Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Η Αγγελική Μανούσου από μικρή ονειρευόταν ένα σπίτι στον Όλυμπο, στους πρόποδές του, εκεί που η αγαπημένη της γιαγιά έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της και τα καλοκαίρια περπατούσε μαζί της στις βουνοκορφές και μαγευόταν από τις ιστορίες της. Σπόρος δικός της είναι η ενασχόλησή της με τη συγγραφή. Σε ηλικία 5 ετών δήλωσε στη μητέρα της ότι όταν ξεμπερδέψει με το σχολείο, δε θα επιστρέψει ξανά!  

Η δίψα, όμως, για μάθηση την οδήγησαν στην βαθμίδα του Πανεπιστημίου.

Φοίτησε στο τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΑΠΘ και επέστρεψε στον τόπο καταγωγής της, τη Λάρισα, ως νηπιαγωγός πια. Πολύτιμος αρωγός μου σ’ αυτό το έργο, τα παραμύθια, που έχουν την μαγική ικανότητα να σε μεταφέρουν σε τόπους φανταστικούς αλλά και να ανοίγουν διάπλατα τα μάτια των μικρών παιδιών που διψούν για μυθοπλασία. Με αυτή τη διάθεση γράφτηκαν τα πρώτα της δυο παραμύθια, “ΕΝΑΣ ΣΦΥΡΟΚΕΦΑΛΟΣ ΜΕ ΝΟΥ ΚΑΙ ΓΝΩΣΗ” και “Ο ΦΡΙΞΟΣ ΤΟ ΦΙΛΑΥΤΟ ΦΤΑΠΟΔΙ”. 

Στην προσωπική της βιβλιοθήκη υπάρχουν 1.000 παραμύθια!

Κυρία Μανούσου, τι βρήκατε στη γραφή και μείνατε; Γιατί επιλέξατε το παραμύθι;

Μάλλον το παραμύθι επέλεξε εμένα με πρόσφορο έδαφος – σύμμαχο το χώρο του σχολείου. Η καθημερινή επαφή με τα παιδιά, προκάλεσε εσωτερικές δημιουργικές διεργασίες με πρωταρχικό μοχλό τους την φαντασία των παιδιών. Η τελευταία δεν έχει όριο. Όριο της είναι ο ουρανός, όπως συνηθίζουμε να λέμε εμείς οι νηπιαγωγοί. Κάπως έτσι ξεκίνησε η επικοινωνία μου με τα παιδιά και μέσω του κόσμου της γραφής.

Από που δεν μπορείτε να αντλήσετε έμπνευση;

Τα πάντα μπορούν να εμπνεύσουν και τα πάντα να μην. Είναι ο τρόπος που βλέπουμε και δεχόμαστε το  γύρω μας που καθορίζει την έμπνευση. Σε αυτό που εφιστώ την προσοχή μου όταν κάτι με εμπνέει και παίρνει πια το δρόμο του χαρτιού, είναι να καταφέρω να αγγίξω με τις λέξεις μου τις ψυχές των παιδιών.

Θεωρείτε πως ασχολούμαστε ως γονείς όσο θα έπρεπε με τα παιδιά, δουλεύουμε μαζί τους, παίζουμε, τους διαβάζουμε παραμύθια, η θεωρούμε πως αυτό είναι αποκλειστικά ευθύνη των εκπαιδευτικών;

Θα ήταν ψέμα να πει κάποιος πως οι γονείς στις μέρες μας δεν ασχολούνται με τα παιδιά. Αυτό, όμως, που καθορίζει την εξέλιξη του παιδιού είναι η ποιότητα των όσων προσφέρουμε, και οι γονείς αλλά και οι εκπαιδευτικοί.

Η οικογένεια αποτελεί τον πρώτο και βασικό πυρήνα των όλων. Γι αυτό και οι γονείς έχουν στις πλάτες τους ένα πολύ δύσκολο έργο να επιτύχουν, στις μέρες μας μάλιστα φαντάζει ακατόρθωτο. Τα ερεθίσματα που δεχόμαστε, μικροί και μεγάλοι, είναι ανεξέλεγκτα. Εκεί, οι γονείς, και βεβαίως και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να λειτουργήσουν ως προπύργιο. Η επιτυχής συνεργασία των δύο δημιουργεί γερές βάσεις πάνω στις οποίες θα πατήσουν τα παιδιά και θα νοηματοδοτήσουν σωστά τη ζωή τους.

Η εικονογράφηση σίγουρα παίζει σημαντικό ρόλο στην επιτυχία ενός παραμυθιού αλλά και στην επιλογή του από εμάς, πιστεύετε όμως πως βάζει όρια στη φαντασία του παιδιού;

Η σύγχρονη παιδική λογοτεχνία έχει βρει ως σύμμαχο της το ταλέντο πολλών εικονογράφων. Είναι γεγονός πως μια ωραία εικονογράφηση μπορεί να απογειώσει ή να προσγειώσει απότομα ένα κείμενο. Θεωρώ πως σε αυτές τις ηλικίες στις οποίες απευθύνομαι με τις ιστορίες μου, ο ρόλος της εικονογράφησης είναι πολύ αν όχι εξίσου σημαντικός. Γι αυτό και πολλές φορές, όταν η εικονογράφηση είναι φτωχή, μπορεί να απογοητεύσει κάποιον που διαβάζει ένα παραμύθι. Ίσως να σας ακούγομαι πως μιλώ από τη θέση ενός ενήλικα, αλλά δεν είναι έτσι. Και τα παιδιά έχουν αισθητικό κριτήριο και είμαστε υποχρεωμένοι να τους δώσουμε τα κατάλληλα ερεθίσματα για να ανθίσει.

Στο παραμύθι σας «Ένας σφυροκέφαλος με νου και γνώση» το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ήρα Εκδοτική, μιλάτε για ένα σφυροκέφαλο καρχαρία που αν και βρίσκεται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας έχει ευαισθησίες. Ακούει, σέβεται την γνώμη των άλλων-οποία και να είναι αυτή-τη «φιλοξενεί» στο νου του, την αποδέχεται-εφόσον την θεωρεί σωστή-και πράττει αναλόγως. Γιατί κατά τη γνώμη σας συνήθως πράττουμε ακριβώς το αντίθετο και μόλις ανέβουμε κατά την άποψη μας μια θέση παραπάνω αμέσως αλλάζουμε, μεταμορφωνόμαστε;

Χαριτολογώντας θα σας πω πως η απάντηση στην ερώτησή σας αυτή βρίσκεται στον τίτλο του δεύτερου μου παραμυθιού: η φιλαυτία είναι η απάντηση, ο εγωισμός μας να παραδεχτούμε ανθρώπους ικανούς, να αποδεχτούμε τα λάθη μας, να κινηθούμε με βάση το κοινό καλό. Πόσα δεινά προκαλεί αυτός ο εγωισμός και έχουμε το θράσος να τον μεταφέρουμε και στα παιδιά μας πολλές φορές. Αν δεν χαμηλώσουμε και δεν ταπεινωθούμε σαν τον Φρίξο, τον ήρωα του δεύτερου παραμυθιού μου, δύσκολα θα έρθει η αρμονία στις σχέσεις μας.

Ο σφυροκέφαλος λοιπόν καρχαρίας αναγνωρίζει το ότι μεγαλώνει. Καταλαβαίνει ότι η περίοδος της νεότητας του έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Αποδεχόμενος λοιπόν το γεγονός δεν κάνει αυτό που πολλοί από εμάς πράτουν, πράττει ακριβώς το αντίθετο ορμώμενος από μια ρήση του Θουκυδίδη, συνεχίζει να συμβάλει και να προσφέρει μάλιστα σε σημαντικότερο βαθμό και τους αποδεικνύει πως κάνουν λάθος με ένα απλό, υπέροχο, έξυπνο τρόπο ο οποίος για να πάρει σάρκα και οστά χρειάζεται το προσόν της μεταδοτικότητας. Η μεταδοτικότητα είναι το ζητούμενο αλλά και ένα μεγάλο αγκάθι στην εκπαίδευση, είναι ένα από τα προσόντα που θα πρέπει να έχει ένα εκπαιδευτικός,είναι ένα από τα κριτήρια επιλογής του από τη πλευρά της πολιτείας αν όχι θα έπρεπε;

Αν λείπει η αγάπη προς το αντικείμενο αλλά κυρίως προς τους μαθητές, η σχέση παιδαγωγού – παιδιού θα έχει κενά που δύσκολα θα ξεπεραστούν. Αν λείπει η παιδεία από πλευράς εκπαιδευτικού, δεν ανάβει καμία φλόγα για μάθηση. Αν ο εκπαιδευτικός αγαπάει το αντικείμενό του και τους μαθητές και διαθέτει παιδεία θα βρει τρόπο να μεταδώσει στα παιδιά την όποια γνώση. Επειδή έχουμε να κάνουμε με ανθρώπινο υλικό, αυτό που έχει σημασία είναι τι ανθρώπινο υλικό κουβαλάμε εμείς οι ίδιοι.

«O νους του ανθρώπου δεν είναι δοχείο να το γεμίσουμε, άλλα φωτιά να την ανάψουμε», Πλούταρχος. Η λογική της δημόσιας εκπαίδευσης σήμερα θεωρώ πως είναι προς αυτή τη κατεύθυνση, εμείς σα γονείς το έχουμε κατανοήσει ή απλώς το αφήνουμε στη διακριτική ευχέρεια και τη καλή πίστη των εκπαιδευτικών και κοιμόμαστε ήσυχοι;

Δεν μπορώ να ξέρω αν οι γονείς έχουν κατανοήσει κάτι τέτοιο. Από την επικοινωνία όμως μαζί τους, ως εκπαιδευτικός, μπορώ να πω πως ενημερώνονται και ζητούν στην εκπαίδευση των παιδιών τους ποιότητα. Επιζητούν μάλιστα τη συνεργασία με το σχολείο και είναι ανοιχτοί στα καλέσματα των δασκάλων για δράσεις από κοινού. Αυτή είναι μια καλή αρχή ώστε να γίνονται κοινωνοί της δικής μας προσπάθειας μέσα στην τάξη. Πάντως, είτε από τη θέση της δημόσιας εκπαίδευσης είτε της ιδιωτικής, ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι κινητήριος μοχλός της φωτιάς που αναφέρατε.

Το σχολείο είναι προς αυτή την κατεύθυνση, ανάβει τη φλόγα και έτσι πρέπει να πράττει, από κει και πέρα όμως στα περισσότερα νέα παιδιά μετά το πέρας της σχολικής εκπαίδευσης αυτή η φλόγα τρεμοσβήνει μέχρι που σβήνει εντελώς.Τι φταίει και αυτή η φλόγα δεν έχει διάρκεια, που υπάρχει το κενό στη τροφοδοσία της μετά το σχολείο, γιατί υπάρχει αυτή η διακοπή τροφοδοσίας κατά τη γνώμη σας, γιατί τα παιδιά μετά το σχολείο δεν αναζητούν την «καύσιμη ύλη»;

Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν την μελέτη ως αγγαρεία είναι φυσικό και επόμενο να μην αναζητούν αυτήν την καύσιμη ύλη ως ενήλικες πια. Συγχρόνως, αν στο περιβάλλον τους δεν υπάρχει η συνήθεια του διαβάσματος δύσκολα θα τους δημιουργηθεί η λαχτάρα για εξωσχολική γνώση.

Στο δεύτερο παραμύθι σας «Ο Φρίξος το φίλαυτο φταπόδι» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οσελότος, μιλάτε για τη φιλαυτία, τον εγωισμό, τη σημασία της φιλίας, την ομαδική εργασία. Ποιο θεωρείτε το πιο σημαντικό ελάττωμα; Σίγουρα το ομαδικό πνεύμα είναι ένα σημαντικό προσόν που πρέπει να καλλιεργηθεί στα παιδιά από μικρή ηλικία, θεωρείτε πως οι Έλληνες σήμερα λειτουργούμε ομαδικά; Αν όχι γιατί; Πρέπει και πως μπορεί αυτό να διορθωθεί, τι πρέπει να λείψει;

Η φιλαυτία είναι η αρρώστιά μας, από την οποία εάν δεν θεραπευθούμε, δεν μπορούμε να υγιάνουμε πνευματικά, ούτε μπορούμε να ενωθούμε με τον Θεό, ούτε να προχωρήσουμε στην θέωση, που είναι ο σκοπός της ζωής μας.

Ένα μήνυμα ακόμη του βιβλίου σας είναι πως και οι δυνατοί χρειάζονται βοήθεια, έχουμε συνδέσει την έκκληση βοήθειας -λανθασμένα- με την αδυναμία, είναι έτσι όμως, ποιος τελικά είναι ο πραγματικά δυνατός και γιατί κατά τη γνώμη σας;

Όλοι είμαστε εν δυνάμει δυνατοί και αδύναμοι αναλόγως των συνθηκών.

Οι φίλοι του Φρίξου του έδωσαν μια δεύτερη ευκαιρία, πιστεύετε σε μια δεύτερη, ίσως τρίτη ευκαιρία, στη ζωή; Οι φίλοι του επίσης τον βοήθησαν όταν κινδύνεψε πάρα τις όποιες διαφωνίες τους. Πόσο κατά τη γνώμη σας είναι εύκολο σήμερα να υπάρξει αληθινή φιλία, είναι κατανοητή η έννοια της φιλίας από τους νέους μιας και ο όρος έχει παρεξηγηθεί, παρερμηνευτεί όπως π.χ. από τα κοινωνικά δίκτυα τα οποία τον έχουν ευτελίσει;

Ο μεγάλος Αριστοτέλης μας έχει χαρίσει την τελειότερη ερμηνεία της λέξης, «Φιλία είναι δύο ψυχές που κατοικούν σε ένα σώμα»! Είναι δύσκολη η ύπαρξη αληθινής φιλίας αλλά όχι ακατόρθωτη. Και βέβαια δεν μιλάμε για πραγματική φιλία όταν αυτή παίρνει σάρκα και οστά μέσα από ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Την ίδια την έννοια της φιλίας, όμως, δεν μπορεί να την ευτελίσει κανείς, έχει ορμή και ζέση που θα βρίσκει πάντα τρόπο να γεννάται στις ψυχές μας.

Στο ίδιο βιβλίο «Φρίξος το φίλαυτο φταπόδι» η κεντρική ιδέα όπως λέγονταν παλαιότερα από τους δασκάλους της γενιάς μου είναι η απόσταση από το «εγώ» στο «εμείς». Θεωρείτε πως σα λαός έχουμε καλύψει αυτή την απόσταση, έχουμε ακόμη δρόμο να διανύσουμε αν ναι γιατί κατά τη γνώμη σας, τι φταίει και συνεχώς εφευρίσκουμε τρόπους να διατηρούμε το «εγώ» έστω και αν αυτό προσδιορίζει σύνολα, κοινωνικές ομάδες, (ποδοσφαιρικές, πόλεις, πολιτικά κόμματα κτλ) και όχι άτομα.

Σε συνθήκες στις οποίες διαφαίνεται κίνδυνος λειτουργούν αντανακλαστικά οι κινήσεις μας ως έθνος και πάμε στο εμείς. Όταν, όμως, οι συνθήκες είναι «ομαλές», ο καθένας κοιτάει το συμφέρον του, ζει με το εγώ του. Είναι αυτή η μείξη του «ωχαδερφισμού» και του «εγώ θα βγάλω το φίδι από την τρύπα;» που στοιχειώνουν τον νεοέλληνα και αμαυρώνουν την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Υπάρχει διάβρωση αξιών και ευθύνη έχουν όλοι αυτοί που έπαιρναν κατά καιρούς αποφάσεις για την Παιδεία μας. Αν γυρίσουμε στις παλιές μας αξίες και στα ιδανικά που μας έπλασαν ως έθνος, τότε μπορεί να χτίσουμε το εμείς, ένα ΕΜΕΙΣ που έχει ευθύνη να υπάρχει και να μοιράζεται για το καλό όλης της οικουμένης.

Στο τελευταίο μέρος του ίδιου βιβλίου υπάρχουν οι στίχοι καθώς και το μουσικό πεντάγραμμο με τις νότες της Κατερίνας Κυρμιζή. Ποια είναι η σχέση σας με την ποίηση και τη μουσική πόσο κατά τη γνώμη σας μπορούν να αλλάξουν τη ζωή μας.

Καταρχήν, να ευχαριστήσω για άλλη μια φορά την Κατερίνα Κυρμιζή που μου έκανε την τιμή να συνεργαστούμε και έτσι να απογειώσει τον Φρίξο που πλέον μαθαίνω πως όχι μόνο διαβάζεται αλλά κυρίως τραγουδιέται στα σχολεία. Αυτό δείχνει πόση μεγάλη είναι η δύναμη της μουσικής. Η επίδραση της Μουσικής στον άνθρωπο είναι πολύ ισχυρή, τόσο, που φθάνει μέχρι τα βάθη της ψυχής μας έχει πει ο Πλάτωνας. Μπορεί, λοιπόν, και να μεταμορφώσει τις ζωές των ανθρώπων. Οι δε λέξεις στην ποίηση αν είναι βαλμένες με χειρουργική ακρίβεια έτσι όπως μόνο ένας πραγματικός ποιητής μπορεί να κάνει, συγκλονίζουν και απογειώνουν ή προσγειώνουν.

Τα δύο βιβλία σας έχουν επίσης και ένα κοινό μήνυμα, καθαρές θάλασσες, καθαρό περιβάλλον ζωή ακμάζουσα μέσα σε αυτές και κατ' επέκταση σε όλη τη γη. Θεωρείτε ότι μας ενδιαφέρει σα λαό το οικολογικό μας αποτύπωμα;

Αν μας ενδιέφερε αρκετά δε θα μιλούσαμε για ανάγκη οικολογικής ευαισθητοποίησης. Και είναι κρίμα γιατί η πατρίδα μας είναι ιδιαίτερη σε κάλλος και πλούσια σε προσφορά της γης της προς τους κατοίκους της. Πόσες φορές δεν έχει τύχει επί παραδείγματι ο οδηγός του προπορευόμενου αυτοκινήτου να ανοίγει αδιάντροπα το παράθυρό του και να πετάει ό,τι μπορεί να φανταστεί ανθρώπου νους! Και από την άλλη, κάθε καλοκαίρι γινόμαστε θεατές πυρκαγιών σε δασικές εκτάσεις προκαλούμενες από ποιους και γιατί. Και βεβαίως και η θάλασσα μας δεν έμεινε αλώβητη από την μανία της αυτοκαταστροφής που μας πιάνει. Οι επιστήμονες εδώ και χρόνια κρούουν το καμπανάκι σε ώτα προφανώς κωφεύοντα.

Γραφή σημαίνει πρωτίστως ανάγνωση, ποιες είναι οι επιλογές σας ως αναγνώστρια, ποια είναι τα δικά σας κριτήρια για ένα καλό βιβλίο;

Οποιοδήποτε βιβλίο είναι καλογραμμένο και στοχεύει στην ουσιαστική αγωγή της ψυχής.

Το να ασχοληθείτε με κάποιο άλλο λογοτεχνικό είδος υπάρχει ως πιθανότητα;

Δεν μπορώ να αποκλείσω κάτι αλλά με τα υπάρχοντα δεδομένα είμαι γεμάτη από την προσπάθειά μου αυτήν στο χώρο της παιδικής λογοτεχνίας.

Τι διαβάζετε αυτή τη περίοδο;

Το τελευταίο διάστημα τα αναγνώσματά μου είναι κυρίως φιλοσοφικού-θρησκευτικού περιεχομένου.

Τι ετοιμάζετε για το μέλλον;

Αυτή την περίοδο, το τρίτο μου παραμύθι είναι στο στάδιο της εικονογράφησης και περιμένω με αγωνία την έκδοσή του. Είναι αφιερωμένο στη γιαγιά μου, την Ολυμπιώτισσα που έχει κλείσει τα 101 της χρόνια και χαίρει άκρας διαύγειας παρακαλώ. Όσον αφορά τα μελλοντικά μου σχέδια, έχω γράψει ήδη το τέταρτο και πρώτα ο Θεός θα πάρει και αυτό το δρόμο της έκδοσης.