Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος

Το φωτορεπορτάζ.
Το βιβλίο «Όχι, δεν είμαι εχθρός του λαού».
Ο συγγραφέας Μάριος Μαρκοβίτης
Οι Εκδόσεις Επίκεντρο.

Οι Εκδόσεις Επίκεντρο παρουσίασαν στη Θεσσαλονίκη και στην Κεντρική Δημοτική Βιβλιοθήκη, το βιβλίο του Μάριου Μαρκοβίτη, «Όχι, δεν είμαι εχθρός του λαού».

Με το συγγραφέα συζήτησαν για το βιβλίο οι:

• Στράτος Δορδανάς, Επίκουρος Καθηγητής τμ. Βαλκανικών Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών, ΠΑ.ΜΑΚ.
• Γιάννης Κωνσταντίνου, δικηγόρος
• Μίλτος Πολυβίου, δρ. Αρχιτέκτων, Ιστορικός

Συμμετείψε η Μαρία Τσαντσάνογλου, Διευθύντρια Κ.Μ.Σ. Τέχνης.

Την συζήτηση συντόνισε ο εκδότης του Επίκεντρου, Πέτρος Παπασαραντόπουλος.

O Πέτρος Παπασαραντόπουλος χαρακτήρισε «συγκλονιστικό» το βιβλίο, για «μία ιστορία που μοιάζει απίστευτη», όπως είπε και αναφέρθηκε περιληπτικά σε αυτήν, τη ζωή του Μάρκου Μαρκοβίτη, συγγενή του συγγραφέα ο οποίος «πιστός στην ιδεολογία και τις αρχές του βίωσε ένα τραγικό τέλος. Πιστός και ενεργός κομμουνιστής, καταδικάστηκε σε θάνατο στην Ελλάδα, πήρε χάρη και δραπέτευσε στην Σοβιετική Ένωση όπου εντάχθηκε στο εκεί κομμουνιστικό κόμμα. Εν μία νυκτί ανακηρύχθηκε "εχθρός του λαού", συνελήφθη, ανακρίθηκε, δικάστηκε, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε».

«Ορθόδοξος κομμουνιστής ο Μάρκος Μαρκοβίτης, αφοσιωμένος στο κόμμα των μπολσεβίκων και τον Στάλιν, πίστευε ότι εχθροί του λαού υπήρχαν παντού και δρούσαν ύπουλα. Αυστηρός και ο ίδιος στις παρεκλίσεις από την ιδεολογία», είπε ο ομιλητής χαρακτηρίζοντας τον Μάρκο Μαρκοβίτη ως «στερεότυπο του νέου τύπου ανθρώπου που φιλοδοξούσε να δημιουργήσει το Κόμμα, ένας τύπος που θα έθετε πάνω απ' όλα το κόμμα και το μεγάλο ηγέτη». Όλα κατέρρευσαν ξαφνικά καθώς συνελήφθη ο ίδιος κατηγορούμενος ως «εχθρός του λαού», σχολίασε ο κος Παπασαραντόπουλος και διάβασε απόσπασμα από την επιστολή του Μάρκου Μαρκοβίτη προς τον Στάλιν, «Έτσι πέρασε στην ιστορία μαζί με άλλους που καταδικάστηκαν με ανάλογο τρόπο», συμπλήρωσε.

«Ο συγγραφέας, μαζί με την ιστορία του Μάρκου Μαρκοβίτη μάς περιγράφει την ιστορία του 20ου αιώνα», είπε ο εκδότης του Επίκεντρου ολοκληρώνοντας την εισαγωγική του ομιλία.

Ο Μίλτος Πολυβίου χαρακτήρισε «τραγωδία» την ιστορία του Μάρκου Μαρκοβίτη, «εμβληματική φυσιογνωμία του ελληνικού κομμουνιστικού κόμματος, χαρακτηριστική περίπτωση όπου το όραμα καταλήγει σε εφιάλτη», είπε.

«Το γοητευτικό όραμα μίας κοινωνίας χωρίς ανισότητες, αλάθητη, ήταν φυσικό να συνεπάρη εκατομμύρια ανθρώπους απ' όλο τον κόσμο, πολλοί από τους οποίους πήγαν στην Σοβιετική Ένωση μπλέκοντας στα γρανάζια μίας διαρκούς αλληλοεξόντωσης», σχολίασε ο ομιλητής το περιβάλλον μέσα στο οποίο εκτυλίχθηκε η ιστορία του Μάρκου Μαρκοβίτη. Συνέχισε μιλώντας για τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας προσέγγισε την ιστορία του «εμβληματικού προγόνου του», με «ένα ύφος απολύτως προσωπικό, με διακριτική συγκίνηση, με τρυφερότητα που δεν διολισθαίνει σε μελό και τη μη αντικειμενικότητα, χωρίς "κοιλιές" στην εξιστόρηση διατηρώντας το ενδιαφέρον με την κορύφωση στο τέλος, μία αφήγηση τεκμηριωμένη με στοιχεία».

Ευχήθηκε, με την ευκαιρία αυτής της ιστορίας να έρθουν στο φως και άλλες ανάλογες ιστορίες και διευκρίνισε ότι δεν μιλάμε για μία ιστορία «καλού» και «κακού», με καλό τον Μάρκο Μαρκοβίτη και κακούς τους κατηγόρους του, «και ο ίδιος θα μπορούσε να βρεθεί στη θέση των κατηγόρων του ή ίσως να είχε βρεθεί», είπε χαρακτηριστικά ο κος Πολυβίου. Ως υπεύθυνο των κατηγοριών εναντίον του, ο Μάρκος Μαρκοβίτης θεωρεί έναν σύντροφό του Έλληνα τον οποίο και κατονομάζει ως «πράκτορα».

Σχολίασε το φαινόμενο όπου σύντροφοι αλληλο-κατηγορούνται και αλληλο-διαβάλουν ο ένας τον άλλο, συγκρίνοντάς το με το θρησκευτικό φανατισμό και τα αξιώματα ανάλογων μηχανισμών.

Σημείωσε ότι ο συγγραφέας δεν διολισθαίνει σε έναν ρηχό και εύκολο αντικομμουνισμό χαρακτηρίζοντας το κείμενο ως συγκλονιστικό ανάγνωσμα διότι δεν είναι μόνον η ιστορία του Μάρκου Μαρκοβίτη αλλά μέσα από αυτή την ιστορία ο συγγραφέας αναφέρεται και στη δική του προσωπική ιστορία, «το βάρος της κληρονομιάς στην οποία θέλησε να φανεί αντάξιος». Ο ομιλητής διακρίνει ως κίνητρα για τις προσωπικές επιλογές του συγγραφέα, την ένταξή του στο τότε παράνομο ΚΚΕ και την μετέπειτα δράση του, «τα ενδοοικογενειακά μισόλογα γύρω για τον μεγάλο απόντα και την υποχρεωτική σιωπή, την αφωνία και αοριστολογία των στελεχών του ΚΚ που όλα αυτά έδιναν στον Μάρκο Μαρκοβίτη διαστάσεις θρύλου, ήρωα».

Η Μαρία Τσαντσάνογλου διάβασε αποσπάσματα, όπως έκανε και αργότερα μεταξύ των ομιλιών, από τις επιστολές του Μάρκου Μαρκοβίτη προς τον Στάλιν μετά τη σύλληψή του, στις οποίες περιγράφει τη δράση του από την Ελλάδα έως την μετοίκησή του στην Σοβιετική Ένωση και την εκεί δράση του, με κεντρικό θέμα την αφοσίωσή του στα ιδανικά του σοσιαλισμού.

Ο Γιάννης Κωνσταντίνου μίλησε ως «ανιψιός του ανιψιού», όπως είπε, μιας και ο συγγραφέας είναι θείος του.

Ισχυρίστηκε ότι θα κατανοήσουμε καλύτερα την ιστορία του Μάρκου Μαρκοβίτη εάν εστιάσουμε στην μεγάλη εικόνα του εθνικού διχασμού, πριν τον εμφύλιο.

Χαρακτήρισε ως «χιλιαστική» την πρακτική των πρωτο-κομμουνιστών εμφανίζοντας τον Μάρκο Μαρκοβίτη ως ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Αναφέρθηκε στην μην αυτοδίκαιη αποκατάσταση των θυμάτων του σταλινισμού αλλά μόνον μετά από αίτημα των συγγενών ή των ίδιων, με αποτέλεσμα τα «θύματα» να συνεχίζουν να έχουν το τίτλο του προδότη.

«Δουλειές σαν του Μάριου επουλώνουν τραύματα», σχολίασε ο ομιλητής και ευχαρίστησε το θείο του για το βιβλίο που τους χάρισε.

Ο Στράτος Δορδανάς αναφέρθηκε στο ρόλο του «τελευταίου ομιλητή», πριν τον πρωταγωνιστή, και ευχαρίστησε το συγγραφέα για την πρότασή του να προλογίσει το βιβλίο και σημείωσε την πολυπληθή προσέλευση στην αίθουσα για το θέμα του βιβλίου.

Αναφέρθηκε στην επιλογή του Μάρκου Μαρκοβίτη να απαρνηθεί την τάξη του, την εύπορη οικογένειά του και να ενταχθεί στις γραμμές της εργατικής τάξης, με σημαντικές επιπτώσεις στην προσωπική του ζωή και την ανέλιξή του, την πρώτη του καταδίκη σε θάνατο, τη διαφυγή του στην Σοβιετική Ένωση όπου αντιμετώπισε τη δεύτερη καταδίκη του, πιο οδυνηρή από την πρώτη μιας και προερχόταν από την πλευρά αυτών για τους οποίους έκανε όλες τις θυσίες.

Ο ομιλητής συνέχισε με το ιστορικό της δράσης του Μάρκου Μαρκοβίτη από το μεσοπόλεμο έως το τραγικό γεγονός, τη δεύτερη οικογένεια που δημιούργησε στην Σοβιετική Ένωση και το σημαντικό ρόλο που αυτή έπαιξε στη διαμόρφωση του βιβλίου, «Το βιβλίο είναι το αποτέλεσμα της επαφής που δημιούργησε ο συγγραφέας με αυτή τη δεύτερη οικογένεια του προγόνου του και τη γεφύρωση αυτών των δύο κόσμων που ο ένας αγνοούσε τον άλλο», είπε χαρακτηριστικά.

«Διαβάζεται και ως μυθιστόρημα», είπε για το βιβλίο, «παρόλο που αφορά μία πραγματική ιστορία», και προέβλεψε ότι αυτό θα ανοίξει τη συζήτηση γύρω από ανάλογες ιστορίες, «πίσω από τους αριθμούς, τα δεύτερα ρωσικά ονόματα να ανακαλύψουμε τα ελληνικά επίθετα, τους Έλληνες που βρέθηκαν εκεί για να εργαστούν για το σοσιαλισμό έως να διαπιστώσουν ότι βρέθηκαν σε μία χώρα που πρόδωσε τα όνειρά τους».

Ο ίδιος ο συγγραφέας Μάριος Μαρκοβίτης ευχαρίστησε τον εκδότη του και τους παρευρισκόμενους τους οποίους «αντικρίζει με συγκίνηση». Αναφέρθηκε στον τίτλο ο οποίος προέκυψε από την τελευταία φράση της δεύτερης επιστολής προς τον Στάλιν και στην περιπέτεια του ονόματος, Μάρκος στην αρχή από λάθος, Μάριος μετά, με την παρέμβαση των γονιών του στο ληξιαρχείο.

Όσον αφορά το βιβλίο, «το διαπερνά ο εθνικός διχασμός από την αρχή ως το τέλος», διχασμό που έζησε και μέσα στην οικογένειά του, με ανθρώπους ταγμένους σε διαφορετικά πολιτικά στρατόπεδα, θείοι, ξαδέλφια... Περιέγραψε συμβάντα στα οποία εμπλέκονταν συγγενείς του αλλά και ο ίδιος, ανακρινόμενος, νεαρός τότε, ακόμα και για το θείο του Μάρκο. «Όσα ζούσαμε εμείς εδώ από τη δεξιά, ζούσε και η οικογένεια του Μάρκου Μαρκοβίτη στη Σοβιετική Ένωση», είπε χαρακτηριστικά και ανέφερε μαρτυρίες της συζύγου του και της κόρης τους τις οποίες γνώρισε πολύ αργότερα.

Διάβασε απόσπασμα από επιστολή που έστειλε ο Μάρκος Μαρκοβίτης στο περιοδικό "Πρωτοπόροι", αναφερόμενος στο Καλπάκι όπου ήταν φυλακισμένος και καταδικασμένος σε θάνατο, επιστολή σε εντελώς διαφορετικό ύφος από αυτές που έστειλε αργότερα στο Στάλιν, μετά την απαγγελία των κατηγοριών, «Στο Καλπάκι ο θάνατος ήταν καλοδεχούμενος, ήταν περήφανος για τη δράση και τη στάση του», σημείωσε.

Εκατό χρόνια ιστορίας ! Πρόσωπα και γεγονότα του Μεσοπολέμου σε Ελλάδα και Ρωσία, μετεμφυλιακές εδώ και (μετα)σταλινικέςεκεί καταστάσεις, γραμμή ορατή μέχρι σήμερα. Ο ιστορικός χαρακτήρας του βιβλίου διαφυλάσσεται σχολαστικά, αλώβητος από τομυθιστορηματικόύφος της αφήγησης.

Oιεραπόστολος επαναστάτηςτου Μεσοπολέμου Μάρκος-Ochalis, μέλος του ΚΚΕ και του μπολσεβίκικου ρωσικού κόμματος, αποτελεί το βασικό πρόσωπο. Στην πρώτη πατρίδα καταδικάστηκε σε θάνατο, γλύτωσε και διέφυγε στη δεύτερη πατρίδα, την μεγάλη αγαπημένη σοσιαλιστική. Εδώ, η καταδίκη σε θάνατο και η εκτέλεση χώρεσαν σε μια μέρα. Έφυγε στα τριαντατρία του χρόνια, Μάρτιο 1938, σανεχθρός του λαού, αποκαταστάθηκε είκοσι χρόνια αργότερα. Άφησε μια κόρη, στη Μόσχα, που έμαθε ποιος ήταν ο πατέρας της πριν λίγα χρόνια. Παράλληλες, εντυπωσιακά παρόμοιες οι διαδρομές των οικογενειών στις δυο χώρες∙ οι επίγονοι συναλλάσσονται ακόμη αμήχανα με τη δική του ιστορία. Έφυγε νωρίς ο Μάρκος, άφησε όμως πίσω τους συντρόφους κομμουνιστές του Μεσοπολέμου. Αρκετοί υπήρξαν θύματα των σταλινικών εκκαθαρίσεων. Οι επιζήσαντες είναι αυτοί είναι που κυρίως έγραψαν την ιστορία της αριστεράς για πολλά χρόνια και χρωμάτισαν την ιστορία της χώρας μας ως το τέλειωμα σχεδόν του 20ου αιώνα.

Η γραμμή δεν φαίνεται να έσβησε∙κρατώντας ή/και αλλάζοντας μορφές, διαπερνά και τις μέρες μας.

Γεννήθηκα το 1940∙ δίπλα-δίπλα οι πόλεις των γονέων, Νάουσα και Βέροια, μου χάρισαν το δικαίωμα πάντοτε να αυτοαποκαλούμαι Μακεδόνας. Στρατευμένος παλιά, μοναχικός και μελαγχολικός οδοιπόρος εδώ και δεκαετίες, στους δύσβατους δρόμους της ευρωπαϊκής αριστεράς με δημοκρατία.

Σπούδασα ιατρική, μια από τις «ελεύθερες» δουλειές για τους αριστερούς της εποχής μου. Η ψυχιατρική παιδιών και εφήβων, αγαπημένη συντρόφισσά μου στην επιστημονική και επαγγελματική πορεία∙ πιστά την υπηρέτησα, αυτή με κράτησε στην ιατρική, που άλλως θα είχα εγκαταλείψει.

Βιβλίο εκτός ιατρικών, αυτό είναι το πρώτο μου∙ όχι γιατί είμαι συνταξιούχος, «να βρω κάτι να ασχολούμαι» δηλαδή. Μπορεί να το έγραφα και πριν από 20-30 χρόνια, αν είχα τα συγκλονιστικά ντοκουμέντα, αυτά που από το 2011 μέχρι και πρόσφατα απόκτησα, μαζί με τους «νέους» από την Ρωσία συγγενείς μου: την κόρη, τα εγγόνια και δισέγγονα, του χαμένου και για μένα και γι αυτούς Μάρκου-Ochalis, κεντρικού προσώπου του βιβλίου αυτού.