Γράφει: Πόπη Ξοφάκη

Το βιβλίο «Έκπτωτος άγγελος».
Η συγγραφέας Νικόλ Άννα Μανιάτη.
Το blog της συγγραφέως.
Οι εκδόσεις Ψυχογιός.

O «Έκπτωτος άγγελος» από τις εκδόσεις Ψυχογιός, είναι ένα κοινωνικό μυθιστόρημα με μία διεθνή πρωτοτυπία, πραγματεύεται ένα σημαντικό ζήτημα το οποίο δεν απασχολεί ή απασχολεί υποτονικά και περιορισμένα την κοινωνία, ίσως λόγω άγνοιας της κρισιμότητας για την ψυχική υγεία των παιδιών.

Το θέμα ζήτημα αυτό ονομάζεται «Αυτοκακοποίηση».

‘Όπως σχολιάζει και η συγγραφέας στις απαντήσεις της, «...είναι ένα πολύ σκληρό αλλά αληθινό κοινωνικό πρόβλημα. “Φαινομενικά” σπάνιο για δύο κυρίως λόγους. Πρώτο, τα παιδιά δεν το παραδέχονται ποτέ ότι αυτοτραυματίζονται προβάλλοντας πάντα δικαιολογίες ότι συνέβη σε παιχνίδι, αθλητικά, καυγά με συνομήλικους, απροσεξία δική του κ.ά. Δεύτερο, όταν οι γονείς επιτέλους συνειδητοποιήσουν την αλήθεια δεν αφήνουν να διαρρεύσει...».

Η συγγραφέας ήρθε σε επαφή με το πρόβλημα τυχαία, την εποχή που δίδασκε ξένες γλώσσες και παρατήρησε ένα παιδί να αυτοκακοποιείται καθώς περίμενε να το παραλάβει ο γονέας του ο οποίος καθυστερούσε. Από τότε άρχισε την έρευνα η συγγραφέας, στην Ελλάδα πρώτα και στο εξωτερικό στη συνέχεια όπου μετακόμισε για επαγγελματικούς λόγους.

Οι πληροφορίες από ψυχολόγους με τους οποίους ήταν σε επαφή για πολλά χρόνια αλλά και η ιδία εμπειρία της παρέχοντας εθελοντικά υπηρεσίες περίθαλψης, της έδωσαν την ευκαιρία να αποκτήσει μία ολοκληρωμένη εικόνα για το ζήτημα το οποίο μετέφερε δραματοποιημένα σε αυτό το μυθιστόρημα, τεκμηριώνοντας κάθε λεπτομέρεια βιολογικής ή ψυχολογικής φύσεως.

Συναντηθήκαμε με τη συγγραφέα στο πρόσφατο ταξίδι της στην Αθήνα, όπου μας δόθηκε η ευκαιρία να συζητήσουμε για το ζήτημα, για το μυθιστόρημά της, τη ζωή της την οποία μοιράζει μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου αλλά και τη φιλοδοξία της να συμβάλει ακόμα περισσότερο στην ανάδειξη αυτού του κοινωνικού προβλήματος.

– Θέλω να το διαβάσω (αγορά)
– Κριτικές για το βιβλίο
– Θέλω να γράψω τη δική μου κριτική
– Απόσπασμα από το βιβλίο

Η συνέντευξη

Στο βιβλίο σας «Έκπτωτος άγγελος» θίγετε ένα πολύ σκληρό αλλά και ταυτόχρονα ευαίσθητο θέμα, την αυτοκακοποίηση των παιδιών ως μέσο πρόκλησης τρυφερότητας από τον περίγυρό τους. Ένα φαινομενικά σπάνιο δείγμα παιδικής συμπεριφοράς. Είναι τόσο σπάνιο όσο νομίζουμε και ποια είναι η τάση του; Αυξητική, μειούμενη ή σταθερή;

Έχετε δίκιο, η Αυτοκακοποίηση, αυτοτραυματισμός, αυτοτιμωρία των παιδιών,  -όπως προτιμάει κανείς να το χαρακτηρίσει- είναι ένα πολύ σκληρό αλλά αληθινό κοινωνικό πρόβλημα. «Φαινομενικά» σπάνιο για δύο κυρίως λόγους. Πρώτο, τα παιδιά δεν το παραδέχονται ποτέ ότι αυτοτραυματίζονται προβάλλοντας πάντα δικαιολογίες ότι συνέβη σε παιχνίδι, αθλητικά, καυγά με συνομήλικους, απροσεξία δική του κ.α. Δεύτερο, όταν οι γονείς επιτέλους συνειδητοποιήσουν την αλήθεια δεν αφήνουν να διαρρεύσει εκτός από τον παιδοψυχολόγο που θα καταφύγουν, θεωρώντας ντροπή το γεγονός, ή απλά γιατί δεν μπορούν να πιστέψουν ότι το παιδί τους έφτασε σ’ αυτό το σημείο. Και δεν είναι καθόλου σπάνιο, απεναντίας είναι πολύ συχνό και καθημερινό, σε διάφορες μορφές, από τις πιο αθώες ενέργειες μέχρι πολύ σοβαρότερες.

Από την έρευνα που κάνατε για τη συγγραφή έχετε αποκομίσει σημαντική εμπειρία και γνώση για το θέμα. Ως που μπορεί να φτάσει ένα παιδί και ποια είναι τα «συμπτώματα» που πρέπει να προσέχει ένας γονέας ή ένας εκπαιδευτικός;

Θα πρέπει να γεμίσω σελίδες για να απαριθμήσω τα διάφορα στάδια που στα περισσότερα παιδιά ξεκινάνε από πολύ τρυφερή ηλικία. Και μπορούν να φτάσουν μέχρι το χαράκωμα με λεπίδι, ή οτιδήποτε αιχμηρό αντικείμενο στην εφηβεία. Τα «συμπτώματα» ποικίλουν αλλά ανάμεσα στα πρώτα σημάδια σε μικρή ηλικία είναι το τράβηγμα των βλεφαρίδων, των μαλλιών, το κτύπημα των καρπών αργότερα, η τάση να προκαλεί τσακωμούς απλά για να το κτυπήσουν και να νιώσει πόνο… είναι πολλά και εξαρτάται πάντα από τους λόγους που το σπρώχνουν να αντιδρά με αυτόν τον τρόπο. Έλλειψη αγάπης ή στοργής, απόρριψη, καταπίεση, υπερβολική αυστηρότητα ή ακόμα και υπερβολική αγάπη χωρίς τιμωρία που την μεταφράζουν κάποια παιδιά σε έλλειψη πραγματικού ενδιαφέροντος. Η αυτοτιμωρία τους είναι μια απελπισμένη κραυγή για να τα προσέξουν, για να απαλύνουν με τον σωματικό πόνο τον εσωτερικό πόνο που δεν καταλαβαίνουν και δεν μπορούν να εκφράσουν. Τα στάδια αυτά βρίσκονται αναλυμένα στο βιβλίο.

Πως θα το χαρακτηρίζατε; «Παρεξήγηση» των παιδιών ή «ψυχική ασθένεια» και σε κάθε περίπτωση, πως αντιμετωπίζεται;

Δεν είμαι εγώ αυτή που θα χαρακτηρίσω τις τόσο ευαίσθητες ψυχικές αντιδράσεις αυτών των παιδιών. Το θέμα είναι πολύ βαθύ και κοινωνικό. Και η ανάλυση του απαιτεί πολύ χρόνο και συζήτηση με τους ενδιαφερόμενους να ενημερωθούν. Οι πιο κατάλληλοι είναι οι παιδοψυχολόγοι που έχουν εντρυφήσει στο θέμα.

Η ιστορία του βιβλίου είναι εντελώς φανταστική ή σχετίζεται με κάποια συγκεκριμένη περίπτωση; «Υπερβάλατε» ή μείνατε μόνον σε επίπεδο αληθινών μαρτυριών και συμβάντων;

Και τα δύο. Ορμήθηκα από αληθινό περιστατικό αλλά η ιστορία είναι φανταστική. Όσο για τα γεγονότα της ιστορίας που αφορούν τη μικρή ηρωίδα είναι όλως διόλου αληθινά, πραγματικά και από μαρτυρίες και ακολουθούν τη σταδιακή εξέλιξη της αυτοκακοποίησης ενός παιδιού και το μέχρι πού μπορεί να φτάσει αν δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα και αποτελεσματικά και από τους γονείς αλλά και τους παιδοψυχολόγους.

Η Σοφία απελευθερώθηκε μόνον μετά την αποδόμηση της μητέρας της, μετά από μία «έξω από τα δόντια» συζήτηση μαζί της. Συμφωνείτε ότι πολλά πράγματα που μας βασανίζουν οφείλονται στη λανθασμένη εικόνα μας για αυτά ή στις υπερβολικές προσδοκίες μας;

Η έλλειψη επικοινωνίας παίζει σημαντικό ρόλο στην ψυχολογία του παιδιού. Μεταφράζει καταστάσεις όπως νομίζει το παιδικό μυαλό αφού κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να εξηγήσει. Παρερμηνεύει, δημιουργεί λανθασμένες –καμιά φορά- πεποιθήσεις και αντιδρά με τρόπους που εμείς πιστεύουμε παράλογους σε μια απελπισμένη προσπάθεια να επισημάνει «είμαι και γω εδώ». Η τιμωρία π.χ. όταν δεν εξηγείται ο λόγος, η απαγόρευση που καμιά φορά συνοδεύεται από το «γιατί το είπα εγώ», ερμηνεύεται σαν αδιαφορία και έλλειψη αγάπης. Να επισημάνω ότι δεν είναι κανόνας για όλα τα παιδιά, αλλά ποτέ δεν μπορούμε να ξέρουμε ποιο παιδί έχει την τόσο ευαίσθητη ψυχοσύνθεση. Ο ρόλος του γονέα είναι δύσκολος άθλος.

Πέρα από τη γενική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για την αυτοκακοποίηση, έχετε θέσει κάποιο πρακτικό στόχο; Να προκαλέσετε κάποιο συγκεκριμένο αποτέλεσμα; Π.χ. Ένταξη του θέματος στην ενημέρωση των εκπαιδευτικών, των σχολικών ψυχολόγων ή κάτι άλλο;

Αυτό τόνιζα σε κάθε παρουσίαση του βιβλίου. Δεν μιλούσα για το βιβλίο αλλά για το θέμα και την ευαισθητοποίηση. Κατάλληλη ενημέρωση γονέων και εκπαιδευτικών για τα πρώτα σημάδια και την έγκαιρη πρόληψη. Σποραδικές –έστω- επισκέψεις παιδοψυχολόγων σε σχολεία στην περίπτωση που κάποιος εκπαιδευτικός προσέξει κάτι που τον υποψίασε στην συμπεριφορά ή τις αντιδράσεις ενός παιδιού. Δεν είναι απλό το θέμα, χρειάζονται σεμινάρια από ειδικούς φορείς. Οι Δήμοι να προωθήσουν κάποια σεμινάρια για τους γονείς στα πλαίσια πολιτιστικής ενημέρωσης, είναι τόσα που μπορούν να γίνουν αλλά…. Νιώθω όμως ικανοποίηση που κάποιοι Δήμοι (Περιστέρι- Αγία Βαρβάρα) έχουν πραγματικά ενδιαφερθεί και κάνουν κάποια θετικά βήματα.

Πρόσφατα επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Ψυχογιός, το βιβλίο σας «Και η ελπίδα γύρισε ξανά» που πρωτοεκδόθηκε το 2005 από τις εκδόσεις Ωκεανίδα, μια πρωτότυπη αστυνομική ιστορία με πολύ καλές κριτικές και στις δύο εκδόσεις της. Δείχνει ότι δεν «φοβάστε» να δοκιμάσετε διαφορετικά είδη μυθιστορημάτων, κόντρα σε μία «τάση» των συγγραφέων να «ειδικεύονται» σε ένα είδος. Πιστεύετε ότι αυτή η «ειδίκευση» εξασφαλίζει τους συγγραφείς ή τους απειλεί μακροπρόθεσμα;

Έχουν εκδοθεί ήδη δέκα βιβλία μου, το κάθε ένα διαφορετικό από το άλλο. Οι αναγνώστες που με ξέρουν και πιστεύουν σε μένα περιμένουν κάθε φορά κάτι διαφορετικό. Αν παρέμενα σε ένα «είδος» ίσως  η αλλαγή αργότερα να τους ξένιζε. Δεν το βλέπω σαν απειλή να εκφράζω τις ιδέες που με κατακλύζουν κάθε φορά που γράφω μια ιστορία, ειδικά όταν η πηγή έμπνευσης είναι η ίδια η ζωή γύρω μου.  Για τους άλλους συγγραφείς δεν μπορώ να εκφέρω γνώμη, ο κάθε ένας έχει το δικό του στυλ έκφρασης.

Η ζωή σάς οδήγησε να ζείτε μόνιμα εδώ και πολλά χρόνια στο Λονδίνο, ταξιδεύοντας συχνά όμως στην Ελλάδα και στην Αθήνα. Εάν σας ζητούσα να φτιάξετε τη δική σας ιδανική πόλη, ποια θετικά χαρακτηριστικά θα επιλέγατε και θα συνδυάζατε από αυτές τις δύο πόλεις;

Έχω σαν αρχή να μην κάνω σύγκριση ανάμεσα στις δυο πόλεις που ζω. Αλλιώς ποτέ δεν θα έβρισκα ψυχική γαλήνη. Όταν βρίσκομαι στην μία απ’ αυτές ζω σαν να μην έφυγα ποτέ, δέχομαι τα υπέρ και τα κατά χωρίς να αναπολώ τι άφησα πίσω. Διαφορετικά είναι σαν να τιμωρώ τον εαυτό μου για τις αποφάσεις μου.

Ζήσατε μία πολυκύμαντη ζωή με σημαντικά επαγγελματικά επιτεύγματα αλλά και προσωπικές εμπειρίες. Λένε ότι υπάρχουν κάποιες στιγμές που καθορίζουν την πορεία της ζωής του ανθρώπου. Υπήρξαν τέτοιες στιγμές στη δική σας ζωή και πως σας καθόρισαν;

Αναμφίβολα υπήρξαν τέτοιες στιγμές. Το πώς καθορίζουν τη ζωή μας εξαρτάται από τη δική μας βούληση και τις αποφάσεις που εμείς παίρνουμε. Το σημαντικό είναι να μην λυγίζουμε, να μην κοιτάμε πίσω αναπολώντας χαμένες ευκαιρίες και να προχωρούμε πιστεύοντας στον εαυτό μας. Αντλούμε έτσι τη δύναμη να ανοίγουμε οι ίδιοι ορίζοντες για κάτι καινούριο.

Στο Bookia κάνουμε μία προσπάθεια να ρίξουμε μία γέφυρα και να φέρουμε πιο κοντά τους εκδότες, συγγραφείς και αναγνώστες, να στηρίξουμε το βιβλίο και να ενισχύσουμε τη φιλαναγνωσία στην Ελλάδα. Εσείς πως βλέπετε αυτές τις προσπάθειες;

Αξιέπαινες πρωτοβουλίες, μα δύσκολος άθλος. Συνεχίστε με δύναμη, επιμονή και αγάπη γι’ αυτό που κάνετε.