Γράφει: Δημήτρης Σακισλίδης

Η Σοφία Τσάτσου-Νικολούλη γεννήθηκε το 1975 στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε παιδαγωγικά στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κι έκανε μεταπτυχιακό στη δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Εκπόνησε το διδακτορικό της στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, ενώ η τρέχουσα μεταδιδακτορική της έρευνα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας εστιάζει στην ενίσχυση των Soft Skills στο δημοτικό σχολείο μέσω του παρεμβατικού ρόλου της δημιουργικής γραφής. Έχει πάρει μέρος σε επιστημονικά συνέδρια και άρθρα της έχουν δημοσιευτεί σε συλλογικούς τόμους.

Το 2019 το διήγημά της “Αποφράδα ημέρα” βραβεύτηκε στο πλαίσιο του διαγωνισμού “Ένα βιβλίο για τη Θεσσαλονίκη” από τις εκδόσεις Εντύποις, ενώ το διήγημά της “Οι μαγεμένοι καθρέφτες του κόσμου” συμπεριλήφθηκε στο “Λογοτεχνικό Ημερολόγιο του 2021” των εκδόσεων Κέφαλος. Το 2020 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Φυλάτος το βιβλίο της “Ο Αίμος ταξιδεύει στα Βαλκάνια με μύθους και ποιήματα”, ενώ το 2022 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΖΗΤΗ το βιβλίο της “Δραστηριότητες Δημιουργικής Γραφής με βάση το Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων, Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού”. Ζει στη Θεσσαλονίκη κι εργάζεται ως δασκάλα σε δημοτικό σχολείο, αλλά και ως συνεργαζόμενο εκπαιδευτικό προσωπικό στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλία.

Εκπονείτε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα Δημιουργικής Γραφής σε Δημοτικά Σχολεία. Θέλετε να μας μιλήσετε για αυτό;

Πρώτα απ’ όλα θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση να «με φιλοξενήσετε» στο καταξιωμένο κοινωνικό δίκτυο, Bookia, το οποίο έχει ως βασικό του αντικείμενο το βιβλίο. Είναι, πραγματικά, μεγάλη η τιμή να βρίσκομαι ανάμεσα σε τόσα πολλά βιβλία, δίπλα σε αγαπημένους συγγραφείς, ανήσυχους αναγνώστες, αλλά και πολυάριθμους εκδότες! Σε ό,τι αφορά το ερώτημά σας, πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο ερευνητικό/παρεμβατικό πρόγραμμα που υλοποιείται σε επίπεδο μεταδιδακτορικής έρευνας από το Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και φιλοδοξεί να αναδείξει τη δημιουργική ανάγνωση και γραφή ως μέθοδο ενίσχυσης των μαλακών/οριζόντιων δεξιοτήτων των μαθητών/τριών στο δημοτικό σχολείο. Πιο συγκεκριμένα, το πρόγραμμα αξιοποιεί ως αφόρμηση των δραστηριοτήτων διάφορα κειμενικά είδη και κειμενικούς τύπους που μέσω της «δημιουργικής ανάγνωσής τους» δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές και τις μαθήτριες να εμπλακούν βιωματικά, παρέχοντάς τους ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη και κοινωνική αλληλεπίδραση μέσα από τη δημιουργία των δικών τους κειμένων, είτε ως προέκταση των αναγνωσθέντων κειμένων είτε εμπνεόμενοι από αυτά. Κάποιες από τις ενδοπροσωπικές και διαπροσωπικές δεξιότητες που αποπειράται να ενισχύσει το πρόγραμμα είναι η επικοινωνία, η ομαδική εργασία, η επίλυση συγκρούσεων, η διαχείριση του χρόνου και πολλές άλλες ακόμη.

Υπάρχει συμμετοχή εκπαιδευτικών; Πώς ανταποκρίνονται τα παιδιά;

Είναι ιδιαίτερα θετικό ότι υπάρχει μεγάλη συμμετοχή των εκπαιδευτικών στο πρόγραμμα. Να τονίσω ότι ήδη το «τρέχουν» συνάδελφοι εκπαιδευτικοί, όχι μόνο από τη Θεσσαλονίκη, αλλά και από τη Χαλκιδική, τις Σέρρες, την Ημαθία, την Πέλλα και τη Λήμνο. Αν και τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος θα τα μάθουμε αμέσως μετά την ολοκλήρωσή του, εντούτοις φαίνεται από συζητήσεις με συναδέλφους ότι η ανταπόκριση των παιδιών, των δασκάλων αλλά και των γονέων τους είναι μάλλον θετική. Άλλωστε, τα εργαστήρια δημιουργικής ανάγνωσης και γραφής που περιλαμβάνει δίνουν έμφαση στη διάσταση της γραφής/παιχνίδι και στηρίζονται στον πειραματισμό, την ανακάλυψη και τη διασκέδαση που αποτελούν βασικές παράμετροι δημιουργίας ενός θετικού κλίματος στην τάξη για όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από τις μαθησιακές τους επιδόσεις.

Να περιμένουμε πως θα προκύψουν δραστήριοι συγγραφείς στο μέλλον από τους εκκολαπτόμενους συγγραφείς του προγράμματος;

Αν και το πρόγραμμα δε φιλοδοξεί να δημιουργήσει δεινούς μελλοντικούς συγγραφείς, ωστόσο, αναμένεται ότι θα συντελέσει στο να καταστήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες επαρκείς αναγνώστες, άρα και αποτελεσματικούς δημιουργούς ευφάνταστων κειμένων. Φυσικά, ας μην ξεχνάμε ότι, πέρα από την ενίσχυση των αναγνωστικών και συγγραφικών δεξιοτήτων των παιδιών, ζητούμενο αποτελεί η ενίσχυση της ικανότητητάς τους να αλληλεπιδρούν με τους άλλους αποτελεσματικά σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Στα παραπάνω να προστεθεί ότι το σχολείο σήμερα επικεντρώνεται κυρίως στην απόκτηση γνωστικών/ακαδημαϊκών  δεξιοτήτων, δίνοντας πολύ λιγότερη έμφαση στις δεξιότητες εκείνες που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίον θα διαμορφώσουν τις σχέσεις τους με το προσωπικό, κοινωνικό και αργότερα εργασιακό τους περιβάλλον.

Ποιες είναι για εσάς οι λέξεις κλειδιά για ένα πετυχημένο συγγραφικό έργο; Αρκεί μια ευφάνταστη και πρωτότυπη έμπνευση;

Πρώτα απ’ όλα θα ήθελα να σχολιάσω τη φράση «πετυχημένο συγγραφικό έργο», η οποία, νομίζω, είναι σχετική. Ποια είναι τα κριτήρια της επιτυχίας και ποιος τα ορίζει; Ή αλλιώς, αν θέλετε, οι αυξημένες πωλήσεις ενός βιβλίου πιστοποιούν και το άρτιο περιεχόμενό του; Το σίγουρο είναι ότι ο συγγραφέας αρχικά γράφει για τον εαυτό του κι έπειτα για τους αναγνώστες του. Είναι, λοιπόν, σημαντικό η ιστορία που ο συγγραφέας αφηγείται πρώτα στον εαυτό του να τον εκφράζει, να τον ικανοποιεί, να κάνει τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής του να πάλλονται από την πεποίθηση ότι η μαγεία του κειμένου κρύβεται ήδη μέσα του. Λέξεις κλειδιά και βέβαια υπάρχουν! Μελέτη, μελέτη, μελέτη… Όσο πιο πολύ διαβάζει κανείς, τόσο περισσότερο γεμίζει τη φαρέτρα του με όλα εκείνα τα απαραίτητα εργαλεία της συγγραφής. Πετυχημένος συγγραφέας σημαίνει πρώτα απ’ όλα επαρκής αναγνώστης.

Το κατ’ εμέ εξαιρετικό σας παιδικό βιβλίο με τίτλο «Τι τρέχει με την Ελίζα;» από τις Εκδόσεις Μολύβι έχει πρόσφατα εγκριθεί από το Υπουργείο Παιδείας της Κύπρου και περιλαμβάνεται στη λίστα των εγκεκριμένων βιβλίων για τις εκπαιδευτικές βιβλιοθήκες. Πώς φαντάζεστε ότι «αισθάνεται η ηρωίδα σας» για αυτή τη διάκριση;

Η Ελίζα είναι ένα διήγημα που θίγει το ζήτημα της παιδικής σεξουαλικής παρενόχλησης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον ρόλο του σχολείου και της οικογένειας στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Παρέχει στο παιδί ένα ασφαλές περιβάλλον προσέγγισης των διαπροσωπικών σχέσεων, καλώντας το μέσα από ομοιότητες ή διαφορές που μπορεί να έχει ως προς την ηρωίδα να εκφράσει τα συναισθήματά του, τις σκέψεις τους και του προβληματισμούς του. Με άλλα λόγια, το βιβλίο αποπειράται να αναδείξει τη στενή σχέση της πρόληψης με τη σωστή σεξουαλική αγωγή, την τυπική, στο πλαίσιο του σχολείου, αλλά και την άτυπη, στο πλαίσιο της οικογένειας. Η Ελίζα, λόγω της διάκρισης αυτής από το Υπουργείο Παιδείας της Κύπρου, αποκτάει ακόμα πιο ισχυρή φωνή, τονίζοντας ότι το σχολείο και η οικογένεια είναι η ασπίδα προστασίας κάθε παιδιού απέναντι σε πιθανούς κινδύνους και θέτει ακόμα πιο αποφασιστικά ως ζητούμενο την ψυχική ενδυνάμωση όλων των παιδιών, ώστε να είναι σε θέση να δημιουργήσουν υγιείς διαπροσωπικές χέσεις, όχι μόνο στο τώρα, αλλά και στο μέλλον ως ενήλικες.

Παράλληλα, μας συστήνετε τον Βίκτορ; Τι συμβαίνει με τον χαριτωμένο ποντικό;

Βασικοί ήρωες του βιβλίου είναι ο Βίκτορ και ο Γάτος. Ο Βίκτορ είναι ένα ποντικάκι ήσυχο, απορροφημένο στη βόλτα του,  του οποίου βασικό χαρακτηριστικό σε όλες τις σκηνές είναι η αδιάφορη έκφραση του προσώπου του, καθώς δεν αντιλαμβάνεται ότι ο Γάτος από πίσω του προσπαθεί να τον πιάσει. Από την άλλη, ο Γάτος είναι πεινασμένος. Η έκφρασή του αποτυπώνεται σταθερά με δύο τρόπους: Από τη φιλόδοξη έκφραση του προσώπου του κάθε φορά που επιχειρεί να τον πιάσει και στη συνέχεια το απογοητευμένο πρόσωπό του, όταν δεν τα καταφέρνει. Παρά το ότι είναι ο «κακός της παρέας», είναι όμορφος και γλυκός, δεν έχει την όψη του μοχθηρού γάτου κι έτσι κερδίζει αμέσως την εύνοια του αναγνώστη.

Το βιβλίο του Βίκτορ αποτελεί ένα εικονοβιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Οι εικόνες του έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς δε συνοδεύουν απλά το κείμενο, αλλά αλληλοεπιδρούν καθοριστικά μαζί του. Με άλλα λόγια η κατανόηση του πλήρους νοήματος της ιστορίας επιτυγχάνεται μέσα από τη διπλή αφήγηση δύο κωδίκων, του λεκτικού και του οπτικού. Υπό μια άλλη οπτική, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το βιβλίο του Βίκτορ, περιέχει στην ουσία δύο ιστορίες, αυτή του Βίκτορ, του μικρού ποντικού, αλλά και του Γάτου. Η πρώτη αποδίδεται μόνο με τη χρήση του λεκτικού κειμένου, ενώ η δεύτερη αξιοποιεί τον οπτικό κώδικα. Θα μπορούσαν, λοιπόν, να διαβαστούν ξεχωριστά, ωστόσο η αξιοποίηση και των δύο ιστοριών συνιστά ένα παιχνίδι μεταξύ του εικονιστικού και του κειμενικού μηνύματος, κάτι όχι και πολύ συχνό για τα ελληνικά δεδομένα.

Ποια είναι τα μελλοντικά σας συγγραφικά σχέδια;

Δε γνωρίζω προς το παρόν ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά μονοπάτια που θα ακολουθήσω. Είμαι, όμως, σίγουρη ότι ξανά σε μία ανύποπτη στιγμή κάτι θα ανακαλύψω που θα  πυροδοτήσει την επιθυμία μου να το εξερευνήσω καλύτερα μέσω της συγγραφής. Άλλωστε, αυτό είναι και η συγγραφή: το να φτιάχνεις λέξεις από το τίποτα και με έναν μυστηριώδη, θα έλεγα, τρόπο, να τις δίνεις νόημα.

Προετοιμάζετε κάποιες βιβλιοπαρουσιάσεις;

Κάποιες βιβλιοπαρουσιάσεις σε σχολεία της Θεσσαλονίκης έχουν ήδη προγραμματιστεί για τον μήνα Ιανουάριο στο πλαίσιο φιλαναγνωστικών δράσεων. Και θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονίσω ότι η συν-ανάγνωση ενός βιβλίου μαζί με τα παιδιά μού ανοίγει οπτικές που από μόνη μου δε θα μπορούσα ποτέ να υιοθετήσω.

Σας ευχαριστώ θερμά!