Γράφει: Μίλτος Γήτας

Ο Γιάννης Η. Παππάς είναι φιλόλογος, ποιητής, μεταφραστής και υπεύθυνος των Εκδόσεων Διαπολιτισμός στην Πάτρα. Με καταγωγή από την Ήπειρο και συγκεκριμένα από την Άρτα, συνομίλησε με τον ανταποκριτή μας στην περιοχή Μίλτο Γήτα για το τελευταίο του βιβλίο, «Θαμπές ζωές», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, για την πηγή της έμπνευσης του αλλά και για τα επόμενα λογοτεχνικά του σχέδια!

Τι σας οδήγησε να γράψετε το νέο σας βιβλίο «Θαμπές ζωές»;

Οι περισσότερες από τις ιστορίες αυτές ήταν μέσα μου βαθιά χωμένες, πολλά χρόνια. Κάποια στοιχεία ενσωματώθηκαν ως εικόνες ή λέξεις –σπαράγματα  σε ορισμένα ποιήματά μου.  Έπρεπε όμως να αναπτυχθούν και αυτό μπορούσε να γίνει μόνο με τη μικρή φόρμα, την οποία και αγαπώ πολύ. Η λιτότητα και η πυκνότητα της ποίησης θέλω να περνάει και μέσα στα διηγήματα μου. Δεν ξέρω αν το κατάφερα. Δεν μου αρέσουν οι ατελείωτες περιγραφές, οι οποίες πολλές φορές δεν είναι ενταγμένες οργανικά στην αφήγηση. Αυτό κουράζει τον αναγνώστη και τον απωθεί από το διάβασμα. Οδηγός μου σε αυτό είναι ο Μακρυγιάννης και ο Παπαδιαμάντης, για να αναφέρω μόνο τους παλαιότερους. Ήθελα λοιπόν να πω πράγματα τα οποία δεν μπορούσαν να ειπωθούν με την ποίηση. Έτσι προέκυψαν αυτές οι ιστορίες.

Τι θα διαβάσει ο αναγνώστης σε αυτό το βιβλίο;

Ο αναγνώστης, πρώτα απ όλα, διαβάζοντας το βιβλίο θα περιπλανηθεί στην ελληνική επαρχία της δεκαετίας του 60 και του 70 αλλά και την  πιο παλιά. Θα γελάσει με διάφορες καταστάσεις που συνέβαιναν τότε. Θα συγκινηθεί, θα νοσταλγήσει αλλά και θα προβληματιστεί για την μοίρα κάποιων ηρώων που βρέθηκαν στην δίνη της ιστορίας. Θέλω ο αναγνώστης να περνάει καλά διαβάζοντας το βιβλίο. Για μένα είναι πολύ ενθαρρυντικό να με βρίσκουν αναγνώστες, που διάβασαν το βιβλίο και να μου λένε ότι πέρασαν καλά διαβάζοντάς το. Αυτή είναι και η ικανοποίηση του δημιουργού. Να αισθάνεται ότι αυτό που έφτιαξε συγκίνησε και κάποιον άλλον. Κατά τη γνώμη μου η λογοτεχνία είναι μια κίνηση, μια χειρονομία προς τον άλλον.

Γιατί θαμπές ζωές;

Ο τίτλος θέλει να περιγράψει τις στερημένες ζωές των ηρώων, οι οποίοι βιώνουν την απόρριψη από την κοινωνία και ζουν στο περιθώριο. Οι ζωές τους είναι προβληματικές. Αγωνίζονται να επιβιώσουν μέσα σε αντίξοες συνθήκες και πολλές φορές δεν αντέχουν και λυγίζουν κάτω από το βάρος της καθημερινότητας και της ζωής. Οι ζωές τους λοιπόν δεν είναι καθαρές, είναι σκοτεινές, θολές.

Από που εμπνέεστε;

Η αφορμή για να γράψει κάποιος μπορεί να είναι οτιδήποτε. Μια λέξη, μια εικόνα, μια ανάμνηση. Αφού λοιπόν υπάρξει το αρχικό ερέθισμα μετά έρχεται η δουλειά για να δώσει την τελική μορφή σε αυτό που είχες στο μυαλό σου όταν ξεκίνησες. Πολλές φορές ξεκινάς χωρίς να ξέρεις πού θα φτάσεις. Στη διαδρομή προκύπτουν πολλά μικρά ρυάκια τα οποία σιγά σιγά συναντιούνται και δημιουργούν το μεγάλο ποτάμι.  Για μένα μεγάλη πηγή έμπνευσης είναι η ζωή, η καθημερινότητα των απλών ανθρώπων, οι οποίοι παλεύουν μέσα σε αντίξοες συνθήκες να ζήσουν με αξιοπρέπεια και εντιμότητα. Αυτοί οι συνηθισμένοι, ανώνυμοι άνθρωποι είναι, χωρίς να το ξέρουν πολλές φορές, οι δημιουργοί της ιστορίας. Χωρίς αυτούς τους πολλούς δεν θα υπήρχε τίποτα.                          

Αν γυρίσουμε αρκετά χρόνια πριν ποιες αφορμές σας δόθηκαν για να ασχοληθείτε με τη λογοτεχνία;

Στο χωριό μου όπου μεγάλωσα και έζησα μέχρι τα 16 μου χρόνια δεν είχαμε πολλές ευκαιρίες για να συναντηθούμε με τα βιβλία και τη γνώση. Οι μόνες πηγές πληροφόρησης ήταν τα σχολικά βιβλία και οι δάσκαλοι. Τώρα που το σκέφτομαι δύο γεγονότα βοήθησαν έτσι ώστε να αγαπήσω την ανάγνωση και τα βιβλία. Οι γονείς μου ήταν αγράμματοι, βιβλία δεν υπήρχαν στο σπίτι. Δίπλα μας όμως έμενε ένας πρώτος μου ξάδερφος, ο οποίος παραδόξως διάβαζε μανιωδώς μυθιστορήματα και βιβλία φιλοσοφίας. Και λέω παραδόξως γιατί ο ίδιος δεν είχε πάει ούτε στο γυμνάσιο. Αυτή η βιβλιοθήκη ήταν η πρώτη μου επαφή με τα βιβλία. Τότε διάβασα Καζαντζάκη, Λουντέμη και άλλους.

Το δεύτερο γεγονός ήταν ότι με την πτώση της χούντας δημιουργήθηκαν στην επαρχία αρκετοί πολιτιστικοί σύλλογοι, οι οποίοι κάνανε εκδηλώσεις,  συγκέντρωναν βιβλία, οργάνωναν εκδρομές κ.λπ. Έτσι και στο δικό μας χωριό δημιουργήθηκε, κυρίως από φοιτητές, ο πολιτιστικός και μορφωτικός σύλλογος Χαλκιάδων – Καλαμιάς Άρτας. Στη βιβλιοθήκη του συλλόγου περνούσαμε πολλές ώρες διαβάζοντας ή παίζοντας σκάκι. Ήταν ένα δυνατό φως μέσα στο σκοτάδι. Αυτά ήταν τα εξωτερικά γεγονότα. Θα πρέπει όμως να υπάρχει και η προδιάθεση. Εμένα μου άρεσε να απομονώνομαι και να ταξιδεύω μέσα από τις ιστορίες που διάβαζα. Γιατί τι άλλο είναι η λογοτεχνία πάρα ένα ατελείωτο ταξίδι στον κόσμο; 

Ποιο από τα βιβλία σας έχει δυσκολέψει περισσότερο και γιατί;

Δεν υπάρχουν εύκολα και δύσκολα βιβλία. Το καθένα έχει την δική του ιδιαιτερότητα. Η γραφή είναι δύσκολο έργο. Σε θέλει να είσαι πάντα εκεί. Να δουλεύεις συνεχώς. Να γράφεις και να σβήνεις. Περισσότερο να σβήνεις και να πετάς. Η γραφή είναι μεγάλο χαμαλίκι. Πρέπει να είσαι εθισμένος για να αντέξεις. Να σου αρέσει. Να ασχολείσαι καθημερινά χωρίς διακοπές.  Πάντα σε επαγρύπνηση και εγρήγορση.

Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποιητές και για ποιο λόγο;

Οι αγαπημένοι μου συγγραφείς είναι πολλοί. Μεγάλοι δάσκαλοι είναι ο παππούς Όμηρος και  οι αρχαίοι συγγραφείς, το δημοτικό τραγούδι, ο Μακρυγιάννης, ο Σολωμός, ο Καβάφης και ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης. Από τους νεώτερους, στην πεζογραφία οι Γιαννιώτες Δημήτρης Χατζής και Χριστόφορος Μηλιώνης. Επίσης ο Στρατής Δούκας, ο Αντρέας Φραγκιάς και ο Θανάσης Βαλτινός. Από τους ποιητές μεγάλοι δάσκαλοι υπήρξαν οι: Ρίτσος, Σεφέρης,  Λειβαδίτης, Αναγνωστάκης, Πατρίκιος.

Θεωρείτε πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βοηθούν τη λογοτεχνία και την προώθηση νέων δημιουργών;

Σίγουρα βοηθούν αλλά ενέχουν, κατά την γνώμη μου, έναν σημαντικό κίνδυνο. Η ευκολία διάδοσης του έργου τους να μην φιλτράρεται από εγνωσμένου κύρους κριτικούς ή συγγραφείς, όπως γινόταν πιο παλιά, και να δημοσιεύεται ανεπεξέργαστο στο διαδίκτυο. Το αποτέλεσμα είναι να κυκλοφορεί μεγάλος όγκος παραλογοτεχνίας που δεν αξίζει σχεδόν τίποτε. Αυτό θεωρώ ότι συμβαίνει κυρίως με τον ποιητικό λόγο. Νομίζουν πολλοί ότι είναι σχετικά εύκολο να γράψεις ένα ποίημα και να το αναρτήσεις στο διαδίκτυο. Μεγάλο λάθος. Η ποίηση είναι σίγουρα το πιο δύσκολο είδος από όλα τα άλλα είδη και γι’ αυτό χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή.

Η ευκολία βέβαια διάδοσης του έργου τους κάνει αρκετούς να έχουν την ψευδαίσθηση ότι το έργο είναι αξιόλογο και σημαντικό. Με λίγα λόγια: Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν αρκετά σκουπίδια και πολύ λίγα διαμαντάκια. Θα πρέπει και οι υπεύθυνοι των ηλεκτρονικών περιοδικών, των ιστοσελίδων κ.λπ να είναι πιο αυστηροί με αυτά που δημοσιεύουν. Βέβαια, δεν μπορείς να απαγορεύσεις σε κανέναν να αναρτά το πόνημά του στο διαδίκτυο και να νομίζει ότι αξίζει τουλάχιστον το Νόμπελ. Αυτά μόνο ο χρόνος θα τα κρίνει, που είναι και ο μοναδικός και αδέκαστος κριτής. Όσο εύκολα δημοσιεύει κανείς στο διαδίκτυο, τόσο εύκολα μπορεί να εξαφανιστεί μέσα στον ψηφιακό ωκεανό.

Σήμερα οι νέοι άνθρωποι διαβάζουν; Γράφουν; Ποια είναι η εικόνα που έχετε;

Η εικόνα που έχω και λόγω της δουλειάς μου είναι ότι δεν διαβάζουν. Το αποδεικνύουν εξάλλου τα στοιχεία των ερευνών. Οι λόγοι είναι πολλοί και δεν μπορούμε να τους αναλύσουμε τώρα. Θα πρέπει κατά την γνώμη μου η όλη προσπάθεια να ξεκινήσει από το σχολείο. Αν το παιδί δεν έρθει σε επαφή από την μικρή ηλικία, όταν θα φτάσει στην εφηβεία δεν πρόκειται να το συγκινήσει το βιβλίο. Θα πρέπει να καθιερωθούν δράσεις ενταγμένες μέσα στο ωρολόγιο πρόγραμμα που θα αφορούν την ανάγνωση και την προσέγγιση βιβλίων και συγγραφέων.

Ποια είναι τα επόμενα λογοτεχνικά σας σχέδια;

Είναι έτοιμη προς έκδοση μια μετάφρασή μου του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου. Την εισαγωγή την έχει γράψει ο εξαιρετικός πατρινός φιλόλογος και ιστορικός Βασίλης Λάζαρης. Η συγκεκριμένη τραγωδία αποτελεί ένα διαχρονικό έργο εναντίον κάθε εξουσίας. Μας διδάσκει, ότι ο άνθρωπος έχει υποχρέωση απέναντι στον εαυτό του και την κοινωνία να αντιστέκεται και να προσπαθεί για το κοινωνικό καλό, θυσιάζοντας πολλές φορές το ατομικό του συμφέρον.

Ακόμη είναι έτοιμη προς έκδοση μια μετάφρασή μου, με ποιήματα του μεγάλου ιταλού ποιητή Εουτζένιο Μοντάλε. Όπως είναι γνωστό, έχω μεταφράσει μεγάλο μέρος από το ποιητικό έργο του συγκεκριμένου ποιητή καθώς και τον Παβέζε, τον Σάντρο Πέννα, τον Ουνγκαρέττι κα. Πρόκειται για τα περίφημα Ξένια, 28 ποιήματα για την απώλεια και τον θάνατο. Τα ποιήματα αυτά τα έγραψε ο Μοντάλε με αφορμή τον θάνατο της γυναίκας του. Ο πρώτος που μας παρουσίασε τα 14 από αυτά τα ποιήματα (τα Ξένια Ι) ήταν ο ικανότατος κριτικός Ζήσιμος Λορεντζάτος. Στη δική μου έκδοση μεταφράζονται και σχολιάζονται πλέον όλα τα ποιήματα.

Επίσης γράφω και ένα θεατρικό έργο με πρωταγωνίστρια μια μεγάλη κυρία του ελληνικού θεάτρου. Δεν μπορώ όμως τώρα να πω περισσότερα. Να είμαστε καλά, σωματικά και πνευματικά και έχουμε πολλά ακόμη να κάνουμε.