Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Τον Ευάγγελο Αυδίκο τον γνωρίζω συγγραφικά από τις «Τελευταίες πεντάρες». Η Πρέβεζα, η Ήπειρος, ο αγαπημένος του τόπος όπου μεγάλωσε, ανδρώθηκε υπάρχουν σε όλα τα βιβλία. Άλλωστε, όπως λέει και ο ίδιος, πατρίδα του ανθρώπου είναι η παιδική ηλικία. Από τις εκδόσεις της Εστίας κυκλοφορούν τα βιβλία του, «Οδός Οφθαλμιατρείου» και το τελευταίο του το «Δρολάπι», που παρουσιάστηκε στη ΔΕΘΒ τον προηγούμενο Μάιο.

Τι είναι το δρολάπι; Γιατί να μισεί τον άνθρωπο η φύση; Μπορείς να επικοινωνήσεις με τα πουλιά; Τι μπορεί να σου πει ένα σπουργίτι; Αλήθεια τι είναι ο κόσμος; Πόσο πόνο κρύβει το κύμα; Αναζήτησα τον Ευάγγελο Αυδίκο για να μιλήσει στους αναγνώστες του Bookia για το «Δρολάπι», μια άγνωστη λέξη για τους περισσότερους από μας, αλλά και για πολλά άλλα.

Κύριε Αυδίκο ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Όσοι διάβασαν το βιβλίο σας κατάλαβαν τι είναι το δρολάπι. Για τους άλλους; Είναι μεταφορικός ο τίτλος του βιβλίου;

Το Δρολάπι έχει τη ρίζα του στον παρελθόν. Προέρχεται από τη λέξη υδρολαίλαψ, τη λαίλαπα του νερού που με έκθλιψη και προσαρμογή στη δημοτική έγινε δρόλαπας, δρολάπι, ντρουλάπι κ.λπ. Χρησιμοποιείται, κυριολεκτικά, για το ανεμόβροχο, την πολύ δυνατή βροχή που συνοδεύεται από δυνατό αέρα. Ήταν οικεία στους ανθρώπους της υπαίθρου, με αισθητή την παρουσία της στη λογοτεχνία. Ο Καρκαβίτσας, ο Κρυστάλλης αλλά και οι Καζαντζάκης-Κακριδής την επιλέγουν για την απόδοση αντίστοιχων φαινομένων, στη μετάφρασή τους των ομηρικών επών. Στην εποχή μας έχει διολισθήσει στη λήθη, όπως και πολλές άλλες λέξεις. Όμως, η γλώσσα είναι η ιστορία της και οι λέξεις, μετά από κάποιο διάστημα αγρανάπαυσης, επανέρχονται στον λόγο, ιδίως στην εποχή μας που επιστρέφει στο παρελθόν, για να αλιεύσει λέξεις κατάλληλες. Αυτό δεν κάνει συνεχώς η λογοτεχνία; Δε βγαίνει στο μεϊντάνι των λέξεων για να συνάψει δάνεια;

Το δρολάπι ως λέξη εισέρχεται στο μυθιστόρημά μου και κυριολεκτικά και μεταφορικά. Περιγράφει ένα ανεμόβροχο, έναν χαλασμό ισχυρών βροχοπτώσεων, που κατέληξε στην πτώση της γέφυρας της Πλάκας στα Τζουμέρκα το 2015. Ωστόσο, η λογοτεχνία δε στέκει στα επιφαινόμενα. Δεν περιγράφει απλώς ό,τι φαίνεται. Η λογοτεχνία ξεκινάει από τη στιγμή που οι λέξεις αποκτούν μεταφορική διάσταση. Συνεπώς, το δρολάπι αναδεικνύεται σε κοινωνικό δρολάπι. Συνοψίζει η λέξη όσα συνέβησαν στην οικονομία και την κοινωνία, τα οποία άφησαν πληγές στην ψυχή και τα συναισθήματα των ανθρώπων. Το δρολάπι γίνεται το σύμβολο μιας περιόδου που ένιωσε ισχυρό κλονισμό και κατάρρευση όσων θεωρούνταν δεδομένα κι ακλόνητα. Και στο τέλος η ιστορία  μετασχηματίζεται, μορφολογικά,  σε αφηγηματικό δρολάπι

Με το δρολάπι κρούετε το καμπανάκι του κινδύνου σε όλους όσους έκοψαν τον δεσμό τους με τις ρίζες τους και ταυτόχρονα έχασαν τα ιδανικά και τις αξίες τους. Έχει πάτο αυτό το βαρέλι του κέρδους και του εφήμερου;

Η λογοτεχνία δεν ξέρω αν χτυπάει καμπανάκι. Μάλλον προσπαθεί να  μιλήσει, με τη δική της γλώσσα, για τη ζωή μας. Να δημιουργήσει έναν μύθο για όσα συνέβησαν, να αναστοχαστεί και να προτείνει στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες μια ανάγνωση της εποχής μας. Το παρελθόν είναι διαλεκτικό κομμάτι της ιστορίας, με τις θετικές και αρνητικές πλευρές του. Το παρόν δεν προέκυψε με παρθενογένεση. Είναι γέννημα συνεχούς διαλόγου ανάμεσα σ’ αυτό που πέρασε και σ’ αυτό που βρίσκεται σε εξέλιξη. Αυτή η σχέση υποτιμήθηκε και απαξιώθηκε τα τελευταία χρόνια. Υπήρξε επικίνδυνα ετεροβαρής η σχέση με την ιστορία και αποθεώθηκε ως απαύγασμα της ψηφιακής εποχής μας η διαρκής ανανέωση και εξέλιξη. Μια τέτοια αντίληψη είναι αδιέξοδη. Κουβαλάμε το παρελθόν με πολλούς τρόπους και πιστεύω βαθύτατα σε μια δημιουργική του ενεργοποίηση για τις ανάγκες του παρόντος. Προφανώς, το κυνήγι του εφήμερου ως μόνης πραγματικότητας και η αποθέωσή του προκαλεί πολιτισμική και κοινωνική παραμόρφωση, καθώς αναγορεύεται το στιγμιαίο σε αυτόνομη οντότητα, ενώ αποτελεί συστατικό στοιχείο μιας ιστορικής πορείας, την οποία αγνοούμε.

Η μνήμη είναι ένα θέμα που σας απασχολεί. Άνθρωποι που χάνουν την ταυτότητά τους, ποιο είναι το μέλλον που τους περιμένει;

Τι είναι η μνήμη για τον άνθρωπο; Όσα έμαθε, όσα του δίδαξαν, όσα διάβασε. Οι οικογενειακές και κοινωνικές εμπειρίες. Τα προσωπικά ταξίδια. Οι εφημερίδες που διαβάζει, η μουσική που ακούει, τα θεάματα που βλέπει. Χωρίς τη μνήμη ο άνθρωπος χειραγωγείται. Το κενό καλύπτεται από άλλες μνημονικές πηγές που τον/ την τροφοδοτούν με εικόνες και αισθήματα. Η μνήμη καθορίζει αυτό που είμαστε. Δεν είναι τυχαίο που η μνήμη έχει εξελιχθεί σε πεδίο πολυποίκιλων συγκρούσεων για την πολιτική και κοινωνική χειραγώγηση των πολιτών.

Ο τόπος σας η Πρέβεζα και γενικότερα η Ήπειρος πρωταγωνιστεί και στο Δρολάπι αλλά και στα προηγούμενα βιβλία σας. Νιώθετε ότι είναι τεράστια δεξαμενή έμπνευσης που ο λαϊκός πλούτος και η παράδοση δεν τελειώνει σε περιορισμένο αριθμό βιβλίων;

Δεν είναι μόνο η Πρέβεζα, η Ήπειρος. Το Δρολάπι χρησιμοποιεί ως χώρο την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τον Έβρο και την Κομοτηνή, τη Βραζιλία και το Κολόμπους στις ΗΠΑ. Συνήθως, το πεζογραφικό μου έργο είναι πολυτοπικό. Σε ό,τι αφορά το Δρολάπι η κορύφωση εστιάζεται στην Ήπειρο, ιδίως στη γέφυρα της Πλάκας στα Τζουμέρκα. Καθένας κουβαλά τους τόπους του, που  τον τροφοδοτούν με εμπειρίες. Και στο έργο μου - πεζογραφικό και επιστημονικό- υπάρχουν οι μικρές μου πατρίδες, στις οποίες έχω ζήσει κοντά στα τριάντα χρόνια(Φλώρινα, Θράκη, Θεσσαλία). Η Ήπειρος είναι η παιδική μου ηλικία, ο τόπος στον οποίο επιστρέφω ανελλιπώς. Κουβαλώ όμως τις υπόλοιπες μικρές μου πατρίδες, οι οποίες δηλώνουν παρούσες σε κάθε έργο μου, είτε είναι ορατές με την πρώτη ματιά είτε έχουν υποστεί διήθηση. Αυτό που μπορώ να προσθέσω συνίσταται στο ότι ο τόπος για μένα -οι τόποι μάλλον- είναι οδηγητικοί κανόνες, που διαμορφώνουν και την όραση. Ιδιαίτερα στην περίπτωση που οι πολιτισμικές και κοινωνικές εμπειρίες καλλιεργούν τον εσωτερικό διάλογο.

Θίγετε το θέμα της πανδημίας, των αστέγων, των συσσιτίων, των κάδων σκουπιδιών, μιας Αθήνας που φυλλορροεί και γκρεμίζεται. Σκηνές που οι Αθηναίοι ζουν καθημερινά και ανέχονται. Η αλήθεια είναι σκληρή. Μέχρι πότε θα κλείνουμε τα μάτια στη ζωή που κυλά ανώφελα;

Σε μικρότερο βαθμό τα φαινόμενα αυτά είναι παρόντα παντού, ακόμη και σε μικρές πόλεις. Η κρίση διέλυσε τις αυταπάτες μας και την πίστη στη διαρκή κοινωνική και ιστορική εξέλιξη. Οι πολίτες αιφνιδιάστηκαν από όσα διέψευδαν τη μακαριότητά τους, οι δε ασκούντες εξουσία βρέθηκαν σε αδυναμία να αναμετρηθούν με τις κοινωνικές παθογένειες. Χρειάζεται μια άλλη αντίληψη. Η πολιτεία να φροντίσει τους αδύναμους και τα άτομα να αναλάβουν τις δικές τους ευθύνες, τόσο σε σχέση με την εγκατάλειψη της κοινωνικής παθητικότητας όσο και με τη συνειδητοποίηση  της ανάγκης για την ατομική εμπλοκή.

Ανεμογεννήτριες έχουν φυτρώσει όπου έχουν καεί δάση. Το οικονομικό κέρδος των ολίγων έχει σκεπάσει το οξυγόνο μας. Κληρονομήσαμε τα δάση, δανεικά τα έχουμε για να τα παραδώσουμε στους επόμενους. Τι θα παραδώσουμε; Γιατί πιστεύετε ότι ο κόσμος δεν αντιδρά σ’ αυτή την ισοπέδωση παρά μόνο κάποιες συλλογικότητες που αγωνίζονται μόνοι τους;

Η απογοήτευση είναι διάχυτη παντού και ο μετασχηματισμός μας σε άτομα. Τα τελευταία χρόνια έχει εξασθενίσει το αίσθημα της συλλογικότητας, ότι δηλ. είμαστε μέλη ενός κοινωνικού συνόλου. Τα πρόσωπα έγιναν άτομα. Νοιάζονται πλέον για το δικό τους συμφέρον κι αυτό φαίνεται παντού. Δεν υπάρχει σύστημα αξιών. Υπάρχουν μεμονωμένες, ατομικές επιλογές.  Δεν υπάρχει συνέπεια, αλληλεγγύη. Όλα αυτά αντικαταστάθηκαν από το τι συμφέρει το άτομο. Η παροιμία «Με λένε Ρίζο και όπως θέλω το γυρίζω» έγινε η σημαία της ατομικοκεντρικότητας στην εποχή μας. Αναμενόμενη η διαμόρφωση μιας ανθρωποφαγικής ατμόσφαιρας, στο πλαίσιο της οποίας το νοιάξιμο για τον διπλανό θεωρείται αδυναμία.

Η μυθολογία είναι η έμπνευση σας, τα παραμύθια του Αισώπου παίρνουν ζωή μέσα στο Δρολάπι. Είστε ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Οι σπουδές σας έχουν παίξει καταλυτικό ρόλο στη συγγραφή των βιβλίων σας;

Είμαστε τα βιβλία που διαβάσαμε, γράφει ο Μπόρχες. Και όχι μόνο, θα πρόσθετα. Είμαστε οι εμπειρίες και τα βιώματά μας. Είναι όσα σπουδάσαμε αλλά και όσα ζήσαμε στον καθημερινό βίο. Αυτό συμβαίνει με όλους τους συγγραφείς. Η επιστήμη και το επάγγελμα προσφέρουν γνώσεις και βιώματα που διαχέονται και στο έργο. Δεν μπορούσα να αποτελέσω εξαίρεση, μόλο που η σχέση με τα παραμύθια και τους μύθους είναι προνομιακό πεδίο για πολλούς λογοτέχνες, οι οποίοι αναζητούν εμπνεύσεις και αφηγηματικά μοτίβα στον λαϊκό πολιτισμό. Τελευταία παρατηρείται στροφή στην αξιοποίηση παραδόσεων και παραμυθιών αλλά και του ιδιωματικού λόγου. Επιπλέον, πολλοί συγγραφείς χρησιμοποιούν την προφορική ιστορία καταγράφοντας ιστορίες οικογενειακές, τοπικές ανιστορήσεις ως υλικό για τη συγγραφή πεζογραφημάτων. Ωστόσο, δεν είναι αρκετή η προσφυγή σ’ αυτό το αφηγηματικό υλικό για τη συγγραφή λογοτεχνικού έργου. Δεν είναι επαρκής η πηγή δανεισμού αφηγηματικού υλικού. Μπορεί να διαμορφώσει ψευδαισθήσεις, ότι δηλαδή η ανιστόρηση ταυτίζεται με τη λογοτεχνία.

Όπου δεν υπάρχει ο άνθρωπος, η φύση ξέρει καλά πως θα λειτουργήσει, είναι σε πλήρη αρμονία και τάξη. Το ζήσαμε στα δυο χρόνια της καραντίνας. Ακούγαμε τα πουλιά, το κύμα, τα ζωντανά που κυκλοφορούσαν ελεύθερα χωρίς να απειλούνται. Πότε επιτέλους ο άνθρωπος θα σταματήσει να νιώθει κυρίαρχος του πλανήτη;

Οι μύθοι και οι παραδόσεις μαρτυρούν τη διαχρονική σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Ακόμη και τα φιλοσοφικά ρεύματα -και η τέχνη- έχουν αποτυπώσει τις διακυμάνσεις των σχέσεων. Δεν είμαι αισιόδοξος ότι η φύση θα γίνει σεβαστή από τον κατακτητή άνθρωπο. Μόνο αν εμπεδωθεί μια άλλη αντίληψη. Αν πάψει η εμπορευματοποίηση της φύσης. Αν περιοριστεί η απεριόριστη μόλυνση του νερού και του αέρα. Αν οι βιομηχανίες και τα ισχυρά κράτη κατανοήσουν ότι με όσα γίνονται σκάβουν τον λάκκο για να θάψουν τον πολιτισμό, τη ζωή μας. Δυστυχώς, ο άναρχος καπιταλισμός υπακούει μόνο στην αρρώστα της συνεχούς συσσώρευσης. Αντίδοτο σ’ αυτό θα μπορούσε να γίνουν τα κινήματα προστασίας της αξίας της ζωής. Να γίνουμε πολίτες.

Υπηρετήσατε ως εκπαιδευτικός στην εκπαίδευση. Η νέα γενιά πώς βλέπει τη σχέση της με τη φύση, ανησυχεί, συμμερίζεται τις απόψεις σας;

Η νέα γενιά είναι η ελπίδα. Τα νέα παιδιά δυσφορούν με την κακοποίηση της φύσης. Με την καταστροφή των πόλεων. Με την απουσία πάρκων. Ωστόσο, χρειάζεται αγώνας. Για να αποκτήσουν ανάσες. Να αντισταθούν σε όσους τους πουλάνε πλαστικά όνειρα.

Πώς βλέπετε την προώθηση και την υποστήριξη της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό από το Υπουργείο Πολιτισμού;

Είναι μια διαπίστωση που στενοχωρεί. Μεταφράζονται, συχνά,  διάφορα έργα με ατομικές πρωτοβουλίες. Δεν ξέρω αν καταφέρνουν να αποκτήσουν αναγνωστικό κοινό. Το βέβαιο είναι ότι το βιβλίο έχει υποστεί ισχυρά πλήγματα στη διάρκεια της κρίσης. Χρειάζεται ενεργότερο Υπουργείο Πολιτισμού σ’ αυτή την κατεύθυνση. Στενότερη σχέση με τα τμήματα που διδάσκουν νεοελληνική λογοτεχνία. Απαιτείται κέντρο που θα προωθεί τη μετάφραση και την έκδοση της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Συνεργασία με διάφορα κρατικά ινστιτούτα και παρουσία σε εκθέσεις βιβλίων. Η νεοελληνική λογοτεχνία δεν είναι αμελητέα. Το διαπιστώνουμε και με τη σύγκρισή της με μεταφρασμένη λογοτεχνία.

Η παρουσία των συγγραφέων οφείλεται στην καλή διάθεση και το πάθος κάποιων εκπαιδευτικών για τη λογοτεχνία. Τίποτε επίσημο αφού το ΕΚΕΒΙ που στήριζε αυτές τις προσπάθειες, έχει καταργηθεί. Οι συγγραφείς μιλούν μέσα από τα βιβλία τους. Αρκεί αυτό;

Είναι γενικότερο το ζήτημα. Αφορά τη συνολική διανόηση. Στο πρόσφατο παρελθόν η λέξη «διανοούμενος» είχε βάθος και διασύνδεση με την κοινωνία. Επεξεργαζόταν σκέψεις για τις κοινωνικές αλλαγές και πρακτικές. Οι διανοούμενοι και στοχάζονταν, καθένας/μία με τον δικό του εκφραστικό τρόπο, και συμμετείχε σε διαμαρτυρίες για  μείζονα ζητήματα. Προσέθεταν το αποκτημένο κύρος στα ζέοντα κοινωνικά ζητήματα. Δυστυχώς, στην εποχή μας έχουμε πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων, ελάχιστους διανοούμενους. Οι λογοτέχνες, σε μεγάλο βαθμό, έχουν αποσυρθεί στα ιδιαίτερα δώματά τους αποφεύγοντας να εκτεθούν με έλεγχο όσων γίνονται στον δημόσιο χώρο. Θεωρώ αναγκαίο να επανεξεταστεί αυτή η θέση. Οι πολίτες χρειάζονται τη φωνή της λογοτεχνίας. Προϋπόθεση για κάτι τέτοιο είναι η αποστασιοποίηση από σκοπιμότητες, κάτι που δεν είναι και τόσο εύκολο στις ημέρες μας.

Ποια είναι η γνώμη σας για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Το Bookia είναι ένας σημαντικός μηχανισμός στη διαδικασία επικοινωνίας του λογοτεχνικού έργου στους αναγνώστες/τριες. Παρακολουθώ τη διαρκή παρέμβασή του και ευτυχώς που υπάρχει. Αυτό δε γίνεται με τη συνέντευξή μου που θα αναρτηθεί στο Bookia; Το ευχαριστώ εκ μέσης της καρδίας, όπως κι εσάς για το βήμα που μου δίνετε.

Μπορείτε να μας αποκαλύψετε αν έχετε σχεδιάσει το επόμενο βιβλίο σας;

Επεξεργάζομαι διάφορα θέματα. Ωστόσο, δεν είναι ανακοινώσιμο, γιατί δεν έχει αποκτήσει μορφή

Καλοτάξιδο να είναι το «Δρολάπι» κύριε Αυδίκο και εύχομαι ολόψυχα να δώσει τα μηνύματα σας στους αναγνώστες σας ώστε να γίνει ομορφότερος ο κόσμος σας!