρόεδρος ΕΛΙΑΜΕΠ,
• Άλκης Κούρκουλας, δημοσιογράφος,
• Πάσχος Μανδραβέλης, δημοσιογράφος,
• Ηρακλής Μήλλας, πολιτικός επιστήμονας,

Ο Βασίλης Χατζηιακώβου καλωσόρισε όλους στο Polis Art Cafe και εξέφρασε τη χαρά του για την παρουσίαση του εν λόγω έργου από τις εκδόσεις Επίκεντρο, «κάθε φορά παρουσιάζουμε σημαντικά βιβλία από το Επίκεντρο και γίνονται ουσιαστικές συζητήσεις, βιβλία εφόδια για το παρόν και το μέλλον», είπε χαρακτηριστικά.

Ο ιστορικός κος Θάνος Βερέμης σχολίασε την πρωτιά του στις ομιλίες ως ένα «θλιβερό προνόμιο της ηλικίας» και ακολούθησε στιχομυθία με τον Πάσχο Μανδραβέλη τον οποίο ενημέρωσε ότι εκτός από το αρχικό «Β» που συνήθως τον κατατάσσει πρώτο στις λίστες, το όνομά του είναι τούρκικο και αυτό είναι ένας δεύτερος λόγος για να αρχίσει πρώτος.

Ομολόγησε μεροληψία από μέρους του όταν πρόκειται για έργα του Γιάννη Γρηγοριάδη διότι του αρέσει η ακρίβεια, η σοβαρότητα και το κύρος του λόγου του, «δεν μας παραμυθιάζει», είπε και συνέχισε, «δεν μας ανεβάζει την πίεση όταν μας μιλάει για τους γείτονές μας».

«Γιατί όμως Σίσυφος;», αναρωτήθηκε και σχολίασε την πορεία του Ερντογάν η οποία μόνον με το Σίσυφο δεν μοιάζει, αντίθετα πρόκειται για έναν πολύ τυχερό άνθρωπο, «είναι ο χαϊδεμένος της τύχης» ο οποίος ακόμα και όταν ήταν στη δυσμένεια εντυπωσίαζε με την ευστροφία, την ταχύτητά και τη ζωντάνια του. Φτωχός ο Ερντογάν με καταγωγή από μία γειτονιά της Πόλης ονόματι Κασίμ Πασά, έπαιζε ποδόσφαιρο και τον θαύμασαν οι Ισλαμιστές της εποχής του οι οποίοι και τον προώθησαν.

Τα άρθρα στο βιβλίο του Γιάννη Γρηγοριάδη είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, είναι η εμπειρία μίας δεκαετίας και πλέον και αυτό είναι το ενδιαφέρον, είναι σαν ένα λεύκωμα ενσταντανέ που αποτυπώνει πολλές στιγμές με τον Ερντογάν της αρχής του βιβλίου να μην είναι ο ίδιος με αυτόν στο τέλος του βιβλίου.

Το βιβλίο ξεκινάει με την προσπάθεια του Ερντογάν να έχει καλές σχέσεις με τη Δύση, προσπαθεί να ενταχθεί σε αυτή και συγκεκριμένα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αλλά όσο περνάει ο καιρός αλλάζει στρατηγική, με την προσέγγισή του με τη Δύση να φθίνει ή ίσως και να χάνει την ελπίδα του για αυτό του το στόχο. Ως το πλέον πρόσφατο λάθος του ανέφερε τη θέση που πήρε στο θέμα της Συρίας εντασσόμενος απέναντι στους νυν νικητές, τον Άσαντ, οποίος επικράτησε με την υποστήριξη των Ρώσων.

Η τύχη του όπως λειτουργεί ακόμα και με λάθος αποφάσεις, με παράδειγμα την απώθηση των Κούρδων από τα σύνορά του, κάτι που δεν προκάλεσε την αντίδραση των Αμερικάνων όπως αναμενόταν. Σημείωσε ο κος Βερέμης την επιτυχή πολιτική των Ρώσων στην περιοχή οι οποίοι με μικρές απώλειες επιστρέφουν στην Ανατολή με βάσεις και επιρροή, απ' όπου είχαν απομακρυνθεί εδώ και πολλά χρόνια.

«Η Τουρκία δεν έχει καταφέρει παρά να δείξει στους συμμάχους της ότι δεν είναι μαζί τους», είπε ο κος Βερέμης εννοώντας το ΝΑΤΟ, μία επιτυχία των Ρώσων και αυτό, αλλά και πάλι χωρίς αντιδράσεις, «θα υπάρξουν ποτέ αντιδράσεις;» αναρωτήθηκε.

Αναφέρθηκε σε συγκεκριμένα σημεία του βιβλίου τα οποία ξεχώρισε περισσότερο και τα οποία απόλαυσε, όπως κεφάλαιο στο οποίο ο Βασίλειος Μαρκεζίνης, υιός του Σπύρου Μαρκεζίνη, μας «διαφωτίζει» από το εξωτερικό ότι ο μόνος πραγματικός φίλος της Ελλάδας είναι η Ρωσία.

Το βιβλίο τού θύμισε σημαντικές στιγμές των σχέσεών μας με την Τουρκία οι οποίες κατά το μεγαλύτερο μέρος τους επί Ερντογάν ήταν «ήσυχες», ίσως λόγω του ενδιαφέροντός του περισσότερο για θέματα που σχετίζονται με την Ασία και την Αφρική. Εσχάτως τα πράγματα έχουν αλλάξει κυρίως λόγω του πετρελαίου και της Κύπρου, θέματα για τα οποία εξέφρασε την ανυπομονησία του να ακούσει λεπτομέρειες από τους άλλους ομιλητές.

Ο δημοσιογράφος κος Άλκης Κούρκουλας, σημείωσε μία σημαντική πτυχή της ξεχωριστής δουλειάς του συγγραφέα, κείμενα-απόψεις που προκύπτουν από την επαφή του ιδίου με την Τουρκική πραγματικότητα χωρίς, όπως συνήθως, να ανακυκλώνει σκέψεις τρίτων.

Ο συγγραφέας καταθέτει πρωτογενή μαρτυρία, ένα «υποχρεωτικό ανάγνωσμα» για όσους θέλουν να ασχοληθούν με την Τουρκία. Έχουμε τόσα κοινά με τη γείτονα ενώ η στάση μας μπορεί να θεωρηθεί ως «ευγενής αδιαφορία», σημείωσε. Το χριστιανικό και μουσουλμανικό στοιχείο διαβιούν ομαλά στις ίδιες περιοχές χωρίς η μία πλευρά να διαπιστώνει την έντονη παρουσία της άλλης, η όσμωση των δύο στοιχείων γίνεται ακόμα στη μουσική με αποτέλεσμα ακόμα και κοινή μουσική παραγωγή.

Υπάρχουν διανοούμενοι που ασχολούνται με την Τουρκική κουλτούρα και άλλοι με την Χριστιανική. Μετά την οριστική διάλυση της ελληνικής κοινότητας στην Πόλη, οι πρωτογενείς σχέσεις με την Τουρκία διεκόπησαν. Ως κορυφαία στιγμή της διαδικασίας είναι η έκθεση του Χριστόφορου Χρηστίδη για τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου 1955, στελέχους της Ελληνικής Κυβέρνησης, που περιγράφει τα γεγονότα και το μηχανισμό υλοποίησης του πογκρόμ. Έκτοτε παύουν οι σχέσεις και η πρόσβαση της ελληνικής πλευράς η οποία αναπαράγει κλισέ που ενισχύουν το ηθικό αμαυρώνοντας την Τουρκική πολιτική με σκοπό την πατριωτική συσπείρωση.

Ακούμε για θρήνους και διώξεις χωρίς να σημειώνεται ότι η εικόνα που έχουμε δεν είναι δικό μας έργο αλλά των Τούρκων, η Ελληνική πλευρά προσπάθησε να τα προσπεράσει για να πάμε παρακάτω.

«Πως η Διοίκησή μας παίρνει αποφάσεις όταν κυριαρχεί η άγνοια;», αναρωτήθηκε ο ομιλητής και για αυτό θεωρεί πολύ σημαντική τη δουλειά και την κατάθεση του Γιάννη Γρηγοριάδη. Η τριβή του με την Τουρκική πραγματικότητα έχει αναδείξει ένα επίσης σημαντικό θέμα, τη σχέση εκκλησίας-κράτους τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ελλάδα για τη διαμόρφωση των συμπεριφορών που καθορίζουν κρίσιμα πράγματα της δημόσιας ζωής. Συνήθως η κάθε πλευρά δείχνει αδιαφορία για την άλλη λόγω της θρησκευτικής διαφοράς και δεν βλέπουμε πως θρησκευτικό στοιχείο στηρίζει και στηρίζεται από το κράτος, ελέγχει και ελέγχεται από αυτό.

Υπάρχουν ελάχιστες μελέτες για την περίοδο της καταδίκης από το Οικουμενικό Πατριαρχείο του εθνοφυλετισμού, μελέτες που να μπαίνουν στις προϋποθέσεις που δημιούργησαν αυτές τις κεντρικές ιδέες της μεταοθωμανικής διοίκησης.

Ο δημοσιογράφος κος Πάσχος Μανδραβέλης δήλωσε ότι ο ίδιος είναι ο μόνος που δεν ασχολήθηκε με την Τουρκία ακαδημαϊκώς ή δημοσιογραφικώς. Επιμελούνταν το περιεχόμενο της εφημερίδας την περίοδο που δημοσιεύονταν τα κείμενα που περιλαμβάνονται στον τόμο και κάθε φορά που έπαιρνε ένα κείμενο του Γιάννη Γρηγοριάδη μετρούσε το μέγεθος της άγνοιάς του για την Τουρκία. Έβλεπε όλες τις πτυχές της που φιλοτεχνούσαν την εικόνα μίας κανονικής χώρας, τη μηχανική λήψη των αποφάσεων, αυτό που εδώ λέμε «προκλήσεις».

Όλοι για την Τουρκία ξέρουμε τρία πράγματα με πρώτο το ότι είναι ο προαιώνιος εχθρός μας. Τι σημαίνει όμως «προαιώνιος;», αναρωτήθηκε ο ομιλητής και εξέφρασε την ελπίδα ότι κάποτε θα πάψει να είναι εχθρός, «μακάρι αλλά δεν το νομίζω», είπε.

Το δεύτερο είναι πως η Τουρκική πολιτική τάξη ασχολείται μόνον με την Ελλάδα και το τρίτο πως ότι κάνει η Τουρκία είναι προκλητικό και λόγω αυτού καλό είναι να εξοπλιζόμαστε ασχέτως ότι οι εξοπλισμοί κρύβουν μίζες. Στην ελληνική δημοσιογραφία κυριαρχούν τα επίθετα στο ρεπορτάζ και τα ουσιαστικά στην αρθρογραφία ενώ θα έπρεπε να ισχύει το αντίθετο.

Σημείωσε το ζήτημα της απλοϊκοποίησης ενός σύνθετου κόσμου και έφερε ως παράδειγμα επιφυλλίδα του 1997 για το ζήτημα της Κύπρου και σχολίασε την άγνοιά μας για όρους όπως «διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία» και τη σχέση αποτύπωσης της πραγματικότητας και του πλήθους της πληροφορίας που μπορεί να αντιληφθεί ο μέσος άνθρωπος.

Η βασική αρετή του λαϊκισμού είναι ότι απλοϊκοποιεί τα πράγματα, σε καλό-κακό, φως-σκοτάδι, λαός-ελίτ, γηγενείς-μετανάστες, Έλληνες-Τούρκοι, για να είναι άμεσα κατανοητά στους ανθρώπους για τους οποίους η λάθος ανάγνωση των εξελίξεων από το Λαϊκισμό είναι προτιμότερη από την αβεβαιότητα η την περίπλοκη εικόνα του κοινονικοποιλικοοικονομικού γίγνεσθαι. Αν δεν το κατανοήσουμε αυτό δεν μπορούμε να το νικήσουμε, δεν είναι εύκολο, απαιτούνται άνθρωποι που μπορούν «να γράψουν τα πράγματα όσο πιο απλά γίνεται αλλά όχι απλούστερα», όπως είπε ο Αϊνστάιν.

Αυτή είναι και η βασική αρετή των κειμένων του συγγραφέα του βιβλίου, είναι ένα αντίδοτο στο λαϊκισμό. Τα αντίδοτα όμως λειτουργούν μόνον αν τα πάρεις και η ανάγνωση των βιβλίων είναι μία άλλη μεγάλη μάχη που πρέπει να δώσουμε σε αυτή τη χώρα.

Ο πολιτικός επιστήμονας κος Ηρακλής Μήλλας, ευχαρίστησε για την παρουσία του και σχολίασε το ότι από την πρώτη στιγμή που εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα από την Τουρκία, παρατήρησε ότι δεν υπήρχε σωστή ενημέρωση σχετικά με την Τουρκία και αντί για γνώση επικρατούσαν παγιωμένες πεποιθήσεις.

Δεν υπήρχε ροή πληροφοριών από την Τουρκία αλλά ούτε και η διάθεση να ακουστεί κάτι διαφορετικό από τα στερεότυπα. Θεωρητικά η πηγή γνώσης πρέπει να είναι η ίδιοι οι Τούρκοι αλλά λόγω της γλώσσας και του υψηλού κόστους μετάφρασης προτιμάται η αξιοποίηση ανταποκριτών στην Τουρκία. Επίσης, άλλα θέλουν να μάθουν οι Έλληνες και άλλα είναι αυτά που οι Τούρκοι κρίνουν ότι αξίζουν να μάθουμε. Υπάρχουν και οι ευαισθησίες, αλλιώς περιγράφει το θέμα ένας Τούρκος και αλλιώς ένας Έλληνας. Οι μεν λένε «ειρηνική επιχείρηση στην Κύπρο», οι δε «εισβολή στην Κύπρο», οι μεν λένε «Ινσταμπούλ», «Δυτική Θράκη» ενώ οι δε «Κωνσταντινούπολη» και «Θράκη». Ο Τούρκος πολίτης δεν μπορεί να αποστασιοποιηθεί από τα βιώματά του και να γίνει αντικειμενικός.

Βάσει αυτών, ο Γιάννης Γρηγοριάδης είναι η τέλεια λύση. Τα Τουρκικά του είναι τόσο καλά που αρθρογραφεί εκεί, δεν χρειάζεται μετάφραση για να φτάσει στον Τούρκο αναγνώστη, ξέρει την ελληνική κοινωνία τόσο καλά και τι θέλει αυτή να μάθει, πως σκέφτεται ο Έλληνας, τι γνωρίζει και τι όχι, δεν σοκάρει, δεν προκαλεί, δεν θίγει αλλά εκφράζει την άποψή του, έχει αυτά που αγνοεί ένας Τούρκος γνώστης της Τουρκίας. Είναι αντικειμενικός με την έννοια ότι γνωρίζει ότι μπορεί και να μην είναι!

Διαβάζοντας τα κείμενα παρατηρούμε ότι δεν ακολουθεί τα στερεότητα, γίνεται λίγο ενοχλητικός στο βαθμό του καλού δασκάλου.

Ως παραδείγματα για τα παραπάνω, ο ομιλητής σχολίασε το ότι μερικές φορές δίνει δίκιο στην άλλη πλευρά, αναγνωρίζει την ανωτερότητά της σε κάποια θέματα και δεν λαϊκίζει. Π.χ. στο θέμα της παιδείας λέει ότι η Τουρκία πρέπει να είναι κάτι που πρέπει να μιμηθούμε. Για τις ευθύνες του Αιγαίου αναγνωρίζει ότι μία δήλωση του Καμένου αυξάνει την ένταση ενώ για τη δήλωση του Ερντογάν περί αναθεώρησης της συνθήκης της Λωζάνης, ο συγγραφέας σημειώνει ότι δεν ειπώθηκε ότι στη δήλωση περιλαμβάνονταν η φράση «να αλλάξει η συνθήκη με τρόπο που να είναι κερδισμένες και οι δύο χώρες». Για τα μειονοτικά, ο συγγραφέας σημειώνει τις ελλείψεις της Ελλάδας ενώ για το Κυπριακό ισχυρίζεται ότι και οι δύο πλευρές ευθύνονται για το αδιέξοδο. Οι δημόσιοι εργαζόμενοι στην Τουρκία αισθάνονται ηθικά υποχρεωμένοι απέναντι στους συμπολίτες και θεωρούν ηθικά απαράδεκτο να τους χρησιμοποιούν ως ομήρους.

Ο συγγραφέας κος Ιωάννης Γρηγοριάδης ευχαρίστησε όλους τους ομιλητές για τα καλά λόγια που ακούστηκαν και επισήμανε κάποια ζητήματα που προέκυψαν. Το ενδιαφέρον του για την Τουρκία εδράζεται σε διαπίστωση που έκανε ότι η συζήτηση για την Τουρκία είναι έντονη στην Ελλάδα αλλά η γνώση για αυτήν είναι πολύ επιφανειακή και ανεπαρκής. Σε αυτό συνέβαλε ίσως και το οικογενειακό του περιβάλλον μετατρέποντας τη χώρα αυτή σε αντικείμενο των ακαδημαϊκών του ενδιαφερόντων.

Συνέχισε να ασχολείται με την Τουρκία, τις αντιθέσεις και τους θεσμούς και απέκτησε ενδιαφέρον για συμμετοχή στον ελληνικό δημόσιο διάλογο για τη χώρα και ευχαρίστησε την εφημερίδα Καθημερινή για την ευκαιρία που του έδωσε να συμμετάσχει με μία σειρά κειμένων, χωρίς καν να βρίσκεται εδώ.

Κείμενα 500-600 λέξεων είναι μία πρόκληση, άλλος τρόπος γραφής σε σχέση με τον ακαδημαϊκό, απευθυνόμενος σε κοινό που προσεγγίζει την Τουρκία με συγκεκριμένη οπτική, προκαταλήψεις, απόψεις, τρόπο παρουσίασης από τα μέσα ενημέρωσης. Προσπάθησε να μην εμφανιστεί ως αμφισβητών τα πάντα αλλά κάποια από τα στερεότυπα.

Σημείωσε την προσπάθειά του να είναι αντικειμενικός απέναντι και στις δύο πλευρές φέρνοντας ως παραδείγματα το άδικο της Τουρκίας στα θέματα της Κυπριακής ΑΟΖ και το άδικο της Ελλάδας στα θέματα των αποφάσεων των Ευρωπαϊκών δικαστηρίων στην Δυτική Θράκη, κάτι που ενισχύει το φαινόμενο της «αρνητικής αμοιβαιότητος».

Σχολίασε ότι οι αρνητικές ειδήσεις για την Τουρκία έχουν πάντα μεγαλύτερη απήχηση και δημοσιότητα και έφερε ως παράδειγμα εκδήλωση Τουρκικού ιδρύματος για τα 50 χρόνια από τα Σεπτεμβριανά και παρά τον ενθουσιασμό της ελληνικής κοινότητας, το γεγονός ότι ένα τουρκικό ίδρυμα τίμησε τη μνήμη των θυμάτων και παρουσίασε την κατάσταση όπως είχε, η είδηση δεν πέρασε σε κανένα ελληνικό μέσο, σε αντίθεση με μικροεπεισόδια φανατικών τα οποία περνούν σχεδόν αμέσως.

Στο εισαγωγικό σημείωμα ειδικά για αυτή την έκδοση διευκρινίζει ότι ο Σίσυφος δεν είναι ο Ερντογάν αλλά ο εκπρόσωπος των Τούρκων δημοκρατών οι οποίοι προσπαθούν να εκδημοκρατίσουν τη χώρα, φτάνουν κοντά στο στόχο και αρχίζουν από την αρχή.

Αναφέρθηκε και στην ύπαρξη 150 φωτογραφιών από ταξίδια του στην Τουρκία στις οποίες παρουσιάζονται γνωστά και λιγότερο γνωστά μνημεία, κάποια με ελληνικό ενδιαφέρον.

Ακολούθησε συζήτηση με το κοινό την οποία αξίζει να παρακολουθήσετε στο βίντεο που συνοδεύει το ρεπορτάζ.

Αναφερόμαστε διαρκώς στην Τουρκία αλλά πόσα ξέρουμε γι' αυτήν; Το ψύχραιμο βιβλίο του Ιωάννη Ν. Γρηγοριάδη αναλύει σε βάθος όλες τις πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές θρησκευτικές δομές του μεγάλου και άγνωστου γείτονα εξ Ανατολών.

- Πάσχος Μανδραβέλης, Δημοσιογράφος

Για όλους τους Έλληνες η Τουρκία φαίνεται να αποτελεί πρόβλημα, αλλά παραδόξως λιγότερο πρόβλημα απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα και για εμάς τους ίδιους, αλλά και για τους Τούρκους. Είναι σημαντικό να μην πληροφορούμεθα γι’ αυτήν την μεγάλη γείτονα μόνον από Έλληνες ή μόνον από Τούρκους ή μόνον από τρίτους, αλλά κυρίως από Έλληνες οι οποίοι γνωρίζουν την Τουρκία, διότι ομιλούν τη γλώσσα και έχουν ζήσει ή εργασθεί εκεί. Εδώ έγκειται λοιπόν ένα μεγάλο τμήμα της προσφοράς των εξαιρετικών άρθρων του Ιωάννη Ν. Γρηγοριάδη: Oμιλεί και γράφει τουρκικά, διδάσκει σε τουρκικό πανεπιστήμιο και γνωρίζει πολύ καλά την τουρκική πολιτική και κοινωνία. Με λίγα λόγια είναι γνώστης από πρώτο χέρι των επιδιώξεων αλλά και των αγωνιών του γειτονικού μας Σίσυφου. Ας προσέξουμε λοιπόν όσα μας μεταδίδει.

- Κώστας Ι. Καρράς, Έλλην Συντονιστής, Ελληνοτουρκικό Φόρουμ.

Ο Ιωάννης Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ στην Άγκυρα και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Νομικής της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου διεθνών σχέσεων (Master of International Affairs) και πιστοποιητικού εξειδικεύσεως στις μεσανατολικές σπουδές (Advanced Certificate of Middle East Studies) από το School of International & Public Affairs (SIPA), Columbia University στη Νέα Υόρκη. Το 2005 ολοκλήρωσε με επιτυχία τη διδακτορική του διατριβή στις πολιτικές επιστήμες στο School of Oriental and African Studies (SOAS), University of London. Έχει εργασθεί ως επιστημονικός συνεργάτης στα πανεπιστήμια Κολούμπια και Οξφόρδης, καθώς και στο Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP) στο Βερολίνο. Μεταξύ 2004-2009 δίδαξε στα Πανεπιστήμια Sabanci και Isik στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.