Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Μια νέα ποιητική συλλογή μας φέρνει η Χριστίνα Γεωργιάδου από τις εκδόσεις Έναστρον. Δυναμική, οργισμένη, προβληματισμένη. Τα γράμματα, οι λέξεις, τα συναισθήματα γίνονται ράμματα που επουλώνουν τις πληγές. Ο αναγνώστης/αναγνώστρια  γίνονται συμμέτοχοι και κραδαίνουν την ποίηση ως σπαθιά κι όχι ως λουλούδια.

Λύνεται η γλώσσα και ξαμολιέται να πει την ιστορία της και την ιστορία του κόσμου. Μακρύς ο χειμώνας που βρέχει βόμβες. Η κυριαρχία του παραλόγου αυξαίνει, τα κορμιά γεμίζουν πληγές, όπως οι ψυχές και τα μυαλά. Οι λέξεις άλλοτε γίνονται αιχμηρές και άλλοτε ξύνουν τη μνήμη. Μπορούμε να γίνουμε λωτοφάγοι; Θέλουμε; Μπορούμε να δικάσουμε τους ποιητές;

Αναζήτησα τη Χριστίνα Γεωργιάδου, που την παρακολουθώ από την πρώτη της ποιητική συλλογή, δέκα χρόνια πριν, από τη «Σπορά», για να μας μιλήσει για τις ποιητικές ανησυχίες της.

Χριστίνα Γεωργιάδου ευχαριστώ για τον χρόνο σου. Όταν η ποίηση κρατά σπαθιά και όχι λουλούδια, δεν παρηγορεί αλλά ξεσηκώνει. Δεν απαγγέλλεται αλλά ορθώνεται. Τι σημαίνει για σένα να «κρατά η ποίηση σπαθιά και όχι λουλούδια»;

Η ποίηση είναι μια εσωτερική διαδικασία. Εκκινεί από τα προσωπικά βιώματα – τραύματα, σκέψεις, επιθυμίες –  του ποιητή. Πάντοτε όμως το έσω συγκοινωνεί με το έξω κι ο ποιητής (συγ)κινείται και η πένα του καταγράφει όσα η ευαίσθητη κεραία του συλλαμβάνει. Στο δικό μου ποιητικό σύμπαν υπήρχε πάντα στοιχείο καταγγελτικότητας, μια κοινωνική διάσταση που στους ζοφερούς καιρούς που ζούμε διατρανώθηκε. Πλέον η γλώσσα μου γίνεται όλο και πιο κοφτερή, κραδαίνει σπαθιά κι όχι λουλούδια.

Θεωρείς ότι ο/η ποιητής/τρια έχει ευθύνη απέναντι στην κοινωνία μπροστά σε όλα αυτά που γίνονται; Πρέπει να είναι στον δρόμο με μια σημαία και να παλεύει ή μέσα σε μια γυάλα;

Προσωπικά θεωρώ ότι ο ποιητής, όπως και κάθε άνθρωπος του λόγου και της τέχνης, οφείλει να παίρνει θέση σε πράγματα του καιρού του. Σε εποχές ειρηνικές, ο ποιητής εκφράζει την αρμονία που βιώνει. Σε εποχές όμως που στον “κόσμο βρέχει βόμβες, που η κυριαρχία του παράλογου αυξαίνει”, ο ποιητής γίνεται μπροστάρης, αφυπνίζει συνειδήσεις, εντοπίζει κι επισημαίνει τα κακώς κείμενα. Ακόμα κι αν από πολλούς θεωρείται κάτι τέτοιο δονκιχωτισμός.

Πιστεύεις ότι ένα ποίημα μπορεί να αλλάξει τον κόσμο — ή έστω έναν άνθρωπο;

Θα ήταν ευτυχής συγκυρία. Δεν είμαι τόσο αισιόδοξη, θεωρώ ωστόσο ότι αξίζει να προσπαθούμε ακόμα και για τους λίγους που θα αγγίξει η ποίηση μας. Άλλωστε οι αλλαγές συντελούνται συνήθως αργά, ιδίως οι αλλαγές σε νοοτροπίες και ιδέες.

Τι θα έλεγες σε κάποιον που θεωρεί την ποίηση πολυτέλεια σε εποχές κρίσης:

Όταν βλέπω λογοτέχνες να κατεβαίνουν στους δρόμους, ενώσεις και συλλόγους λογοτεχνών και καλλιτεχνών να υπογράφουν κείμενα διαμαρτυρίας, να οργανώνουν εκδηλώσεις για γενοκτονίες που συντελούνται στις μέρες μας (όπως στην Παλαιστίνη), θα έλεγα πως κάθε άλλο παρά πολυτέλεια είναι η ποίηση. Είναι η “μικρή ασημένια κλωστή στη βουή του μαύρου”. Όταν οι εξουσιαστικές δυνάμεις ωθούν σε απραξία, εμείς πρέπει να παλεύουμε κόντρα στο ρεύμα.

Πιστεύεις ότι η λέξη μπορεί να προλάβει ή να αντικαταστήσει το τραύμα;

Άμεσα, όταν το τραύμα έχει συντελεστεί, η λέξη, ο ποιητικός λόγος εξωτερικεύει τον πόνο, κι έτσι λυτρώνει τον πάσχοντα, ξορκίζει το κακό. Έμμεσα, σε δεύτερο χρόνο, εκφράζοντας και δίνοντας υπόσταση στο τραύμα, βοηθά τον αποδέκτη (αναγνώστη ή ακροατή) να το εντοπίσει, και με τη σειρά του να λυτρωθεί, να απελευθερωθεί από τα δικά του τραύματα. Σε συλλογικό επίπεδο, η κοινωνία ως τελικός αποδέκτης του λόγου, γίνεται πιο ευαισθητοποιημένη και – αυτό είναι το ευκταίο –  αναζητεί τρόπους να προλάβει κάθε πιθανό τραύμα πολεμώντας το κακό (αδικία, κακοποίηση βία, πόλεμο, απανθρωποποίηση) εν τη γενέσει του.

Τι μορφή παίρνει το τραύμα στη γλώσσα σου; Μιλά άμεσα, συμβολικά, αποσιωπημένα;

Σε ορισμένα ποιήματα (Κι όμως την έλεγαν Ανθή, Βιασμοί) κατονομάζω άμεσα το τραύμα, σε  άλλα, στα περισσότερα, λειτουργώ συμβολικά. Η ποίηση άλλωστε, είθισται να υπονοεί χωρίς άμεσα να κατονομάζει. Έτσι μπορεί και απλώνει το νόημα, κι από προσωπικό το βίωμα γίνεται συλλογικό.  

Τι σημαίνει για εσένα ο όρος «Καταραμένη Γενιά» κι αν πιστεύεις ότι κάθε εποχή γεννά τη δική της «καταραμένη γενιά».

Στο παρελθόν θεωρούσα ότι η ιστορία κινείται γραμμικά, σε μια πορεία προόδου προς τα μπρος. Πλέον η εμπειρία με έχει διδάξει ότι η ιστορία κινείται κυματοειδώς, με τα μπρος και τα πίσω, τα πάνω και τα κάτω της, έτσι που καταστάσεις ή νοοτροπίες που θα έπρεπε να θεωρούνται ξεπερασμένες, να έρχονται και πάλι στο προσκήνιο. Η ανθρώπινη ιστορία πέφτει συχνά σε “λούπες”, κάνει σκαμπανεβάσματα, βήματα προς τα πίσω, και τότε κάνουμε λόγο για «Καταραμένη Γενιά», για οπισθοδρόμηση. Σε μια τέτοια λοιπόν “λούπα” βρίσκεται και σήμερα η ιστορία, μια τέτοια “κατάρα” πλήττει τη γενιά του σήμερα και του κοντινού αύριο. Εκτός αν αντισταθούμε, αν πούμε όχι στην αδράνεια.

Τι σημαίνει για εσένα το «να λέει κανείς πάντα ναι»; Είναι φόβος, υπακοή, επιβίωση;

Η υποταγή στην εξουσία εδράζεται συνήθως στο φόβο, απότοκο της επιδίωξης για επιβίωση. Σε άλλες εποχές, πιο “ουδέτερες”, θα έλεγα ότι είναι δικαιολογημένος ο φόβος. Σήμερα όμως, που βιώνουμε ένα δυστοπικό παρόν, το ναι είναι συνενοχή, οδηγεί στην καταστροφή, σε πνευματικό, ηθικό, ψυχικό μαρασμό, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Όταν δικαιώματα απροκάλυπτα καταπατούνται, όταν άνθρωποι κατάφωρα αδικούνται, όταν αθώες ζωές αθρόα θερίζονται, το ναι είναι συνενοχή, είναι κατάρα. Κι ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν κι εκείνοι που συνειδητά συμμαχούν με την εξουσία για να εξασφαλίσουνε οφέλη για τον εαυτό τους, για να αναρριχηθούν σε ανώτερες κοινωνικές θέσεις με όποιο κόστος. 

Ζούμε σε μια εποχή που επιβραβεύει το «ναι» ή που τιμωρεί το «όχι»;  

Και τα δύο. Με έναν τρόπο που το δυστοπικό “1984” του Τζορτζ Όργουελ βρίσκεται προ των θυρών. Όσοι είμαστε στην εκπαίδευση βιώνουμε ήδη την τιμωρητική πολιτική του κράτους απέναντι στα όχι των μάχιμων εκπαιδευτικών που αντιστέκονται στη μεθοδικά συντελούμενη υποβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης. Κι αν αναλογιστούμε ότι η παιδεία είναι βασικός πυλώνας της κοινωνίας, τότε μπορούμε να αντιληφθούμε τι σημαίνει αυτό για τις διαμορφούμενες γενιές του μέλλοντος.

Στη σελίδα 68 υπάρχει το ποίημα «Λωτοφάγοι». Ποια είναι η ευθύνη της κοινωνίας που καλλιεργεί λωτούς;

Η εξουσία θέλει πολίτες πειθήνιους και άβουλους. Με όχημα την τεχνολογία, που αντί να λειτουργεί υπέρ της ουσιαστικής ανθρώπινης προόδου, σκόπιμα την αναστέλλει, οι νέες γενιές αποκτούν σταδιακά και μεθοδευμένα συνειδήσεις “λωτοφάγων”.

Πιστεύεις ότι οι λέξεις μπορούν πράγματι να σφάζουν όταν λέγονται ή όταν μένουν ανείπωτες;  

Πίσω από τις λέξεις υπάρχει πάντα η πρόθεση αυτού που τις εκφέρει. Αν πρόθεση είναι να αποκαλύψει αλήθειες, τότε οι λέξεις απελευθερώνουν. Οι λέξεις που “σφάζουν” είναι στην πραγματικότητα οι άχρωμες, υποκριτικές, κίβδηλες λέξεις, που συγκαλύπτουν και αποσιωπούν.

Στέκομαι στο ποίημα η «Δίκη του ποιητή», που μου άρεσε πολύ. Πιστεύεις ότι η ποίηση έχει καθήκον να ενοχλεί;

Όπως είπα και πριν, ρόλος της ποίησης, όπως και κάθε τέχνης, είναι να επισημαίνει τα κακώς κείμενα, να αφυπνίζει συνειδήσεις και να ρίχνει φως στα σκοτάδια. Γιατί μόνο έτσι πάει η ανθρωπότητα μπροστά. Σε δύσκολους καιρούς ο ποιητής πληρώνει ακριβά την επιλογή του να ενοχλεί, υψώνοντας τη φωνή του. Λοιδορείται, διαπομπεύεται, στιγματίζεται, τιμωρείται από τους έχοντες την εξουσία που του ξεσχίζουν “σα λύκοι το σαρκίο”.

Γνωρίζεις ότι πολλοί συγγραφείς και ποιητές σε χώρες της Ανατολής δικάζονται, φυλακίζονται και δολοφονούνται. Ευτυχώς όχι στη χώρα μας. Το Pen Greece αγωνίζεται για όλους αυτούς τους ανθρώπους που τους απαγορεύουν την ελευθερία της έκφρασης. Αν σου έλεγαν «μην το γράψεις αυτό, είναι επικίνδυνο», τι θα έκανες;

Δύσκολο να πεις, όταν είσαι έξω από τον χορό. Πιστεύω όμως ότι, λόγω ιδιοσυγκρασίας, λόγω χαρακτήρα, δε θα μπορούσα να κρατήσω για πολύ το στόμα μου κλειστό. Ιδίως αν θεωρούσα ότι ο λόγος μου θα είχε κάποια αξία.

Στο ποίημα (Από)χωρισμός γράφεις: Πρώτα πρέπει/ ν’ αφήσουμε πίσω /τους νεκρούς μας. /Να τους βάλουμε/για ύπνο/να τους σκεπάσουμε/να τους φιλήσουμε/για καληνύχτα. Και αφού τιμήσουμε το χώμα, μετά τρέχουμε, παίζουμε, χορεύουμε πάνω του. Πώς γίνεται να τιμούμε τους ήρωες, τα κορμιά που αντιστάθηκαν για την ελευθερία μας και μετά να τους ξεχνούμε; Υπάρχει μέλλον χωρίς παρελθόν;

Όχι, δεν υπάρχει μέλλον δίχως παρελθόν. Αγνοώντας τα διδάγματα του παρελθόντος, υπονομεύουμε το παρόν και το μέλλον μας. Στο συγκεκριμένο ωστόσο ποίημα, εννοώ κάτι εντελώς διαφορετικό. Ότι έχοντας ως στήριγμα τους νεκρούς (το παρελθόν μας), κι αφού τιμήσουμε τη μνήμη τους και ποτιστούμε από τις ιδέες τους, να τους αφήσουμε πίσω για να χτίσουμε το αύριο μπολιάζοντάς το με τις δικές μας ιδέες. Γιατί η στείρα παρελθοντολαγνεία μπορεί να γίνει τροχοπέδη για την πρόοδο. Μέτρο χρειάζεται, ώστε το χτες να λειτουργεί ως λίπασμα κι όχι ως φραγμός για το αύριο.

Ποια είναι η γνώμη σου για το Bookia, όσον αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Χρόνια παρακολουθώ τον ιστότοπο Bookia. Είναι άκρως κατατοπιστικός, παρέχοντας πληροφορίες για τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή με ενδιαφέρουσες κριτικές βιβλίων και συνεντεύξεις. Χρήσιμη βρίσκω και τη διάδραση που παρέχει με το κοινό (συμμετοχή σε ιστολόγια, δυνατότητα ανταλλαγών και δωρεών, αξιολογήσεων βιβλίων κοκ). Εύχομαι πάντα να εξελίσσεται και να εμπλουτίζεται, δίνοντας βήμα σε νέους συγγραφείς και φέρνοντας σε επαφή τον αναγνώστη με τη βιβλιοπαραγωγή του σήμερα. 

Πόσο θα αντέξουν τελικά τα ράμματα; Ευχαριστώ Χριστίνα Γεωργιάδου για την κουβέντα και σου εύχομαι να είναι καλόστρατη. Κλείνω με κάποιους στίχους από το ποίημα «Δίκη του Ποιητή» που ξεχώρισα.

Και τέλος πάντων σε τούτο τον αιώνα δεν μπορεί να έχει
ένας ποιητής μία σωστή ταφή;
Τι μου ξεσκίζετε σαν λύκοι το σαρκίο;
Κι όσο για την υστεροφημία μου; Σας τη χαρίζω.
Έτσι κι αλλιώς η ιστορία είναι πάντα αυθαίρετη.