Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος

Ολόκληρο το φωτορεπορτάζ σε άλμπουμ τού Facebook.
Το βιβλίο «Στις ρίζες του εθνολαϊκισμού. 50+1 Κείμενα 1975-2015».
Ο συγγραφέας Ανδρέας Παππάς.
Οι εκδόσεις Επίκεντρο.

Οι εκδόσεις Επίκεντρο παρουσίασαν στο Free Thinking Zone, το βιβλίο του Ανδρέα Παππά, «Στις ρίζες του εθνολαϊκισμού. 50+1 Κείμενα 1975-2015».

Για το βιβλίο μίλησαν οι:

• Νίκος Αλιβιζάτος, καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή, ΕΚΠΑ,
• Χαριτίνη Καρακωστάκη, πολιτική επιστήμων,
• Πέτρος Παπασαραντόπουλος, εκδότης, συγγραφέας,
• Δημήτρης Ραυτόπουλος, συγγραφέας, κριτικός,
• Γιάννης Τούντας, καθηγητής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ,
• Ανδρέας Παππάς, ο συγγραφέας του βιβλίου.

Τη συζήτηση συντόνισε η Κατερίνα Σχινά, δημοσιογράφος, κριτικός.

Η κα Κατερίνα Σχινά καλωσόρισε τους παρευρισκόμενους στο Free Thinking Zone, «Για την παρουσίαση τού βιβλίου τού φίλου Ανδρέα Παππά, αγαπητού πριν ακόμα τον γνωρίσω μέσα από τις επιφυλλίδες του για τις οποίες θα μιλήσουμε σήμερα, διανθισμένες με το χιούμορ που τον χαρακτηρίζει, καταλύοντας κάθε σοβαροφάνεια που είναι εχθρός τής απροκατάλυπτης σκέψης. Έγραψε σπουδαία πράγματα μέσα σε αυτά τα 40 χρόνια, τα οποία τα διαβάζουμε σήμερα και είναι τόσο επίκαιρα, δυστυχώς βέβαια για τον τόπο», είπε και έδωσε το λόγο στον κύριο εισηγητή, κο Ραυτόπουλο.

«Έτυχε πολλές φορές να ψαλιδίσω από κάποιο έντυπο για το αρχείο μου, ένα άρθρο τού Ανδρέα Παππά. Τελικά το αρχείο μου έγινε αχανές θεματικά μπερδεμένο και δύσχρηστο. Τώρα ξαναδιάβασα τα άρθρα του οργανωμένα μέσα σε αυτό το βιβλίο και δεν μετάνιωσα την επαφή με γόνιμες απόψεις, ενδιαφέρουσες μέσα από μία απολαυστική ανάγνωση, με έναν λόγο άμεσο, καθαρό, υγιή, χωρίς καιροσκοπισμό, αοριστίες και κυρίως χωρίς συμμόρφωση στην πολιτική ορθότητα. Τελευταίο αλλά όχι έσχατο, βρήκα σωστά ελληνικά», είπε ο κος Δημήτρης Ραυτόπουλος αναφερόμενος στην έκδοση με τα κείμενα τού συγγραφέα και συνέχισε αναφερόμενος στο περιεχόμενο αυτών των κειμένων.

«"Έχει σκεπάσει τη χώρα εδώ και καιρό, ένας πυχτός πολτός εθνολαϊκισμού που απειλεί κάθε προοπτική ανάπτυξης και εξόδου από την κρίση", αυτή είναι φράση από το προλογικό σημείωμα τού Ανδρέα Παππά και πιστεύω ότι αυτός ο εθνολαϊκισμός είναι ότι χειρότερο μας έχει συμβεί αυτή την περίοδο τής κρίσης. "Η κρίση τού μοντέλου τής πλασματικής ευημερίας", λέει ο συγγραφέας, "έφερε στην επιφάνεια ότι χειρότερο υπήρχε στα έγκατα τής ελληνικής κοινωνίας". Τα κείμενα αυτά καλύπτουν σχεδόν 40 χρόνια παρουσίας στο δημόσιο διάλογο και αξίζει να αναφέρουμε τα έντυπα που τα φιλοξένησαν διότι έχει σημασία η γκάμα τής πολιτικής ταυτότητας», είπε ο κος Ραυτόπουλος να ανέφερε τα έντυπα με τα οποία συνεργάστηκε ο συγγραφέας, Αγωνιστής, Αντί, Αντιθέσεις, Κυριακάτικη Αυγή, Βιβλιοθήκη τής Ελευθεροτυπίας, ΤΟ ΒΗΜΑ, Athens Voice.

«Αναφέρω τα έντυπα αυτά διότι συνολικά παρέχουν μία ένδειξη πορείας από την ευελπιστούσα ανανεωτική αριστερά ως την κριτική, το σκεπτικισμό, την πλήρη απογοήτευση και την ταύτιση τού θεσμικού αριστερού λόγου με τον εθνολαϊκισμό, την επισήμανση και την κριτική του, "από τον Μαρξ στον Γουτεμβέργιο", κατά τη δική του έκφραση, που περιλαμβάνει την προτεραιότητα τής παιδείας, το διαφωτισμό, την ελευθερία».

Συνέχισε ο κος Ραυτόπουλος σχολιάζοντας «Ελάχιστες μόνον από τις απόψεις τού συγγραφέα», όπως είπε και ανέφερε άρθρα τού κου Παππά, τίτλους και περιεχόμενο περιληπτικά, θέλοντας να δείξει τη σημασία των θεμάτων και την καυστικότητά τους, για τις λεπτομέρειες των οποίων μπορείτε να ανατρέξετε στο βίντεο και στη συνέχεια στα ίδια τα άρθρα στο εκδοθέν βιβλίο.

«Ο Ανδρέας Παππάς δεν κάνει επίδειξη πολυμάθειας, άλλωστε τα κείμενα δεν είναι συστηματικές μελέτες, είναι διαφωτιστικά, εκλαϊκευτικά, προσιτά στον καθένα. Είναι ορατή όμως η υποστρωμάτωση τής παιδείας και της ενημέρωσης. Τελευταία διαβάζω συγγραφείς που έχουν ασχοληθεί με το φαινόμενο τού εθνολαϊκισμού, ενός παγκόσμιου φαινόμενου, ιδιαίτερα στη λατινική Αμερική, τη Μεσόγειο και την Ευρώπη, που παρακολουθεί τα προβλήματα τής παγκοσμιοποίησης και των κρίσεων, όπως η μαζική μετανάστευση. Ο εθνολαϊκισμός καταφεύγει σε δημοψηφίσματα με αρνητικό πρόσημο, με προτεινόμενο το "Όχι"».

Ανέφερε στη συνέχεια αντιπροσώπους τού εθνολαϊκισμού, τον Πέπε Γκρίλο στην Ιταλία αλλά και τον αρχηγό τού κόμματος τής Μεγάλης Ρουμανίας, Κορνέλιο Βαντίμ Τούντορ, επίσημου συγγραφέα τού Τσαουσέσκου και αξιωματούχου τής Σεκουριτάτε, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του πρωθυπουργού Ρόμπερτ Φίτσο στη Σλοβακία, κάνοντας συχνά συγκρίσεις και αναφορές στο σημερινό κυβερνών κόμμα στη χώρα μας, το ΣΥΡΙΖΑ και στη συνεργασία του με τους Ανεξάρτητους Έλληνες.

«Αυτά τα κόμματα έχασαν πόντους όταν αντιτάχθηκαν στην ένταξη των χωρών τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Τότε, βλέποντας την πλειοψηφία των ψηφοφόρων να ψηφίζει ΝΑΙ, έγιναν φιλοευρωπαϊκά. Δεν είμαστε καν πρωτότυποι!».

«Η καταγγελία των ελίτ, οι θεωρίες συνωμοσίας, η επινόηση εχθρών, ξένων και ντόπιων προδοτών, είναι τα κοινά γνωρίσματα όλων των εθνολαϊκισμών. Ο λαός αντιμετωπίζεται ως οργανική οντότητα και ενιαία θέληση αλλά το κάλεσμα απευθύνεται στο λαϊκό φαντασιακό και συγκινησιακό. Καταγγέλλονται τα ντόπια και ξένα συμφέροντα, οι πολυεθνικές, οι έχοντες και κατέχοντες, σύμπασα η πολιτική τάξη, το κοινοβουλευτικό σύστημα και τέλος, οι αποστάτες διανοούμενοι. Η στηλίτευση τής αριστείας ήταν η πρώτη κυβερνητική πράξη τού ημετέρου εθνολαϊκισμού. Η παιδεία πρώτος στόχος. Βέβαια, ο λαός είναι το πρώτο θύμα, μόνο που το μαθαίνει τελευταίος», είπε ολοκληρώνοντας ο κος Ραυτόπουλος.

Ο κος Νίκος Αλιβιζάτος ξεκίνησε με «3+1 παρατηρήσεις για τα 50+1 κείμενα τού συμφοιτητή, συνοδοιπόρου και φίλου, Ανδρέα Παππά».

«Πρώτη: Αταλάντευτη προσήλωση σε αρχές. Επί 40 χρόνια πολεμάει "κατά τού αυτάρεσκου ελληναρισμού", όπως λέει ο ίδιος, "του αριστεροφανούς χριστοδουλισμού", "της ντόπας, κονόμας και αρπαχτής". Κατά των επτά -ισμών που συγκροτούν το σύγχρονο λαϊκισμό, "ποντικισμός", "αυριανισμός", "λαζοπουλισμός", "νταλαρισμός", "τραγκισμός", "αυτιανισμός". Παρατηρώ απόλυτη έλλειψη επιείκειας, π.χ. προς τον εξαγνισθέντα ηγέτη τού ΚΚΕ, Χαρίλαο Φλωράκη και άλλους. Και ρωτάω το συγγραφέα, μήπως αυτή η αυστηρότητα, η απόλυτη καταδίκη, η έλλειψη ευλυγισίας, δεν είναι το κατάλληλο εργαλείο;».

«Συνείδηση ιστορικής συνέπειας. Το Ναβαρίνο είναι η πρώτη ανθρωπιστική παρέμβαση με τη σύγχρονη έννοια τού όρου για να υποστηρίξει ότι "η χώρα που εκμεταλλεύονται όλοι" μήπως τελικά είναι από τις πιο ευνοημένες;», είπε αναφερόμενος σε ημερομηνίες σταθμούς στη σύγχρονη ελληνική ιστορία, Ελληνική ανεξαρτησία, Ναβαρίνο 1830, Ένωση Επτανήσων 1864, ένωση Θεσσαλίας 1881, παρέμβαση ξένων στην προέλαση των Τούρκων 1897, Συνθήκη των Σεβρών 1920. «Το άρθρο για το κόμμα των Ναπέων (Ρωσικό κόμμα), η συνέχεια ανάμεσα στον Τσάρο, τον Στάλιν και στον Πούτιν είναι από τα πιο υπέροχα κομμάτια τού βιβλίου».

«Ταλέντο προρτραιτίστα. Με σπουδαία άρθρα-πορτραίτα που δημοσίευσε ο συγγραφέας, όπως τού Ζαν Ζωρές σΤΟ ΒΗΜΑ για τα 100 χρόνια από τη δολοφονία του, του Λεόν Μπλουμ, Εβραίου πρωθυπουργού του Λαϊκού Μετώπου αλλά και το πορτραίτο τής Ρόζα Λούξεμπουργκ και του Νίκου Κωνσταντόπουλου στον οποίο αναφέρεται επικριτικά».

«Ήθος. Το περιβόλι τ' ουρανού που συσχετίζεται με το περιβόλι τής Παναγίας, το χιούμορ, προπάντων αυτό, ο επιβατήριος λόγος τού αρχιεπισκόπου».

Ο κος Αλιβιζάτος διάβασε ένα απόσπασμα από το βιβλίο, «Το μεγάλο σχολείο για τον Ανδρέα Παππά ήταν η προεκλογική περίοδος όπου ήταν υποψήφιος με τη Συμμαχία το 1977».

Η κα Χαριτίνη Καρακωστάκη σημείωσε για το βιβλίο, «Διαβάζοντας κάποιος το βιβλίο τού Ανδρέα Παππά, βλέπει μία πορεία 40 χρόνων, ακόμα και όταν περιγράφει συλλογικούς αγώνες, περιγράφει τελικά βιωμένες εμπειρίες που εγγράφονται σε μία μειοψηφική τάση λαι χαρακτηρίζονται από μία κριτική στάση».

«Το βιβλίο ξεκινάει με ένα ένα κείμενο τού 2006 το οποίο θα μπορούσε να είχε δημοσιευτεί χθες ή πριν από 20 χρόνια, όπως όλα τα κείμενα στο βιβλίο. Αναφέρεται στο παιδομάζωμα και άλλους μύθους γύρω από την οικοδόμηση τού ελληνικού έθνους. Προτείνει μία αξία η οποία είναι και αξίωση, ξεχασμένη και παραμελημένη, η αξία τής αλήθειας και η αξίωση αυτή να έχει θέση στο δημόσιο λόγο και στη διαμόρφωση τής κοινής γνώμης. "Υπέρ της αλήθειας, κατά τής απλούστευσης", θα μπορούσε να είναι ο συνοπτικός τίτλος αυτών των κειμένων».

«Η φράση τού Σολωμού "Πρέπει να θεωρούμε εθνικό μόνο ότι είναι αληθινό", επανέρχεται 2-3 φορές στο βιβλίο, σε άρθρα δημοσιευμένα με απόσταση το ένα από το άλλο. Ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός δεν τα πάνε καλά με την αλήθεια, για την ακρίβεια, δεν μπορούν να συνυπάρξουν».

«Τα κείμενα χαρακτηρίζονται από σκωπτικό ύφος και λεπτή ειρωνεία. Αποφορτίζουν ή δραματοποιούν ανάλογα με την περίσταση. Η παράθεση είναι θεματική και όχι χρονολογική. Δημιουργούν στον πειθαρχημένο αναγνώστη ένα αίσθημα ματαιότητας και ματαίωσης, "κρυφό σχολειό", "ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο", "αντιαμερικανισμός", "αντιδυτικισμός", "ταυτότητες", "Χριστόδουλος", "δυνάμεις τής συντήρησης", "λαϊκοί αγώνες", "ντόπινγκ", "Λάκης Λαζόπουλος", "Μίκης Θεοδωράκης", "σταλινισμός". Ένα πανόραμα από στιγμές και θραύσματα εθνολαϊκιστικών παραληρημάτων».

«Όπλο ενάντια στο λαϊκισμό είναι και ένας πολιτικός χώρος στον οποίο ο ίδιος αυτοπροσδιορίζεται, ανήκει και κινείται, ελλείψει άλλης λέξης μπορεί να ονομαστεί "αριστερά", η μόνη πολιτική και αξιακή συνθήκη ικανή να εκφράσει το όραμα τής προόδου. Ο συγγραφέας έχει αξιώσεις και απαιτήσεις από τη λέξη που ο ίδιος την ορίζει ως "κάθε δύναμη που με το λόγο και τη δράση της και ανεξάρτητα από ιδεολογικές εμπειρίες συμβάλει στην ανατροπή τής υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και στην καθολική ολόπλευρη απελευθέρωση και άνθιση τού ατόμου και της κοινωνίας"».

«Σε όλη αυτή την πορεία είχε την ευκαιρία να απογοητευτεί από την αριστερά και να αντιληφθεί ότι η πολιτική στην πράξη είναι διαφορετική από την ιδεολογία. Κάποιες από αυτές τις απογοητεύσεις τις καταγράφει υπό τον τίτλο "Ποια αριστερά!"».

«Το βιβλίο είναι αναμφισβήτητα χρήσιμο για τον αναγνώστη τού 2015. Ειδικά με δύο κείμενα φτάνει σε αυτό που αναφέρει ο τίτλος, στη ρίζα τού εθνολαϊκισμού. Το πρώτο είναι "Ο αριστερός γεωργιο* και η κοινωνία τής ανανέωσης" και το δεύτερο, πιο πρόσφατο, δημοσιευμένο ΣΤΟ ΒΗΜΑ το 2012, "Ακριβή μας δημοκρατία"».

«Ποιος καταλληλότερος να μας θυμίσει ότι η μάχη και ο αγώνας για την προάσπιση τής δημοκρατίας περνά πάντα και απαρέγκλιτα μέσα από τη γλώσσα;».

Ο εκδότης τού Επίκεντρου κος Πέτρος Παπασαραντόπουλος ξεκίνησε με μία προσωπική εξομολόγηση, «Όταν μου έστειλε ο Ανδρέας τα κείμενα για να τα διαβάσω για να συζητήσουμε την πιθανότητα έκδοσης, μετά την ανάγνωση έμεινα για πολύ ώρα με ένα πικρό χαμόγελο σκεπτόμενος πως θα αντιδρούσε κάποιος κοντά στον ιδεότυπο τού εθνολαϊκισμού διαβάζοντας αυτά τα κείμενα. Θα ήταν για αυτόν το απόλυτο πολιτισμικό σοκ διότι αυτά που υποστηρίζει ο συγγραφέας είναι στον αντίποδα τού εθνολαϊκισμού».

«Κείμενα γραμμένα για τη συγκυρία και την εποχή τους, με διαχρονική όμως αξία, είναι μία Ιστορία ιδεών τής μεταπολίτευσης και εδώ έγκειται η ιδιαίτερη αξία του. Ονοματίζει τους κορυφαίους εκφραστές του εθνολαϊκιστικού λόγου αποδεικνύοντας ότι τις ιδέες δεν τις λέμε για να έχουμε κάτι να πούμε. Οι ιδέες αποκτούν υλική δύναμη και οφείλουμε να σκεφτόμαστε πάντα αυτά που λέμε διότι δεν είναι χωρίς συνέπειες».

«Ο Ανδρέας αναφέρει ονόματα και διευθύνσεις σημειώνοντας τον καθοριστικό αλλά όχι μοναδικό ρόλο που έπαιξε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Αναφέρει και τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, τους ανέφερε προηγουμένως ο Νίκος Αλιβιζάτος. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι αυτός ο λόγος έγινε ηγεμονικός και σήμερα είναι και πολιτικά κυρίαρχος. Από τα 60άρια τού Λαζόπουλου φαινόταν ότι η κοινωνία εγκολπωνόταν, αναπαρήγαγε και διέδιδε τον λόγο τού εθνικολαϊκισμού».

«Πρέπει να μιλήσουμε για τρία βασικά φαινόμενα με πρώτο τον αντιδυτικισμό, ένα οριζόντιο πολιτικό φαινόμενο που εμφανίζεται και στη δεξιά. Το φιλορωσισμό, ένα διαχρονικό χαρακτηριστικό τού ελληνικού κράτους και τέλος, το μίσος για τη δημοκρατία», είπε ο κος Παπασαραντόπουλος και στηλίτευσε την αντίφαση τής ωριμότητας τής δημοκρατίας σε σχέση με την απαξίωσή της, η οποία χαρακτηρίστηκε αστική, όργανο τού ιμπεριαλισμού, πάντονε λειψή. «Είχαμε την θεσμικά ωριμότερη δημοκρατία και ταυτόχρονα την πιο ανυπεράσπιστη».

«Ο συγγραφέας προέρχεται από το χώρο που συμβατικά αποκαλούμε, ανανεωτική αριστερά, τον ίδιο χώρο από τον οποίο προέρχεται η πλειοψηφία αυτών που μας κυβερνούν σήμερα. Βιβλία όπως αυτό επιχειρούν να σώσουν την τιμή και την υπόληψη τής ανανεωτικής αριστεράς την οποία διασύρουν καθημερινά αυτοί που μας κυβερνούν».

Ο κος Γιάννης Τούντας μίλησε περισσότερο για τον ίδιο το συγγραφέα και όχι απευθείας για τον εθνολαϊκισμό, θέμα για το οποίο όπως δήλωσε, «Μίλησαν ήδη ολοκληρωμένα οι προηγούμενοι ομιλητές και περιγράφει αναλυτικά ο συγγραφέας στα κείμενα τού βιβλίου του».

Παραποίησε επιτυχημένα δήλωση τού Κωνσταντίνου Καραμανλή για τον Κύρκο, «Κύρκο, είσαι σε λάθος εποχή, σε λάθος χώρα και σε λάθος κόμμα», σε «Ανδρέα, είσαι σε λάθος εποχή, σε λάθος χώρα αλλά ευτυχώς σε σωστή παρέα».

«Θα ήταν ευτυχής αν ζούσε στον 18ο αιώνα στη Γαλλία και να συμμετείχε ενεργά στο διαφωτισμό παρέα με τους εγκυκλοπαιδιστές. Θα έμπαινε στον πειρασμό να παρεμβαίνει στα κείμενα τού Ντιντερό ή του Ντ' Αλαμπέρ και να οδηγείται σε δίκες όπως πρόσφατα με τον Κοτζιά. Ο ίδιος θα ήταν ευτυχής έτσι αλλά θα ήμασταν δυστυχείς εμείς που τον κάνουμε παρέα εδώ και πολλά χρόνια απολαμβάνοντας το καυστικό του χιούμορ, την ευρυμάθειά του, την εμπνευσμένη γραφίδα του, την αγάπη του για το καλό φαγητό».

«Λέγεται ότι οι παρέες γράφουν ιστορία. Η δική μας παρέα δεν νομίζω ότι έγραψε ιστορία, την αναλύσαμε όμως, γράψαμε για την ιστορία, αυτή η παρέα, η δημοκρατική μεταρρυθμιστική αριστερά από την οποία κάποιοι αποχώρησαν νωρίς, κάποιοι είμαστε εδώ, έδωσε αγώνες στους οποίους όλους ηττηθήκαμε. Ηττηθήκαμε όταν πήγαμε στο ΠΑΣΟΚ και αποχωρήσαμε όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου αποφάσισε την κατάργηση των δημοκρατικών διαδικασιών. Ηττηθήκαμε όταν φτιάξαμε την ΕΑΡ και την είδαμε στην αγκαλιά των νεοκομμουνιστών Αλαβάνου, Λαφαζάνη, Κωνσταντόπουλου. Ηττηθήκαμε όταν φτιάξαμε την Πολιτεία για να στηρίξουμε το εγχείρημα τού εκσυγχρονισμού τού Κώστα Σημίτη. Ηττηθήκαμε όταν προσπαθήσαμε τα τελευταία χρόνια να συμβάλουμε στην ενότητα και στην ανανέωση τής κεντροαριστεράς. Ηττηθήκαμε όταν είδαμε τους 58 να διαλύονται. Μία ιστορία Ηττών».

«Γιατί όμως;», αναρωτήθηκε ο κος Τούντας και απάντησε ο ίδιος, «Οι λόγοι είναι δύο, οι πολιτειακοί που έχουν να κάνουν το στελεχικό δυναμικό τής χώρας και κοινωνικοί».

Για τον πρώτο, διάβασε ένα απόσπασμα από το βιβλίο που όπως είπε, «Ταιριάζει σε αρκετούς, μία μικρή όμως μειοψηφία τού στελεχικού δυναμικού τής χώρας, μία εξαίρεση τού κανόνα αλλά η χώρα μας κυβερνήθηκε από τη μεταπολίτευση και μετά από τον κανόνα και όχι από την εξαίρεση».

Για το δεύτερο, ανέφερε την αφιέρωση τού συγγραφέα στο βιβλίο που του χάρισε, «Στο Γιάννη, συνοδοιπόρο στο δρόμο τού μενσεβικισμού», προκαλώντας το γέλιο στους παρευρισκόμενους. «Γιατί κυριάρχησε ο λαϊκισμός τη δεκαετία τού 80; Η ελληνική κοινωνία δεν άρχισε ή δεν ολοκλήρωσε ακόμα τη Γαλλική επανάσταση και δεν μπορεί να κάνει κτήμα της τις δικές μας ιδέες».

«Παραιτούμαστε ή συνεχίζουμε; Κάποιοι το ένα κάποιοι το άλλο. Όλοι όμως φυλάμε ως κόρη οφθαλμού αυτή την καλή παρέα όλα αυτά τα χρόνια».

Ο συγγραφέας κος Ανδρέας Παππάς ευχαρίστησε όσους ήταν στην αίθουσα, «Ήταν μία ασυνήθιστη παρουσίαση, πιο παρεΐστικη και την προτιμώ έτσι», είπε και ευχαρίστησε τον εκδοτικό οίκο για την έκδοση «Παρά τη δυσκολία των κειμένων». Ευχαρίστησε ονομαστικά τους ομιλητές αλλά και τον πρώην πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργό κο Κώστα Σημίτη που ήταν εκεί.

«Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στο Λεωνίδα Λουλούδη που έφυγε όταν περίπου μάζευα τα κείμενα για την έκδοση».

Έκανε δύο σχόλια εκτός περιεχομένου τού βιβλίου για το οποίο όπως είπε «μιλάει το ίδιο το βιβλίο». «Αρνούμαι να χαρίσω την αριστερά στους Τσιπροκαμένους. Έχω μία εμμονή να την διεκδικώ ως εκφραστή τού διαφωτισμού. Είναι κρίμα να πούμε "παραιτούμαστε, είμαστε κάτι άλλο πλέον". Επικαλούμαι την ιστορία που δικαίωσε τους μενσεβίκους, εμάς δηλαδή», είπε και άσκησε αυστηρή κριτική στον τρόπο που κυβερνάται σήμερα η χώρα.

«κε Παππά, είστε αριστερός αλλά αντικομμουνιστής;», τον ρώτησαν κάποια στιγμή, «Όχι, είμαι αριστερός και για αυτό αντικομμουνιστής», ήταν η κατά δήλωσή του απάντηση που έδωσε, κλείνοντας με αυτή τη στιχομυθία την παρέμβασή του.