Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Ο Μάνος Φορλίδας γεννήθηκε το 1973 και μεγάλωσε στο Λαύκο του Νοτίου Πηλίου. Σπούδασε Νέα Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Από το 2000 εργάζεται στον χώρο της ιδιωτικής εκπαίδευσης, στον Βόλο. Στον ελεύθερο χρόνο του, διαβάζει, γράφει και ασχολείται με τον αθλητισμό και τις τέχνες.

Κύριε Φορλίδα ευχαριστώ για τον χρόνο σας. «Ο γιος του Ρήγα» είναι το τρίτο βιβλίο σας, μετά δυο εκπαιδευτικά, που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ελληνοεκδοτική. Με ποια αφορμή το γράψατε;

Όλα ξεκίνησαν από μια έμπνευση, η οποία ήρθε – όπως άλλωστε πάντα συμβαίνει – χωρίς ιδιαίτερη αφορμή. Χαμένος μέσα στις ιστορικές μου διαδρομές της ανάγνωσης κι εντρυφώντας στην υπόθεση του Ρήγα Βελεστινλή, ήρθα ξαφνικά μπροστά σε μια ιδέα για τη συνέχιση της ιστορίας του, που τόσο άδικα κι απότομα διακόπηκε. Τι θα γινόταν άραγε αν δεν είχε χάσει τη ζωή του; Ή καλύτερα, ποια πρόσωπα θα αναλάμβαναν το φορτίο να κρατήσουν τη φλόγα του οράματός του ζωντανή; Αυτά ήθελα – μεταξύ άλλων – να δείξω κι αν μπορούσα να εξηγήσω γιατί η θυσία του Ρήγα δεν πήγε χαμένη.

Στις 549 σελίδες του βιβλίου, πού σταματά η μυθοπλασία και που αρχίζει η ιστορία;

Η ιστορία και η μυθοπλασία διαπλέκονται σε τέτοιον βαθμό, ώστε να μην είναι ευδιάκριτα τα όρια μεταξύ τους. Ο αναγνώστης καλείται – με τη βοήθεια κάποιων υποσημειώσεων – να διακρίνει το πραγματικό από το φανταστικό και - γιατί όχι; - να ερευνήσει κι ο ίδιος για τον εαυτό του. Σε κάθε περίπτωση, τα ιστορικά γεγονότα διακρίνονται στο βάθος της αφήγησης, αποτελώντας το χαλί πάνω στο οποίο ακουμπά η μυθοπλασία κι αρχίζει να εκτυλίσσεται.

Γιατί χρησιμοποιείτε τη Μάνη ως κεντρικό τόπο δράσης και όχι το Βελεστίνο, που είναι ο τόπος γέννησης του Ρήγα;

Η Μάνη της προεπαναστατικής περιόδου έδινε κάποια συγκριτικά πλεονεκτήματα ώστε να επιλεγεί ως βασικός χώρος της δράσης. Αρχικά, ο Μοριάς πρωταγωνίστησε στις προεπαναστατικές ζυμώσεις, καθώς είχε εξασφαλίσει – μέσω της δράσης σημαντικών προσωπικοτήτων – προνόμια κι έναν διακριτό βαθμό ελευθερίας σε σχέση με τον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. Θα αποτελούσε, λοιπόν, τον κατάλληλο χώρο να κινηθούν πιο ελεύθερα οι ήρωές μου και να σπείρουν την ελπίδα του σηκωμού. Δευτερευόντως, είναι γνωστό πως η Μάνη είχε κατακτήσει μια ιδιότυπη αυτονομία μέσα στον Μοριά, αφού ήταν ιδιαίτερα δύσκολο για τα οθωμανικά στρατεύματα να εισχωρήσουν στο έδαφός της, έχοντας εξάλλου αποτύχει να την κυριεύσουν στρατιωτικά πολλές φορές στο παρελθόν. Συνεπώς, η περιοχή με το φρόνημά της ταίριαζε με το αδούλωτο φρόνημα των ηρώων μου.

Πιστεύετε πως οι αναγνώστες έχουν κενά στην ιστορία της περιόδου και θελήσατε να τα καλύψετε μ’ ένα μυθιστόρημα;

Ήθελα το βιβλίο μου να αποτελέσει – μεταξύ άλλων – και έναυσμα για ιστορική αναζήτηση. Να ανάψει το φιτίλι δηλαδή για κάποιον που θέλει να μάθει την ιστορία μας, ειδικά τις πτυχές που δεν έχουν τόσο καλά φωτιστεί, όπως η προεπαναστατική περίοδος. Πιστεύω πως η λογοτεχνική ανάγνωση πρέπει πρώτιστα να υπηρετεί καλλιτεχνικούς – αισθητικούς στόχους, ωστόσο δεν υποβαθμίζω τον παιδευτικό της ρόλο. Η μεγαλύτερη ικανοποίησή μου είναι όταν αναγνώστες του Ρήγα μου λένε ότι το βιβλίο τους παρακίνησε να διαβάσουν περαιτέρω.

Γράφετε στον επίλογο ότι όλοι έχουμε χρέος πρώτα να μορφωθούμε για ν’ αγωνιστούμε για την ανεξαρτησία μας όπως διακήρυξε και ο Ρήγας Φεραίος. Αρκούν η μόρφωση και οι αγώνες των λαών στη σύνθετη εποχή μας;

Επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι δεν πηγαίνει καλά ο σύγχρονος κόσμος, ούτε στη μόρφωση, ούτε στους αγώνες. Η μόρφωση έχει απαξιωθεί, το διάβασμα έχει εγκαταλειφθεί από πολλούς, όσο για τους αγώνες, περιορίζονται πιο πολύ στη φαντασία μας, παρά στο πραγματικό πεδίο. Θεωρώ ότι ο ατομισμός που κυριαρχεί σήμερα λειτουργεί απαγορευτικά ως προς την αναζήτηση συλλογικών στόχων. Για να απαντήσω στο ερώτημά σας, πιστεύω πως ναι, η ουσιαστική Παιδεία και η διάθεση του ανθρώπου να αγωνιστεί για τα δίκαιά του αρκούν.

Υπήρξαν εγγράμματοι Έλληνες που υποτίθεται ότι διακονούσαν στο εξωτερικό τα συμφέροντα της πατρίδας μας αλλά παράλληλα έκαναν εμπόριο αρχαιοτήτων. Σε αυτούς τους «πατριώτες» πώς λειτούργησε η γνώση και η μόρφωση;

Όπως επισήμανα και προηγουμένως, η ατομικότητα και η αποθέωση του υλισμού επισκιάζουν κάθε αξία. Στην περίπτωση αυτών των ανθρώπων, πολύ ορθά τονίζετε κ. Παπαδημητρίου ότι ο ωφελιμισμός καταβαράθρωσε την έννοια του δικαίου και το συλλογικό αίσθημα και τους οδήγησε στην ύβρι. Όμως στην περίπτωση του ελληνικού αγώνα, αυτοί οι άνθρωποι αποτελούσαν την εξαίρεση και όχι τον κανόνα.

Επανάσταση ή ξεσηκωμός είναι η πιο σωστή λέξη;Μια επανάσταση προϋποθέτει αλλαγή νοοτροπίας, αλλαγή σκέψης, αλλαγή της κοινωνίας, και προπάντων αλλαγή συμπεριφοράς προς τη γυναίκα. Ακόμη και σήμερα, βλέπουμε πως η γυναίκα είναι κτήμα του πατέρα, του συζύγου, του συντρόφου. Ποια είναι η γνώμη σας;

Η Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν μόνο εθνική επανάσταση, αλλά ταυτόχρονα κοινωνική. Οι υπόδουλοι αγωνίστηκαν φυσικά ενάντια στον Οθωμανό δυνάστη που τους αδικούσε και τους ταπείνωνε για αιώνες, αγωνίστηκαν όμως απέναντι και στους εγχώριους δυνάστες, πατριώτες τους που υπήρξαν βολεμένοι εθελόδουλοι και συχνά ξεπερνούσαν τους Οθωμανούς στην αδικία και τη βιαιότητα. Δεν υπήρχε χρόνος για τα πάντα, η συνθήκη ήταν θάνατος ή ζωή, σκλαβιά ή ελευθερία. Ωστόσο, πριν τον γενικό σηκωμό προηγήθηκε, ως προϋπόθεσή του, μια εκπαιδευτική επανάσταση άνευ προηγουμένου, που άλλαξε πολλά στην ελληνική κοινωνία. Στον αγώνα, για παράδειγμα, η γυναίκα είναι συνοδοιπόρος και συναγωνιστής του άνδρα. Δέχεται τιμή, ακόμα κι αν δεν είναι ισότιμη μαζί του.

Χρησιμοποιείτε τις σημειώσεις και τα ημερολόγια στο μυθιστόρημά σας. Ένα είδος γραφής που κερδίζει τον αναγνώστη, αφού τον καθιστά συνοδοιπόρο. Πόσα χρόνια κράτησε η έρευνα και η συγγραφή;

Η έρευνα και η συγγραφή κράτησαν συνολικά περίπου εννέα χρόνια, από την ημέρα που έπιασα το μολύβι, ως την ώρα της έκδοσης. Ήταν μια περίοδος φυσικά μακρόχρονη, ωστόσο απίστευτα ενδιαφέρουσα και διδακτική. Η απόλαυση της ιστορικής έρευνας είναι τόσο μεγάλη που θα τη σύγκρινα με αυτήν της συγγραφής.

Στον ελλαδικό χώρο λειτουργούσαν δύο τύποι σχολείων: των «κοινών γραμμάτων» και των «ελληνικών γραμμάτων». Σήμερα που έχουμε πολλά σχολεία, τα παιδιά γνωρίζουν ή ενδιαφέρονται να μάθουν ιστορία; Βοηθά ο τρόπος που είναι γραμμένα τα σχετικά βιβλία;

Με την ιδιότητά μου του εκπαιδευτικού, θα σας απαντήσω απερίφραστα ότι ζω το ενδιαφέρον των παιδιών για την ιστορία. Αρκεί να βρει κάποιος τον κατάλληλο τρόπο, τα μέσα και τα ερεθίσματα για να πάρει μαζί του στο ταξίδι τα παιδιά. Επιτρέψτε μου να πω ότι πολλά σχολικά εγχειρίδια, όχι μόνο δεν πετυχαίνουν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των παιδιών, αλλά λειτουργούν απωθητικά με την πυκνή, στρυφνή γραφή και την αποσπασματικότητά τους. Κυρίως όμως, την ευθύνη για την αποτυχία της Ιστορίας τη φέρει η απουσία ενός συνεκτικού σχεδίου για τη διδασκαλία της στο σχολείο. Τα παιδιά μαθαίνουν σκόρπιες γνώσεις, πηδούν από εποχή σε εποχή, ωθούνται να αποστηθίζουν και δεν ασκούνται να αναγνωρίζουν το αίτιο και το αιτιατό. Η εκπαίδευση γενικά δε μεταρσιώνει τους μαθητές.

Θα ήταν πρόσφορο να διδάσκεται η ιστορία μέσα από τα μυθιστορήματα; Σχεδόν όλα στηρίζονται στην ιστορική βιβλιογραφία. Θα σας άρεσε η ιδέα ως εκπαιδευτικός και συγγραφέας;

Η λογοτεχνία και η τεχνολογία προσφέρουν θαυμάσιες ευκαιρίες στην εκπαίδευση. Ναι, τα μυθιστορήματα μπορούν να συμπληρώνουν την ιστορική αφήγηση, να την επιβεβαιώνουν, να την καταυγάζουν και να την κάνουν πιο ελκυστική. Γνωρίζετε ότι τα παιδιά – και όλοι μας – έχουμε εγκλωβιστεί από τον πολιτισμό της εικόνας, κουραζόμαστε πιο εύκολα και χρειαζόμαστε κάτι ζωντανό και αληθινό για να κερδίσει την προσοχή μας. Η μυθιστορηματική ανάγνωση μπορεί να γεννήσει συναισθήματα και σκέψεις στα παιδιά, να τα κάνει να σκεφθούν και να αναρωτηθούν.

Συμφωνείτε ότι η διχόνοια είναι το «εθνικό μας χαρακτηριστικό»; Ελπίζετε ότι η νέα γενιά θα «πετάξει» από πάνω της αυτό το κουσούρι ή έχει γραφτεί στο DNA μας;

Συμφωνώ ότι η διχόνοια χαρακτηρίζει το ιστορικό μας παρελθόν, ωστόσο είμαι πολύ μακριά από το να πω ότι είναι εγγενές χαρακτηριστικό μας. Αντίθετα, πιστεύω ακριβώς αυτό που λέτε: ότι η νέα γενιά αργά ή γρήγορα θα απεκδυθεί αυτήν την «κληρονομιά», γιατί μεγαλώνει σε έναν πολύ πιο δίκαιο και ελεύθερο κόσμο. Η διχόνοια ήταν προϊόν της αδικίας. Όσο μειώνεται η αδικία, τόσο θα συρρικνώνεται και η διχόνοια.

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά στην προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Είμαι πολύ χαρούμενος που μου δίνεται η δυνατότητα να μιλήσω στο κοινό για το έργο μου και για το πως βλέπω τον κόσμο. Το Bookia, όχι μόνο δίνει αυτήν τη δυνατότητα στους δημιουργούς, αλλά συνιστά την απαραίτητη γέφυρα ανάμεσα στον λογοτέχνη, στο έργο και το κοινό, ενημερώνει και προτείνει. Οι γέφυρες ενώνουν κόσμους και είναι πάντα καλές, η βία μόνο τις γκρεμίζει. Ήθελα, συνεπώς, να συγχαρώ το Bookia και όλους εσάς για την προσπάθεια σας να αναδείξετε αυτό που θεωρείτε ως αγαθό και εύχομαι να έχετε πάντα τη δύναμη να το κάνετε.

Ετοιμάζετε κάποιο νέο ιστορικό μυθιστόρημα; Κι αν ναι, μπορείτε να μας αποκαλύψετε τον τόπο και την εποχή που θα μας ταξιδέψετε;

Ετοιμάζω αυτήν την περίοδο το δεύτερό μου ιστορικό μυθιστόρημα, το οποίο μπορώ να σας αποκαλύψω πως θα είναι η συνέχεια του «Ρήγα», το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας για την Ελληνική Επανάσταση, όπως την έχω φανταστεί στο μυαλό μου. Καθώς η ιστορία του «Ρήγα» σταματά το 1819, τώρα μεταφερόμαστε μέσα στα χρόνια της επανάστασης. Το φόντο της ιστορίας θα είναι κατά κύριο λόγο το πολιορκημένο Μεσολόγγι.

Ευχαριστώ κύριε Φορλίδα για τον χρόνο σας και σας εύχομαι να είναι καλοτάξιδο.