Γράφει: Τόλης Αναγνωστόπουλος

Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο ΕΜΠ και έκανε μεταπτυχιακά Αρχιτεκτονικής και Κινηματογράφου στο Λονδίνο. Έχει γράψει είκοσι πέντε βιβλία. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε εννέα γλώσσες.

Το πρώτο του μυθιστόρημα, Ο έβδομος ελέφαντας, εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία. Το Μπαρ Φλωμπέρ εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Σερβία και τη Βουλγαρία. Η Αμερικάνικη φούγκα κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και εκδόθηκε στις ΗΠΑ από τον εκδοτικό οίκο Etruscan Press. Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα, Ο Άλκης και ο λαβύρινθος, τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου.

Για την ποιητική συλλογή του Αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων τού απονεμήθηκε από τον Δήμο Αθηναίων το Βραβείο Ποίησης στη μνήμη Νικηφόρου Βρεττάκου.

Θεατρικά του έργα έχουν ανέβει στο «Θέατρο Άττις» (στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας της Αθήνας), στο «Southbank Centre» του Λονδίνου, στο «Θέατρο Τέχνης», στο «Ίδρυμα Κακογιάννης», στο «Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας» και στο «Θέατρο Χώρα».

Ε: Κύριε Σταμάτη αν και κάνατε σπουδές στην αρχιτεκτονική, σας κέρδισε η συγγραφή. Αλήθεια πως προέκυψε αυτό; Πιστεύετε ότι σας βοήθησε τελικά καταστρώνοντας σχεδιαγράμματα και χτίζοντας χαρακτήρες;

Η αρχιτεκτονική και η λογοτεχνία μοιράζονται όμοιες αρχές αισθητικής και δομής. Συχνά δε, χρησιμοποιείται η ίδια ορολογία για να περιγράφουν τόσο οι κειμενικοί όσο και οι αρχιτεκτονικοί τόποι. Έχοντας ο ίδιος σπουδάσει αρχιτεκτονική, πριν καταλήξω να αφιερωθώ αποκλειστικά στη συγγραφή, μπορώ να καταθέσω την ευγνωμοσύνη μου σε αυτό το μεγάλο σχολείο που με βοήθησε αφάνταστα στην εργασία μου ως μυθιστοριογράφου. Κυρίως όμως, οι σπουδές μου στην αρχιτεκτονική με ώθησαν στο να σκέφτομαι κατασκευαστικά: να είμαι σε θέση να κάνω μια αφηρημένη ιδέα, πράξη. Ένα αποφασιστικό εργαλείο εξαιρετικά χρήσιμο στην σύλληψη, χάραξη, δομή και επεξεργασία των βιβλίων μου.

Ε: Πείτε μας δυο λόγια για το νέο σας μυθιστόρημα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τίτλο «Μοτέλ Μορένα».

Ένας πενταμελής θίασος με επικεφαλής τους πρωταγωνιστές Ρομάν, σκηνοθέτη-συγγραφέα, και τη σύντροφό του Θίντα, πρώην σταρ του σινεμά, φτάνει στον τελευταίο σταθμό της περιοδείας του, ένα παράξενο νησί με ψηλούς βράχους αλλά και οργιώδη βλάστηση. Όσα ακολουθούν στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο αλλόκοτα από το απόκοσμο έργο που ο θίασος θα ανεβάσει μπροστά σε ένα εντελώς ιδιόρρυθμο κοινό. Δυνάμεις υπόγειες, αρχέγονες αλλά και διαχρονικές αρχίζουν να εμφανίζονται για να αμφισβητήσουν κάθε ορθολογισμό. Το Μοτέλ Μορένα αφηγείται την άλλη πλευρά του πολιτισμού που πολλοί νομίζουν ότι χάθηκε, αλλά τα ίχνη του είναι ορατά σε κάθε συμπεριφορά της ανθρώπινης φύσης. Είναι μια ιστορία όπου η Τέχνη συγκρούεται με το μυστήριο που τη γέννησε.

Ε: Αν και σε αυτό έχετε τα βασικά χαρακτηριστικά που υπάρχουν στα περισσότερα μυθιστορήματά σας όπως τον έρωτα, το θάνατο και το νερό εν τούτοις διαφέρει καθώς έχει σαφώς μια υπερρεαλιστική ματιά και είναι ανοικτό σε ερμηνείες.

Δεν θα την χαρακτήριζα ακριβώς υπερρεαλιστική. Είναι μια αφήγηση βέβαια «ανυψωμένη από το έδαφος», η οποία ωστόσο διαθέτει πλοκή (έντονη μάλιστα), ρεαλισμό και χαρακτήρες. Υπάρχει ένα «παραξένισμα», μια μετακίνηση από τις βεβαιότητες. Απαιτείται λοιπόν από τον αναγνώστη η περίφημη «καταστολή της δυσπιστίας», η οποία είναι και το αιτούμενο ωστόσο σε κάθε έργο τέχνης μια και το ίδιο δεν είναι πάρα μια κατασκευή, ένα ψέμα φτιαγμένο από αλήθεια.

Ε: Τι θέλετε πραγματικά να δείξετε με την αναμέτρηση του Κυβερνήτη του νησιού με τον βασικό ήρωα, το σκηνοθέτη Ρομάν; Ποιοι δύο κόσμοι αναμετρώνται;

Αν κι αυτά τα ζητήματα θα προτιμούσα να παραμένουν ανοιχτά και να είναι η ερμηνεία τους στην δικαιοδοσία του αναγνώστη, μπορώ να πω πως ναι, υπάρχουν δύο κόσμοι που αναμετρώνται. Ο ένας είναι ο σημερινός «πολιτισμένος» κόσμος που ωστόσο νιώθει τις κατακτήσεις του να απειλούνται και από την άλλη, ένας άλλος κόσμος, αρχέγονος και ενστικτώδης, ο οποίος δεν έχει ανάγκη την διαμεσολάβηση του πολιτισμού, αλλά προσπαθεί να επικοινωνήσει απ’ ευθείας με την πηγή, με τα ένστικτα και την ορμή, με αποτέλεσμα να είναι σαφώς πιο βίαιος και άγριος.

Ε: «Το πρόβλημα δεν είναι το τώρα ή το μετά αλλά το πριν που δημιουργήθηκε με προσωπικές θυσίες , μυστικά που θάφτηκαν και υλικά που άντεξαν στον χρόνο». Γιατί οι ήρωες σε αυτό το μυθιστόρημα αγωνίζονται να «μη χαθεί το πριν» και θαφτεί σε ένα παράξενο μέρος;

Γιατί το πριν είναι καταγεγραμμένος βίος. Έχει συμβεί. Είναι περιουσία. Γιατί όσο άντεξε το πριν, άντεξε για κάποιο λόγο. Μπαίνουμε σε μια εποχή όπου τα πάντα αποθηκεύονται και στο μέλλον θα υπάρχουν καταγεγραμμένα, όλα, κάθε κίνηση, κάθε δραστηριότητα της ανθρωπότητας. Το πριν του σήμερα ωστόσο είναι πολύ πιο ρευστό και ελεύθερο σε ερμηνείες, κάτι που του προσδίδει μια μαγεία, μια «φυσική επιλογή», μια αίσθηση ρευστότητας που κάνει την αναπόληση και όσα μαθαίνουμε από αυτήν πιο επιλεκτική. Φυσικά δεν μπορουμε να ξέρουμε από τώρα πως θα λειτουργήσει το «ό,τι άντεξε» του αύριο.

Ε: Όπως και ο Μπόρχες έχετε δηλώσει πως τα βιβλία σας είναι αυτοβιογραφικά. Στο τελευταίο σας βιβλίο ποια στοιχεία αναδύονται από προσωπικά σας βιώματα; Ο έρωτας είναι τόσο δυνατός στο πρωταγωνιστικό ζευγάρι (Να ακούω το νερό όταν πλένεσαι, το ασανσέρ όταν έρχεσαι, να νιώθω την καρδιά σου) όσο και η αγάπη για το θέατρο: Παρά τις τεράστιες δυσκολίες στο νησί ακόμα και το θάνατο πρωταγωνιστή ο θίασος αποφασίζει να «διδάξει πολιτισμό».

Ο Μπόρχες είχε πει ότι όλα τα βιβλία είναι αυτοβιογραφίες. Φυσικά και είναι, μια και το υποκείμενο είναι ο ίδιος ο συγγραφέας. Τα πάντα και σε αυτό το βιβλίο είναι δικές μου επινοήσεις, άρα ως ένα σημείο αυτοβιογραφικά. Ο έρωτας και το θέατρο είναι στοιχεία της ζωής μου, οπότε μοιραία έχουν φιλτραριστεί από το βίωμα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται.

Ε: Έχω πραγματικό πρόβλημα με τους ήρωές μου όταν γράφω. Συμβαίνει και σε εσάς; Έχει τύχει ενώ τους στήνετε και δημιουργείτε τα προφίλ και τα όρια της δράσης τους, αυτοί να «σας ξεφεύγουν» και να αυτονομούνται;

Όταν ο συγγραφέας έχει «αποφασίσει» ο ήρωάς του να δράσει κατά ένα συγκεκριμένο τρόπο και ο εκείνος «αρνείται», τότε πρέπει (ο συγγραφέας) να είναι ενθουσιασμένος. Πάει να πει ότι έχει δημιουργήσει ένα τρισδιάστατο χαρακτήρα, ο οποίος, όπως λέτε, μπορεί να επεκτείνει την δράση του, να αλλάξει τη μοίρα του και να αυτονομηθεί. Μου συμβαίνει όλο και πιο συχνά καθώς μεγαλώνω.

Ε: Πόσο σας επηρεάζει μια αρνητική ή θετική κριτική;

Εξαρτάται από το βλέμμα του κριτικού. Κριτική δε σημαίνει να σου ξαναγράφει ο κριτικός το βιβλίο με τον τρόπο που θέλει εκείνος. Υπάρχουν καλόπιστες αρνητικές κριτικές που μου έκαναν πολύ καλά. Ειδικά σε μια περίπτωση. Ωστόσο από τον ίδιο άνθρωπο έχω εισπράξει χτυπήματα κάτω από τη μέση, για λόγους εντελώς ποταπούς. Αυτά ευτυχώς δεν γίνονται πλέον, νομίζω πως έχουμε πολύ καταρτισμένους ανθρώπους που τιμούν τον χώρο. Μου είναι πάντοτε πολύ ενδιαφέρον να βλέπω που εστιάζει ο καθένας. Σε αυτό βέβαια πρέπει να προσθέσουμε και τις κριτικές των αναγνωστών. Πλέον με τα social media έχει ανοίξει ενας δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη. Σε αυτές τις περιπτώσεις επίσης με ενδιαφέρουν πολύ οι αρνητικές κριτικές γιατι ξέρω πως είναι εντελώς ανιδιοτελείς. Όλα αυτά βέβαια δεν παίζουν κανένα ρόλο στη συγγραφή και στο τι συμβαίνει την ώρα που γράφω.

Ε: Η πολιτική τι ρόλο παίζει στη ζωή σας; Ξέρω ότι είχατε στο παρελθόν αρνηθεί πρόταση από πολιτικό φορέα για να σας εντάξει στο ψηφοδέλτιο για το Ευρωκοινοβούλιο.

Παίζει και έπαιζε πολύ σημαντικό ρόλο. Πλέον έχω κι ένα χώρο στο «Βήμα» όπου αρθρογραφώ και οποίος θέλει μπορεί να διαβάσει τις απόψεις μου. Εκείνο που δεν θα κάνω ποτέ είναι «στρατευμένη» λογοτεχνία, να περάσω προσωπικά «μηνύματα» μέσα από τα βιβλία μου κλπ. Το έργο μιλάει από μόνο του και φέρει ατόφιο το πολιτικό του φορτίο. Δεν είμαι των κραυγών και των συλλαλητηρίων. Οι συναισθηματισμοί, οι ψυχολογίες και οι διδακτικές υπερβολές έχουν καταστρέψει καλλιτεχνικά έργα, ζωές, σχέσεις και από την άλλη έχουν συμβάλει στο μίξ γκριλ της σημερινής ελληνικής κοινωνίας που είναι ένα τεράστιο ριάλιτι γεμάτο συγκρούσεις και υπερβολές κατασκευασμένες ή μη.

Ε: Κάνετε εδώ και χρόνια σεμινάρια δημιουργικής γραφής και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία αν κρίνω από τους μαθητές σας που εκδίδουν βιβλία –θυμάμαι καλά είναι 17 ή αυξήθηκαν;- Δεν θα σας ρωτήσω εάν έχετε κάποιο μυστικό γιατί η ερώτηση θα είναι κλισέ. Κάποιο βασικό συστατικό της επιτυχημένης δομής θα μας πείτε όμως;

Νομίζω ότι έφτασαν 18 πλέον. Το πιο σημαντικό στοιχείο είναι η συλλογική δουλειά, η διάδραση και το γεγονός ότι ο στόχος μου δεν είναι να διδάξω ή να επιβάλλω κατι αλλά να εξορύξω από τον κάθε μαθητή/τρια την αποκλειστικά δική του συγγραφική φωνή την οποία πιθανόν και ο ίδιος να μην έχει ακόμη ανακαλύψει. Είναι μια μαιευτική διαδικασία δηλαδή. Χαίρομαι πολύ για την μαγιά των μαθητών μου. Έχουμε φτάσει πια να ειμαστε μια πολύ μέγαλη ομάδα, πολύ συνεκτική και πολύ δημιουργική.

Ε: Συγγνώμη το ζητάω πάντα, ξέρω θα αντιδράσετε αλλά, μπορείτε να μας αναφέρετε πέντε αγαπημένους συγγραφείς και πέντε αγαπημένα σας βιβλία;

Αντιδρώ, αλλά υποκύπτω. Ντοστογιέφσκι, Τζόις, Μούζιλ, Κάφκα, Μπέκετ από συγγράφεις. Και βιβλία: «Αδελφοί Καραμαζόφ», «Οδυσσέας», «Οδύσσεια», «Ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες» και «Το Κουτσό» του Χούλιο Κορτασάρ.

Ε: Το αγαπημένο σας μότο;

Πάμε παρακάτω.

Ε: Και μια τελευταία καθαρά προσωπική ερώτηση: Υπάρχει γιατρειά για την αρρώστια που λέγεται Ολυμπιακός;

Καμία.