Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Η Αριέττα Μουργινάκη γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη. Σπούδασε κινηματογράφο και ψυχολογία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και εργάστηκε ως ελεύθερος επαγγελματίας. Έκανε την πρώτη της εμφάνιση στη λογοτεχνία το 2005 με το αφήγημα «Τα μάτια σου είναι δύσπιστα». Ακολούθησε το 2008 το συλλογικό έργο «Δέκα ιστορίες και ένα γράμμα» και το 2014 το μυθιστόρημα «Αντίστροφη ώθηση».

Το μυθιστόρημα «Ο κύκλος του τίποτα» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2012 και επανεκδίδεται το 2021 κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πνοή.

«Ο κύκλος του τίποτα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πνοή δεν είναι η πρώτη σας συγγραφική προσπάθεια. Ποιοι  λόγοι σας οδήγησαν στη συγγραφή του; Ποια η πηγή έμπνευσης της ιστορίας;

Ναι, πράγματι, το βιβλίο μου «Ο κύκλος του τίποτα» δεν είναι η πρώτη μου συγγραφική προσπάθεια, παρότι το έγραφα παράλληλα με τα άλλα δυο μου βιβλία «Τα μάτια σου είναι δύσπιστα» και το «Δέκα ιστορίες και ένα γράμμα» που προηγήθηκαν εκδοτικά. Πηγή έμπνευσης μου, προσωπικά  βιώματα, παρατηρήσεις ανθρωπίνων συμπεριφορών και χαρακτήρων, η αγάπη μου για την ιστορία αλλά και το ενδιαφέρον μου για τα κοινά, τα οποία τα ύφανα όλα με τη μυθοπλασία.

Με βάση τα ιστορικά στοιχεία του βιβλίου, πόσο καιρό διήρκεσε η έρευνα και η συγγραφή, ποιο από τα δυο σας δυσκόλεψε περισσότερο και για ποιους λόγους;

Δέκα χρόνια, μεγάλο διάστημα θα έλεγα. Αυτό που με δυσκόλεψε περισσότερο ήταν η σύνδεση των χαρακτήρων με τα ιστορικά γεγονότα, η ανάπτυξή τους παράλληλα με τα ιστορικά γεγονότα, το αλληλοκαθρέφτισμά τους, η αλληλεπίδρασή τους.

Αφού δομήσετε τον χαρακτήρα που επιθυμείτε με βάση την πλοκή, από εκεί και πέρα, του επιτρέπετε να εξελιχθεί στην ιστορία;

Βέβαια, αλλά η δόμηση του χαρακτήρα πρέπει να είναι ουσιαστική και αληθινή, όχι επιφανειακή έτσι ώστε να του επιτρέπεται να εξελιχθεί ομαλά  χωρίς να υπάρχουν αντιφάσεις, ανακρίβειες κ.λπ..

Ποιον από τους χαρακτήρες δεν μπορέσατε να τιθασεύσετε εύκολα;

Κανέναν. Γιατί τους είχα δουλέψει πολύ.

Οι ήρωες σας ζουν σε μια δίνη βίας που μοιάζει ατελείωτη. Μας ταξιδεύουν σε ένα μαγευτικό ταξίδι στο χρόνο και τις γενιές, περιδιαβαίνοντας, μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας μας. Θεωρείτε πως θα κλείσει ποτέ αυτός ο κύκλος ή μήπως η βία είναι τόσο βαθιά ριζωμένη στη φύση του ανθρώπου ώστε κάτι τέτοιο να μοιάζει ουτοπικό;

Ο άνθρωπος πιστεύω ότι είναι ικανός και για το καλό και για το κακό. Το καλό όμως θέλει προσπάθεια, θέλει αυτογνωσία, θέλει αγάπη, γνώση, παιδεία, ενώ το κακό είναι πολύ πιο εύκολο. Είναι εύκολο να καταστρέψεις κάτι, ενώ είναι πολύ δύσκολο να το χτίσεις. Ένα πολύ απλό παράδειγμα – έχεις μια στάμνα που την πετάς και σπάει. Πόσο χρόνο και πόσες γνώσεις όμως χρειάζονται για να φτιάξεις μια καινούργια;

Η έννοια του χρέους που αναφέρεται στο βιβλίο είναι βαθιά ριζωμένη στους Έλληνες. Το χρέος από μόνο του εμπεριέχει σύνδεση, υποχρέωση, υποταγή,  πίεση που πολλές φορές είναι δυσβάσταχτη και ενδεχομένως σε κάποιες περιπτώσεις όλο αυτό έρχεται αντιμέτωπο με τις πραγματικές ανάγκες των ατόμων και φυσικά τίθεται ενάντια στη θέλησή τους. Γιατί πρέπει όλοι να ζούμε με το βάρος του χρέους; Ο άνθρωπος δεν έχει τη βούληση και την κρίση να ανταποδίδει εκεί που χρειάζεται, θα πρέπει να τον δέσουμε από κάπου; Και αν δεν την έχει είναι ικανό ένα ηθικό χρέος να του επιβάλλει την ανταπόδοση;

Ναι, συμφωνώ, πως η έννοια του χρέους είναι βαθιά ριζωμένη στη χώρα μας. Ίσως επειδή η Ελλάδα ήταν  πάντα φτωχή και οι οικογενειακοί δεσμοί  πολύ δυνατοί.

Η έννοια του χρέους κατά τη γνώμη μου είναι ανθρώπινη εφεύρεση αιώνων για την επιβίωση του είδους μας, οικονομικά αλλά και υπαρξιακά. Και μια  οικογένεια όπως είναι φυσικό όπως και μια κοινωνία ακολουθεί αυτούς τους άγραφους νόμους για την επιβίωσή της. Αυτό το φαινόμενο το παρατηρούμε από τις πιο πλούσιες οικογένειες μέχρι τις πιο φτωχές. Στο παρελθόν αυτό ήταν ένα γεγονός δεδομένο, δεν το αμφισβητούμε όπως γίνεται στις μέρες μας. Επηρεασμένοι όλοι από τον δυτικό τρόπο σκέψης των τελευταίων αιώνων του ατομικισμού κάτι τέτοιο μας φαίνεται δυσβάσταχτο, η έμφαση πλέον είναι στον άνθρωπο, στην ελεύθερη βούληση κ.λπ. με όλα τα καλά και τα κακά που αυτό ενέχει, γιατί ο ατομικισμός αυτός μπορεί πολύ εύκολα να μετατραπεί σε εγωισμό, αγνοώντας το εμείς που επιβάλλεται για να επιβιώσουμε, αλλά και να είμαστε ευτυχισμένοι.

Ποια η σχέση σας με την ιστορία; Θεωρείτε πως μαθαίνουμε αντικειμενική ιστορία;

Η σχέση μου με την ιστορία είναι σχέση αγάπης.  Διαβάζοντας ιστορία μαθαίνουμε για την πορεία μας σαν ανθρωπότητα, αντιλαμβανόμαστε τους αέναους κύκλους που κάνει, τα λάθη, την εξέλιξη και τα βασικά δομικά στοιχεία του είδους μας. Τουλάχιστον αυτό ενδιαφέρει εμένα, δε με ενδιαφέρουν ημερομηνίες, εξ άλλου τις  ξεχνάω πάντα! Και όχι, δε μαθαίνουμε αντικειμενική ιστορία. Η ιστορία γράφεται απ’ αυτούς που είναι νικητές, απ’ αυτούς που έχουν την εξουσία. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να μη μένουμε στα πεπατημένα, αλλά να αναζητούμε και άλλες αναφορές, για να έχουμε μια όσο το δυνατό πιο ολοκληρωμένη αντίληψη των γεγονότων.

Αναφέρεστε σε σημαντικά γεγονότα που καθόρισαν την πορεία αυτού του κράτους, ποιο από όλα θεωρείτε πως είναι αυτό που σημάδεψε περισσότερο την Ελλάδα και τα σημάδια είναι ορατά ακόμη και σήμερα. Για ποιους λόγους;

Θα αναφερθώ στο τελευταίο πολύ σημαντικό γεγονός που θεωρώ ότι καθρεφτίζει όμως και τα πρωτύτερα που μας έχουν καθορίσει. Ο εμφύλιος πόλεμος. Απ’ αυτόν ξεκινώ το βιβλίο μου.  Ένας «εμφύλιος», ένας διχασμός που βλέπουμε  μέχρι και σήμερα και που παρατηρούμε ακόμα από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Ποιοι οι λόγοι αυτού του διχασμού; Μακάρι να ήξερα! Συμφέροντα; Επιρροές ξένων δυνάμεων; Αδυναμία μας σαν χώρα στον παγκόσμιο χάρτη; Το DNA μας;

Μοιάζουμε με τους ανθρώπους που περιγράφετε; Σε παρόμοιες δύσκολες εποχές θεωρείτε πως θα αντιδρούσαμε με τον ίδιο τρόπο;

Ανεπιφύλακτα ναι. Ο άνθρωπος είναι ίδιος, είτε είναι μαύρος, λευκός, κίτρινος πλούσιος, φτωχός Αυτό που αλλάζει είναι οι επιρροές που δέχεται από το περιβάλλον του, που τον διαμορφώνουν είτε έτσι είτε αλλιώς, όμως οι βαθύτερες ανάγκες για αγάπη, αποδοχή, ασφάλεια, είναι ίδιες όπως και η αντίδρασή του στον κίνδυνο, στον φόβο του θανάτου κ.λπ..

Μέσα από το βιβλίο αναδύονται μεγάλα ερωτήματα, η τραγικότητα της μοίρας, η μοναξιά του ατόμου, η κρίση ταυτότητας, τα προσωπικά και άλλα αδιέξοδα. Ερωτήματα που είναι κοινά για όλους τους ανθρώπους σε παρόμοιες καταστάσεις. Το γεγονός αυτό, δημιουργεί μια διαδραστικότητα με τον αναγνώστη. Ήταν ένα από τα ζητούμενα σας; Είναι ένα από τα ζητούμενα της λογοτεχνίας; Να προβληματίζεται δηλαδή ο αναγνώστης και μετά το πέρας της ανάγνωσης;

Ακράδαντα πιστεύω πως η λογοτεχνία όπως και όλες οι μορφές τέχνης πρέπει να προβληματίζει τον αναγνώστη αλλά και να προσπαθεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο όπως είπε, αν θυμάμαι καλά, σε μια συνέντευξη του ο Μίκης Θεοδωράκης. Η λογοτεχνία πρέπει να δίνει, να είναι γενναιόδωρη, να εκφράζει βαθύτερα πανανθρώπινα συναισθήματα, να προσφέρει πνευματική και ψυχική ανύψωση,  να προσφέρει προβληματισμό, αν όχι λύσεις. Για εμένα αυτό είναι λογοτεχνία, αυτό είναι τέχνη.

Ποια από τα μηνύματα του βιβλίου θεωρείτε το πιο σημαντικό;

Θα έλεγα το να μονιάσουμε επιτέλους σαν έθνος, αλλά και σαν ανθρωπότητα, να αφήσουμε πίσω μας τον κακό, εγωιστικό και διχαστικό μας εαυτό, να σεβόμαστε τον διπλανό μας, είτε αυτός είναι φίλος, εχθρός, μαύρος, κίτρινος, πλούσιος ή φτωχός, όπως είπα και πιο πάνω.

Ποιες οι επιλογές σας ως αναγνώστρια;

Διαβάζω οτιδήποτε έχει κάτι να μου δώσει, να μου μάθει. Είτε αυτό είναι στη γραφή και στην πλοκή, είτε αυτό είναι στα μηνύματα που μεταφέρει. Θέλω βάθος, αλήθεια και πολυπλοκότητα.

Ετοιμάζετε κάτι για το μέλλον;

Ναι, αλλά με την πανδημία τα τελευταία δυο χρόνια  έχω πέσει σε μια κατάσταση σιωπής και εσωστρέφειας και μου είναι αδύνατον να συνεχίσω. Ελπίζω να είναι μια περίοδος κυοφορίας.