Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Η κυρία Λίλη Λαμπρέλλη, της οποίας το όνομα είναι πλέον συνώνυμο του παραμυθιού και της αφήγησης, μου έκανε την τιμή να μου παραχωρήσει την παρακάτω συνέντευξη για το Bookia με αφορμή την κυκλοφορία του νέου της παραμυθιού «Αυτός που ξεπουλούσε όνειρα», από τις εκδόσεις Πατάκη.

Ποια ήταν η ανάγκη που σας ώθησε να μελετήσετε τους μύθους και τα παραμύθια;

Θα ξεκινούσα από την ανάγκη που με έσπρωξε να πω παραμύθια. Πολύ απλά, γιατί μεγαλώνουν την ψυχή. Οπότε το κάνω πρώτα για τη δικιά μου ψυχή κι ύστερα για την ψυχή κάποιου που θα τύχει να βρεθώ μπροστά του, λέγοντας ένα ιαματικό γι’ αυτόν (όπως και για μένα) παραμύθι την κατάλληλη στιγμή. Πάντα ο παραμυθάς ελπίζει ότι θα πει τη σωστή ιστορία στο σωστό άνθρωπο τη σωστή στιγμή, αλλά δεν μπορεί ποτέ να ξέρει αν και πότε θα συμβεί αυτό. Το ότι έκανα μια προσωπική αναζήτηση που δεν θα την έλεγα μελέτη στο χαώδες θέμα «μυθικός λόγος» ήταν μια φυσική συνέπεια του πάθους μου για το λαϊκό παραμύθι.

Το παραμύθι είναι μια λαϊκή διήγηση, γνωστό σε πολλούς λαούς, χαμένο στο χρόνο, χωρίς αρχή και τέλος, πανανθρώπινο, αέναο. Τι κουβαλά μαζί του το τόσο πολύτιμο και άντεξε;

Άντεξε γιατί είναι μια ιστορία επιβίωσης, οπότε ξέρει από αντοχή. Ο ήρωας ή η ηρωίδα των μαγικών παραμυθιών καταφέρνει να επιβιώσει παρά τις σκληρές δοκιμασίες, παρά τις μεγάλες απώλειες, παρά την αβάσταχτη οδύνη. Άντεξε γιατί είναι αγαπητικό και παρηγορητικό. Μιλάει για την πανανθρώπινη ανάγκη της εμπιστοσύνης στη ζωή ΠΑΡΟΛΗ ΤΗΝ ΟΔΥΝΗ ή ίσως εξαιτίας όλης αυτής της οδύνης.

Πιστεύετε πως είναι καλό να αναγράφεται σε κάθε βιβλίο η ηλικία στην οποία απευθύνεται κάθε συγγραφέας; Υπάρχουν συγκεκριμένα βιβλία που απευθύνονται σε κάθε ηλικία;

Νομίζω πως δεν πρέπει να αναγράφεται η ηλικία στην οποία θεωρητικά απευθύνεται ένα βιβλίο «για παιδιά». Έχω την εντύπωση ότι αυτό γίνεται για λόγους πρακτικούς -γιατί διευκολύνει τους βιβλιοπώλες, τους βιβλιοθηκονόμους και κυρίως τους υποψήφιους αγοραστές λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά -ιδίως αν δεν γνωρίζουν καλά σε ποια νοητική ηλικία βρίσκονται οι τελικοί αποδέκτες, οπότε ακολουθούν τον τυφλοσούρτη της πραγματικής τους ηλικίας. Πιστεύω ότι το καλό βιβλίο απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες κι ο καθένας παίρνει ό,τι θέλει και ό,τι αντέχει.

Κατά τη γνώμη σας υπάρχει εν έτη 2017 διαχωρισμός φύλου μέσα στα παραμύθια; Υπάρχουν ιστορίες που είναι μόνο για κορίτσια ή μόνο για αγόρια; Κατηγοριοποιούνται;

Σε καμιά περίπτωση δεν υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός, τόσο στα λογοτεχνικά παραμύθια όσο και στα λαϊκά παραμύθια, εφόσον συμφωνούμε ότι ο Χάρυ Πότερ, όπως ακριβώς και ο Κοντορεβιθούλης, αφορά εξίσου αγόρια και κορίτσια. Για παράδειγμα, από τα δικά μου βιβλία για παιδιά, και το «Κρυμμένο νερό» με ήρωα ένα αγόρι και «Το κοντολαίμικο κοτσύφι» με ήρωα ένα πουλί θεωρώ πως επί της ουσίας είναι αυτοβιογραφικά.

Γιατί δεν διαβάζουμε στα παιδιά μας πλέον τόσο παραμύθια αλλά προσπαθούμε να εντάξουμε όσο γίνεται πιο γρήγορα στην πραγματικότητα αφήνοντας τα βορά της τηλεόρασης και του διαδικτύου;

Έχω την αίσθηση ότι πολλοί γονείς (ευτυχώς όχι όλοι) όλο και λιγότερο διαβάζουν και ακόμα λιγότερο αφηγούνται στα παιδιά τους παραμύθια, επειδή «δεν έχουν χρόνο». Είναι τόσο πιο εύκολο να επιτρέψεις στα παιδιά να γίνουν παθητικοί θεατές μπροστά στην τηλεόραση ή να παίξουν μόνα τους ένα παιχνίδι στο τάμπλετ από το να πας μαζί τους ν’ αγοράσεις βιβλία ή να τους διαβάσεις εσύ ή να τους αφηγηθείς εσύ ή απλά να παίξεις εσύ μαζί τους. Το σίγουρο είναι ότι οι γονείς που διαβάζουν οι ίδιοι βιβλία αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα για να αγαπήσει ένα παιδί το βιβλίο. Αν αυτό δεν συμβαίνει, τότε όλα αφήνονται στην καλή θέληση, το κουράγιο και το μεράκι του κάθε δασκάλου (και ίσως του κάθε παιδιού).

Προφανώς σας έχουν ρωτήσει πολλές φορές τι είναι παραμύθι, τι δεν είναι όμως παραμύθι;

Δεν είναι παραμύθι μια κακότεχνη ή γλυκερή ή μίζερη ιστορία -δηλαδή μια ιστορία που δεν αποπνέει ομορφιά, δεν είναι ιαματική, δεν είναι ενισχυτική. Δεν είναι παραμύθι μια ιστορία που μας λέει ότι ζούμε σ’ έναν πανάθλιο κόσμο και για να επιβιώσουμε θα πρέπει να σπαράζουμε τους άλλους με νύχια και με δόντια, προτρέποντάς μας να προσθέσουμε το δικό μας λιθαράκι στην αθλιότητά του. Δεν είναι παραμύθι μια ιστορία με έντονο διδακτισμό που απευθύνεται στα παιδιά σα να είναι αφελή ενώ απλά είναι παιδιά κι ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά σε πολλά είναι πιο σοφά από μας, γιατί είναι πλάσματα διαισθητικά -που σημαίνει πως βρίσκονται πιο κοντά στη ρίζα.

Στην πορεία σας γνωρίσατε μερικούς από τους μεγαλύτερους παραμυθάδες πιο είναι το πολυτιμότερο που κερδίσατε;

Οι δάσκαλοί μου που από συγκυρία ήταν όλοι γαλλόφωνοι και που εγώ θεωρώ εντελώς αυθαίρετα «από τους μεγαλύτερους παραμυθάδες» ήταν όλοι αυτοδίδακτοι και παρά την εμμονή μου να μαθητεύσω για χρόνια δίπλα τους, αυτό που κέρδισα είναι να είμαι αυτοδίδακτη. Θέλω να πω μ’ αυτό πως «με δίδαξαν» να είμαι αυτοδίδακτη κι αυτό σημαίνει σε συνεχή αναζήτηση σε μια μοναχική πορεία.

Ο παραμυθάς είναι μια ιδιότητα που μαθαίνεται, μεταβιβάζεται, κληρονομείται;

Πιστεύω βαθιά ότι ΟΛΟΙ μπορούμε να αφηγηθούμε -όχι όλα τα παραμύθια, όχι όλες τις στιγμές. Μαθαίνουμε από τις κακές μας αφηγήσεις και αυτή την εμπειρία μπορούμε να μεταβιβάσουμε. Η κληρονομιά του παραμυθά είναι κομμάτι της ανθρώπινης φύσης – βρίσκεται στο γονιδίωμα ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Που βρίσκεται η Λίλη Λαμπρέλλη όταν αφηγείται;

Σαν όλους τους παραμυθάδες, τη στιγμή της αφήγησης βρίσκομαι ανάμεσα σε δυο κόσμους. Τον πραγματικό χωροχρόνο του εδώ και τώρα και τον άχρονο μυθικό τόπο της ου-τοπίας. Αυτό από μόνο του αξίζει να λες παραμύθια, δεν είναι έτσι;

Αν μπορούσατε να διαλέξετε τρία παραμύθια ποια θα ήταν αυτά και ποιο θα σώζατε αν έπρεπε να σωθεί ένα;

Αδύνατο να διαλέξω τρία. Όσα έχω στο ρεπερτόριό μου είναι διαλεγμένα ανάμεσα σε πάρα πολλά συναρπαστικά παραμύθια. Ίσως είναι πιο εύκολο να διαλέξω ένα μόνο. Τον «Καημό», στη σκιαθίτικη παραλλαγή του. Η συμβολική του προσέγγιση βρίσκεται στο «Λόγος εύθραυστος κι αθάνατος». Δεν είναι τυχαίο πως είναι το μόνο που διάλεξα για να μπει ολόκληρο εκεί.

Υπάρχει κάποιο βιβλίο που «ζηλέψατε» (με την καλή έννοια πάντα) και είπατε θα ήθελα να το έχω γράψει εγώ;

Έχω ζηλέψει τόσα πολλά! Ένα που μόλις το διάβασα ένιωσα -και είπα παντού- ότι θα ήθελα να είχα γράψει την κάθε του λέξη είναι «Ο άνθρωπος που έλεγε ιστορίες» του νομπελίστα Μάριο Βάργκας Λιόσα. Είναι ένα συγκλονιστικό βιβλίο για την ιστορία ενός αφηγητή. Το προτείνω και σε όσους έρχονται στα σεμινάριά μου σαν ένα οδηγό ζωής για την αληθινή αφήγηση, κι ας είναι καθαρή μυθοπλασία. Από τα βιβλία Ελλήνων ομοτέχνων θα αναφέρω μονάχα ένα από τα πάμπολλα που θα ήθελα να είχα γράψει: «Τα παπούτσια με φτερά» της Μαρίας Παπαγιάννη.

Ζει το παιδί μέσα μας για να ακούει παραμύθια ή πρέπει να ακούει παραμύθια για να ζει ;

Αν δεν έχουμε σκοτώσει το παιδί μέσα μας, τότε ζει και βασιλεύει κι έχει μεγαλώσει πια, όμως συνεχίζει ν’ αγαπάει πολύ τα παραμύθια. Όπως λέω στο «Μικρό αλφαβητάρι αφήγησης: «Ο ήρωας μαγικού παραμυθιού που γίνεται βασιλιάς δεν είναι κάποιος που κουβαλάει μέσα του ένα πεθαμένο παιδί, αλλά ένα παιδί που επέζησε και είχε τη δύναμη να ενηλικιωθεί. Ελπίζω ότι απάντησα. Σε κάθε περίπτωση, ο ακροατής πρέπει να θέλει ν’ ακούσει το παραμύθι. Το «πρέπει» δεν λειτουργεί.

Στο εξαιρετικό βιβλίο σας «Λόγος εύθραυστος κι αθάνατος», ένα εγχειρίδιο της δικής σας τέχνης με βιωματικά στοιχεία που με λόγο απλό και απολύτως κατανοητό ακόμη και για τους «αρχάριους» έχετε χωρέσει ό,τι χρειάζεται να γνωρίζει ο οποιοσδήποτε αγαπά το παραμύθι, από τα βιβλία που τα κάνεις «φύλλο και φτερό» στην κυριολεξία από την επανειλημμένη ανάγνωση και σίγουρα από αυτά που δεν πρέπει να λείπουν από την βιβλιοθήκη μας, καλύψατε όλη την γκάμα των πιθανών ερωτήσεων απαντήσεων και αποριών και φυσικά στο πρωτότυπο και εξαιρετικό επίσης «Μικρό αλφαβητάρι της αφήγησης» παρουσιάζετε τις αξίες της αφήγησης ως πράξη, κλείσανε οι «Χαραμάδες» ή ετοιμάζετε κάτι ανάλογο για την συνέχεια;

Αυτές οι χαραμάδες δεν κλείνουν ποτέ. Χωρίς να προγραμματίζω κάτι συγκεκριμένο, κρατάω σημειώσεις για καινούρια λήμματα, ίσως σε μια επανέκδοση στο Μικρό αλφαβητάρι ή σε κάποια άλλη μορφή.

Πείτε μου δυο λόγια για το νέο σας παραμύθι που κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη με τίτλο «Αυτός που ξεπουλούσε όνειρα»;

Είναι ένα παράξενο παραμύθι και ίσως το ωραιότερο που έχω γράψει. Βασίζεται σε μια ιστορία από την προφορική παράδοση των σούφι που είναι μια ιστορία ερωτική. Είναι ένα παραμύθι για τα όνειρα. Γράφω σε κάποιο σημείο πως «είναι πολλοί οι ανήμποροι να ονειρευτούν» αλλά πιστεύω πως είναι πολύ περισσότεροι όσοι έχουν εγκλωβιστεί σε λάθος όνειρα. Με άλλα λόγια, όπως μου έγραψε ένας φίλος αναγνώστης, το ερώτημα που τίθεται είναι: «είμαστε το όνειρο που επιλέγουμε να γίνουμε ή ο εφιάλτης που επιτρέπουμε να μας καθηλώσει»; Η ιστορία αυτού που ξεπουλούσε όνειρα μοιάζει να απαντά πως μπορούμε ΠΑΝΤΑ να επιλέξουμε ν’ ακολουθήσουμε -ή όχι- το βασικό μας όνειρο, αυτό που μας οδηγεί στο φως.

Σίγουρα είναι το πιο μικρό βιβλιαράκι που έχω γράψει (έχει μέγεθος καρτ ποστάλ) και στην ουσία μιλάει για μια προσωπική αναζήτηση του εαυτού μας μέσα από τον «αγαπημένο» που καθρεφτίζεται στη ματιά μας.

Το επόμενο συγγραφικό σας βήμα;

Υπάρχουν δυο βιβλία υπό έκδοση. Ένα δικό μου εικονογραφημένο για παιδιά «Τι λες πως είναι το πιο πολύτιμο στον κόσμο;» και μια μικρή συλλογή σπάνιων λαϊκών παραμυθιών για μεγάλους «Η νύχτα του κορακιού» (πάντα με τις εκδόσεις Πατάκη). Σ’ αυτή τη συλλογή, σ’ ένα επίμετρο στο τέλος του βιβλίου, για πρώτη φορά κάνω κι ένα μικρό σχολιασμό όλων των παραμυθιών. Ελπίζω σύντομα να παραδώσω το τελικό μου κείμενο και μετά, όλο και κάτι παραμυθιακό θα με συνεπάρει.