Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος

Ολόκληρο το φωτορεπορτάζ σε άλμπουμ τού Facebook.
Σχετικά με τo συγγραφέα Ζήση Σαρίκα και το έργο του.

Σαν σκηνή μιας άλλης εποχής, ένα ράγισμα στην αίσθηση που κυριαρχεί ότι «τίποτα δε συμβαίνει» ή «κανένας δεν ενδιαφέρεται». Δεν είναι μόνον το θέμα, ούτε το πλήθος τού κόσμου που συγκεντρώθηκε, όσο το ότι πολλοί νέοι άνθρωποι παρακολούθησαν και συμμετείχαν στην παρουσίαση των Απάντων τού Νίτσε, σε μετάφραση Ζήση Σαρίκα. Ένα έργο ζωής που αποτυπώνεται σε 15 τόμους από τις εκδόσεις Πανοπτικόν. Όπως η φοιτητοπαρέα των κοριτσιών που με φιλοξένησε στο τραπέζι τους, «- Φοιτήτριες;», «- Ναι, αρχιτεκτονική», «- Και πως εδώ; Τυχαία;», «- Όχι, ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων!», ήταν μία στιχομυθία που ανταλλάξαμε. Η παρουσίαση έγινε στο Γκρι Καφέ, στην πλατεία Εξαρχείων.

Ο κος Σαρίκας, αφού ευχαρίστησε τους παρευρισκόμενους, μπήκε απευθείας στο θέμα, «Άπαντα Νίτσε, 15 τόμοι συν μία μονογραφία με την προσωπική ερμήνευση τού "Τάδε έφη Ζαρατούστρα"», είπε και ακούστηκε σαν o τίτλος 20 σχεδόν ετών μεταφραστικής δουλειάς στο έργο τού Γερμανού φιλόσοφου. Παρέθεσε στη συνέχεια τους τίτλους των 15 τόμων τού έργου:

1. Η γέννηση της τραγωδίας, 1872
2. Κείμενα για την Ελλάδα, 1870-1873
3. Τα κείμενα της νεότητας, 1870-1873
4. Παράκαιροι στοχασμοί, 1873-1876
5. Ανθρώπινο, πάρα πολύ ανθρώπινο, 1878-1880
6. Χαραυγή, 1881
7. Η χαρούμενη επιστήμη, 1882
8. Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα, 1883
9. Πέρα από το καλό και το κακό, 1886
10. Γενεαλογία της ηθικής, 1887
11. Το λυκόφως των ειδώλων, 1888
12. Ο Αντίχριστος, 1888
13. Ίδε ο άνθρωπος [Ecce Homo], 1888
14. Η περίπτωση Βάγκνερ – Νίτσε εναντίον Βάγκνερ – Οι διθύραμβοι του Διόνυσου, 1888
15. Η θέληση για δύναμη, 1883-1888

Παρουσίασε στη συνέχεια τους ομιλητές,

• Βασίλης Κάλφας, καθηγητής φιλοσοφίας ΑΠΘ, συγγραφέας
• Φώτης Τερζάκης, συγγραφέας

Ο κος Τερζάκης αναφέρθηκε αρχικά στο φιλόσοφο σημειώνοντας ότι «Ο Νίτσε μαζί με το Άρθουρ Σοπενχάουερ είναι οι πιο πολυδιαβασμένοι. Ταυτόχρονα και ο πιο παρεξηγημένος. Ένας ήρωας τής φιλοσοφίας που γοητεύει και ως βιογραφία. Το έργο του χαρακτηρίζεται από λογοτεχνική ποιότητα, πολυσημία και τεράστιες αμφισημίες που καθιστούν αδύνατη την ερμηνευτική βεβαιότητα. Οι προτάσεις του δεν είναι φιλοσοφικού είδους, είναι χειρονομίες, εξομολογείται, επιτίθεται...».

«Οι μελετητές γνωρίζουν ότι κάθε συγγραφέας έχει ένα κλειδί για την αποκωδικοποίηση τού έργου του. Στο Νίτσε κάθε λέξη είναι κλειδί, καθιστώντας πολύ δύσκολη τη μετάφραση και το ναυάγιο πάντα ως ενδεχόμενο».

«Γιατί μας ενδιαφέρει ακόμα ο Νίτσε;», αναρωτήθηκε και έδωσε τη δική του ερμηνεία, «Διότι καταρρακώνει το αφήγημα τής προόδου που ράγισε με το Ρουσσώ και έσπασε με το Νίτσε». Συνέχισε αναπτύσσοντας τη σκέψη τού φιλόσοφου που, συν τοις άλλοις, αντιλαμβάνεται τον πολιτισμό ως διαδικασία εσωτερίκευσης τής γνώσης και μας καλεί «να μη βλέπουμε τις ιδέες με αθωότητα, να προσπαθούμε να διακρίνουμε τι κρύβεται από πίσω, να είμαστε υποψιασμένοι, να βάζουμε την "αλήθεια" πάντα σε εισαγωγικά. Το θεμέλιο όλης τής νεωτερικής φιλοσοφικής σκέψης».

«Αποδομεί τις αλήθειες και τις αξίες χωρίς να υποστηρίζει ότι μπορεί να λειτουργήσει χωρίς αξίες τις οποίες ορίζει ως "θέση μάχης" και "οπτική γωνία"». «Η ποίηση και ο μύθος είναι η πρωταρχική γλώσσα τής ανθρωπότητας που με την πολυσημία τους δημιουργούν μία ποιητική γλώσσα».

Ο κος Κάλφας αφού εξέφρασε τη χαρά του που ήταν εκεί, μίλησε για τον ίδιο το μεταφραστή-συγγραφέα και όχι τόσο για το φιλόσοφο τού οποίου τα έργα μετέφρασε. «Δικαιούμαι αυτό το ρόλο λόγω τής παιδιόθεν φιλίας με το Ζήση Σαρίκα, από το δημοτικό έως τη φιλοσοφική τού Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Μαζί και την πρώτη μετάφραση, ένα άρθρο για τον Μαρξ στο περιοδικό Πολίτης. Ο Ζήσης έχει την τιμή να είναι ο μόνος μεταφραστής σε ευρωπαϊκή γλώσσα που μετάφρασε ολόκληρο το έργο τού Νίτσε».

«Είμαστε η γενιά που πέρασε την εφηβεία της στη Χούντα. Έτσι, ζώντας σε μία έρημη χώρα με απουσία ιδεών, μόνον με κάποιες άθλιες μεταφράσεις τού Χέγκελ, πνευματικά ξυπνήσαμε μετά το '74. Ο Ζήσης συμμετείχε στην πρώτη ομάδα μετάφρασης των εκδόσεων Ύψιλον όπου από τις 12 εκδόσεις, τις 8 τις μετέφρασε ο ίδιος. Διάβασα ένα σχόλιο στο Ίντερνετ για το Ζήση που δείχνει τον όγκο τής μεταφραστικής του δουλειάς, "αυτός μετάφρασε περισσότερα βιβλία απ' όσα εγώ διάβασα!"».

«Για αυτό είχαν ίσως ανθίσει πολλά ξενόγλωσσα βιβλιοπωλεία τα οποία τώρα εξαφανίστηκαν. Όπως το είδος τής μουσικής καθόρισε άλλους, εμάς μας καθόρισαν τα βιβλία. Ο Ζήσης είναι φανατικός συλλέκτης βιβλίων. Ένας είδος διακινητή ιδεών, οι μεταφράσεις του που ξεκίνησαν από τις αρχές τού '80, είναι ένας τρόπος μεταφοράς γνώσης και πληροφοριών στους άλλους».

Συνέχισε παραθέτοντας το μεταφραστικό και συγγραφικό έργο τού Ζήση Σαρίκα. «Φουκώ, Καστοριάδης (4 από τα πιο δύσκολα έργα του), Μάμφορντ, Ελλύλ, Μποντριγιάρ, Ντελέζ, Στίρνερ, Μπακούνιν ..., δεν μετέφραζε κατά παραγγελία, πρότεινε ο ίδιος τα έργα προς μετάφραση. Τα έργα τού Νίτσε τα ξεκίνησε στις αρχές τής δεκαετίας τού '90 και τα ολοκλήρωσε μετά από 20 περίπου χρόνια».

Ολοκληρώνοντας το πορτρέτο τού μεταφραστή, έθεσε ερωτήματα στα οποία απάντησε στη συνέχεια ο κος Σαρίκας, «Τι είναι πιο σημαντικό για το μεταφραστή; Η πείρα ή η αγάπη για αυτό που κάνει; Ποιο είναι το βασικό κίνητρο;».

Ο κος Σαρίκας ευχαρίστησε ακόμα μία φορά τους ανθρώπους που ήταν εκεί για την παρουσίαση τού έργου του αλλά και τους φίλους του που μίλησαν για αυτό. «Καμία μετάφραση δεν είναι τέλεια», είπε, «Μετά από καιρό πάντα θέλεις να αλλάξεις κάτι, να κάνεις διορθώσεις και δεν μπορείς να αποφύγεις τα λάθη. Το καλύτερο πάντα είναι το πρωτότυπο. Οι μεταφράσεις έχουν τη σφραγίδα τού μεταφραστή».

«Η μετάφραση ως δουλειά δεν πληρώνεται ικανοποιητικά. Έτσι, δεν δίνεται ο χρόνος για να γίνει ολοκληρωμένα, μόνον η προσωπική μανία και η αγάπη τού μεταφραστή εγγυάται ένα καλό αποτέλεσμα. Αν το κάνεις ως αγγαρεία δεν μπορείς να παράξεις επαρκές αποτέλεσμα. Βέβαια, σε έργα όπως τού Νίτσε, οι γνώσεις περί φιλοσοφίας και η πείρα παίζουν κρίσιμο ρόλο. Ο μεταφραστής πρέπει να έχει γλωσσοπλαστική ικανότητα και πολύ καλή γνώση τής γλώσσας στόχου τής μετάφρασης. Στη ελληνική υπάρχει ανάγκη για πολλούς νεολογισμούς. «Η ελληνική είναι ανοιχτή γλώσσα ενώ η γερμανική, κλειστή, κι αυτό δημιουργεί περαιτέρω προβλήματα», είπε για την εργασία τής μετάφρασης και το πώς ο ίδιος ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της.

«Το Νίτσε δεν τον ήξερα», είπε αναφερόμενος στο φιλόσοφο και το έργο του. «Ένας πλανόδιος πωλητής βιβλίων μού πρότεινε να τον μεταφράσω. Έβγαλα μαζί του κάποια βιβλία. Συνέχισα με άλλους εκδοτικούς οίκους, αλλά η εμπειρία μου μαζί τους δεν ήταν καλή. Πάντως, ο Νίτσε έχει μεγάλη γκάμα αναγνωστών. Στη Γαλλία για παράδειγμα, κυκλοφορούν πέντε διαφορετικές εκδόσεις των απάντων του. Λόγω τής αρνητικής συμπεριφοράς των εκδοτών άλλαζα συνεχώς συνεργασίες. Αυτό μου έκανε καλό διότι κάθε φορά έκανα διορθώσεις και βελτιώσεις στις μεταφράσεις μου. Είχα ήδη μεταφράσει τα 10 έργα του και τότε άρχισε να γεννιέται στο μυαλό μου η ιδέα να μεταφράσω τα άπαντα.

«Ο Νίτσε γεννήθηκε το 1844 και πέθανε το 1900, 56 ετών. Από τα 46 του χρόνια έχασε τα λογικά του. Είχε 16 γόνιμα χρόνια στα οποία έγραψε τα έργα του. Το πρώτο το έγραψε 28 ετών δείχνοντας αμέσως την πρωτοτυπία της σκέψης του. Είναι εικονοκλάστης, χρησιμοποιεί μεταφορές και συμβολισμούς, κάνει χρήση του αφορισμού, και είναι αντισυστηματικός. Θα γελούσε, νομίζω, αν μάθαινε ότι κάποιοι προσπαθούν να ανακαλύψουν το κρυμμένο σύστημα σκέψης του».

«Η βασική του ιδέα είναι η θέληση για δύναμη. Όλη τη ζωή την αντιλαμβάνεται ως θέληση για δύναμη. Όλα τα ζώα δεν έχουν την ίδια δύναμη και στην κορυφή τής θέλησης για δύναμη τοποθετεί τον άνθρωπο. Διαχωρίζει τους ανθρώπους σε δυνατούς και αδυνάτους. Οι δυνατοί είναι θετικά προσκείμενοι προς τη ζωή και η αδύνατοι, αρνητές τής ζωής. Ως δύναμη δεν εννοεί την πολιτική ισχύ ή τον πλούτο».

«Ασκεί κριτική στη νεωτερικότητα, στη θρησκεία, στην ηθική, στο κράτος, στο δημοκρατικό σύστημα, στη φιλοσοφία, στον εθνικισμό, στο ρατσισμό. Θεωρούσε ότι η κλασσική Αθήνα δεν είχε δημοκρατία αλλά αριστοκρατία, ενώ το χριστιανισμό τον αντιλαμβάνεται ως μια θρησκεία και ένα καθεστώς επιβεβλημένο από αδύνατους που μισούσαν τους δυνατούς της εποχής τους, εφηύραν «ανθρωπιστικές» αξίες (τις λεγόμενες αξίες της συμπάθειας, όπως είναι ο οίκτος κ.ά.) και τις καθιέρωσαν, ώστε να τους αποδυναμώσουν, να τους εκτοπίσουν, και να υπερισχύσουν εκείνοι».

«Ο Νίτσε αναφέρεται στην ανάγκη να εμφανιστεί μια "νέα ομάδα δυνατών" οι οποίοι θα προβούν σε μια πολιτισμική επαναξιολόγηση όλου του ηθικού συστήματος». Αυτοί οι «νέοι» δυνατοί δεν είναι άλλοι από τους μαθητές του Ζαρατούστρα-Νίτσε.

«Ο γερμανός φιλόσοφος έχει ιδιότυπες αριστοκρατικές απόψεις. Δεν θεωρεί ότι η παιδεία είναι για όλους και σκοπός της είναι να διδάσκει την ελεύθερη σκέψη. Οι άνθρωποι δεν είναι ίσοι, άρα η παιδεία δεν είναι καθολικό αγαθό».

«Είναι αντιδημοκράτης, αντισοσιαλιστής, αλλά και αντιεθνικιστής. Μιλά για την ενοποίηση τής Ευρώπης, όχι βέβαια με τη μορφή που ξέρουμε σήμερα, αλλά με μία δική του έννοια».

«Οι Ναζί τον πρόβαλαν ως δικό τους πρόδρομο και στήριξαν αυτή τη θέση τους απομονώνοντας αυθαίρετα τμήματα τού έργου του. Χρησιμοποίησαν διαστρεβλωτικά έννοιες του Νίτσε όπως ο υπεράνθρωπος, η θέληση για δύναμη, το ξανθό κτήνος κτλ. Ωστόσο, ο φιλόσοφος ήταν κατά του εθνικισμού και της ίδιας της γερμανικής ενοποίησης, που συνέβη στο χρονικό διάστημα 1828-1888. Αυτό αποδεικνύει πόσο άδικα τον επικαλούνταν οι Ναζί».

Τη συνεισφορά τού έργου τού Νίτσε, ο κος Σαρίκας τη συνόψισε α) στην κριτική: σε κάθε επίπεδο, οι ιδέες, οι γνώσεις, οι προκαταλήψεις κτλ., πρέπει να τίθενται υπό αμφισβήτηση, β) στον προοπτικισμό: δεν υπάρχει «αντικειμενική» αλήθεια, ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα εξαρτάται από διάφορες «προοπτικές», συμφέροντα ή ενδιαφέροντα, γ) στην έννοια της δύναμης: η οποία εκδηλώνεται σε όλα τα επίπεδα της ζωής, διαπροσωπικό, συλλογικό κτλ.

Ακολούθησαν ερωτήσεις από το κοινό, κύρια από νέους ανθρώπους που ζητούσαν διευκρινίσεις για θέματα που αναδεικνύει ο Νίτσε στο έργο του αλλά και για τον ίδιο το φιλόσοφο, για τα βιώματά του και το πώς επηρέασαν αυτά τις απόψεις του κτλ.

Μόνο αισιοδοξία παρήγαγε η παρουσίαση των απάντων τού Νίτσε, αισιοδοξία διότι κάποιοι αφιερώνουν τη ζωή τους σε τέτοια έργα και κάποιοι ενδιαφέρονται πολύ έντονα για αυτά! Δεν αναφέρομαι σε κάποια συμφωνία ή διαφωνία με τις ιδιαίτερες απόψεις τού Γερμανού φιλόσοφου όσο στην ενασχόληση, στο ενδιαφέρον και στην αναζήτηση που χαρακτήριζαν όλους τους παρευρισκόμενους στην εκδήλωση.