Γράφει: Πόπη Ξοφάκη

Με τo Rebound ήρθα σε επαφή στην παρουσίασή του στο Polis Art Cafe, την οποία κάλυψε δημοσιογραφικά το Bookia. Είναι μία μαρτυρία για την κατάθλιψη, από έναν άνθρωπο που τη βίωσε, την αντιμετώπισε, τη νίκησε και ατενίζει με αισιοδοξία πλέον τη ζωή.

Η δύναμη, ο ρεαλισμός και ο ορθολογισμός στην πάλη με το θηρίο που συναντάμε στο βιβλίο, βγαίνει και από τις απαντήσεις που μας έδωσε η συγγραφέας του, Μαρία Παπαϊωάννου, η οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Εξάρχεια.

To Rebound είναι η πρώτη της συλλογή διηγημάτων και στο οπισθόφυλλο διαβάζουμε:

Μία ηρωίδα χωρίς όνομα παλεύει με έναν επίμονο δαίμονα για λίγη σεροτονίνη.

Ο δαίμονας έχει γεννηθεί κι έχει μεγαλώσει στα Εξάρχεια, όπως κι αυτή.

Ένας θαρραλέος άνδρας θέλει να τη βοηθήσει.

Μια σχέση κάτω από το φόβο της ήττας και του Rebound.

Ένα μαύρο ημερολόγιο εγκυμοσύνης.

Μια εσωτερική κραυγή απόγνωσης για την έως τώρα ζωή που ισορροπεί ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη διαταραχή.

Ίσως και μία συγνώμη για τον -τελικά- άδικο πόλεμο στον "ευεργέτη" δαίμονα.

Κι όλα αυτά όσο προσπαθεί να συνέλθει από έναν πολύμηνο ύπνο.

Όπως όταν ξυπνάμε τρομαγμένοι, νομίζοντας ότι πέφτουμε.

Αλήθεια, έχετε δει ποτέ σας μπλε χιόνι;

Διαβάζοντας το βιβλίο σου παρατηρώ ότι δεν είναι εξ ολοκλήρου βιωματικό. Αναφέρονται κι άλλες ιστορίες που στο κέντρο τους είναι η κατάθλιψη. Είσαι μητέρα δύο παιδιών. Πότε ένιωσες ότι κάτι δεν πάει καλά;

Το βιβλίο μου είναι μία σειρά 17 διηγημάτων τα οποία αφορούν στην νόσο της κατάθλιψης, την οποία βίωσα η ίδια.

Κάποια διηγήματα είναι βιωματικά έως έναν βαθμό και κάποια προέκυψαν κατόπιν παρατήρησης της καθημερινής μου ζωής υπό το πρίσμα της ασθένειας. Θέλω να πω, όταν έμαθα ότι νοσώ, άρχισα να βλέπω τον κόσμο διαφορετικά και να αναρωτιέμαι εάν κάποιοι άνθρωποι του κύκλου και του περιβάλλοντός μου δεν είναι τελικά απλώς μονίμως κακόκεφοι αλλά πάσχουν και εκείνοι όπως εγώ.

Έτσι, αποφάσισα να γράψω ιστορίες με θέμα την κατάθλιψη, ξεκινώντας από μέσα προς τα έξω, παρατηρώντας πρώτα τον εαυτό μου και στην συνέχεια τους γύρω μου στην δουλειά, σε τραπέζια, σε γιορτές, φροντίζοντας να αναπτύξω το κεντρικό θέμα από όλες τις πλευρές, και του πάσχοντα αλλά και του περίγυρού του.

Δυστυχώς, η εν λόγω νόσος είναι πολύ ύπουλη και δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα πότε άρχισα να αισθάνομαι ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Λίγο λίγο κάθε μέρα όλο και πιο πολύ αισθανόμουν να βουλιάζω σε ένα κενό που μεγάλωνε μέσα μου. Δυστυχώς, όμως, δεν αφουγκράστηκα εγκαίρως τα πρώιμα συμπτώματα και η κατάρρευση δεν άργησε να έρθει. Τότε ήταν που ζήτησα βοήθεια από ειδικό.

Πόσο συνέβαλε στην κατάσταση που βίωσες η απώλεια του πατέρα σου και το διαζύγιο από τον πρώτο σου γάμο;

Δεν νομίζω ότι η απώλεια του πατέρα μου και το διαζύγιό μου συνετέλεσαν στο να ασθενήσω. Δεν είμαι σίγουρη ότι έπαιξαν κάποιο ρόλο και στην ίδια άποψη συγκλίνει και ο ψυχίατρος που με παρακολουθεί. Τα αδέρφια μου, για παράδειγμα, δεν νόσησαν και φυσικά δεν νοσεί όποιος χωρίζει. Θεωρώ πως είναι καθαρά θέμα χημείας το να ασθενήσει κάποιος από κατάθλιψη.

Η έλλειψη σεροτονίνης είναι αυτή που «ρίχνει» την διάθεση και τις δυνάμεις μας. Όταν ο οργανισμός ασθμαίνει είναι λογικό και οι σκέψεις να ακολουθήσουν· να τριγυρίζουν σε δυσάρεστες στιγμές, σε απώλειες, σε ανθρώπους που μας λείπουν, δίχως να υπάρχει σύνδεση αλληλεπίδρασης, όμως σε αυτό. Τώρα, εάν δεν είχε πεθάνει ο μπαμπάς και εάν δεν είχα χωρίσει, ίσως να είχα μίαν άλλη ζωή και να ήμουν μια άλλη εν γένει. Οπότε, αυτό δεν μπορώ να το ξέρω.

Η οικογένειά σου πότε αντιλήφθηκε ότι κάτι δεν πάει καλά και πόσο σου συμπαραστάθηκε για να βγεις από αυτό το κυκεώνα της "ταλαιπωρημένης" ψυχής;

Η οικογένειά μου είχε αντιληφθεί σχετικά νωρίς την αλλαγή μου, καθότι με είχαν συνηθίσει δραστήρια και πολυπράγμων και σιγά σιγά είχα σχεδόν παραιτηθεί από όλα τα ενδιαφέροντά μου. Ωστόσο, εκείνος ο οποίος βίωσε πιο έντονα από όλους την «πτώση» μου ήταν ο σύζυγός μου ο οποίος πέρασε μαζί μου και όλη την προσπάθεια της επανόδου. Η μητέρα μου, τα αδέρφια μου, μα πιο πολύ όλων ο άντρας μου ήταν εκεί για να μου δώσουν το μόνο φάρμακο στην κατάθλιψη: την αγάπη.

Πότε ένιωσες την ανάγκη να γράψεις το μαύρο ημερολόγιο, όπως το αποκαλείς; Στη διάρκεια ή μετά; Αποτυπώνοντας την εμπειρία που βίωνες στο χαρτί ήταν μία λυτρωτική διέξοδος για να μην παρασυρθείς περισσότερο ή ένιωσες την επιθυμία να το μοιραστείς μετά που το ξεπέρασες με τον κόσμο για να βοηθήσεις άλλους;

Το “Rebound” γράφτηκε αμέσως μετά την διάγνωση της νόσου. Στην αρχή των φαρμάκων, τις πρώτες ημέρες της συνειδητοποίησης, στα πολύ βαριά μου γενικώς. Εκεί που λες, «τελικά συνέβη σε εμένα».

Ο λόγος που ξεκίνησα να γράφω δεν ήταν σε καμία περίπτωση διδακτικός. Και σε εκείνη τη φάση, ας είμαστε ειλικρινείς, δεν είχα καμία διάθεση να νουθετήσω και να βοηθήσω κανέναν. Άλλωστε, πάλευα να βοηθήσω τον εαυτό μου και αυτό με δυσκολία. Εκείνη την περίοδο είχα θυμό και ένταση και ήθελα κάπου να το εκτονώσω όλο αυτό.

Γράφοντας από παιδί, ήξερα τι έπρεπε να κάνω, αλλά και ως τελειομανής ήθελα να το κάνω απόλυτα σωστά, οπότε δεν έγραφα ποτέ δίχως σκοπό, δίχως να θέλω κάτι να πω, είχα αποφασίσει αντί να σκέφτομαι το κενό μέσα μου να σκέφτομαι τι θα μπορούσα να γράψω μόλις βρω τον χρόνο και αυτό έκανα. Έκλεβα 2 – 3 ώρες την ημέρα από τις οικογενειακές υποχρεώσεις μου, κλεινόμουν στην κουζίνα και έγραφα. Ένιωθα να αδειάζω, να πεθαίνω και να ανασταίνομαι κάθε φορά που τελείωνα ένα διήγημα.

Ήθελα να τα πω όλα. Πως έφτασα έως εκεί, τι με βοήθησε, τι με ωφέλησε, τι με έριξε. Απλώς έγραφα. Δίχως να σκέφτομαι. Το έκανα για μένα, για να γίνω καλά.

Ο τίτλος του βιβλίου σου μας θυμίζει το θρυλικό bar Rebound. Επίσης είναι ένας όρος του μπάσκετ που σημαίνει "αναπήδηση". Έτσι ένιωθες την πάλη που γινόταν μέσα σου; Σαν αναπήδηση; Άμυνα και πόντος στο καλάθι της ζωής;

Ο τίτλος του βιβλίου μου είναι διττός. Καταρχήν rebound effect στην ψυχιατρική είναι η υποτροπή. Επίσης, πράγματι Rebound ήταν το θρυλικό γκοθάδικο στην Πλατεία Αμερικής στο οποίο συνήθιζα να συχνάζω ως έφηβη με την παρέα μου. Επομένως, όταν μου έλεγε ο γιατρός ότι βρίσκομαι σε “rebound”, δηλαδή σε υποτροπή, κάθε φορά που χανόμουν στους μεγάλους ύπνους μου, εγώ φανταζόμουν ότι βρίσκομαι στο εφηβικό μου στέκι.

Δεν σκέφτηκα ποτέ τον μπασκετικό όρο ούτε την αλληγορία του. Εκείνες οι στιγμές ήταν σκέτη άμυνα και επιβίωση. Το σκοράρισμα θα ερχόταν πολύ μετά.

Κάθε διήγημά σου θίγει προβλήματα που αντιμετωπίζουν πολλές οικογένειες. Ανθρώπους που ασφυκτιούν μέσα στο ίδιο τους το περιβάλλον. Γυναίκες που ανέχονται τη ταπείνωση από το σύντροφό τους και καταφεύγουν στα χάπια. Γυναίκες που δειλιάζουν να ξεφύγουν από τη βαρετή καθημερινότητά τους. Παιδιά χωρισμένων γονιών που προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή τους. Πόσο κοντά πιστεύεις είναι στην κατάθλιψη μικροί και μεγάλοι;

Η κατάθλιψη είναι μία επισκέπτρια ξαφνική και ύπουλη και είμαστε όλοι υποψήφια θύματά της. Δυστυχώς δεν κάνει διακρίσεις σε πλούσιους και φτωχούς, αν και έχω αρχίσει να πιστεύω ότι εκτός της αγάπης, ένα επίσης ισχυρό αντίδοτό της είναι η βιοπάλη, επίσης σκληρή, διότι κρατάει το μυαλό σε εγρήγορση. Καλώς ή κακώς οι συνθήκες της ζωής του καθενός κάνουν πιο πρόσφορο το έδαφος ή πιο αποτρεπτικό αντίστοιχα στην έλευσή της και τον χρόνο παραμονής της στον οργανισμό του καθένα, αλλά όπως και να έχει και ας μην κρυβόμαστε, πλέον η κατάθλιψη δεν μαστίζει μόνο ευπαθείς ομάδες όπως χωρισμένους και κακοποιημένες γυναίκες αλλά και παιδιά, εφήβους και νέους ανθρώπους.

Το χειρότερο όλων, όμως, είναι ότι ακόμη θεωρείται ταμπού και στίγμα! Όλα μπορώ να τα ξεπεράσω αλλά το γεγονός ότι κάποιοι ντρέπονται να πουν ότι παίρνουν αντικαταθλιπτικά ή βλέπουν ψυχίατρο ή ψυχοθεραπευτή, δεν μπορώ και σας μιλάω ειλικρινά. Θα ήθελα ο κόσμος να ανοίξει το μυαλό του και να νιώσει όλους όσους υποφέρουν από αυτήν την νόσο, διότι πέρα από την χημεία, η κατανόηση και η αγάπη, όπως προείπα είναι τα πιο ισχυρά της αντίδοτα.

Eξακολουθείς να φοβάσαι το μετρό;

Όχι βέβαια!! Και μάλιστα έχω και κάρτα προσωποποιημένη ετήσια, παρακαλώ!! (γέλια)

Ονοματίζεις τον εαυτό σου Καμία; Υπάρχει κάποιος λόγος;

Σαφώς! Διότι η Καμία δεν είμαι εγώ. Είναι όλοι όσοι περάσαμε το τούνελ και βγήκαμε στο φως. Είμαστε όλες όσες τα κομμωτήρια και το shopping, όταν ο περίγυρος μας συνιστούσε να επισκεφθούμε, όχι μόνο δεν μας έδωσαν χαρά αλλά μας άνοιγαν πιο βαθιά τρύπα στο κενό μέσα μας.

Η Καμία είναι η φίλη μας που έχει χαθεί και όποτε έρχεται είναι θυμωμένη με όλα. Η μαμά μας που έχει ένα μόνιμο άγχος με τα πάντα και μια θλίψη διαρκή στο βλέμμα. Η αδερφή μας που κοιμάται 19 ώρες σερί με το πρόσχημα ότι είναι απλώς κουρασμένη.

Η Καμία είσαι εσύ, που νομίζεις ότι περνάς απλώς μια φάση. Η Καμία είμαι εγώ που σε αγαπάω αλλά δεν μπορώ να στο δείξω και σε απωθώ γιατί είμαι πολύ βαθιά βουτηγμένη στην αρρώστια.

Ποια είναι η σχέση σου με τη θρησκεία;

Σεβασμού. Από μέρους μου, τουλάχιστον. Ως εκεί.

Είμαι πολύ θυμωμένη με την εκκλησία και τους εκπροσώπους της καθώς τα πρώτα τους θύματα είναι οι ψυχικά διαταραγμένοι άνθρωποι (βλ. εξορκισμούς, βασκανίες κλπ) και κατόπιν με το «ποίμνιο» που μετατρέπεται σε αγέλη λύκων για να κατασπαράξει όποιον τολμήσει να αντιταχθεί στα στερεότυπά τους.

Επομένως, προτιμώ να απέχω, να πιστεύω στο μέσα φως μου, στον σοφό οργανισμό μου, στα θαύματα της ιατρικής, στην παρεξηγημένη συνήθεια (όπως αναφέρω στον «Θεό του Δικαίου») που άλλοι την καταριούνται αλλά εγώ την μακαρίζω γιατί έζησα πολύ καιρό μακριά της, και φυσικά στην ευεργετική χημεία, όπως συνηθίζω να λέω τα φάρμακα που μου χορηγήθηκαν σε αυτό το διάστημα.

Δεν έχω χρόνο για τύψεις και ενοχές. Εγώ δεν σταύρωσα κανέναν και δεν θέλω να στεναχωριέμαι και για αυτό, όταν ήδη στεναχωριέμαι που στην Συρία πεθαίνουν βρέφη τώρα και ενόσω μιλάμε και δεν μπορώ να τα σώσω.

Είχα τη τιμή να σε γνωρίσω προσωπικά μέσα από την παρουσίαση του βιβλίου σου στο Polis Art Cafe. Ήρθα αντιμέτωπη μ' ένα απίστευτα θετικό άτομο με ένα υπέροχο χαμόγελο στα χείλη και με ζεστή ματιά. Πρόσχαρη, με διάθεση για ζωή και με χιούμορ. Να υποθέσω ότι βλέπεις πλέον με άλλο μάτι τις χαρές της ζωής και πόσο συνέβαλε σ' αυτό ο σύντροφός σου;

Κοίτα, εγώ πάντα έτσι ήμουν. Η αρρώστια με άλλαξε. Σε εκείνο το διάστημα λοξοδρόμησα και άρχισα να γίνομαι καχύποπτη με ανθρώπους και καταστάσεις. Τώρα μπορώ να πω ότι έχω ξαναβρεί τον εαυτό μου! Είμαι η παλιά Μαρία και ίσως και πιο ώριμη, πιο έμπειρη, μια πιο «εξελιγμένη έκδοση μου» θα μπορούσαμε να πούμε (γέλια).

Ο σύζυγός μου, όπως και αρχικά είπα, έχει παίξει τον σημαντικότερο ρόλο στην ζωή μου γενικά, όχι μόνο στην κατάθλιψη και στην ίαση.

Είναι η αστερόσκονη που μου έρχεται στο πρόσωπο όταν όλα γκριζάρουν.

Η αφορμή που σηκώνομαι το πρωί από το κρεβάτι μου, και ο μόνος λόγος πια για να επιτρέψω στους δακρυϊκούς μου πόρους να τεθούν σε λειτουργία (ευτυχώς αυτό συμβαίνει σπάνια).

Μίλησέ μας για τον τρόπο που σου έκανε πρόταση γάμου ο Αλέξης.

Ο τρόπος που μου έκανε πρόταση γάμου ο Αλέξης είναι μία από τις πιο δυνατές στιγμές της ζωής μου και δεν απέχει από τα όσα περιγράφω στο βιβλίο. Εκείνη την εποχή η αρρώστια μου ήταν στα αρχικά της στάδια και όλα μου φαίνονταν μεγάλα και τρομερά.

Ο Αλέξης έχει ένα ταλέντο να δίνει υπόσταση στα «μικρά» καθημερινά θαύματα και σε αυτό έχουμε ταιριάξει απόλυτα μιας και εγώ ζω και τρέφομαι από τα όμορφα μικρά και καθημερινά. Το τσιγάρο (που όποιος έχει διαβάσει το “Rebound” ξέρει τι σημαίνει για εμένα) ήταν ο τρόπος του για να μου δείξει πόσο ήθελε να παντρευτούμε. Και έτσι, πράγματι, με ένα τσιγάρο με αρραβωνιάστηκε. Αυτό. Τόσο απλό, τόσο όμορφο.