Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Η Έλενα Χατζηαλεξάνδρου έχει διακριθεί για τις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές της καθώς και για την επιτυχημένη επιχειρηματική της πορεία.

Σπούδασε Οικονομικά και διοίκηση επιχειρήσεων στο Λονδίνο όπου της απονεμήθηκε με διάκριση το ΜΒΑ του Middlesex University και ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό δίπλωμα στο Management Science στο Westminster University. Ολοκλήρωσε τη ακαδημαϊκή της μόρφωση σπουδάζοντας την κινηματογραφική τέχνη και οικονομική διοίκηση οπτικοακουαστικών έργων στο Βασιλικό Κολλέγιο τέχνης του Λονδίνου (Royal College of Art).

Περισσότερα για την Έλενα Χατζηαλεξάνδρου...

Το βιβλίο σας «Το τελευταίο στοιχείο» δεν είναι η πρώτη συγγραφική σας προσπάθεια. Ποιοι λόγοι σας έφεραν στο μονοπάτι της συγγραφής;

Βγήκε κατά τη διάρκεια μίας περιόδου άβολης για μένα. Εγκλωβισμένη σε μια συνθήκη ολότελα άγνωστη, δραπέτευα, γράφοντας. Κάθε φορά που απομακρυνόμουν από το κείμενο, επέστρεφα με βιασύνη για να προχωρήσω την ιστορία παρακάτω. Σαν να ανυπομονούσα να βιώσω τη συνέχεια.

Κερδίσατε ή χάσατε μέσα από αυτή την πορεία και τι ήταν αυτό;

Αρχικά, η δράση από μόνη της με ανύψωσε. Αργότερα χάρηκα όταν κατάλαβα ότι ήμουν σε θέση να ολοκληρώσω την ιστορία. Με τον καιρό και από τις αντιδράσεις του κοινού βεβαιώθηκα ότι μπορώ να γράψω και αυτό μου έδωσε φτερά. Ξέρετε πολλούς που να κέρδισαν ένα ζευγάρι φτερά και να βγήκαν χαμένοι;

Από που προήλθε η αρχική ιδέα της ύφανσης της πλοκής και για ποιους λόγους επιλέξατε ήρωες από την ομολογουμένως, αδικημένη και ξεχασμένη για μεγάλο χρονικό διάστημα, εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης;

Κάποια φίλη, μου μίλησε για την ενοχή που κρέμεται πάνω από τη Θεσσαλονίκη σχετικά με τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε η Εβραϊκή κοινότητα όχι μόνο από τους Ναζί αλλά και από τους τότε «προύχοντες» της πόλης. Μου φάνηκε υπερβολική η τοποθέτηση της αφού εμείς οι νεότεροι Θεσσαλονικείς αν και έχουμε ακούσει ιστορίες για εκείνη την περίοδο δε διαθέτουμε ζωηρή ιστορική μνήμη αλλά ούτε και εκτενή  ενημέρωση για την Εβραϊκή κοινότητα της πόλης που το 1943 αριθμούσε 66.000 ψυχές περίπου ενώ στο τέλος του πολέμου οι επιζήσαντες έφταναν με δυσκολία τους 2.500 ανθρώπους.

Η τραγική ιστορία της κοινότητας αυτής δε συζητήθηκε όσο θα έπρεπε για πολλούς λόγους. Πέρα από τον προφανή λόγο της αποσιώπησης της έκτασης του εγκλήματος που εδράζεται στα συμφέροντα των λεγόμενων μεσεγγυούχων (των Θεσσαλονικιών δηλαδή που αποδέχθηκαν τα περιουσιακά στοιχεία των εκδιωγμένων Εβραίων) υπάρχει και το θέμα της έλλειψης στενών κοινωνικών σχέσεων ανάμεσα στους Χριστιανούς Έλληνες και στην Εβραϊκή κοινότητα.

Επί Μεταξά ξεκίνησε μια προσπάθεια αφομοίωσης της από την Ελληνική κοινότητα, μια πρωτοβουλία που έγινε αποδεκτή μόνο από ένα πολύ μικρό ποσοστό Εβραίων της πόλης. Η κλειστή Εβραϊκή κοινότητα μιλούσε Ισπανοεβραϊκά διατηρούσε τα δικά της έθιμα, γιορτές και παραδόσεις που δεν έμοιαζαν σε τίποτα με τα Ελληνικά, διάβαζε τις δικές της εφημερίδες και φυσικά συναθροίζονταν στις συναγωγές και όχι στις εκκλησίες. Η μητέρα μου ήταν μικρό κοριτσάκι όταν ξεκίνησε  η μετακίνηση της Εβραϊκής κοινότητας στα στρατόπεδα του θανάτου και από ότι μου έχει διηγηθεί, δεν είχαν καταλάβει τι πραγματικά συνέβαινε στην πόλη διότι δεν είχαν στενές σχέσεις με οικογένειες Εβραϊκής καταγωγής.

Όταν μία μέρα τα παντζούρια της κατοικίας μίας Εβραϊκής οικογένειας στη γειτονιά τους δεν άνοιξαν ξανά, ενημερώθηκαν ότι τους μετέφεραν πλέον μαζικά με τρένα σε άλλη χώρα. Κατά τη διάρκεια της έρευνας μου όσο περισσότερα μάθαινα τόσο πιο πολύ έψαχνα. Έτσι ήρθα σε επαφή με όλες τις πτυχές αυτής της ιστορίας. Ανακάλυψα πολλά για την άλλοτε εύρωστη και πανίσχυρη Εβραϊκή κοινότητα της πόλης που αποδεκατίστηκε μέσα σε μερικές μέρες. Τα συντρίμμια τόσων ζωών, μου έδωσαν το έναυσμα να σκαρώσω μια ιστορία που εκτός από το να κρατά σε εγρήγορση τον αναγνώστη, στόχο της είχε να τον ενημερώσει για το τι πραγματικά συνέβη στην κοινότητα εκείνη που ευθύνεται για την οικονομική πολιτιστική και εμπορική άνθηση της Θεσσαλονίκης από τα τέλη του 15^ου αιώνα μέχρι το 1943.

Βλέπουμε το ήρωα σας, αλλά και τους Γερμανούς, -τουλάχιστον στην αρχή- να ξεγελιούνται από την πολιτική του Χίτλερ. Υπήρξαν και πολλοί ακαδημαϊκοί, επιστήμονες, άνθρωποι των γραμμάτων, οι οποίοι με δική τους βούληση ασπάστηκαν το δόγμα του Ναζιστικού Κόμματος. Πώς εξηγείται αυτό; Πώς είναι δυνατόν να μην αντιλήφθηκαν το μέγεθος του κακού;

Η Γερμανία βγήκε από τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο βαθιά λαβωμένη οικονομικά και φυσικά πολύ ταπεινωμένη αφού δεν αναγκάστηκε μόνο να πληρώσει πολύ υψηλές αποζημιώσεις στους αντιπάλους της αλλά δέχθηκε να παραχωρήσει  εδάφη της στην Πολωνία, στη Γαλλία και στην Αγγλία.

Τη δεκαετία 1920-1930 η Γερμανία βίωσε μια τεραστίων διαστάσεων οικονομική κρίση που κορυφώνεται κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας ύφεσης το 1929. Ο Χίτλερ αναγνωρίζοντας τη δυσαρέσκεια και την αγανάκτηση των Γερμανών αποφάσισε να την εκμεταλλευτεί υποσχόμενος  να κάνει τη Γερμανία μεγάλη ξανά  και ισχυριζόμενος ότι η δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας οφείλεται  στους Εβραίους και στους κομμουνιστές. Όταν πήρε την εξουσία μετά από εκλογές το 1933 μετέτρεψε το δημοκρατικό σύνταγμα σε δικτατορία. Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε η άγρια χειραγώγηση του Γερμανικού λαού.

Σιγά σιγά η Γερμανίαεξελίχθηκε σε αστυνομικό κράτος που τρομοκρατούσε τους πολίτες της. Όποιος δεν  ακολουθούσε τις επιταγές  του καθεστώτος κινδύνευε να φυλακιστεί. Η αστυνομοκρατία και ο φόβος διατήρησαν τον Χίτλερ στην εξουσία και του εξασφάλισαν ορκισμένους οπαδούς. Οι παρελάσεις, τα σύμβολα, τα λάβαρα, η μυστικιστική προσέγγιση στην επικοινωνία με τον λαό μεγέθυναν  το εθνικιστικό παραλήρημα οδηγώντας ένα ολόκληρο έθνος σε μια μαζική διαστρέβλωση των ηθικών τους αξιών.  Δεν υπήρχαν πολλές επιλογές για τους Γερμανούς, ή που θα άφηναν  να τους παρασύρει το ρεύμα ή που θα τους φυλάκιζαν.  Όλα αυτά εμποτισμένα από μια γενικευμένη χρήση του Pervitin και της κοκαΐνης που συνέβαλε στην ψυχική ανάταση των Γερμανών με έντονα στοιχεία βαριάς ψυχικής νόσου και παράνοιας.

Η αλλαγή του ανθρώπου σε κτήνος «εν μία νυκτί» είναι δυστυχώς ένα γεγονός του οποίου γίναμε -και γινόμαστε- θεατές, αρκετές φορές στη νεότερη Ιστορία. Αυτό προφανώς, είναι αποτέλεσμα μιας «συντήρησης» του φαινομένου -με διάφορους τρόπους- στη διάρκεια του χρόνου. Πως συντηρείται κατά τη γνώμη σας ο φασισμός, ο ρατσισμός κ.α. και για ποιους λόγους συνήθως, δε δύναται όχι μόνο να καταπολεμηθούν, αλλά ούτε να αναγνωριστούν;

Η βάση της δημοκρατίας είναι η ανοχή. Αυτό δε φαίνεται να το καταλαβαίνουμε. Κοιτάξτε τι γίνεται με την τεκνοθεσία των ομόφυλων ζευγαριών. Έχουν ξεσηκωθεί πολίτες, πολιτευτές και παπάδες για κάτι που δεν αφορά τις ζωές τους ενώ αντιθέτως προασπίζει και προάγει ίσα δικαιώματα ανάμεσα στους πολίτες της χώρες. Με ποιο δικαίωμα κάποιοι άνθρωποι αφαιρούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα  από άλλους. Η απάντηση βρίσκεται στη μόρφωση και στην παιδεία που με τη σειρά τους καλλιεργούν την ενσυναίσθηση, την ανοχή και την αποδοχή ρίχνοντας ταυτοχρόνως  ζεστό φως στα σκοτάδια του μυαλού.

Είναι η μνήμη μας επιλεκτική, ή η Ιστορία που μαθαίνουμε;

Όλα ισχύουν. Η επιλεκτική μνήμη σηματοδοτεί την πρόθεση μας να ξεχάσουμε μια ενοχλητική αλήθεια. Έτσι κάπως παύει να είναι αντικειμενική η Ιστορία αφού ψαλιδίζεται, χρωματίζεται και θολώνει. Άρα, η  Ιστορία όπως έχει καταγραφεί είναι ολόκληρη; Ποια εκδοχή της να πιστέψουμε; Σήμερα, η απόκρυψη γεγονότων και στοιχείων αποτελεί πρακτική σε παγκόσμιο επίπεδο. Μετά από 100 χρόνια ο μελετητής του μέλλοντος πόση πρόσβαση θα έχει στα πραγματικά γεγονότα αφού σήμερα παραποιούνται;

«Το τελευταίο στοιχείο» είναι ένα βιβλίο που αποκαλύπτει τη συγγραφική σας δεξιοτεχνία, ένα βιβλίο σε διαρκή κίνηση, -και παρά το μέγεθος του, δεν κουράζει σταλιά τον αναγνώστη, το αντίθετο μάλιστα- όπως οι πίνακες του δεξιοτέχνη της κίνησης Ντεγκά. Η επιλογή του Ντεγκά και του πίνακα, ήταν τυχαία; Ποια η σχέση σας με την τέχνη ποιος κατά τη γνώμη σας ήταν ο μεγαλύτερος καλλιτέχνης, για ποιους λόγους;

Η τέχνη για μένα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μου. Η επιλογή του Ντεγκά έγινε για πρακτικούς λόγους, καταρχήν γιατί ταίριαζε με τις χρονολογικές απαιτήσεις της ιστορία μου. Έπειτα η προτίμηση μου έναντι πχ του Μονέ που πρωτοστάτησε  στο κίνημα του ιμπρεσιονισμού,  ήταν  οι μπαλαρίνες του δηλαδή το θέμα που μονοπώλησε τους πίνακες του. Ήταν ένα στοιχείο που με διευκόλυνε στο να περιγράψω τον πίνακα κατά τη διάρκεια της αφήγησης.

Δεν υπάρχει ένας και μόνο ένας μεγάλος καλλιτέχνης, η τέχνη εξελίσσεται καταγράφοντας την Ιστορία, με τα χρόνια και η τέχνη αποτέλεσε κομμάτι της Ιστορίας και ο κάθε καλλιτέχνης κάπως προσθέτει στην ύφανση αυτής της πορείας. Θα μπορούσα να πω ότι εκείνοι που βρέθηκαν να επηρεάζουν την εξέλιξη της τέχνης, γεννώντας ένα νέο ρεύμα ή μια νέα τάση, είναι ενδεχομένως αυτοί που προκάλεσαν περισσότερο την ισχύουσα αισθητική και τον τότε αποδεκτό τρόπο έκφρασης. Είναι ίσως οι πρωτεργάτες της αλλαγής  φέρνοντας το κοινό αντιμέτωπο με μια -κάθε φορά- προκλητική προσέγγιση, πιέζοντας το να εξελιχθεί, να ωριμάσει και να αφομοιώσει νέες πιο ανατρεπτικές ιδέες για τη ζωή και τον κόσμο.

Για παράδειγμα, το πέρασμα  από τον ρομαντισμό και τον νατουραλισμό στον ιμπρεσιονισμό ήταν μια πράξη καλλιτεχνικής επανάστασης καθόλου αποδεκτή από το κοινό και τους ειδικούς αφού αντιλαμβάνονταν τους πίνακες ζωγραφικής των ιμπρεσιονιστών  ως μισοτελειωμένους. Δεν καταλάβαιναν το πέρασμα από το αντικειμενικό του ρεαλισμού στο υποκειμενικό των ιμπρεσιονιστών.

Αν μπορούσατε να συνοψίσετε σε λίγες λέξεις αυτό που θα πρέπει να μείνει στο μυαλό μας κλείνοντας το υπέροχο αυτό βιβλίο, ποιο θα ήταν;

Ο άνθρωπος μπορεί να μετατραπεί σε αδίστακτο βασανιστή αν δε φροντίσει τα τραύματα του. Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται ή όπως παρουσιάζεται, χρειάζεται να σκάψεις για να μάθεις την αλήθεια και τα πραγματικά κίνητρα των ανθρώπων που σχεδόν πάντα έχουν να κάνουν με την εξουσία και την οικονομική υπεροχή. Όμως όταν κλείσεις το βιβλίο θα νιώσεις μια κάθαρση γιατί θα είσαι σίγουρος ότι η ζωή από μόνη της έρχεται να διορθώσει την αδικία και να τιμωρήσει με άλλο τρόπο όσους προκάλεσαν κακό, μικρό ή μεγάλο. Με μια φράση «ό,τι σπείρεις θα θερίσεις».