Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Την Σοφία Βόικου τη γνωρίζω από την αρχή της συγγραφικής της καριέρας. Από το «Κόκκινο σημάδι». Και συγγραφικά αλλά και προσωπικά. Δεν ξέρω αλήθεια να επιλέξω ποιο μου άρεσε περισσότερο μέχρι σήμερα που τελείωσα «Το κορίτσι της ντροπής». Μεγαλώσαμε οι περισσότεροι από τους γονείς μας με ιστορίες της γερμανικής κατοχής. Αναζήτησα την Σοφία Βόικου και μιλήσαμε για το τελευταίο της βιβλίο.

Σοφία Βόικου σε ευχαριστώ πολύ για την συνέντευξη που μου παραχωρείς για λογαριασμό του Bookia. Το νέο σου βιβλίο «Το κορίτσι της ντροπής» από τις εκδόσεις Ψυχογιός, το διάβασα σε δυο μέρες. Σκληρό και ανθρώπινο. Συγχρόνως ευαίσθητο και γλαφυρό. Ποια ήταν η αφορμή που το έγραψες;

Αφορμή στάθηκε μία ξεθωριασμένη ασπρόμαυρη φωτογραφία σ’ ένα παλιό κουτί από μπισκότα. Η φωτογραφία ενός Γερμανού στρατιώτη με μια χειρόγραφη αφιέρωση που θεωρητικά δεν έπρεπε να βρίσκεται σ’ ένα κουτί με οικογενειακές φωτογραφίες. Την έκπληξή μου διαδέχτηκε η έρευνα χρόνων. Η συγγραφή του βιβλίου ήρθε πολύ αργότερα.

Η μητέρα μου μού είχε πει «Γερμανό ή Τούρκο μόνο μη παντρευτείς». Ή εγώ μεγαλωμένη με ένα υποδόριο μίσος δεν θα ήθελα ο γιος μου να μάθει γερμανικά στο σχολείο. Πιστεύεις ότι τα σκληρά βιώματα τους μας ακολουθούν μέχρι σήμερα ή η λήθη μάς έκανε να λοξοδρομήσουμε;

Εξαρτάται από τα βιώματα του καθενός και τις οικογενειακές ιστορίες με τις οποίες έχει μεγαλώσει. Προσωπικά μου αρέσει να προχωράω μπροστά, να μην αναμασάω τα παλιά, χωρίς ωστόσο να δίνω εύκολα συγχωροχάρτια.

Στο βιβλίο βλέπουμε τον αδελφό της Βιολέτας που ήταν στο ΕΑΜ ενώ την ίδια στιγμή η αδελφή του πήγε με Γερμανό αξιωματικό για να «λαδωθεί το εντεράκι της». Από την άλλη έχουμε τον Μαυρομάτη που έγινε δοσίλογος και πήγε με τους Γερμανούς για να ζήσει πλουσιοπάροχα. Ποιον πιστεύεις ότι ο αναγνώστης όταν το διαβάσει θα κατακρίνει περισσότερο;

De facto, τον Μαυρομάτη. Οι πράξεις της Βιολέτας είχαν τις ρίζες τους στην ανάγκη της για επιβίωση. Στην περίπτωση του Μαυρομάτη ήταν ξεκάθαρη επιλογή.

Η Λένη είναι το κορίτσι της ντροπής όπως και άλλα 200 παιδιά στην Ελλάδα. Αδήλωτα, κραυγαλέα, ανύπαρκτα. Στην έρευνα που έχεις κάνει ποιος πιστεύεις πώς είναι ο λόγος που δεν δηλώθηκαν σε αντίθεση με την Ολλανδία και τη Γαλλία; Η κατακραυγή της ελληνικής κοινωνίας; Τα ταμπού;

Η κατακραυγή της κοινωνίας υπήρχε και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πιστεύω πως είναι ένα πρόβλημα που έχουμε γενικά οι Έλληνες με τις μαύρες σελίδες της ιστορίας μας. Αρνούμαστε να δούμε τα λάθη μας και να μάθουμε από αυτά. Στεκόμαστε μόνο στις ηρωικές πράξεις και αρνούμαστε τις μικρόψυχες. Όμως έτσι, βάζουμε τρικλοποδιά στο μέλλον μας.

Από την άλλη ο σύντροφος της ο Γιόχαν είχε τη δική του ιστορία. Να κρύψει τη καταγωγή του, δεν θα θέλει να κάνει παιδιά για να μη τα μεταφέρει την ενοχή ή το μισητό όνομα… Κι από εκείνη την μεριά υπήρχαν θύματα. Όχι μόνο για τις ζωές που χάθηκαν, για τη πείνα που τους θέρισε, για τους βιασμούς που υπέστησαν από τους δικούς τους κατακτητές αλλά και για τη ψεύτικη ιστορία, για τα παραμύθια που εμπότισαν τις ψυχές τους. Ποιο είναι το μήνυμα που ήθελες να δώσεις στους αναγνώστες;

Αποφεύγω να δίνω μηνύματα. Δεν μου αρέσει ο διδακτισμός. Ας πάρει η ψυχή του κάθε αναγνώστη ό,τι έχει ανάγκη. Σίγουρα όμως ήθελα να δείξω πως σ’ έναν πόλεμο, δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι, τουλάχιστον όσον αφορά τους απλούς πολίτες.

Οι Γερμανοί πολίτες για πολλά χρόνια δεν γνώριζαν τις θηριωδίες που έγιναν εκείνα τα χρόνια της γερμανικής κυριαρχίας στην Ευρώπη. Ούτε για τα στρατόπεδα, ούτε για τις καταστροφές. Επιμελώς η ιστορία είχε αφανιστεί. Το βλέπουμε καθαρά στην σχέση του Γιόχαν με την Έστερ. Όπως και σήμερα στην Ελλάδα δεν έχει φύγει η ρετσινιά του δοσίλογου από όλη την οικογένεια. Παράλληλες ζωές. Μετά από τόσα χρόνια το ψυχολογικό βάρος παραμένει. Τελικά πρέπει να απολογούμαστε συνεχώς για τα λάθη των γονιών και των παππούδων μας;

Αυτό είναι το ερώτημα που κυριαρχεί στο βιβλίο. Είμαστε υπόλογοι για τα λάθη των γονιών μας; Πόσο επηρεάζουν τις επιλογές μας, τη ζωή μας; Πολύ θα ήθελα να απαντήσω όπως η Λένη στον Γιόχαν «δεν είμαστε οι γονείς μας Γιόχαν» ή να προσθέσω «είμαστε οι επιλογές μας», όμως απ’ ό,τι φαίνεται στην ελληνική κοινωνία τουλάχιστον, που η δομή της οικογένειας παραμένει σφιχτή, δεν είναι εύκολο να ξεφύγουμε από την οικογενειακή ιστορία.

«Το παιδί του εχθρού μου είναι εχθρός μου»;

Απαντώντας ορθολογικά, όχι. Ποιος μπορεί όμως να αντιταχθεί στο θυμικό του που υπερισχύει πάντα της λογικής;

Μου άρεσε που ασχολήθηκες με ένα θέμα που οι περισσότεροι το έχουμε αγνοήσει ή ξεχάσει. Δεν έχει γραφεί άλλο λογοτεχνικό βιβλίο για τα παιδιά της Βέρμαχτ. Δοκίμια ναι αλλά η λογοτεχνία αγγίζει χιλιάδες αναγνώστες. Πιστεύεις ότι οι συγγραφείς είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές της ιστορίας μας φέρνοντας στο φως γεγονότα που δεν διδάχτηκαν ή δεν δόθηκε η πρέπουσα προσοχή όταν καθόμασταν στα θρανία;

Η λογοτεχνία σαφώς δεν είναι ιστορία. Ωστόσο μπορεί να δώσει το έναυσμα, την αφορμή για να μάθει ο κόσμος κάποια ιστορικά γεγονότα που αγνοούσε, αρκεί να έχει πάντα στο νου πως διαβάζει μυθιστόρημα κι όχι επιστημονικό βιβλίο.

Ποια είναι η γνώμη σου για το Bookia, όσο αφορά την προβολή των συγγραφέων και των έργων τους;

Οι άνθρωποι του Bookia κάνουν εξαιρετική δουλειά. Αγαπούν το βιβλίο και αυτό φαίνεται. Σε μια δύσκολη αγορά, όπως είναι η ελληνική αγορά του βιβλίου, κάνουν γνωστές τις νέες κυκλοφορίες, ενημερώνουν τους αναγνώστες, στέκουν δίπλα στους συγγραφείς. Είναι πρωτοπόροι και μοναδικοί στο είδος τους.

Το βιβλίο είναι και ένας ύμνος κατά του φασισμού που απλώνεται σε όλη την Ευρώπη. Οι μνήμες είναι νωπές κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια αφού οι ιστορίες μεταλαμπαδεύονται από γενιά σε γενιά. Τελικά τα παιδιά της Βέρμαχτ αλλά και οι απόγονοι του Γ’ Ράιχ θα μπορέσουν ποτέ να λυτρωθούν; Να ηρεμήσουν; Ή θα τους κυνηγά το παρελθόν;

Η πρώτη και η δεύτερη γενιά δεν μπόρεσαν να λυτρωθούν. Προσπάθησαν να επουλώσουν τις πληγές τους, όμως δεν τα κατάφεραν πάντα. Η τρίτη γενιά έχει ήδη προχωρήσει και νομίζω πως έχει μία πιο διαλεκτική σχέση με το παρελθόν. Έχει συμφιλιωθεί μαζί του ή το αντιμετωπίζει πολύ πιο χαλαρά και αποστασιοποιημένα.

Θα κάνω τον συνήγορο του διαβόλου. Τελικά κάνουμε καλά οι συγγραφείς που σκαλίζουμε με την θεματογραφία μας τα γεγονότα του Πόντου, της Πόλης, της Βορείου Ηπείρου και της κατοχής από όπου κι αν προέρχεται; Μήπως πρέπει να επουλώσουμε τις πληγές και να κοιτούμε το μέλλον;

Το γεγονός πως εμπνεόμαστε από το παρελθόν δεν σημαίνει πως δεν ατενίζουμε το μέλλον. Το ένα δεν αναιρεί το άλλο. Είναι η ιστορία μας, είναι τα γεγονότα που στιγμάτισαν το συλλογικό μας είναι, είναι λογικό οι συγγραφείς να βουτάμε μέσα του και να εμπνεόμαστε. Ίσως και το γεγονός πως γράφουμε γι’ αυτές τις ιστορικές στιγμές είναι κι ένας τρόπος να επουλώνουμε τις πληγές μας.

Γιατί οι Γερμανοί, εχθροί του χτες, σήμερα να είναι «φίλοι» μας; Τότε Καλάβρυτα, Δίστομο, Βιάννο, μετά εργατικό δυναμικό στις φάμπρικες της Γερμανίας και σήμερα οι αριστούχοι φοιτητές στα Πανεπιστήμια τους. Ξεχνούμε ή πρέπει να ξεχάσουμε για να προχωρήσουμε;

Πρόκειται για τρία διαφορετικά γεγονότα και δεν πρέπει να τα βάζουμε όλα στο ίδιο τσουβάλι. Ήταν οι Γερμανοί τότε, ήταν όμως και οι Βούλγαροι ήταν και οι Ιταλοί. Αυτό δεν σημαίνει τίποτα, ο κατακτητής είναι πάντα κατακτητής. Πρέπει να γνωρίζουμε την ιστορία μας, να μην ξεχνάμε αλλά σαφώς να προχωράμε μπροστά.

«Τα χελιδόνια παίρνουν τα παιδιά μαζί τους ενώ οι Γερμανοί τα αφήνουν πίσω τους». Συγκλονιστικό, σφίγγεται το στομάχι του αναγνώστη διαβάζοντας το, ανακαλύπτοντας ακόμη μια κρυφή αλήθεια της γερμανικής θηριωδίας. Θέλω να σε συγχαρώ αλλά πριν κλείσουμε την κουβέντα, θέλω να μου πεις ανακεφαλαιώνοντας ποιο είναι το μήνυμα ή το moto που θέλεις να απευθύνεις στους αναγνώστες.

Ευχαριστώ πάρα πολύ για την κουβέντα μας. Όπως έχω ήδη πει δεν μου αρέσει να δίνω συμβουλές αλλά ωστόσο θα πω «ας μην κρίνουμε εύκολα τους άλλους. Δεν γνωρίζουμε το προσωπικό φορτίο που κουβαλά ο καθένας…».

Η όμορφη κουβέντα με την Σοφία Βόικου για το νέο της βιβλίο «Το κορίτσι της ντροπής» είναι μια πρόκληση να το διαβάσετε και να ταξιδέψετε με τους ήρωες της. Σίγουρα δεν μπορούμε να κρίνουμε και να καταδικάζουμε τους άλλους αν δεν γνωρίζουμε. Καλή ανάγνωση!