Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Μετά το φωτογραφικό λεύκωμα Λυκουρέζου-Ζαχαράτου, «Καλαβρία Μάνη, Εγγύς Κόσμος», που εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 2024 από τις εκδόσεις Τόπος, όπως όλα τα λευκώματά τους, ο Ανδρέας Ζαχαράτος έρχεται το 2025 με τo ROMA, για να μας ταξιδέψει στον πολιτισμό της αλλά και στην καθημερινότητα των ανθρώπων πίσω από τον φακό της Leica του. Το λεύκωμα το επιμελείται η σύντροφός του, φωτογράφος και επιμελήτρια των εκθέσεών τους, Τζένη Λυκουρέζου. Στον πρόλογο του βιβλίου διαβάζουμε τη κριτική του κ. Βασίλη Κάντα, ερευνητή της φωτογραφικής εικόνας, διδάσκοντα καθηγητή του ΠΑ.Δ.Α ενώ συνεχίζει το σημείωμα του δημιουργού. Το λεύκωμα είναι δίγλωσσο ώστε να ταξιδέψει και εκτός ελληνικών συνόρων. Ο Ανδρέας Ζαχαράτος, ως αθόρυβος προσκυνητής του φωτός και του χρόνου, στέκεται απέναντι στο αιώνιο θέατρο της Ρώμης. Κοιτάζει την πόλη, όπως κοιτάζει κανείς έναν καθρέφτη που αντανακλά μνήμες άλλων εποχών. Οι εικόνες του δεν είναι απλώς στιγμιότυπα. Είναι αναστεναγμοί περαστικών, είναι τα χαμόγελα του ήλιου πάνω στα μαρμάρινα πρόσωπα των αγαλμάτων. Είναι οι σκιές που δεν φοβούνται το σκοτάδι, γιατί έχουν χορτάσει φως. Στην καρδιά του η Ρώμη δεν είναι στατική. Ανασαίνει, αλλάζει, μεταμορφώνεται όπως αλλάζει το φως της ημέρας. Εγώ θα έλεγα βλέποντας αυτή την υπέροχη έκδοση, πώς αν η ποίηση είναι ζωγραφική με λέξεις, τότε η φωτογραφία είναι ποίηση με φως. Προτιμώ όμως αφού δεν είμαι γνώστης της φωτογραφικής τέχνης για να γράψω κριτική μα θαυμάστρια της φωτογραφικής του πορείας, να μας μιλήσει ο ίδιος ο δημιουργός για το νέο του λεύκωμα.

Κύριε Ζαχαράτο ευχαριστώ για τον πολύτιμο χρόνο σας. Θαρρώ πως βρίσκεστε στην πλέον δημιουργική στιγμή της φωτογραφικής σας πορείας αφού τα λευκώματά σας εκδίδονται ετήσια. Πιστεύετε πως η καλλιτεχνική συνύπαρξη με τη σύντροφό σας στη δημιουργική αυτή πορεία είναι η αιτία της δημιουργικής έκρηξης;

Κυρία Παπαδημητρίου Σαμοθράκη το φωτογραφίζειν είναι μία μοναχική τέχνη. Ο Φωτογράφος που δημιουργεί έργο χωρίς παραγγελία, αναζητά καθημερινά την πραγματικότητα γύρω του. Αυτό προϋποθέτει καλή γνώση των συνθηκών της ζωής, ανοικτά αυτιά και μάτια ώστε να λαμβάνεις τα μηνύματα και να τα μετατρέπεις σε εικόνα. Είναι μία επίπονη διαδικασία μα και ευχάριστη συνάμα. Το βλέμμα μου προσπαθώ να αφήνεται στην αλήθεια που συναντάω κάθε μέρα. Δεν αξίζει στην φωτογραφική τέχνη η δημιουργία εικόνων «φτιαγμένων/σκηνοθετημένων« διότι έτσι καταργείται η πεμπτουσία αυτής της τέχνης. Σε όλη αυτή την πάλη του εαυτού μου με την πραγματικότητα που με περιβάλλει η σύντροφος μου στη ζωή και στην τέχνη φωτογράφος και αρθρογράφος Τζένη Λυκουρέζου έχει παίξει καταλυτικό ρόλο. Το να έχεις έναν σύμμαχο/συμπορευτή ιδεών και καλλιτεχνικής έκφρασης, σπανίζει στις μέρες μας. Είναι όμως η αγάπη για τα κοινά ενδιαφέροντα που κινεί τα νήματα. Η κοινή μας δημιουργική πορεία δείχνει τον ανιδιοτελή μας σεβασμό για την φωτογραφική τέχνη και τον Άνθρωπο.

Τι είναι αυτό που σας τράβηξε να εκδώσετε αυτό το λεύκωμα; Η βαριά ιστορία της Αιώνιας Πόλης ή η σύγχρονη με τους καθημερινούς της ανθρώπους;

Η κληρονομιά της Ρώμης είναι βαριά, δεν αντιμετωπίζεται εύκολα. Χρειάστηκε την οπτική μελέτη/παρατήρησή μου, όλες τις αισθήσεις μου ανοικτές, ώστε να μην με παρασύρει εκεί που θέλει. Όταν φωτογράφιζα επί σχεδόν μία επταετία στην αιώνια πόλη, οι σειρήνες της έδρασαν επάνω μου άλλοτε θελκτικά άλλοτε αποτρεπτικά. Οι πραγματικότητες αυτής της πόλης αλλάζουν από γειτονιά σε γειτονιά από strada σε strada. Τα μηνύματα που εγώ εξέλαβα ως αντανάκλαση της ζωής της  ήταν διφορούμενα σε κάθε μου επίσκεψη. Βλέποντας το φωτογραφικό υλικό όταν επέστρεφα στην Ελλάδα, ανακάλυπτα πτυχές της ιστορίας και του ανθρώπινου στοιχείου που θα ήθελα να συναντήσω στην επόμενη επίσκεψη μου και να καταγράψω. Η  Φωτογραφία θέλει τον χρόνο της, σου ζητάει το χρόνο σου, σου επιβάλλει τον δικό της ρυθμό.

Πώς θα περιγράφατε τους ανθρώπους της Ρώμης και ποιο είναι αυτό που σας ελκύει να τους απαθανατίσετε;

Δεν μπορώ να ξεχωρίσω το ανθρώπινο στοιχείο από το περιβάλλον του. Οι άνθρωποι τείνουμε να επηρεαζόμαστε από την ποιότητα της ζωής μας, τον τόπο και την σχέση μας με αυτόν. Οι Ρωμαίοι και μη που συνάντησα στις περιπλανήσεις μου σίγουρα έχουν αποτυπωμένο στις εκφράσεις και στις αντιδράσεις τους το βάρος και την ιεροσύνη της πόλης. Ξέροντας καλά ότι είναι κάτι ξεχωριστό να είσαι πολίτης της Ρώμης υπηρετούν την ιστορία και την κληρονομιά της υποδειγματικά. Το αντίθετο θα έλεγα με αυτό που συμβαίνει στην πόλη των Αθηνών συγκεκριμένα από τους πολίτες της.

Αν η Ρώμη ήταν μουσική, ποιο τραγούδι ή είδος θα ήταν;

Χωρίς δεύτερη κουβέντα η μουσική που γύρναγε στο κεφάλι μου  διαβαίνοντας  τα σοκάκια της αέναης πόλης καδράροντας την παράξενη ομορφιά της, σχετίζεται με τον ανεξερεύνητο λαβύρινθο που σε πείθει να ακολουθήσεις για να βρεθείς πιο κοντά της. Αυτή η μουσική δεν μπορεί να είναι άλλη από Free Jazz/improvisation και δη από τις συνθέσεις των Cecil Taylor (Air Above Mountains) και Σάκη Παπαδημητρίου (Piano Voices A, D, C).

Υπάρχει κάποια ιστορία πίσω από μια φωτογραφία σας που δεν θα ξεχάσετε ποτέ;

Κάθε φωτογραφία μου έχει την δική της ιστορία, έχει την δική της στιγμή στο χρόνο. Έχει όμως κρυμμένη μέσα της το αίσθημα που με έκανε να πατήσω το κλείστρο. Απώτερος σκοπός μου αυτό το αίσθημα που μετατρέπεται σε συναίσθημα στη φωτογραφική διαδικασία να το βρει ο θεατής μέσα του.

Ποιο συναίσθημα θέλετε να μεταδώσετε μέσα από τις φωτογραφίες σας για τη Ρώμη;

Μέσα από την εποπτεία της τηλεμετρικής μου μηχανής κι ελέγχοντας τη ριπή του κλείστρου, δένομαι όλο και περισσότερο με την ψυχή και την πολυπλοκότητα της πόλης. Συλλαμβάνω με τις εμμονές μου, το αστικό τοπίο και τις αντιθέσεις της ζωής. Το βλέμμα μου παρατηρεί την Αιώνια Πόλη  ενώ αντηχούν  στα αυτιά μου τα λόγια του Marcello Mastroianni από την ταινία Dolce Vita: "Αγαπώ τη Ρώμη, είναι μια ζούγκλα. Ζεστή και ήρεμη. Μπορείς να κρυφτείς!". Την οπτική μου γωνία καθορίζουν η γεωμετρία και το μέτρο, το φως και η σκιά, η αύρα που αναπηδά σε κάθε γωνιά,  οι ανάσες, οι μυρωδιές.

Τα μνημεία στον φακό σας σπάζουν τη σιωπή και μιλούν στον καθένα μας ξεχωριστά ξεφυλλίζοντας το λεύκωμα. Πώς μεταφράζετε τη σιωπή των μνημείων σε εικόνα;

Τα μνημεία μιλούν, τα μνημεία θυμίζουν, προβλέπουν, προειδοποιούν.

Ο φωτογράφος ως δέκτης και ως μεταφορέας της πραγματικότητας την συγκεκριμένη στιγμή δείχνει εμπιστοσύνη, συνομιλεί μαζί τους  και αυτό περνά στην σύνθεση και τελικά στο φιλμ. Απομένει να είναι ανοικτός και δεκτικός ο θεατής.

Ποιο είναι το ανθρώπινο στοιχείο που αναζητάτε στη Ρώμη, πέρα από την αρχιτεκτονική της μεγαλοπρέπεια;

Αναζητώ  πάντα το τυχαίο, το απρόσμενο, το συγκινητικό, το αληθινό. Είναι μια δύσκολη εξίσωση ο άνθρωπος και το περιβάλλον του. Όμως συμβαίνει μπροστά μου.

Την οπτική μου γωνία καθορίζουν  η γεωμετρία και το μέτρο, το φως και η σκιά, η αύρα που αναπηδά σε κάθε γωνιά,  οι ανάσες, οι μυρωδιές.

Πως αντιδρούσαν οι Ιταλοί όταν καταλάβαιναν πως τους φωτογραφίζετε;

Κινούμαι με ειλικρίνεια ανάμεσα στον κόσμο, τους εμπιστεύομαι δεν προσπαθώ να κλέψω την φωτογραφία,  με δέχονται με ευγένεια και ευχαρίστηση.

Αν η φωτογραφία ήταν ποίημα, ποιον στίχο θα αφιερώνατε στη Ρώμη;

Θα αφιέρωνα ολόκληρο ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ, Η πιο όμορφη θάλασσα.

«Να γελάσεις απ’ τα βάθη των χρυσών σου ματιών
είμαστε μες στο δικό μας κόσμο.
Η πιο όμορφη θάλασσα
είναι αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει.
Τα πιο όμορφα παιδιά
δεν έχουν μεγαλώσει ακόμα.
Τις πιο όμορφες μέρες μας
δεν τις έχουμε ζήσει ακόμα.
Κι αυτό που θέλω να σου πω,
το πιο όμορφο απ’ όλα, δε σ’ τό ‘χω πει ακόμα.»

(Η πιο όμορφη θάλασσα – Ναζίμ Χικμέτ - Μετάφραση Γιάννης Ρίτσος)

Αν οι φωτογραφίες μπορούσαν να τραγουδήσουν, ποια μελωδία θα έπαιζε η δική σας Ρώμη;

Il Volo  
Arriverderci Roma
Goodbye, goodbye to Rome
City of a million moonlit faces
City of a million warm embraces
Where I found the one of all the faces far from home
Arriverderci Roma
It's time for us to part
Save the wedding bells for my returning
Keep my lovers' arms outstretched and yearning
Please be sure the flame of love keeps burning in her heart
Arriverderci Roma
Save the wedding bells for my returning
Keep my lovers' arms outstretched and yearning
Please be sure the flame of love keeps burning in her heart

Μέσα από τον φακό σας, πότε η Ρώμη μοιάζει όνειρο, και πότε μοιάζει αλήθεια;

Η πόλη των Imperatori βαδίζει με λεπτή ισορροπία. Μαζί της και εγώ. Ξεφυλλίζοντας την μονογραφία "ROMA" θα το ανακαλύψετε και εσείς.

Προτιμήσατε το ασπρόμαυρο επειδή το «επιβάλλει» η ιστορία της Αιώνιας Πόλης;

Η  περιπέτεια σε ασπρόμαυρους τόνους κρύβει μυστήριο, αφαίρεση, παιχνίδι με το φώς και γεωμετρία. Κατά το πλείστον σκέφτομαι και «βλέπω» σε τόνους του γκρι. Ίσως ενδόμυχα θέλω να ωραιοποιήσω την στυγνή πραγματικότητα, χωρίς αποτέλεσμα τελικά. Ευτυχώς. 

Είχαμε πρόσφατα τα γεγονότα της Πινακοθήκης. Πώς θα αντιδρούσατε αν ερχόταν οποιοσδήποτε πολίτης άσχετος με την Τέχνη στην έκθεσή σας και θα πετούσε κάτω μια φωτογραφία σας επειδή δεν θα του άρεσε ή επειδή προσέβαλλε τα θρησκευτικά του πιστεύω; Που είναι η ελευθερία της έκφρασης; Πού βαδίζουμε;

Ποτέ δεν πίστευα ότι η κατάκτηση της τέχνης ως γνώση αφορά ορισμένους /εκλεκτούς. Δέχομαι από όλους τους ανθρώπους να κρίνουν όλους. Αυτό που δεν δέχομαι είναι η υποκρισία και από τις δύο μεριές. Η τέχνη ανήκει σε όλες-ους ανεξάρτητα της κοινωνικής – μορφωτικής βαθμίδας. Μπορώ να δεχτώ την κριτική του φωτογραφικού μου έργου. Όμως κανείς δεν έχει το δικαίωμα να βανδαλίσει έργο καλλιτεχνικής δημιουργίας γιατί δεν είναι σύμφωνος με το νόημα ή το περιεχόμενό του. Η δημιουργία είναι προσωπική υπόθεση και έκφραση, σε όποιον δεν αρέσει ας μείνει μακριά. 

Έχετε σχεδιάσει ποιο θα είναι το επόμενο project ή είναι ακόμη νωρίς;

Έχω στα σκαριά δύο θεματικές ενότητες και το πιο δελεαστικό για μένα είναι πως έρχεται η ώρα της πρώτης απόπειρας σε χρώμα.

Όπως τελειώνει η μέρα στη Ρώμη και τα μαρμάρινα πρόσωπα γέρνουν στην αγκαλιά της νύχτας, έτσι και η συνέντευξή μας φτάνει στο τέλος της — μα όχι το ταξίδι. Γιατί η Ρώμη δεν τελειώνει ποτέ. Όπως και το βλέμμα του καλλιτέχνη που αναζητά, ακόμα και μέσα στο σκοτάδι, μια ρωγμή απ’ όπου θα περάσει το φως. Κλείνουμε λοιπόν αυτή τη συνάντηση, όχι με τελεία, αλλά με αποσιωπητικά. Γιατί οι δρόμοι συνεχίζουν. Γιατί οι εικόνες συνεχίζουν. Γιατί η Ρώμη ποτέ δεν τελειώνει. Ευχαριστώ κύριε Ζαχαράτε, σας εύχομαι να είναι καλοτάξιδο και όμορφη δημιουργική συνέχεια. Κάθε φωτογραφικό σας ταξίδι να είναι γεμάτο από μνήμες και εικόνες. Στις ζοφερές ημέρες που ζούμε έχουμε ανάγκη το φως, την Τέχνη. Κι αυτό άριστα μας το προσφέρετε….

Κυρία Παπαδημητρίου Σαμοθράκη σας ευχαριστώ πολύ.