Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Ο Κωνσταντίνος Λίχνος, γεννήθηκε στον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας και αποφοίτησε ως πτυχιούχος Μηχανικός Πληροφορικής & Επικοινωνιών. Είναι συνεργάτης των εκδόσεων «Γράφημα», Αντιπρόεδρος του Φιλολογικού Ομίλου Θεσσαλονίκης, και επικεφαλής του τμήματος Πεζογραφίας αυτού. Συντάκτης Πεζογραφίας, Δοκιμίων και Ποίησης στο «Λογοτεχνικό Δελτίο», έντυπη φιλολογική ύλη τριμηνιαίας κυκλοφορίας.

Έχει διακριθεί σε πολυάριθμους πανελλαδικούς και παγκόσμιους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς (στις κατηγορίες του δοκιμίου, του διηγήματος, του παραμυθιού, της νουβέλας και του μυθιστορήματος), ενώ δοκίμια και διηγήματά του δημοσιεύτηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά και συμπεριλήφθηκαν σε ανθολογίες, από τους εκδοτικούς οίκους: «Σύγχρονη Εποχή», «Άπαρσις», «Κέφαλος», «Διάνοια» και «Γράφημα».

Τον Αύγουστο του 2022 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις «Γράφημα», και υπό την αιγίδα του Φιλολογικού Ομίλου Θεσσαλονίκης, η συλλογή διηγημάτων του «Αδιέξοδοι καιροί». Τον Οκτώβρη του ίδιου έτους, κυκλοφόρησε υπό την αιγίδα της ΚΕΔΗΞ και τις εκδόσεις «Άπαρσις», το παραμύθι του: «Ανοσοήρωες εναντίον Μικροβλαβερούληδων» (το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο Κοινωνικής προσφοράς στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό καλλιτεχνικής έκφρασης του ΕΔΔΥΠΠΥ). Το πρώτο του βιβλίο, με τίτλο «www. Dialogos.gr», κέρδισε το Α’ βραβείο στην κατηγορία του μυθιστορήματος, στον 2ο Πανελλαδικό Διαγωνισμό Πεζογραφίας «Κέφαλος» και το «Λογοτεχνικό Περιοδικό της Κεφαλλονιάς», του απένειμε το Ειδικό Βραβείο Πεζογραφίας «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης», για το σύνολο των διακρίσεων, το έργο και την ενεργή του παρουσία στα γράμματα, στη διανόηση και στη σύγχρονη πνευματική δραστηριότητα.

Ο τίτλος του τελευταίου σας, εξαιρετικού ομολογουμένως, πονήματος «Αδιέξοδοι καιροί» είναι ένας τίτλος που ακούγεται ιδιαίτερα απαισιόδοξος. Θεωρείτε ότι οι καιροί στους οποίου ζούμε είναι πράγματι; Κι αν ναι από ποια άποψη;

H διαπίστωση, πως οι καιροί που ζούμε είναι δύσκολοι, μοιάζει αυτονόητη. Και είναι καιροί δύσκολοι, από κάθε άποψη. Το «αδιέξοδο», όμως, ως έννοια -που περιγράφει την καθήλωση σε μια κατάσταση, στη οποία δεν διαφαίνεται άμεσα η δυνατότητα διαφυγής-, εκφράζει κάτι περισσότερο από τις δυσκολίες ή τις προβληματικές μιας κατάστασης· εκφράζει την έλλειψη μιας προοπτικής διεξόδου, την αποτελμάτωση και την ακινητοποίηση σε μια κατάσταση προβληματική. Υπό αυτή την προσέγγιση, το αδιέξοδο, γίνεται η λέξη κλειδί για την περιγραφή της εποχής μας. Καθώς, πλέον, έχει γίνει πραγματικότητα ο τρόμος στον οποίο είχε αναφερθεί ο Αντόρνο ("ο τρόμος είναι, ότι για πρώτη φορά ζούμε σε ένα κόσμο, στον οποίο δεν μπορούμε πια να φανταστούμε έναν καλύτερο").

Φυσικά, η ύπαρξη του αδιεξόδου, υλικού ή ιδεολογικού, δεν σημαίνει τελεσίδικα, πως δεν δύναται να προκύψει διέξοδος. Περιγράφει μια κατάσταση, όμως, που μοιάζει να διαιωνίζεται αλώβητη, εις το διηνεκές.

Στα διηγήματα της συλλογής μου, τις συνέπειες αυτής της κατάστασης επιχείρησα να αποκαλύψω, μέσω της αληθοφανούς αναπαράστασης συλλογικών προβλημάτων, που διαμορφώνουν τα ατομικά αδιέξοδα στα οποία τελματώνονται τα κοινωνικά υποκείμενα· οδηγώντας τα κατόπιν, να παραπαίουν αμφιταλαντευόμενα, ανάμεσα στην παραίτηση και αποδοχή τής καταστάσεώς τους, από τη μία, και στην απόπειρα να οριοθετήσουν ευνοϊκότερα τη θέση τους μέσα στον κόσμο, από την άλλη (δίνοντας μια άνιση μάχη με τις εξωτερικές συνθήκες που τα συνθλίβουν και τις συνειδησιακές τους ανεπάρκειες, που τα υπονομεύουν).

Όλοι οι ήρωες των διηγημάτων σας είναι αντιμέτωποι με κάποιου είδους αδιέξοδο, είτε εργασιακής φύσεως ή άλλο. Έχετε νιώσει και εσείς κάποιες φορές έτσι στη ζωή σας; Υπάρχει κάποιο από τα διηγήματά σας με το οποίο να ταυτίζεστε περισσότερο με τον ήρωά σας;

Η δική μου ανάγνωση των πραγμάτων είναι, πως όλοι και όλες βρισκόμαστε σε κάποιου είδους αδιέξοδο σήμερα, ασχέτως του αν το αντιλαμβανόμαστε ή όχι. Φυσικά και έχω αισθανθεί και ο ίδιος, να ακινητοποιούμαι από τις αντιξοότητες της ζωής, και, παρόλο, που υπάρχουν πτυχές στους ήρωες των διηγημάτων μου, με τις οποίες θα μπορούσα να ταυτιστώ, αυτό αποτελεί ένα ζήτημα που δεν με ενδιαφέρει και τόσο. Αυτό που με ενδιαφέρει, είναι κατανόηση και η απόδοση των σημερινών καταστάσεων, με τρόπο που θα επιτρέψει να καταδειχθούν οι αιτίες που τις καθιστούν αδιέξοδες.

Σε καμία περίπτωση, λοιπόν, δεν προσπαθώ να εκφράσω τον εαυτό μου, μέσα από τις διηγήσεις μου και τους ήρωες που πλάθω. Οι ήρωες των διηγημάτων μου, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αντιπροσωπευτικοί κοινωνικοί τύποι, και, παράλληλα, χαρακτήρες που κάποιος θα μπορούσε να τους αποκαλέσει δικαίως: περιθωριακούς ή «εξαθλιωμένους».

Η εστίαση σε χαρακτήρες των χαμηλότερων κοινωνικά τάξεων, ανθρώπων που είναι εγκλωβισμένοι στον ατέρμονο αγώνα της επιβίωσης και στερούνται τις «ανέσεις» της σύγχρονης ζωής, ενώ, παράλληλα, βασανίζονται από τις υλικές και συνειδησιακές επιπτώσεις τής περιθωριοποίησής τους, αποτελεί προσφυές όχημα για την ανάδειξη των παθογενειών τής σύγχρονης κοινωνίας.

Το βιβλίο σας περιλαμβάνει διηγήματα γραμμένα μεταξύ του 2017 και του 2022 και όλα γραμμένα σύμφωνα με την τεχνική του δομημένου ρεαλισμού. Θέλετε να μας μιλήσετε για την τεχνική αυτή;

Η συλλογή διηγημάτων μου, έχει γραφτεί, κατά κύριο λόγο, με την τεχνοτροπία του κλασικού ρεαλισμού (υπάρχει, βέβαια, και ένα διήγημα, το τελευταίο της συλλογής, που είναι περισσότερο συμβολιστικό). Η τεχνοτροπίατου Δομημένου ρεαλισμού, όμως, διαφέρει κατά πολύ από εκείνη του κλασικού.

Το καλοκαίρι τού 2022, δημοσιεύσαμε ως Φιλολογικός Όμιλος Θεσσαλονίκης, το μελέτημα «Μανιφέστο/Δυο σχολέςτού ρεαλισμού», εκδόσεις Γράφημα. Το συγκεκριμένο έργο (με συγγραφείς τους: Αντώνης Ε. Χαριστός, Κώστας Λίχνος, Γιώργος Ορφανίδης) αποτέλεσε τηνπρώτη θεωρητική καταγραφή των φιλολογικών αιτιάσεων γύρω από το ρεύμα τού ρεαλισμού στη λογοτεχνία και απόπειρα μεθοδικής ανάλυσης, με σκοπό την επεξεργασία μιας νέας μορφής λογοτεχνικού ρεαλισμού που θα ανταποκρίνεται στις θεωρητικές και πρακτικές απαιτήσεις της εποχής. Στη συνέχεια, προχωρήσαμε στη δημοσίευση μιας σειράς λογοτεχνικών δοκιμίων όπου αναπτύξαμε περαιτέρω τις θεωρητικές και τεχνικές βάσεις της τεχνοτροπίας του δομημένου ρεαλισμού. Εφόσον, ο στόχος του Φιλολογικού Όμιλου Θεσσαλονίκηςείναι η κατασκευή μιας νέας λογοτεχνικής σχολής, με επίκεντρο τη ρεαλιστική απεικόνιση του λόγου και των εικόνων, θα συνεχίσουμε και στο μέλλον να επεξεργαζόμαστε θεωρητικά κείμενα γύρω από το ζήτημα του ρεαλισμού, αλλά και να παράγουμε λογοτεχνικό έργο, ακολουθώντας την τεχνοτροπία του Δομημένου ρεαλισμού.

Υπάρχει καθόλου το αυτοβιογραφικό στοιχείο σε κάποιο από τα διηγήματά σας;

Υπάρχει, και ταυτόχρονα αναιρείται.

Μελετώντας μια υπαρκτή κατάσταση, και τις θεωρητικές προεκτάσεις, αναζητώντας τις αιτίες που την διαμόρφωσαν και την δράση των ανθρώπινων χαρακτήρων μέσα σε αυτή, είναι, ορισμένες φορές, αναπόφευκτο, να μελετήσει κανείς και τον ίδιο του τον εαυτό, στον βαθμό που μετέχει και επηρεάζεται από την κατάσταση που μελετά και επιθυμεί να αποδώσει λογοτεχνικά. Σε καμία περίπτωση, όμως, αυτό δεν σημαίνει πως θα πρέπει να αναζητά την εικόνα του μέσα στις καταστάσεις που παρατηρεί ή να προβάλει τον εσωτερικό του κόσμο σε αυτές, χρησιμοποιώντας το έργο του ως εργαλείο προσωπικής αναζήτησης του εαυτού του και αυτοψυχανάλυσης· κάτι, που θα υπονόμευε την όποια προσπάθεια του δημιουργού να κατανοήσει τα πράγματα και θα οδηγούσε σε απλή αντανάκλαση των εσωτερικών του διεργασιών, και όχι σε πιστή απόδοση της πραγματικότητας.

Πολλοί πιστεύουν ότι το διήγημα είναι το δυσκολότερο είδος του αφηγηματικού λόγου για να γράψει κανείς. Συμμερίζεστε την άποψη αυτή;

Το ερώτημα «Τι ακριβώς είναι το διήγημα και που έγκειται η δυσκολία στη συγγραφή του»,μέχρι ενός βαθμού, παραμένει αναπάντητο για τους ειδικούς. Σε αδρές γραμμές, η νουβέλα είναι μεγαλύτερη από το διήγημα και μικρότερη από το μυθιστόρημα (Κάποιοι το έχουν οριοθετήσει, λέγοντας πως το διήγημα δεν θα πρέπει να ξεπερνά τις 10.000 λέξεις ή τις δέκα σελίδες). Το σίγουρο είναι, πως το διήγημα αποτελεί τη μικρότερη φόρμα της πεζογραφίας και, κατά κύριο λόγο, αποτελεί αφήγηση ενός γεγονότος, που τοποθετείται σε έναν ορισμένο τόπο και χρόνο. Συνεπώς,ακριβώς επειδή είναι μικρό, απαιτεί θεματική στόχευση και εξαιρετικάεύστοχηχρήσητων εκφραστικών μέσων, από την πλευρά του συγγραφέα, ώστενα είναι επιτυχημένο. Για τον λόγο αυτό, θεωρώ, πως είναι, πράγματι, ένα πολύ δύσκολο είδος.

Βέβαια, κάθε είδος του πεζού λόγου έχει διαφορετικές απαιτήσεις και τεχνικές -και λόγω του μεγέθους του-, και δεν μπορεί να μιλήσει κανείς με απολυτότητα, για τον βαθμό δυσκολίας του σε σχέση με τα υπόλοιπα.Στο μυθιστόρημα, για παράδειγμα, δεδομένης της μεγάλης του έκτασης, μπορείς να εμβαθύνεις περισσότερο στους χαρακτήρες ή να θίξεις πολλά και διαφορετικά ζητήματα· στο διήγημα,όμως, πρέπει να συμπτύξεις μια ολοκληρωμένη ιστορία και τα νοήματα που επιθυμείς να περικλείει, σε έναν μικρό αριθμό σελίδων· εξαιτίας αυτού του περιορισμού, κάποιοι θεωρούν, πως το διήγημα είναι το δυσκολότερο αφηγηματικό είδος.

Στα διηγήματά σας συμπεριλαμβάνεται και ένα διήγημα με θέμα την καραντίνα και την πρόσφατη υγειονομική κρίση. Θα ήθελα να μου πείτε τι μας άφησε κληρονομιά όλη αυτή η ιστορία, στον τομέα της διανόησης και των τεχνών, αλλά και της κοινωνίας.

Είναι δεδομένο, πως πανδημία και τα μέτρα που υιοθετήθηκαν για την αντιμετώπισή της, επιβάρυναν σημαντικά την καθημερινότητά όλων μας. Σε έρευνες που είδαν το φως της δημοσιότητας το τελευταίο διάστημα, καταγράφηκαν υψηλά ποσοστά σε μια σειρά συμπτωμάτων που σχετίζονται με αγχώδεις διαταραχές και την κατάθλιψη. Κατά τη διάρκεια του επιβεβλημένου εγκλεισμού, ειδικά, παρατηρήθηκε ένταση του αισθήματος της μοναξιάς και υπαρξιακή αγωνία, με φαινόμενα σωματοποίησης (όπως ο πονοκέφαλος, το έντονο στρες και οι κρίσεις πανικού).

Η σύγχρονη καθημερινότητα ήταν ήδη δύσκολη στη διαχείρισή της, για το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού -κυρίως, λόγω της οικονομικής δυσκολίας και της εργασιακής ανασφάλειας-, και η πανδημία (αλλά, καιτα μέτρα που εφαρμόστηκαν για να την αντιμετωπίσουν) διαμόρφωσε ακόμη πιο αντίξοες συνθήκες για τους ανθρώπους των λαϊκών τάξεων, και ιδιαίτερα, όσους κατοικούν σε αστικά κέντρα.

Η πανδημία, μεταξύ άλλων, αποκάλυψε και τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν την κοινωνία μας. Έφερε στο προσκήνιο την ελλιπή κρατική μέριμνα, τα υποστελεχωμένα νοσοκομεία, τις άθλιες εργασιακές συνθήκες κ.α.Φυσικά, για όλα τα παραπάνω, δεν δύναται να κατηγορήσει κανείς την πανδημία, καθώς αποτελούν συμπτώματα μιας γενικότερης νεοφιλελεύθερης πολιτικής, η οποία εφαρμοζόταν πριν, και θα συνεχίσει να εφαρμόζεται και μετά το πέρας της πανδημίας.

Μιλήστε μας για τις λογοτεχνικές επιρροές σας. Ποιους λογοτέχνες ξεχωρίζετε και περιλαμβάνετε στα αναγνώσματά σας;

Ως αγαπημένοι Έλληνες πεζογράφοι, έρχονται απευθείας στον νου μου οι Ν. Καζαντζάκης, Κων/νος Θεοτόκης, Κ. Χατζόπουλος, ο Γ. Ξενόπουλος, Δ. Βουτυράς και πολλοί άλλοι. Από ξένους οι Ντοστογιέφσκι, Τόμας Μαν, Μαξίμ Γκόρκυ, Τζον Στάινμπεκ, Έρνεστ Χέμινγουεϊ, Ν. Οστρόφσκι, Ε. Ζολά.

Αν ορίσουμε ως αγαπημένα έργα του λόγου, αυτά που μας σημαδεύουν σε προσωπικό επίπεδο, που πέφτουν στα χέρια μας τη σωστή στιγμή και χαράσσονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας, αλλά,όχι κατ' ανάγκην, αυτά που θεωρούμε αρτιότερα ή πιο επιδραστικά τότε, θα αναφέρω τα: “Ο γέρος και η Θάλασσα ”, “ΟΙ αδερφοί Καραμάζοφ” και το “Έγκλημα και τιμωρία” του Ντοστογιέφσκι, “Η δίκη” του Φ. Κάφκα, “Βιος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά” του Καζαντζάκη, το “Οι σκλάβοι στα δεσμά τους” του Θεοτόκη, “Τα σταφύλια της οργής” του Στάινμπεκ.

Στα παραπάνω έργα, και στους συγγραφείς που ανέφερα, πραγματοποιώ συχνά -άμεσες ή έμμεσες- αναφορές στα κείμενά μου.

Θεωρώ ότι το τελευταίο διήγημα το οποίο συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο σας το «Ονείρου μονόπρακτο» αντιτίθεται κάπως στη ρεαλιστική θεματική του βιβλίου σας και ότι περιέχει μια υπερρεαλιστική πινελιά. Είναι στα συγγραφικά σας σχέδια η δημιουργία ενός πονήματος σε υπερρεαλιστικά μονοπάτια ή προτίθεστε να μείνετε πιστός οπαδός του ρεαλισμού;

Πράγματι, το τελευταίο διήγημα της συλλογής μου, από την πλευρά καθαρά της τεχνικής, αποτελεί περισσότερο συμβολιστικό πεζογράφημα, χωρίς να αποκόπτεται, βέβαια, από το γενικότερο ρεαλιστικό υπόβαθρο της γραφής μου.

Όσον αφορά άλλα έργα μου, έχω στο συρτάρι μου ένα μυθιστόρημα το οποίο αποτελεί κοινωνική αλληγορία, και έχει κατ’ εξοχήν συμβολιστικό χαρακτήρα, αλλά, τα έργα που δουλεύω το τελευταίο διάστημα, και ετοιμάζω για το εγγύς μέλλον, είναι αμιγώς ρεαλιστικά.