Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Τον συγγραφέα Μάνθο Σκαργιώτη τον γνώρισα λογοτεχνικά από το πρώτο του βιβλίο στις εκδόσεις Διόπτρα, «Στο δρόμο των αρωμάτων». Μου άρεσε η γραφή του και σήμερα κρατώ το νέο του βιβλίο «Ουμπούντου», με ένα όμορφο εξώφυλλο που με ταξιδεύει στην Αφρική.

Πολλά ερωτήματα δημιουργήθηκαν διαβάζοντάς το αλλά και μηνύματα που άλλα με ταρακούνησαν και άλλα στηρίζω κι εγώ γιατί συμπλέουν οι απόψεις μας. Τον αναζήτησα για μια συζήτηση εφ’ όλης της ύλης και τον βρήκα…..

Κύριε Σκαργιώτη, ευχαριστώ για την συνέντευξη που μου παραχωρείτε για το Bookia. Μετά από το ταξίδι στην Ήπειρο και τη Μεσοποταμία, μας ταξιδεύετε λογοτεχνικά στην Αφρική αλλά και στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Αιτωλοακαρνανία. Ποια ήταν η αφορμή για την συγγραφή αυτού του βιβλίου;

Ήταν παλιότερη επιθυμία μου να στραφώ προς την Αφρική. Με γοήτευε η ιδέα να «γνωρίσω» τόπους και ανθρώπους με διαφορετικό πολιτισμό. Η αφορμή που μου δόθηκε ήταν διπλή. Από τη μια, οι εικόνες πνιγμένων μεταναστών στη Μεσόγειο και τα συρματοπλέγματα στα σύνορα των Βαλκανικών χωρών. Από την άλλη, οι κραυγές των ρατσιστών σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση των «ξένων» από κάθε είδους Ευρωπαίους εργοδότες.

Από ό,τι διάβασα στις περιλήψεις των προηγούμενων βιβλίων, από προηγούμενες εκδόσεις, μέσα από την ιστορία, τους μύθους και τους θρύλους γεννιέται στις σελίδες τους ένα μυστήριο, μια δολοφονία. Υπάρχουν πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα ή είναι αποκυήματα μυθοπλασίας;

Υπάρχουν και τα δύο. Ενδεικτικά αναφέρω το πραγματικό γεγονός της δολοφονίας στην οποία βασίζεται το μυθιστόρημά μου «Ένα κλειδί, τρεις πόρτες», τη δολοφονία του πρωθυπουργού της Νότιας Αφρικής, Φερβούρντ, στο «Ουμπούντου», ή το μυστήριο που τυλίγει την κασέλα του γάμου στο μυθιστόρημα «Το παρελθόν επιστρέφει από τον άλλο δρόμο». Φυσικά, πολλά πρόσωπα ή γεγονότα είναι δημιουργήματα μυθοπλαστικής φαντασίας.

Ουμπούντου δηλαδή "υπάρχω, γιατί υπάρχουμε". Αλλιώς, "δεν μπορούμε να είμαστε χαρούμενοι, αν έστω κι ένας από εμάς είναι λυπημένος". Μαθήματα ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. Στη χώρα μας λέμε «να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα» κι ας περάσαμε δύσκολα τούτα τα χρόνια. Ποια είναι η γνώμη σας;

Θαρρώ πως δεν είναι μόνο των Ελλήνων η στάση ατομικισμού που αναφέρετε. Έτσι συμπεριφέρονται γενικά οι άνθρωποι του δυτικού πολιτισμού (αυτό δεν σημαίνει πως στον υπόλοιπο πλανήτη τα πράγματα είναι ιδανικά). Πρόκειται για μία από τις συνέπειες της ανάπτυξης. Όσο αφορά τη χώρα μας, από τη δεκαετία του `70 και μετά τα παιδιά μεγάλωσαν μέσα στις πολλές –συχνά υπερβολικές– ανέσεις που, για διάφορους λόγους, τους εξασφάλιζαν οι γονείς. Οι ανέσεις δεν είναι κάτι κακό, έχουν όμως και την αρνητική πλευρά τους. Διαμόρφωσαν δηλαδή χαρακτήρες που επιδίωκαν τον υλικό πλουτισμό κι άφηναν σε ατροφία την ψυχή και το πνεύμα. Κι όταν στρώνεις έτσι τη ζωή σου, μαθαίνεις να κοιτάζεις μόνο τον εαυτό σου. Αδυνατείς να αντιληφθείς ότι η δική σου ευτυχία είναι δεμένη με την ευτυχία του άλλου. Και ότι η ομορφιά της ζωής, για να συνεχίσει να υπάρχει, θέλει όμορφη γειτονιά, όμορφη πόλη, δεν ευδοκιμεί μόνη της. Υπάρχουν, βέβαια, και εκείνοι που δεν θέλουν «να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα» και αντιστέκονται σε τέτοιες συμπεριφορές. Φοβάμαι όμως πως, αν δεν αποτελούν εξαίρεση, είναι οπωσδήποτε λίγοι.

Με συγκλόνισε η φράση στη σελίδα 79 «Οι Μαύροι άνθρωποι είναι διασταύρωση του Κάιν με θηλυκό πίθηκο. Καμία ενοχή». Κι αυτά τα λόγια από καθολικό ιερέα της Αφρικής εκείνα τα χρόνια. Αν η Εκκλησία μιλά έτσι για τους μετανάστες, τι μπορούμε να περιμένουμε από τον λαό που δεν έχει διαβάσει, που μεγάλωσε με φανατισμό και προκατάληψη;

Πολλοί από τους εκπροσώπους των θεών (όλων των θρησκειών) κάτω από τις ιερές ενδυμασίες τους κρύβουν στυγνούς και αδίστακτους εμπόρους. Αυτοί δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να λιανίζουν τους θεούς πάνω στο «κούτσουρο» του χασάπη και να πωλούν τα θεία κομμάτια. Με άλλα λόγια, θα πουν τη φράση που σας συγκλόνισε, και συγκλονίζει όποιον θέλει να λέγεται άνθρωπος –για να θυμηθούμε τον Λειβαδίτη–, αλλά θα φτάσουν και σε χειρότερες ενέργειες. Μην ξεχνούμε τις σταυροφορίες ή τους ανά τον πλανήτη ιερούς πολέμους, παλιούς και νέους, ή τη δράση των τζιχαντιστών. Δυστυχώς, υπάρχουν και απλοί άνθρωποι του λαού, βυθισμένοι στην άγνοια και τις προκαταλήψεις, που ακολουθούν αυτούς τους εκκλησιαστικούς ηγέτες. Υπάρχουν όμως και οι άλλοι που κλείνουν τα αφτιά τους σε τέτοια δηλητηριώδη κηρύγματα κι έχουν ανοιχτή την καρδιά τους σε ό,τι εκπορεύεται κατ’ ευθείαν από τον θεό που πιστεύουν. Αυτοί δεν θα μιλήσουν ποτέ ούτε για Κάιν ούτε για θηλυκό πίθηκο. Και δεν είναι λίγοι.

Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στην μνήμη του Δημήτρη Τσαφέντα, του παρεξηγημένου Έλληνα που μαχαίρωσε τον πρωθυπουργό του Απαρτχάιντ. Μήπως ήταν η περίπτωσή του το κλικ που σας οδήγησε να ασχοληθείτε, να ερευνήσετε και να γράψετε αυτό το βιβλίο-γροθιά στο στομάχι για κάποιους συμπολίτες μας;

Ο Δημήτρης Τσαφέντας είναι ο Έλληνας «κολοράτος» που αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, τη γέφυρα ανάμεσα στους Λευκούς και τους Μαύρους. Ίσως για τούτο, εν ζωή, δεν έγινε αποδεκτός ούτε από τους Λευκούς ούτε από τους Μαύρους. Σαν να μην υπήρχε γι’ αυτόν μια θέση στον πλανήτη. Εδώ βρίσκεται και το μεγάλο ενδιαφέρον που έχει ως χαρακτήρας. Γιατί μπορεί να μην του έδωσαν, όσο ζούσε, οι άνθρωποι μια θέση στον πλανήτη, πήρε όμως μόνος του μια θέση στην Ιστορία. Αυτή τη θέση οι εξουσίες, χαρακτηρίζοντάς τον τρελό, προσπάθησαν να την υποσκάψουν. Όμως δεν κατάφεραν να τον βυθίσουν στη λήθη. Τα τελευταία χρόνια, πολλοί κάνουν σημαντικές ενέργειες να τον σηκώσουν από τον τάφο και να τον τιμήσουν ως τον πρώτο άνθρωπο που σηματοδότησε τον αγώνα εναντίον του Απαρτχάιντ. Δεν ήταν η περίπτωσή του που με ώθησε να γράψω αυτό το βιβλίο. Ήταν όμως βασικό νήμα στην πλοκή και στην εξέλιξη του λογοτεχνικού μύθου το οποίο συνέβαλε καθοριστικά στη δρομολόγηση των προθέσεών μου.

Δυνατοί χαρακτήρες ανακαλύπτονται όπως ο Δονάτος, ο Βίκτωρας, ο Πάντος, ο Κατούνης, αλλά και ο Ευγένης, που πραγματικά τον λυπήθηκα, γιατί ήταν κι αυτός ένα θύμα. Καθένας αντιπροσωπεύει μια μερίδα ανθρώπων που υπάρχει ανάμεσά μας. Δόθηκαν σκόπιμα αυτοί οι ρόλοι;

Επιδίωξα, από τη μια, να δώσω ενδεικτικά θύτες και θύματα της κατάστασης που επικρατεί σήμερα στη χώρα μας και, από την άλλη, να συνδέσω μέσω του Γιοχάνες και του Τσαφέντα τις εδώ συνθήκες με τις ευρύτερες στον κόσμο.

Ποιους αντιπροσωπεύει ο Γιοχάνες μέσα στο μυθιστόρημα;

Τους ανθρώπους που έχουν ανήσυχη συνείδηση και βλέπουν τα πράγματα και έξω από τα εθνικά σύνορα. Τους δημιουργούς που σπάνε τους φράχτες των εποχών και ενώνουν το χθες με το σήμερα, έτσι ώστε μέσα στο έργο τους να βλέπουμε τον άνθρωπο ως μια οντότητα διαχρονική και διεθνική. Είτε ο άνθρωπος έζησε δεκαπέντε αιώνες πριν, είτε ζει τώρα· είτε βρίσκεται στην Καραϊβική είτε στην Αιτωλοακαρνανία.

Ποια είναι τα μηνύματα, το καμπανάκι του κινδύνου αν θέλετε, στους αναγνώστες σας;

Ένα είναι το μήνυμά μου: Να ανακαλύψουν μόνοι τους οι αναγνώστες τα όποια μηνύματα. Αν χρειάζεται να τους τα πω εγώ, αυτό σημαίνει πως κάτι λείπει από το βιβλίο και δεν μπόρεσε να φτάσει στην καρδιά τους. Θα ήθελα μόνο να πω τη φράση του Αισχύλου ως επιστέγασμα όλων των βασικών νοημάτων: «Έστι δίκης οφθαλμός ος τα πάνθ’ ορά».

Πιστεύετε πώς αυτή η αντιρατσιστική ιστορία θα ταρακουνήσει και τους πιο ακραίους πολέμιους των μεταναστών στην Ελλάδα του σήμερα;

Μακάρι να συνέβαινε αυτό, αλλά «για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή». Ελπίζω όμως να συμβάλει ως ένα σημείο. Και το λίγο συμβαίνει αρκετές φορές να είναι πολύ.

Ο Σικελιανός, ο Παλαμάς, ο Σεφέρης και ο Ρίτσος ήταν μπροστάρηδες και άναβαν τη σπίθα του σκλαβωμένου λαού. Είτε με τους Γερμανούς είτε στη χούντα. Πιστεύετε πως σήμερα ο ρόλος των συγγραφέων είναι ίδιος ή πρέπει να αρκούνται στο να περνούν τα μηνύματά τους μέσα από τα βιβλία τους;

Οι σημερινοί πεζογράφοι και ποιητές έχουν πολλά παράθυρα ανοιχτά απ’ όπου μπορούν να «φωνάξουν», για να τους «ακούσουν». Φοβάμαι όμως πως ο κόσμος κάπου μπερδεύεται και νιώθει πελαγωμένος ακριβώς εξαιτίας αυτής της πολλαπλής δυνατότητας. Προς τα πού να γυρίσει το κεφάλι, πού να στήσει αφτί; Δεν προλαβαίνει. Το βιβλίο έχει υποταχθεί στη λογική του βιομηχανικού προϊόντος και της αγοράς. Άρα και η ιδέα που μεταφέρει. Δεν γίνεται πια φιλτράρισμα των λογοτεχνικών δημιουργημάτων. Υπάρχει υπερπροσφορά. Τα πάντα (συγγραφή, έκδοση, κυκλοφορία) είναι σχετικά εύκολα λόγω της τεχνολογίας και της διαφήμισης, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται συχνά τα μικρά σαν μεγάλα και το αντίθετο. Και να υπήρχαν λοιπόν σήμερα πνευματικά αναστήματα σαν αυτά που αναφέρετε, θα ήταν δύσκολο να ξεχωρίσουν και να γίνουν μπροστάρηδες. Και κάτι ακόμη: Συμφωνώ ότι οι συγγραφείς πρέπει να ανάβουν τη σπίθα, αναρωτιέμαι όμως μήπως αυτό συμβαίνει μόνο όταν υπάρχουν γύρω τους χειροπιαστές δυσκολίες. Οι σύγχρονες μορφές δουλείας δεν ενοχλούν τον κόσμο ιδιαίτερα, γιατί δεν είναι μετρήσιμες, δεν έχουν συγκεκριμένο σχήμα. Και το χειρότερο: θεωρούνται φυσιολογικές, δεδομένες. Γι’ αυτό οι συγγραφείς, έστω και από τα μετόπισθεν, οφείλουν να ρίχνουν φως πάνω στις –δυσδιάκριτες, κατά κανόνα– αλυσίδες που δένουν τον σημερινό άνθρωπο.

Ποια είναι η γνώμη σας για τη προβολή των συγγραφέων και του έργου τους από το Bookia;

Το Bookia είναι ο καλός άνεμος της λογοτεχνίας.

Τελικά οι ξένοι ευθύνονται για τη κατάντια μας ή η έλλειψη ατομικής και συλλογικής ευθύνης; Μέχρι πότε θα πετούμε το μπαλάκι στους άλλους;

Είμαστε περίεργος λαός. Πολλές φορές στεκόμαστε μπροστά στον καθρέφτη και μες στο γυαλί βλέπουμε άλλον. Κι άλλες φορές γυρίζουμε ανάποδα τους καθρέφτες και δεν βλέπουμε τίποτα. Αλλά δεν μας έλειψαν και οι Μεγάλες Στιγμές, εθνικές και κοινωνικές. Ούτε θα λείψουν ποτέ.

Πώς νιώθει ο συγγραφέας Μάνθος Σκαργιώτης μετά τη λέξη ΤΕΛΟΣ σ’ αυτό το βιβλίο;

Όπως νιώθει ο γεωργός μόλις ρίξει και τον τελευταίο σπόρο στο οργωμένο χωράφι του και ξεζέψει τα καματερά.

Ευχαριστώ πολύ για την όμορφη κουβέντα μας για ένα βιβλίο τόσο δυνατό που όσοι το διαβάσουν εύχομαι να πάρουν τα μηνύματά τους. Πώς θα θέλατε να σφραγίσετε αυτή την κουβέντα μας;

Με τη λέξη του τίτλου: ουμπούντου… Σας ευχαριστώ κι εγώ, κυρία Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη, για τις ουσιώδεις ερωτήσεις και τη φιλοξενία.

Θα ήθελα να κλείσω με τη φράση του Ισπανού συγγραφέα και φιλοσόφου Miguel de Unamuno, «Ο φασισμός θεραπεύεται διαβάζοντας και ο ρατσισμός θεραπεύεται ταξιδεύοντας». Το βιβλίο «Ουμπούντου» είναι ένα από αυτά τα βιβλία που θα σας προσφέρει αυτό το ταξίδι. Καλή ανάγνωση!