Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Η Φωτεινή Παπαδημητρίου γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Γιάννενα. Σπούδασε στην Ιατρική Σχολή των Ιωαννίνων και εκεί ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή. Ασκεί το επάγγελμα της παιδιάτρου, έχοντας δικό της ιατρείο στην πόλη.

Στον ιδιωτικό της χώρο και χρόνο, ταξιδεύει στον κόσμο, ακούει μουσική και μελετά την ιστορία του τόπου της και όχι μόνο. Η αγάπη της για την ιστορία την οδήγησε στη συγγραφή του πρώτου της ιστορικού μυθιστορήματος στο οποίο ασχολείται με τα Ιωάννινα των υστεροβυζαντινών χρόνων με τίτλο «Το δεσπότατο της λίμνης», ένα βιβλίο συναρπαστικό με εξαιρετικό πλούτο ιστορικών πληροφοριών. Για το βιβλίο αυτό μας μίλησε στο Bookia.

Στο βιβλίο σας ασχολείστε με την άγνωστη σχετικά ιστορία του δεσπότη των Ιωαννίνων, τον Σέρβο Θωμά Πρελιούμποβιτς. Υποθέτω πως αυτό είναι κάτι που γνωρίζουν κυρίως όσοι έχουν ασχοληθεί με την τοπική ιστορία στην Ήπειρο. Ήταν πράγματι τόσο τυραννική φιγούρα όσο την παρουσιάζετε στο βιβλίο σας;

Η αλήθεια είναι πως τις περισσότερες πληροφορίες για εκείνη την εποχή τις έχουμε από το χρονικό των Πρόκλου Κομνηνού, πιθανώς γραμμένο από Γιαννιώτη ευγενή, που περιγράφει τον Θωμά Πρελιούμποβιτς με τα μελανότερα χρώματα. Φαίνεται πως κυβερνούσε το δεσποτάτο των Ιωαννίνων τυραννικά, με βαρύτατες φορολογίες, όμως από την άλλη, είχε χρησιμοποιήσει μεγάλο μέρος των χρημάτων για να ενισχύσει την άμυνα της πόλης και τον στρατό της και είχε κατορθώσει να κρατήσει τα Αλβανικά φύλα μακριά από την καστρούπολη. Φυσικά, η βαριά φορολογία αφορούσε κυρίως στους άρχοντες της περιοχής και στην εκκλησία, γι αυτό και οι σχέσεις τους ήταν διερρηγμένες. Τα βασανιστήρια, οι δολοφονίες και οι δημεύσεις περιουσιών, πάντως, είναι πραγματικά γεγονότα. Όπως κάθε φιγούρα εξουσίας, ο Θωμάς Πρελιούμποβιτς, είχε τα μειονεκτήματα και τα προτερήματά του.

Θεωρείτε ότι η συγκεκριμένη εποχή -η υστεροβυζαντινή- είναι σχετικά μία άγνωστη περίοδος για τα Γιάννενα; Η πιο προβεβλημένη ιστορική περίοδος των Ιωαννίνων είναι η περίοδος της ύστερης τουρκοκρατίας οπότε και άκμασαν τα Γιάννενα, σωστά;

Τα Γιάννενα, στην ιστορική συνείδηση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον Αλή πασά, που προφανώς και έκανε την πόλη των Ιωαννίνων σημαντική, αλλά τα Γιάννενα είχαν μια ιστορία και πριν από αυτόν. Η υστεροβυζαντινή περίοδος, λοιπόν, είναι ένα τέτοιο κομμάτι ιστορίας, που δε γνωρίζουν οι περισσότεροι. Το Δεσποτάτο της Ηπείρου είχε βέβαια ως πρωτεύουσα την Άρτα, όμως τα Γιάννενα ήταν εκείνη η πόλη που αποτέλεσε καταφύγιο για πολλούς ευγενείς  και με μια αυξανόμενη δυναμική, κατόρθωσε να παραμείνει κομμάτι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ακόμη και όταν στο υπόλοιπο Δεσποτάτο είχαν παρεισφρήσει οι Αλβανοί.

Η εποχή που περιγράφεται στο βιβλίο σας παρουσιάζεται -και ήταν βέβαια- εξαιρετικά βάρβαρη, με τυφλώσεις, εκτελέσεις, ρινοτομίες και βασανιστήρια στην ημερήσια διάταξη. Θεωρείτε πως η εποχή που διανύουμε σήμερα είναι λιγότερο βάρβαρη ή ότι απλά οι σημερινές βαρβαρότητες δίνουν το παρόν αλλά υπό άλλη μορφή;

Η βαρβαρότητα έχει πολλά πρόσωπα, αλλά τον ίδιο πυρήνα. Ίσως σήμερα να μην είναι τόσο ωμή, είναι όμως ακόμη πιο επικίνδυνη, γιατί έχει μπει στα σπίτια μας. Τη βλέπουμε στην τηλεόρασή μας, στα κινητά μας, στην οθόνη του υπολογιστή μας, ενώ απολαμβάνουμε τον καφέ μας, αποτελεί μέρος της καθημερινότητας μας. Πιο ζωώδεις οι εκτελέσεις και οι τιμωρίες του παρελθόντος, πιο ευφάνταστες σήμερα, με μια απλούστευση τρομακτική, καθώς δεν έχεις συναίσθηση της ωμότητας που διαπράττεται. Βλέπεις στην οθόνη σου εκτελέσεις και νεκρούς και δεν ξεχωρίζεις στο υποσυνείδητό, σου αν είναι μέρος μιας κινηματογραφικής ταινίας αυτό που βλέπεις, ενός video game, ή πραγματικότητα.

Στο βιβλίο σας αναφέρετε πολλές αρχοντικές οικογένειες των Ιωαννίνων. Υπάρχουν και σήμερα στην περιοχή απόγονοι των οικογενειών αυτών; Πολλοί από αυτούς είχαν έρθει πράγματι από την ίδια την Κωνσταντινούπολη;

Ναι, μετά την πρώτη άλωση της πόλης, του 1204, οι περισσότεροι άρχοντες φύγανε από την Κωνσταντινούπολη και βρήκαν καταφύγιο είτε στο Δεσποτάτο της Νίκαιας, είτε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου που είχε ιδρύσει τότε ο Μιχαήλ Δούκας ο Α’, ο οποίος είχε πρωτεύουσα την Άρτα στο βασίλειό του, έδωσε όμως τα Γιάννενα στους παλιούς του συμπολίτες για να μετοικήσουν. Ακόμη και κάποιοι που αυτούς που είχανε μετοικήσει στην Πελοπόννησο, στον Μωριά, ήρθανε κατόπιν στα Γιάννενα, καθώς η Πελοπόννησος ήταν φράγκικη τότε και οι Φράγκοι, οι Δυτικοί δηλαδή, ήταν ο εχθρός.

Ονόματα οικογενειών από εκείνη την εποχή υπάρχουν ακόμη στα Γιάννενα, λίγα η αλήθεια είναι, οπότε θα υπάρχουν και απόγονοι, φαντάζομαι.

Μιλήστε μας για τα βυζαντινά Γιάννενα. Πόσο διαφορετικά ήταν από τα σημερινά; Έχουν σωθεί πολλά  μνημεία ως σήμερα από αυτή την εποχή;

Δυστυχώς δεν έχουν μείνει πολλά μνημεία, γιατί μετά το αποτυχημένο κίνημα του Διονυσίου Σκυλοσόφου, το 1611, οπότε και οι Γιαννιώτες έχασαν όλα τα προνόμια που είχαν, οι Οθωμανοί για να τους τιμωρήσουν, κατέστρεψαν όλες τις εκκλησίες του κάστρου. Υπάρχει ένα τμήμα των τειχών που είναι από τη βυζαντινή εποχή, σώζεται επίσης ο πύργος του Θωμά, δίπλα από την πύλη του κάστρου, που πιθανολογείται πως είναι τμήμα της παλιάς, βυζαντινής πύλης. Επίσης, στο Φετιχέ τζαμί, το τζαμί του Αλή πασά, υπάρχουν κίονες από την προϋπάρχουσα χριστιανική εκκλησία της περιοχής.

Τα βυζαντινά Γιάννενα ήταν καστρούπολη. Η λίμνη έφτανε κι έγλυφε τις πέτρες των τειχών, ενώ γύρω από το κάστρο υπήρχε τάφρος. Φανταστείτε το σαν ένα νησί. Για να μπεις στο κάστρο υπήρχαν δυο κεντρικές πύλες, που η πόρτα τους έκλεινε τη νύχτα. Σπίτια εκτός του κάστρου δεν υπήρχαν, ή αν υπήρχαν ήταν ελάχιστα. Υπήρχαν μόνο κάποιες μονές και κτήματα και κοπάδια αιγοπροβάτων. Τώρα τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.

Σε ό,τι αφορά τα μελλοντικά συγγραφικά σας σχέδια θα παραμείνετε στον χώρο της τοπικής ιστορίας ή γενικότερα της Ιστορίας;

Μα και η τοπική ιστορία είναι κομμάτι της ευρύτερης Ιστορίας κι επηρεάζεται άμεσα από αυτήν. Δεν τα βλέπω σαν δυο ξεχωριστά πράγματα. Αυτό που με συνεπαίρνει είναι η μελέτη, το ψάξιμο και η ανακάλυψη αληθινών μικροϊστοριών, που συνθέτοντάς τες, φτιάχνεται η ιστορία ενός τόπου. Δε μένω όμως στην ιστορία των Ιωαννίνων, ταξιδεύω πάντα και σε άλλες περιοχές. Έτσι γίνεται και στο επόμενο βιβλίο, που ήδη γράφεται.