Γράφει: Παναγιώτης Σιδηρόπουλος

Ολόκληρο το φωτορεπορτάζ σε άλμπουμ τού Facebook.
Το βιβλίο «Σύριζα: Η διάψευση της λαϊκιστικής υπόσχεσης».
Ο συγγραφέας Cas Mudde.
Οι εκδόσεις Επίκεντρο.

Οι εκδόσεις Επίκεντρο παρουσίασαν στο Polis Art Cafe το βιβλίο του Cas Mudde, «Σύριζα: Η διάψευση της λαϊκιστικής υπόσχεσης».

Για το βιβλίο και το συγγραφέα μίλησαν οι:

• Κώστας Αναγνωστόπουλος, καθηγητής τμ. Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης Δ.Π.Θ.
• Ανδρέας Πανταζόπουλος, αν. καθηγητής τμ. Πολιτικών Επιστημών Α.Π.Θ.
• Πέτρος Παπασαραντόπουλος, διευθυντής εκδόσεων Επίκεντρο.

Τη συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος Γρηγόρης Μπέκος.

Ο Βασίλης Χατζηιακώβου εκ μέρους του Polis Art Cafe σχολίασε την «καλή συνήθεια που καθιερώνεται σταδιακά με τις παρουσιάσεις των βιβλίων των εκδόσεων Επίκεντρο» και αναφέρθηκε στις αρκετές παρουσιάσεις που έγιναν πρόσφατα από τον ίδιο οίκο στον ίδιο χώρο. Ευχαρίστησε τους συντελεστές της παρουσίασης και έδωσε το λόγο στο συντονιστή, κο Γρηγόρη Μπέκο.

O δημοσιογράφος Γρηγόρης Μπέκος ευχαρίστησε όλους όσοι ήταν στην αίθουσα, προλόγισε το συγγραφέα Cas Mudde ως «έναν άνθρωπο που γνωρίζει πολύ καλά τα φαινόμενα του λαϊκισμού και του εξτρεμισμού» και παρουσίασε τους ομιλητές.

Λόγω του ότι ο συγγραφέας βρίσκεται στις ΗΠΑ, μαγνητοσκοπήθηκε επικοινωνία μαζί του στην οποία μίλησε για το βιβλίο και το σχετικό βίντεο προβλήθηκε στην αίθουσα. Σε αυτό το βίντεο, ο συγγραφέας εξέφρασε την τιμή που νιώθει για την έκδοση και παρουσίαση του βιβλίου του και τους «εξαιρετικούς συναδέλφους του που θα μιλήσουν για αυτό». Μίλησε για δύο θέματα, για το περιεχόμενο του βιβλίου και μία πρόβλεψή του για το μέλλον.

Για το ίδιο το βιβλίο σχολίασε ότι, «Ασχολείται με το λαϊκισμό γενικά και ειδικά με το λαϊκισμό του ΣΥΡΙΖΑ. Παρακολουθώ την ελληνική πολιτική σκηνή και είμαι ενήμερος για την ιστορία του αριστερού λαϊκισμού και του ΠΑΣΟΚ. Στην αρχή θεώρησα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν ένα παραδοσιακό αριστερό ριζοσπαστικό κόμμα με μικρή σχέση με το λαϊκισμό αλλά παρακολουθώντας την εξέλιξή του διαπίστωσα ότι ο λαϊκισμός έπαιζε όλο και μεγαλύτερο ρόλο».

Λόγω αυτών του των διαπιστώσεων εξήγησε και τον τίτλο του βιβλίου, «Δεν είναι "Η διάψευση της ακροαριστερής υπόσχεσης" αλλά "η Διάψευση της λαϊκιστικής υπόσχεσης"». Ως κύριο λόγο διάψευσης του ΣΥΡΙΖΑ, «τουλάχιστον μέχρι στιγμής» όπως σημείωσε, δεν θεωρεί «το ριζοσπαστικό αριστερό του πρόγραμμα το οποίο εγκαταλείφθηκε στις εκλογές, αλλά την ανικανότητά του, κάτι που σχετίζεται με το λαϊκισμό».

Συνέχισε εξηγώντας πως αντιλαμβάνεται τη λειτουργία του λαϊκισμού, «Ο λαϊκισμός διαχωρίζει την κοινωνία σε δύο ομοιογενείς ομάδες και καθώς αυτή η διάκριση βασίζεται σε ηθικές έννοιες, όπως αγνότητα και διαφθορά, έχει ως συνέπεια αυτός που αισθάνεται αγνός να αισθάνεται και ανώτερος». Ανέπτυξε τη θέση του για το πως αυτά εκφράζονται στο ΣΥΡΙΖΑ, «Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι έντονα ορατά στο ΣΥΡΙΖΑ. Θεωρώντας ο ΣΥΡΙΖΑ ότι είχε με το μέρος του την αλήθεια, δεν είχε ανάγκη από συμβιβασμούς και συμμαχίες. Αυτή η πολιτική ξεροκεφαλιά και η ανικανότητα τους έχει κοστίσει και στο θέμα της διαπραγμάτευσης».

Για το συνασπισμό ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ σχολίασε, «Ήταν λογικός ο συνασπισμός τον Ιανουάριο του 2015 όπου το κύριο θέμα ήταν το μνημόνιο και οι ΑΝΕΛ ήταν το μόνο κόμμα που συμμεριζόταν την ουτοπική στάση "όχι στο μνημόνιο, ναι στην ευρωζώνη". Αυτό δεν πέτυχε και διότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν απευθύνθηκε σε ηγέτες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν, όπως ο Ρέτσι και ο Ολάντ, αλλά απευθύνθηκε στους PODEMOS που δεν ήταν καν στην εξουσία. Μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου απευθύνθηκε πάλι στους ΑΝΕΛ, κάτι που δεν είχε κανένα νόημα έξω από το πλαίσιο του λαϊκισμού διότι με όρους πολιτικής, ο ΣΥΡΙΖΑ και οι ΑΝΕΛ έχουν ελάχιστα κοινά σημεία ενώ με όρους λαϊκισμού έχουν ακριβώς τους ίδιους εχθρούς».

Η φράση του, «Δεν πιστεύω πως δεν υπάρχει χώρος για την εφαρμογή μίας ριζοσπαστικής αριστερής πολιτικής αλλά πιστεύω ότι δεν υπάρχει χώρος για πολιτική ανικανότητα, χωρίς συμμαχίες δεν μπορεί να επιτευχθεί τίποτα», θεώρησε ότι συνοψίζει εύστοχα το περιεχόμενο του βιβλίου. «Ο λαϊκισμός δεν αποτυγχάνει πάντα», είπε και χρησιμοποίησε ως παράδειγμα «το δεξιό λαϊκισμό που καταφέρνει να προωθήσει τις θέσεις του για τον εθνικισμό και την ξενοφοβία»

Εξέφρασε την αδυναμία του να κάνει αξιοσημείωτες προβλέψεις για το μέλλον λόγω της «εξαιρετικά ευμετάβλητης πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα». Βλέπει όμως «το ΣΥΡΙΖΑ να μην εξαντλεί τη θητεία του. Οι ΑΝΕΛ ξέρουν ότι σε νέες εκλογές δεν θα επιβιώσουν ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ βλέπει τα ποσοστά του να πέφτουν. Ο νέος αρχηγός της ΝΔ, Κυριάκος Μητσοτάκης, αποτελεί απειλή και ταυτόχρονα μεγάλη ευκαιρία για το ΣΥΡΙΖΑ. Απειλή, διότι φέρνει μία νέα υπόσχεση και μπορεί να συσπειρώσει την κεντροδεξιά αφήνοντας πάλι μόνον δύο πρωταγωνιστές, ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ, με περίπου 5% για το ΚΚΕ και τη Χρυσή Αυγή ενώ η είσοδος στη Βουλή θα είναι δύσκολη για όλους τους άλλους. Ευκαιρία, διότι αποτελεί προσωποποίηση αυτού που ο ΣΥΡΙΖΑ θεωρεί ως ελίτ, κατάγεται από μεγάλη οικογένεια πολιτικών, από τη "διεφθαρμένη ελίτ", έχει εργαστεί στο εξωτερικό στον χρηματοπιστωτικό τομέα που για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι ο εξωτερικός εχθρός και συνεπώς μπορεί εύκολα να στοχοποιηθεί σε μία εικόνα εχθρού. Έτσι ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να συνεχίσει τη ρητορική του και να κερδίσει πάλι τους ψηφοφόρους του τους οποίους δεν έχασε σε άλλα κόμματα αλλά στους "αναποφάσιστους"».

O καθηγητής Ανδρέας Πανταζόπουλος σχολίασε το βιβλίο ως, «Ένα βιβλίο που προσφέρεται για σειρά επάλληλων αναγνώσεων της τρέχουσας λαϊκιστικής εμπειρίας». Χαρακτήρισε το συγγραφέα ως «έναν από τους κορυφαίους πολιτικούς επιστήμονες - ερευνητές του λαϊκιστικού φαινομένου τόσο στην ακροδεξιά όσο και στην αριστερή ή ακροαριστερή παραλλαγή του. Συνδυάζει βαθιά γνώση των ιδεολογικών προϋποθέσεων του αντικειμένου με την εξαντλητική διερεύνηση του πραγματολογικού του υλικού των περιπτώσεων που προσεγγίζει».

Συνέχισε αναφερόμενος στην προσφορά του συγγραφέα στο επιστημονικό του πεδίο, «Στον Mudde οφείλουμε τον όρο "Παθολογική ομαλότητα" για τον ακροδεξιό λαϊκισμό στην Ευρώπη, εξηγώντας το φαινόμενο της ριζοσπαστικοποίησης της mainstream σκέψης στην οποία προβαίνει η ευρωπαϊκή ριζοσπαστική δεξιά, η σημερινή ευρωπαϊκή άκρα δεξιά. Στον Mudde οφείλουμε επίσης τις ενδιαφέρουσες συγκριτικές μελέτες για τις διαφορές του ευρωπαϊκού και λατινοαμερικάνικου λαϊκισμού. Στον Mudde οφείλουμε μία ενδιαφέρουσα απεικόνιση των αποτελεσμάτων που προκύπτουν όταν τα λαϊκιστικά κόμματα αναλαμβάνουν να ασκήσουν την εξουσία».

Για το περιεχόμενο του βιβλίου σημείωσε ότι «περιλαμβάνει άρθρα του συγγραφέα που δημοσιεύτηκαν όλα την τελευταία χρονιά, δηλαδή στη διάρκεια της κυβερνητικής θητείας του ΣΥΡΙΖΑ σε αγγλόφωνες εφημερίδες αλλά και συνεντεύξεις του σε ελληνικά Μέσα,ΤΟ ΒΗΜΑ, Καθημερινή, Book's Journal». Ως τη «Μη φιλελεύθερη δημοκρατική απάντηση στο μη δημοκρατικό φιλελευθερισμό» όρισε ως την άποψη του Mudde για το λαϊκισμό και συνέχισε, «Οι λαϊκιστές θέτουν προβλήματα για τα οποία οι παραδοσιακές πολιτικές ελίτ δεν μιλούν και ταυτόχρονα προσδίδουν σε αυτά μία βαθιά ηθικολογική διάσταση. Ο Mudde θεωρεί το λαϊκισμό ισχνή ιδεολογία, η οποία διαιρεί την κοινωνία ανάμεσα στον αγνό λαό και στη διεφθαρμένη ελίτ».

«Και με την αριστερή και με τη δεξιά του εκδοχή, ο λαϊκισμός λειτουργεί πάντα δια του αποκλεισμού και διαφέρουν απλώς στο ποιους αποκλείουν. O Mudde θεωρεί το ΣΥΡΙΖΑ υποκατάστατο του κατεστημένου ΠΑΣΟΚ ο οποίος πρότεινε στο λαό μία πλαστή επιλογή, την παραμονή στην ευρωζώνη χωρίς τις αναγκαίες προϋποθέσεις», είπε και χαρακτήρισε το δημοψήφισμα ως «διαδικασία εσωτερικής κατανάλωσης που αποσκοπούσε στην αποτροπή της διάσπασης της κυβέρνησης παρά στην ενίσχυση της δημοκρατίας».

«Ο Mudde χαρακτηρίζει τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ ως "καλοπροαίρετους ερασιτέχνες τυφλωμένους από την ιδεολογία τους" και το Γιάννη Βαρουφάκη ως "παράδειγμα υποκριτικού ερασιτεχνισμού"».

Ως προοπτικές για το ΣΥΡΙΖΑ ανέφερε δύο, «Την επιστροφή στο ριζοσπαστικό εαυτό του και της μετεξέλιξής του σε κεντροαριστερό κόμμα» και θεώρησε ως «δεδομένο τον αρνητικό απολογισμό της κυβερνητικής θητείας του ΣΥΡΙΖΑ που οφείλεται στο λαϊκισμό του, στον "απατηλό" τρίτο δρόμο μεταξύ μνημονίου και grexit που πρότεινε». Χαρακτήρισε δε το κόμμα ως «μία εξαίρεση στην Ελλάδα η οποία με τη σειρά της είναι εξαίρεση στον ευρωπαϊκό κανόνα».

Ως «λογική» χαρακτήρισε την επιλογή συγκυβέρνησης με τους ΑΝΕΛ μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 διότι και τα δύο κόμματα προέρχονται από το αντιμνημονιακό στρατόπεδο. Ως «ακατανόητη» χαρακτήρισε τη συγκυβέρνηση μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 δεδομένου ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είχε ήδη υπογράψει το δικό του μνημόνιο και εντάχθηκε στις μνημονιακές πολιτικές δυνάμεις. «Θα μπορούσε να επιλέξει το σοσιαλιστικό ΠΑΣΟΚ ή το κεντρώο Ποτάμι που βρίσκονται πιο κοντά στις θέσεις του. Το γεγονός ότι δεν έκανε αυτή την επιλογή ενδέχεται να συνδέεται με μία ιδεολογική επιλογή της μορφής "η πατριωτική αριστερά είναι περισσότερο πατριωτική και λιγότερο αριστερά» καταλήγοντας με το συμπέρασμα του Mudde ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να φτιάξει ένα άλλο ΠΑΣΟΚ, οργισμένο στη ρητορία, ρεαλιστικό στην πράξη».

Ως κοινό σημείο των επισημάνσεων του Mudde για το ΣΥΡΙΖΑ σημείωσε, «την κοινή αφετηρία και κατάληξη, τον εθνικισμό, ως έναν "αντιλιτότητα" σχηματισμό της ριζοσπαστικής αριστεράς, όχι ως ένα κόμμα αριστερής λαϊκιστικής διαμαρτυρίας και καταγγελίας αλλά ένα "εθνικιστικό-λαϊκιστικό σχηματισμό", είναι προϊόν του κινήματος των αγανακτισμένων το 2011 που είχε κοινωνικά και εθνικά χαρακτηριστικά, όλων εκείνων που αισθάνθηκαν απειλούμενοι από το μνημόνιο και αναζήτησαν την υπεράσπιση των κεκτημένων τους στη συνοπτική καταγγελία των εγχώριων ελίτ αλλά και των ξένων».

Ως τελευταία παρατήρηση αναφέρθηκε στις κινητοποιήσεις των αγροτών που είναι σε εξέλιξη λέγοντας, «πολύ συχνά επικαλούνται την αντεθνικότητα των φορολογικών μέτρων, αφαιρούν την ελληνική σημαία από τοπικές οργανώσεις του ΣΥΡΙΖΑ, θυμίζουν στους βουλευτές του ότι μαζί έβριζαν τα κόμματα των μνημονίων ως "γερμανοτσολιάδες" και ζητούν από τον Αλέξη Τσίπρα να μην προδώσει το λαό του, χαρακτηρίζοντάς τον ως αποστάτη του εθνικολαϊκού συμβολαίου»

Κλείνοντας σημείωσε, «Κινδυνεύουμε να χάσουμε από την οπτική μας την καταστατική εθνικιστική φύση του λόγου των ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ χωρίς την οποία ο υπαρκτός και ισχυρός κοινωνιολαϊκισμός τους θα κινδύνευε να είναι μη λειτουργικός. Ο Mudde έχει απόλυτο δίκιο προβλέποντας τη μετεξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ προς το μοντέλο ενός πατριωτικού ΠΑΣΟΚ, μιας πατριωτικής αριστεράς, κοντά στο ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου και όχι προς ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα».

Ο καθηγητής κος Κώστας Αναγνωστόπουλος, σημείωσε την αναγνωρισιμότητα πλέον του συγγραφέα Cas Mudde από το ελληνικό κοινό, μέσα από τις εκδόσεις των βιβλίων του από τις εκδόσεις Επίκεντρο και τον χαρακτήρισε «εξαίρετο πολιτικό επιστήμονα».

Για το βιβλίο και το συγγραφέα είπε ότι «το βιβλίο απευθύνεται στο ευρύ αναγνωστικό κοινό χωρίς να υποβαθμίζει τη σοβαρή ανάλυση χάριν της εκλαΐκευσης, αποτελώντας μία ευανάγνωστη εισαγωγή το έργο του Mudde, μία σοβαρή ματιά στα ελληνικά πράγματα ενός μελετητή ο οποίος δίχως να κρύβει τις πολιτικές του προτιμήσεις είναι απαλλαγμένος από τις δικές μας φορτίσεις».

«Ένιωθα μπερδεμένος γράφοντας αυτές τις σημειώσεις», εκμυστηρεύτηκε ο ομιλητής, «προερχόμενος από τις σκληρές επιστήμες έχω συνηθίσει στην ακρίβεια των εννοιών και ως εκ τούτου νομίζω ότι ο λαϊκισμός είναι δύσκολο να οριστεί με σαφήνεια και αυτή η σύγχισή μου εκτοξεύτηκε στα ύψη όταν χθες άκουσα τον πρωθυπουργό να καλεί τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ να σταματήσουν το παιχνίδι της μικροπολιτικής και του... λαϊκισμού».

Την έλλειψη σαφήνειας των πολιτικών ορισμών τη χρέωσε σε «ιδιοφελείς λόγους» ενώ ταύτισε το λαϊκισμό με την «κολακεία των ελαττωμάτων του λαού, τη δημαγωγία, τη διέγερση του θυμικού του, τον καιροσκοπισμό, την καλλιέργεια ανεδαφικών προσδοκιών, το χάιδεμα των αυτιών, τις ανεύθυνες υποσχέσεις».

«Ο λαϊκισμός βασίζεται σε αυτό που αναφέρεται ως "ουσιωδώς αμφισβητούμενοι όροι", δηλαδή όροι που αναπόφευκτα συνεπάγονται ατέρμονες διαφωνίες σχετικά με τις ενδεδειγμένες χρήσεις τους, π.χ. δικαιοσύνη, κράτος δικαίου, γενοκτονία, εγκλήματα μίσους... Όμως πρέπει να προχωράμε έστω και με ατελείς ορισμούς αλλά ένας μελετητής πρέπει να είναι σαφής με τους όρους που χρησιμοποιεί και ο Cass Mudde δεν μπορεί να κατηγορηθεί ότι "παίζει με κλειστά χαρτιά", όσο και αν διαφωνεί κάποιος με τις απόψεις του».

Για το ορισμό του λαϊκισμού κατά Mudde μίλησε και ο κος Πανταζόπουλος, για το χωρισμό της κοινωνίας στο "αγνό λαό" και στις "διεφθαρμένες ελίτ", «Με βασικό αντίπαλο τον ελιτισμό και τον πλουραλισμό και παρασιτεί σε μία ιδεολογία ξενιστή που στην περίπτωση του αριστερού λαϊκισμού είναι μία εκδοχή της σοσιαλιστικής ιδεολογίας. Υποστηρίζοντας τη λαϊκή κυριαρχία και τον κανόνα της πλειοψηφίας και απορρίπτοντας τον πλουραλισμό και τα δικαιώματα των μειονοτήτων, είναι μεν υπέρ της δημοκρατίας αλλά κατά της φιλελεύθερης δημοκρατίας».

Σε ρήση του Ταγίπ Ερντογάν «Είμαστε ο λαός, εσείς ποιοι είστε;», αναφέρθηκε ως «το συντομότερο ορισμό του λαϊκισμού», αλλά και στη δήλωση του Μανώλη Γλέζου, «Το κλείσιμο των διοδίων ήταν απόφαση των λαϊκών συνελεύσεων και άρα εντολή του λαού».

«Ο λαϊκισμός αναπαράγει την αιώνια αντίθεση του καλού με το κακό, χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις. Το κακό ταυτίζεται με τους τραπεζίτες, τους μεγαλοεργολάβους, τη διαπλοκή, τους λεφτάδες, τους πουλημένους διανοούμενους κ.ο.κ. Ωστόσο το προνομιακό πεδίο ρήξης με τις ελίτ είναι τα ΜΜΕ, στοχοποιώντας δημοσιογράφους, το κακό αποκτά πρόσωπο και και ονοματεπώνυμο, είναι οικείο».

Την «ιδεολογία της αντίστασης» χαρακτήρισε ως «καύσιμο στην πορεία του ΣΥΡΙΖΑ προς την εξουσία, αντίσταση στις μνημονιακές πολιτικές, την τρόικα και την ΕΕ, στην συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ...».

«Ο ΣΥΡΙΖΑ χρεώνεται την αναζωογόνηση μία πολιτικής κουλτούρας που πιστέψαμε ότι είχε σχετικά περιθωριοποιηθεί. Όντως, δεν άνθισε ο λαϊκισμός σε ξερό έδαφος, το ΠΑΣΟΚ τον είχε προετοιμάσει με το διαχωρισμό μεταξύ του καστεστημένου και τους μη προνομιούχους».

Αναφέρθηκε στη συνέχεια στις κατά Mudde αιτίες διάψευσης των υποσχέσεων του ΣΥΡΙΖΑ, «Ήταν απροετοίμαστοι να κυβερνήσουν, ήταν καλοπροαίρετοι ερασιτέχνες που έπεσαν στα χέρια άκαμπτων αλλά έμπειρων πολιτικών όπως ο Σόιμπλε, τυφλωμένοι από την ιδεολογία τους ήταν πεπεισμένοι ότι τα επιχειρήματά τους ήταν απολύτως σωστά και το μόνο που χρειαζόταν ήταν η υποστήριξη της πλειοψηφίας του λαού. Πρότειναν έναν τρίτο δρόμο, τη διάσωση χωρίς λιτότητα τον οποίο απέρριπταν όλα τα άλλα μέλη της ευρωζώνης, αναλώθηκαν στην αντιπαράθεση με τους εσωτερικούς τους αντιπάλους και δεν προετοιμάστηκαν με εναλλακτικό σχέδιο για κάθε ενδεχόμενο, ούτε εξασφάλισαν διεθνείς συμμαχίες και υποστήριξη». Έκανε τρεις παρατηρήσεις σχετικά με τα κείμενα του Mudde, «Πρώτο, θεωρώ ατυχή τον χαρακτηρισμό του ΚΚΕ ως εξτρεμιστικό κόμμα. Κατά την γνώμη μου το ΚΚΕ είναι μία από τις πιο συντηρητικές δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας με σχεδόν αποκλειστικό στόχο την αναπαραγωγή του εαυτού του, ενώ λειτούργησε ως σταθεροποιητικός παράγοντας σε κρίσιμες περιστάσεις. Δεύτερον, η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη ανέτρεψε τους στρατηγικούς σχεδιασμούς για συμμαχία με την καραμανλική δεξιά. Τρίτον, "κεντροαριστερά δεν γίνεται χωρίς το ΣΥΡΙΖΑ, κεντροαριστερά δεν γίνεται με αυτόν το ΣΥΡΙΖΑ" αλλά δεν διαθέτει ούτε τους πόρους ούτε το χρόνο να πετύχει μία μετάλλαξη, βρίσκεται σε κατάσταση ιδεολογικής αποσύνθεσης».

Κλείνοντας, συμφώνησε με το σχόλιο του συγγραφέα ότι «Αυτές ήταν οι τελευταίες εκλογές όπου ο Τσίπρας μπόρεσε να νικήσει βασιζόμενος στην αποτυχία των αντιπάλων του. Την επόμενη φορά οι ψηφοφόροι θα κρίνουν αυτόν και όχι τους αντιπάλους του. Είναι έτοιμος για κάτι τέτοιο;».

Ο εκδότης Πέτρος Παπασαραντόπουλος άρχισε με μία παρατήρηση στον ορισμό του λαϊκισμού που ακούστηκε και από τους δύο ομιλητές, «Αν θέλει κάποιος να θυμάται τι είναι λαϊκισμός, αρκεί να θυμάται δύο νούμερα, το 99 και το 1. Σύμφωνα με την ιδεολογία του λαϊκισμού, το 99% είναι οι καλοί και το 1% οι κακοί και οι λαϊκιστές πολιτικοί θεωρούν ότι εκπροσωπούν το 99% και επειδή αυτή η ιδεολογία δεν μπορεί να σταθεί, χρειάζεται να προσκολληθεί σε μία άλλη, είτε αριστερή είτε δεξιά, σε μία ιδεολογία ξενιστή».

Χαρακτήρισε ως «εξαιρετικά ενδιαφέρουσες» τις παρατηρήσεις του κου Πανταζόπουλου ότι «αυτός ο ξενιστής, είτε αριστερός είτε δεξιός, μετά από ένα διάστημα μοιάζει το ίδιο».

Συνόψισε τα λεγόμενα του Mudde σε δύο απλά πράγματα, πρώτον το χαρακτηρισμό «ερασιτέχνες» για το ΣΥΡΙΖΑ τον οποίο θεωρεί ως «καλόπιστο» και δεύτερον, το «άτοπο» της υπόσχεσης παραμονής στην ευρωζώνη χωρίς λιτότητα.

Τόνισε ιδιαίτερα τη δυστοπία που ο Mudde περιγράφει για την Ελλάδα, αναφερόμενος και συγκρίνοντας την Ελλάδα με «πρακτικές λαϊκισμού» σε άλλες χώρες «όπως η Βενεζουέλα».

Κλείνοντας αναφέρθηκε στις διαφορές των δικών του προσεγγίσεων με αυτές του Mudde, «Για τη μετεξέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ υπάρχουν τρία ενδεχόμενα, πρώτον να γίνει ένα ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, δεύτερον, να γίνει ένα πατριωτικό ΠΑΣΟΚ, αριστερό στη ρητορία και συμβιβασμένο στην πράξη και τρίτον, να αυτοδιαλυθεί επειδή δεν μπορεί να υποστηρίξει ιδεολογικά τις πολιτικές του επιλογές. O Mudde πίστευε ως πιθανότερο το πρώτο σενάριο ενώ τώρα φαίνεται να έχει εγκαταλείψει αυτή την πιθανότητα θεωρώντας πλέον ως πιθανότερο το δεύτερο ενδεχόμενο. Η δική μου άποψη είναι ότι από τη στιγμή υπογραφής του μνημονίου ο ΣΥΡΙΖΑ ακύρωσε τις ιδεολογικές του επιλογές και η αυτοκαταστροφή έχει ήδη ενεργοποιηθεί».

Εξέφρασε την απόλυτη διαφωνία του με τη θέση του Mudde ότι «η ευρωπαϊκή παρέμβαση στην Ελλάδα είχε νεοφιλελεύθερα χαρακτηριστικά» συγκρίνοντας με την «απόλυτα νεοφιλελεύθερη κίνηση» της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ να μην στηρίξει τη Lehman Brothers βασιζόμενη στον αυτοματισμό της αγοράς, κάτι που δεν έγινε στην περίπτωση της Ελλάδας, δεν είναι και το ένα και το άλλο νεοφιλελεύθερη πολιτική.