Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Η Φωτεινή Ναούμ γεννήθηκε το 1978 στην Κομοτηνή, όπου ζει σήμερα, και έχει πολυετή παρουσία τόσο στον χώρο του μυθιστορήματος, όσο και σε αυτόν του συντονισμού ομάδων δημιουργικής γραφής. Σήμερα είναι επίσης ραδιοφωνική παραγωγός σε τοπικό ραδιόφωνο της Κομοτηνής με θέμα το βιβλίο.

Πρωτοεμφανίστηκε στον χώρο των γραμμάτων το 2010 με το μυθιστόρημά της Το κορίτσι με τα κόκκινα παπούτσια (εκδοτική Θεσσαλονίκης, 2010). Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα Ο Διαχειριστής, (Πολύτροπον, 2012, επανέκδοση Κύφαντα, 2019), Αποκαΐδια και βατόμουρο γλυκό (Λιβάνη, 2013), Χωρίς παρελθόν (Λιβάνη, 2014), Γλυκά χαράζουν οι άγριες νύχτες (Λιβάνη, 2016), Υγρή Πόλη (Διόπτρα, 2017) και Η Ζέλντα έφυγε (Bell, 2021).

Το τελευταίο της μυθιστόρημα Η Ζέλντα έφυγε, πέρα από συναρπαστικό ανάγνωσμα, είναι και ένα ιδιαίτερο βιβλίο με πολλές αναγνωστικές προεκτάσεις και προβληματισμούς γύρω από τον χώρο του βιβλίου. Βρήκαμε, λοιπόν, τη Φωτεινή και μας μίλησε τόσο για αυτό, όσο και για θέματα που αφορούν γενικότερα τον χώρο του βιβλίου.

Η Ζέλντα έφυγε είναι ένα βιβλίο με γρήγορη πλοκή και πολύ πρωτότυπη δομή, αφού η κεντρική ηρωίδα, η Ζέλντα, θέλει να γίνει και γίνεται τελικά ηρωίδα ενός βιβλίου. Θέλετε να μας πείτε πως οδηγηθήκατε σε αυτήν την τόσο ξεχωριστή ιδέα;

Ήταν μάλλον κατάλοιπο της παιδικής – εφηβικής μου ηλικίας. Μέχρι και τα δεκαπέντε θυμάμαι που περπατούσα στους δρόμους με την πεποίθηση πως υπάρχει μια κρυμμένη κάμερα και καταγράφει την πορεία μου. Αυτό συνέβαινε για πολλούς λόγους στο μυαλό μου. Κυρίως όμως για να μην πλήττω. Ήθελα η κάθε στιγμή να είναι «κινηματογραφική». Να τη ζω με τέτοιον τρόπο ώστε αν την απομόνωνε κανείς, να μπορούσε να υπάρξει σε μια ταινία. Όλο αυτό το παιχνίδι, με έκανε να βλέπω τη ζωή με πιο διασκεδαστική ματιά, ακόμη και στα ζόρικά της, ενώ διασκέδαζε ταυτόχρονα τις μοναχικές στιγμές μου. Νομίζω πως η βαθιά ρίζα αυτού του βιβλίου, ανήκει εκεί. Η Ζέλντα βέβαια θέλησε να γίνει ηρωίδα σε βιβλίο, ίσως για παρόμοιους ή πολύ διαφορετικούς λόγους.

Η Ζέλντα έφυγε είναι ένα βιβλίο το οποίο, έχω την αίσθηση, ότι περιέχει «άφθονη Φωτεινή Ναούμ» μέσα του, τόσο από άποψη εμπειριών, αλλά και απόψεων. Κάθε βιβλίο, βέβαια, είναι ως έναν βαθμό αυτοβιογραφικό για τον συγγραφέα, έστω και λίγο. Για τη Ζέλντα ισχύει, πράγματι, αυτό σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με άλλα σας βιβλία;

Υπάρχω πολύ σε όλα μου τα βιβλία. Σε πολλές διαφορετικές πτυχές μου. Εδώ, ίσως το αφήνω να φανεί περισσότερο ή και να το ομολογώ. Αυτοί που με ξέρουν καλά, λένε πως με συνάντησαν μέσα σε αυτό. Η αλήθεια είναι πως ξέρω καλά τα μέρη που τριγυρνούν οι ήρωες, τους τόπους που αγαπούν, τους ανθρώπους που γνωρίζουν, τον τρόπο που σκέφτονται.

Τι σημαίνει για εσάς η διαδικασία της συγγραφής; Είναι, ίσως, μία μοναχική πορεία που οδηγεί στην αυτογνωσία, όπως λένε πολλοί συγγραφείς;

Μακάρι να ξέραμε τι είναι αυτό που μας κάνει να εγκαταλείπουμε την μοναδική μας ζωή για να ζούμε τόσες άλλες. Και αυτό είναι μάλλον η απάντηση. Ότι η μία και μοναδική ζωή, δεν είναι ποτέ αρκετή. Για κανέναν άλλον λόγο δε θα έγραφα, παρά να εμπλουτίσω την ύπαρξή μου. Να τη διερευνήσω, να την απλώσω.

Στη Ζέλντα κάνετε λόγο για τον συγγραφικό χώρο στην Ελλάδα χωρίς εξωραϊσμούς και δε διστάζετε να παρουσιάσετε και να στηλιτεύσετε τα «κακώς κείμενα» του χώρου, τις λυκοφιλίες μεταξύ των συγγραφέων, την τάση τους για αυτοπροβολή, το κυνήγι του κέρδους από συγγραφείς και εκδότες. Θεωρείτε ότι όλα αυτά αποβαίνουν επιζήμιο για τη λογοτεχνική παραγωγή της χώρας μας σε ό,τι αφορά την ποιότητά της; Μπορούν συγγραφείς και εκδότες να κάνουν κάτι για να εξαλείψουν αυτά τα «κακώς κείμενα»;

Δεν είμαι τόσο ρομαντική πια όπως ο ήρωας του βιβλίου μου. Ο χώρος του βιβλίου είναι ένας χώρος όπως τόσοι άλλοι. Άνθρωποι δουλεύουν πίσω και μπροστά από αυτόν, υπάρχουν καλοστημένες ή όχι επιχειρήσεις που θέλουν να βγάλουν τα λεφτά τους. Το ίδιο και όσοι ασχολούνται με αυτό. Η ματαιοδοξία επίσης είναι συνυφασμένη με όλες τις πτυχές της τέχνης, οπότε ούτε και αυτό δε μου κάνει εντύπωση πια. Όσο για τις λυκοφιλίες, μεγαλώνοντας λέω απλά πως ο καθένας στηρίζει το φίλο του, τον κύκλο του, όχι επειδή θέλει να καταπατήσει τον άλλον, αλλά γιατί αυτόν ξέρει, αυτόν εκτιμά. Τώρα, αν γίνονται σκόπιμες βραβεύσεις, προβολές και τα σχετικά, ε πάντα συνέβαινε και θα συμβαίνει. Όσο για το αν θα αλλάξουν γενικότερα, πιστεύω πως ήδη γίνεται δουλειά. Πολλά πράγματα κατονομάζονται ανοιχτά και αυτό είναι σίγουρα βοηθητικό.

Τελικά, για να θέσω κι εγώ το ερώτημα του βιβλίου σας, ο συγγραφέας καθοδηγεί τον ήρωα, ή ο ήρωας τον συγγραφέα;

Χαμογελάω καθώς διαβάζω την ερώτηση. Μάλλον, είναι ένα και το αυτό. Πότε τραβάει ο ένας μπροστά, πότε ο άλλος. Είναι μια σχέση καθαρά ερωτική. Με τα πάνω και τα κάτω της. Πότε επιτρέπεται χώρος στον έναν, πότε στον άλλον, μα η ουσία είναι μία. Η διείσδυση, η επισφράγιση. Η ολοκλήρωση.

Διδάσκετε και συντονίζετε ομάδες δημιουργικής γραφής εδώ και πολλά χρόνια. Αυτό είναι κάτι το οποίο αποτελεί δράση πολλών συγγραφέων στις μέρες μας, υπάρχουν όμως και οι φωνές που αντιτίθενται σε αυτό με το επιχείρημα ότι η καλή λογοτεχνική γραφή δεν είναι κάτι το οποίο διδάσκεται. Ποια είναι η δική σας γνώμη γι’ αυτό;

Ότι πράγματι δε διδάσκεται. Όπως δε διδάσκεται ο τρόπος που αντιλαμβάνεται κανείς τα πράγματα, όπως δε διδάσκεται το ταλέντο. Κάποιος όμως που ήδη γράφει, που διαβάζει πολύ ή που κάτι ενοχλεί συνεχώς τον εσωτερισμό του, μπορεί να δοκιμάσει και να δοκιμαστεί. Να δει τα όρια, τα τινάγματά του. Να μάθει τρόπους να αποφύγει λάθη αρχαρίων. Να βρει τη φωνή του. Τον ρυθμό, το στίγμα του. Να αλληλεπιδράσει και να ανοίξει τη σκέψη του, τη θέαση του. Είναι τόσα πολλά που κερδίζει κανείς από τη δημιουργική γραφή, είναι τόσο μεγάλη η εξέλιξη σε ανθρώπους που τους ενδιαφέρει να εξελιχθούν, και στο κάτω κάτω, είναι τόσο σπουδαίο το μοίρασμα, που αξίζει τον κόπο έστω και μια φορά στη ζωή του, να το δοκιμάσει κανείς.

Θεωρείτε ότι τα εργαστήρια δημιουργικής γραφής μπορούν να ανιχνεύσουν νέα ταλέντα και ότι προαγάγουν τον πολιτισμό καλλιεργώντας τη φιλαναγνωσία;

Αδιαμφισβήτητα ανιχνεύουν ταλέντα. Αυτό όμως δε σημαίνει πως θα κάνουν όλοι καριέρα, ούτε καν πως θα βγάλουν βιβλίο. Δεν αρκεί η πρόθεση, ούτε το ταλέντο. Αν δεν έχεις πείσμα, επιμονή και υπομονή, τίποτα δε γίνεται. Έχω γνωρίσει ταλαντούχους ανθρώπους που δεν έκαναν τίποτα και άλλους που το ήθελαν τόσο πολύ, προσπάθησαν τόσο πολύ, που κατάφεραν αρκετά πράγματα. Όσο για τη φιλαναγνωσία, σίγουρα έρχονται σε επαφή με μονοπάτια που πιθανόν δε γνώριζαν, αλλά θέλω να πιστεύω πάντα και μάλιστα ενοχλούμαι όταν δε συμβαίνει, πως άνθρωπος που θέλει να γράψει μια μέρα, οφείλει να έχει διαβάσει κάτι εκατοντάδες βιβλία στο παρελθόν.

Έχετε εκδώσει επτά μυθιστορήματα από το 2010 ως σήμερα. Ήσασταν, επομένως, μάρτυρας της ραγδαίας επιδεινούμενης οικονομικής κατάστασης στη χώρα μας και της κατακόρυφης πτώσης στις πωλήσεις των βιβλίων. Πώς βλέπετε τα πράγματα σήμερα στον χώρο του βιβλίου και τι πιστεύετε ότι θα συμβεί στο μέλλον;

Είμαι της άποψης γενικά πως τίποτα δε χάνεται. Όλα βρίσκουν τον τρόπο και τον τόπο τους. Εδώ βέβαια έπεσα έξω στις αρχικές μου προβλέψεις. Πίστεψα πως η κρίση θα συρρίκνωνε τον μεγάλο αριθμό βιβλίων που εκδίδονται, έγινε όμως ακριβώς το ανάποδο. Είδαμε να ανθίζουν νέοι εκδοτικοί και έναν βομβαρδισμό νέων τίτλων. Στενεύουν βέβαια τα περιθώρια σε αυτούς που ονομάζουμε εμπορικούς εκδοτικούς. Βλέπω πως περιορίζουν την έκδοση νέων Ελλήνων συγγραφέων. Όλοι θέλουν να πάρουν τα λεφτά τους πίσω. Ελπίζω πως μια μέρα θα έχουμε μια υγιή οικονομία σε όλους τους τομείς και πως η λογοτεχνία στην Ελλάδα θα πάψει να είναι συχνά τόσο προβλέψιμη, τόσο επαναλαμβανόμενη. Πιστεύω στη νέα γενιά που δεν πήρε τα ηνία ακόμη. Την πιστεύω με μάτια κλειστά.

Ευχαριστώ θερμά.