Γράφει: Γιάννης Ρουσιάς

Ο Γι­άν­νης Λα­σκα­ρά­κης γεν­νή­θη­κε στη Θεσ­σα­λο­νί­κη το 1944, με­γά­λω­σε στην Κα­βά­λα και ζει στην Αλε­ξαν­δρού­πο­λη. Ερ­γά­στη­κε ως το­πο­γρά­φος-πο­λι­τι­κός μη­χα­νι­κός. Ήταν εκ­δό­της της εφη­με­ρί­δας Η Γνώ­μη και δι­ε­τέ­λε­σε πρό­ε­δρος του Συν­δέ­σμου Ημε­ρη­σί­ων Πε­ρι­φε­ρει­α­κών Εφη­με­ρί­δων. Τι­μή­θη­κε με το βρα­βείο ειρή­νης και φι­λί­ας Αμπ­ντί Ιπε­κτσί το 1996. Βρα­βεύ­τη­κε από τον Πρω­θυ­πουρ­γό του Να­γκόρ­νο Κα­ρα­μπάχ για την ορ­γά­νω­ση της κι­νη­το­ποί­η­σης υπέρ της επι­σκευ­ής και του εξο­πλι­σμού του παι­δι­κού νο­σο­κο­μείου της Στε­πα­να­κέρτ και της ενί­σχυ­σης του ελ­λη­νι­κού χω­ριού Μεχ­μα­νά (1995). Υπήρ­ξε αντι­δή­μαρ­χος Αλε­ξαν­δρού­πο­λης και εκ­πρό­σω­πος των ελ­λη­νι­κών δή­μων στο Γνω­μο­δο­τι­κό Συμ­βού­λιο της Κο­μι­σι­όν για τις το­πι­κές και πε­ρι­φε­ρει­α­κές αρ­χές (1988-1991). Δι­ε­τέ­λε­σε μέ­λος της Κε­ντρι­κής Επι­τρο­πής του ΠΑ­ΣΟΚ (1977-1990). Είναι ιδρυ­τι­κό μέ­λος του σω­μα­τείου «Δι­ά­ζω­μα» για την υπο­στή­ρι­ξη και ανά­δει­ξη των αρ­χαί­ων θε­ά­τρων και μνη­μεί­ων.

Το μυθιστόρημα σας ασχολείται με μια περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, από το 1880 έως το 1923. Στο διάστημα αυτό η Ελλάδα διπλασιάστηκε σε έκταση, ενώ είχαμε και την μικρασιατική καταστροφή. Τι σας οδήγησε να ασχοληθείτε με την συγκεκριμένη περίοδο;

Δεν επέλεξα εγώ την συγκεκριμένη περίοδο. Σε αυτή την εποχή έζησαν οι ήρωές μου, απλοί άνθρωποι, οι οποίοι συμβαίνει να είναι και οι πρόγονοί μου. Δυο οικογένειες άγνωστες μεταξύ τους, η μία από την Κρήτη και η άλλη από τη Θράκη, θαλασσοδέρνονται μέσα στα αφρισμένα κύματα της Ιστορίας. Από την επαναστατημένη Κρήτη στην επονείδιστη ήττα του 1897, από τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους στον Εθνικό διχασμό, από την τραγωδία στον Πόντο στην Μικρασιατική καταστροφή και στον ξεριζωμό εκατομμυρίων ανθρώπων από τις εστίες τους. Οι δυο οικογένειες προσπαθούν να επιβιώσουν «κυνηγημένες από την Ιστορία», στην κυριολεξία, όπως εκατομμύρια άλλες. Μέσα από την ιστορία των ηρώων βέβαια, μου δίνεται η δυνατότητα να αναπαραστήσω την πιο ταραγμένη περίοδο της νεοελληνικής Ιστορίας.

Πράγματι σε αυτήν την περίοδο, χάρις στην πολιτική του Βενιζέλου, η Ελλάδα διπλασιάστηκε. Ταυτόχρονα όμως συρρικνώθηκε ο ελληνισμός των εκατομμυρίων Ρωμιών της Μικρασίας, του Πόντου και των Βαλκανίων, όταν οι νικητές των εκλογών του 1920 ανέτρεψαν όλα τα δεδομένα και τις συμμαχίες που είχαν οδηγήσει στην συνθήκη των Σεβρών, στην απόβαση στη Σμύρνη και στην κατάληψη της Ανατολικής Θράκης. Δεν μπορούμε να κρίνουμε εκείνη την εποχή με τα σημερινά δεδομένα. Τα πολιτικά πάθη που οδήγησαν στην καταστροφή, έφθασαν σε τέτοιο σημείο πόλωσης ώστε να κυριαρχούν τα συνθήματα «οίκαδε», «δεν τη θέλουμε τη Σμύρνη και τη Μικρασία» διότι … «δε θα μεγαλώσουν και τα χωράφια μας» και άλλα παρόμοια.

Σε αυτό το βιβλίο προσπάθησα ώστε τα ιστορικά γεγονότα να είναι κατά το δυνατόν ακριβή, αν και συχνά ο μύθος δεν έχει σαφή όρια με την Ιστορία. Εξ άλλου, όπως γράφει η Χάνα Άρεντ, η ιστορική αλήθεια, η αλήθεια των γεγονότων δεν είναι ποτέ ακαταμάχητη. Η μυθοπλασία κλήθηκε να καλύψει τα κενά της ζωής των ηρώων, να τονίσει την συμμετοχή του «τυχαίου» στη διαμόρφωση της Ιστορίας, αλλά και την άρρηκτη σχέση αιτίου και αιτιατού. Θέλησα να τονίσω επίσης τον «δόλο» της Φύσης, του Λόγου και της Ιστορίας, σύμφωνα με τους Χέγκελ και Κάντ, ο οποίος «παρεμβαίνει» συχνά ανατρέποντας τις εξελίξεις που φαίνονταν πρόδηλες. Τέτοιες παρεμβάσεις είναι συχνές στην περίοδο της αφήγησής μου. Ο τυχαίος θάνατος του νεαρού βασιλιά Αλέξανδρου από δάγκωμα μαϊμούς όπως και η απρόσμενη ήττα του Βενιζέλου στις μοιραίες εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, ήταν οι σημαντικότερες από αυτές.

Θα μας μιλήσετε για τη μελέτη που χρειάστηκε να κάνετε για το βιβλίο σας;

Για να προσεγγίσω τη ζωή των ηρώων μου εντρύφησα σε βιβλιοθήκες, αρχεία και δημοτολόγια· διένυσα χιλιάδες χιλιόμετρα και επισκέφθηκα όλους τους τόπους οι οποίοι αναφέρονται στο μυθιστόρημα, για να γνωρίσω τουλάχιστον το περιβάλλον μέσα στο οποίο έδρασαν. Από την Κρήτη μέχρι την Κωνσταντινούπολη, από τον Πόντο μέχρι τη Μεσόγειο και από την Ιωνία μέχρι τη Μεσοποταμία.

Υπήρξαν στιγμές μαγικές που ένιωθα «ωσεί παρών» στα γεγονότα. Αυτό το οφείλω στη μελέτη βιβλίων που έγραψαν σπουδαίοι συγγραφείς και ιστορικοί ερευνητές και τα οποία θεωρώ γεννήτορες αυτού του βιβλίου.

Οι ήρωες της αφήγησης είναι οι παππούδες μου. Αναθεματίζω τον εαυτό μου διότι όταν τους είχα μπροστά μου ολοζώντανους , δεν είχα την περιέργεια ή την πρόνοια να τους ζητήσω να μου διηγηθούν από πρώτο χέρι όλα αυτά τα οποία πάσχιζα απεγνωσμένα να συμπληρώσω με την έρευνα και την φαντασία μου. Ένα λεπτομερές ημερολόγιο του παππού Γιάννη για τη ζωή στη Στέρνα της Ανατολικής Θράκης, ήταν πολύ σημαντικό βοήθημα. Την πορεία αυτής της αναζήτησης συχνά καθόρισαν οι ήρωες του βιβλίου, οι οποίοι σε κάποιες περιπτώσεις αυτονομήθηκαν και με οδήγησαν εκεί όπου εκείνοι ήθελαν, σε άγνωστα για μένα, αλλά γνωστά σε αυτούς ιστορικά μονοπάτια.

Κεντρικοί ήρωες του βιβλίου σας είναι ο Γιάννης Βεσταβάκης και ο Ανέστης Πετριδάκης. Θα μπορούσατε να σκιαγραφήσετε τους δυο ήρωές σας;

Ο Ανέστης Πετριδάκης είναι γεννημένος στις Μουρνιές των Χανίων, τη γενέτειρα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Από αυτόν εμπνεύσθηκε τον ορθολογισμό του και την προσήλωσή του στην πολιτική του εφικτού. Ο πατριωτισμός του Ανέστη δεν ήταν του πεζοδρομίου, αλλά διοχετεύτηκε δημιουργικά σε ενέργειες συλλογικές με υψηλούς στόχους. Η συμμετοχή του στον αδιανόητο πόλεμο του 1897 με τις καταστροφικές συνέπειες τον οδήγησε στην άρνηση του «μεγαλοϊδεατικού εθνικισμού». Ήταν οραματιστής και στρατεύτηκε στην υλοποίηση του οράματος των Δραγούμη και Σουλιώτη για τη δημιουργία του πολυεθνικού κράτους της «Ανατολικής Φυλής» και την παραμονή των εκατομμυρίων Ρωμιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στις εστίες τους. Εργασιομανής και αποτελεσματικός ως επαγγελματίας και ως μυστικός πράκτορας , κοινωνικός και επικοινωνιακός στην ιδιωτική του ζωή, προκαλούσε την γενική ευμένεια και εκτίμηση. Η ερωτική του ζωή κινήθηκε μεταξύ δύο γυναικών με εκ διαμέτρου αντίθετους χαρακτήρες που σημάδεψαν καθοριστικά την ζωή του. Οι συνεχείς πόλεμοι θα τον αναγκάσουν να περιπλανηθεί σε όλη την Οθωμανική επικράτεια, μέχρι τη Μεσοποταμία και τον Πόντο, όπου θα ζήσει την εθνοκάθαρση και θα καταφέρει να επιβιώσει με την οικογένειά του χάρις στην οξυδέρκεια, την προνοητικότητα και τον ορθολογισμό του.

Ο Γιάννης Βεσταβάκης μεγάλωσε στη σκιά του πατέρα του Λάσκαρη, ασκώντας το επάγγελμα του σιδηρουργού, στην εποχή της ευημερίας του οίνου, στη Στέρνα, στα Γανόχωρα της Ανατολικής Θράκης. Ήταν από τους προύχοντες της περιοχής, αλλά η ζωή του δεν είχε ηρωικές πτυχές. Το ημερολόγιό του, γραμμένο στην καθαρεύουσα, με καλλιγραφικούς χαρακτήρες, αναδεικνύει ένα καλλιεργημένο άτομο με ευαισθησίες που εξωτερικεύονται με το ρομαντικό αρραβώνα του δι’ αλληλογραφίας με την χειραφετημένη Ασπασία. Οι ανατροπές θα έρθουν στη συνέχεια. Η βεντέτα λόγω ενός «αμαρτήματος» της μητρός του θα προκαλέσει την εξορία του στο τάγμα εργασίας του Λιβάνου και ο γάμος θα καθυστερήσει για τέσσερα χρόνια. Ζει τη ζωή του με πάθος και σπέρνει παιδιά, αντικαθιστώντας όσα πεθαίνουν. Ο μεγάλος σεισμός, ο θάνατος της Ασπασίας και ο εσπευσμένος δεύτερος γάμος του Γιάννη θα αποκαλύψει μυστικά. Έρωτες, γάμοι, θάνατοι, τραγωδίες και αποκαλύψεις συγκλονίζουν τη μικρή κοινωνία της Στέρνας. Οι κατακτητές εναλλάσσονται και το όνειρο της ελευθερίας των Ελλήνων κρατάει μόνο λίγους μήνες, μέχρι την τραγική «έξοδό» τους από τη Θράκη και από τις πατρογονικές τους εστίες.

Ουσιαστικοί ήρωες είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Κεμάλ Ατατούρκ. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για τον ρόλο τους στην Ιστορία;

Μέσα στις σελίδες του βιβλίου οι δύο μεγάλοι ηγέτες και αναμορφωτές των χωρών τους παρουσιάζονται ως πρωταγωνιστές των γεγονότων χωρίς ωραιοποιήσεις και δαιμονοποιήσεις. Ο Βενιζέλος, ένθερμος θιασώτης της Μεγάλης Ιδέας, είχε πάντα στις επιλογές του την αντιμετώπιση της Τουρκίας συμμετέχοντας σε συμμαχίες με ενισχυμένες τις ένοπλες δυνάμεις του. Η τραγική εμπειρία του 1897 στην Κρήτη και στη Θεσσαλία του έμαθε πολλά. Στους Βαλκανικούς πολέμους αυτή η στρατηγική απέδωσε τα μέγιστα, παρά τις παλινωδίες και τις άστοχες πρωτοβουλίες του αρχιστράτηγου διαδόχου Κωνσταντίνου. Ο Εθνικός διχασμός λίγο έλλειψε να ακυρώσει τα κέρδη των βαλκανικών πολέμων, ενώ δημιούργησε μακροχρόνια πολιτική αστάθεια που προκάλεσε κακό στη χώρα. Η «τύφλωση» του Βενιζέλου με την απόκτηση της Σμύρνης αποδείχθηκε μέγα ιστορικό λάθος, συνδυαζόμενο με την εκλογή του ήττα η οποία 1920 ακολούθησε το 1920. Η νέα κυβέρνηση των βασιλοφρόνων του Γούναρη , χωρίς την στήριξη των συμμάχων, στάθηκε ανίκανη να αντιμετωπίσει τον Κεμάλ, ο οποίος «ξύπνησε» των εθνικισμό των Τούρκων κηρύσσοντας τον αγώνα της Ανεξαρτησίας και την επανάκτηση της Σμύρνης. Ο Μουσταφά Κεμάλ, από τη Θεσσαλονίκη, κατάφερε να ανορθώσει τη καταρρακωμένο ηθικό μιας βαριά ηττημένης χώρας με την πρωτεύουσά της την Κωνσταντινούπολη, να κατέχεται από τους συμμάχους, την Σμύρνη από τους Έλληνες, την Κιλικία από τους Γάλλους και την νότια Ιωνία από τους Ιταλούς. Η βιβλιογραφία είναι γεμάτη από μαρτυρίες που δεν συνάδουν με την εγχώρια «δαιμονοποίηση» του Τούρκου ηγέτη. Τον σκιαγραφούν μεν ως ένα σκληροτράχηλο στρατιωτικό, αλλά με ευαισθησίες, ανθρώπινα πάθη και «ιπποτικές» συμπεριφορές που ξαφνιάζουν. Η Πολίτισσα δημοσιογράφος Σοφία Σπανούδη, η οποία τον γνώρισε προσωπικά, τον αποκαλεί «ο μεγαλύτερος φιλέλλην».

Γράφετε ότι οι δυο οικογένειες πορεύονται κουβαλώντας τα ανεκπλήρωτα όνειρα των προγόνων τους, ενώ δίπλα τους στέκονται οι αγέννητες ψυχές των επιγόνων τους, οι οποίοι επιθυμούν να ζήσουν μια ειρηνική ζωή. Αυτός ο στόχος έγινε τελικά πράξη;

Η Ιστορία των Ελλήνων είναι γεμάτη από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Απομονώνουμε γεγονότα και θεωρούμε ότι μπορούμε με αυτά να δημιουργήσουμε το εθνικό μας αφήγημα, υποβαθμίζοντας ή αγνοώντας το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου συμβαίνουν τα γεγονότα. Μας γοητεύει η εξαίρεση, μας σαγηνεύουν οι πολύ έντονες αποχρώσεις, όπως ο ηρωισμός και η προδοσία και αδυνατούμε να δούμε τις ενδιάμεσες αποχρώσεις οι οποίες είναι το κυρίως σώμα της ιστορίας. Οι φανατισμοί, το εθνοτικό μίσος, η πεποίθηση ότι κατέχουμε όλη την αλήθεια και ότι όλο το δίκαιο είναι με το μέρος μας, υπερισχύουν όχι μόνο στην εθνική μας συνείδηση , αλλά και στην διαμόρφωση της διδασκόμενης Ιστορίας. Ο θρήνος για την κατάρρευση- κυρίευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την

Άλωση της Κωνσταντινούπολης κρατάει μέχρι σήμερα. Οι τραγωδίες στον Πόντο, στη Μικρασία και στη Θράκη, αποτελέσματα των συνεχών πολέμων και εθνοτικών συγκρούσεων, αναπαράγουν την δίψα για «εκδίκηση» και για δικαίωση των νεκρών. Οδυνηρές μνήμες τραυμάτισαν και καθόρισαν τις σχέσεις μας με του γείτονες. Υπάρχουν πληγές που παραμένουν ακόμη ανοικτές. Αλλά η συνέχιση της ζωής επιτάσσει το καταλάγιασμα των παθών και την ειρηνική συμβίωση. Δυστυχώς οι σύγχρονες ελληνοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται μονίμως σε κατάσταση έντασης και η έκρηξη ενός ακόμη καταστροφικού πολέμου δεν θεωρείται απίθανη, ενώ ορισμένοι την θεωρούν αναπόφευκτη. Σίγουρα δεν είναι αυτό το μέλλον που ονειρεύονται οι «αγέννητες ψυχές των επιγόνων»...

Πως θα μπορούσαμε να κρίνουμε συνολικά την εξεταζόμενη περίοδο;

Θα έλεγα ότι αυτή η περίοδος αποτελεί σταθμό που τέμνει τη νεότερη Ελληνική Ιστορία. Εκτός από την ήττα, την καταστροφή και τον ξεριζωμό, σηματοδότησε το τέλος της Μεγάλης Ιδέας. Για τους Τούρκους υπήρξε κάτι αντίστοιχο, το τέλος του πολυεθνικού κράτους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ελλάδα και η Τουρκία μετατράπηκαν σε καθαρά εθνικά κράτη , αφού πρώτα αντάλλαξαν το μεγαλύτερο μέρος των πληθυσμών τους που βρέθηκαν εκτός των νέων συνόρων. Η Ελλάδα διπλασίασε την έκταση και τον πληθυσμό της, αλλά αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τις ευημερούσες κοινότητες των Ρωμιών της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης , του Πόντου, της Ανατολικής Θράκης και της Μικρασίας, στις οποίες με ιστορική παρουσία πολλών αιώνων, οι Έλληνες κυριαρχούσαν στην διπλωματία, στις επιχειρήσεις, στις επιστήμες. Τέλος θα έλεγα ότι για την Ελλάδα ο Εθνικός διχασμός θα συνεχισθεί μέχρι το 1940 και με κάποια άλλη μορφή μέχρι την δικτατορία του 1967.

Το νέο έτος που ξεκίνησε συμπληρώνονται τα εκατό χρόνια από το ξεκίνημα της εκστρατείας στη Μικρά Ασία με τις εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς. Ποιος θυμάται αυτά τα παιδιά;

Έκανα και εγώ αυτή τη σκέψη όταν αντίκρυσα δεκάδες μνημεία που υπάρχουν στα πεδία των μαχών εκείνου του πολέμου, στη μνήμη των Τούρκων στρατιωτών. Στην χερσόνησο της Καλλίπολης επίσης υπάρχουν οι τάφοι και το μνημείο για τους χιλιάδες νεκρούς Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς, οι οποίοι έπεσαν στις μάχες για την κατάληψη των Δαρδανελίων. Για τους σαράντα πέντε χιλιάδες Έλληνες φαντάρους και Αξιωματικούς που άφησαν άθαφτα τα κουφάρια τους στην ξένη γη, δεν υπάρχει ούτε μια αναμνηστική πλάκα. Μήπως είναι καιρός να ανεγερθεί ένα κοινό μνημείο για τους αδικοχαμένους νέους εκείνου του πολέμου και να γίνουν τα αποκαλυπτήρια με τη συμμετοχή των ηγετών των δύο χωρών; Η θυσία των Ελλήνων βέβαια δε θα δικαιωθεί, αλλά θα αναπαυθούν τουλάχιστον οι ψυχές τους. Αυτή θα είναι και μια έμπρακτη κίνηση συμφιλίωσης και μια υπόσχεση ότι οι διαφορές είναι προτιμότερο να λύνονται με το διάλογο και όχι με τα όπλα.

Have you ever tried to figure out the solution for the Rubik's Cube? With this tutorial you will solve it quickly.