Γράφει: Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Ο Κωνσταντίνος Χ. Λουκόπουλος γεννήθηκε το 1965 στην Ελευσίνα. Έχει σπουδάσει Φυσική, καθώς και Ιστορία & Φιλοσοφία της Επιστήμης, και εργάζεται ως Φυσικός σε φροντιστήρια.  Ποιήματά του και πεζά, καθώς και κριτικά σημειώματα έχουν δημοσιευτεί σε διαδικτυακά και έντυπα περιοδικά, σε συλλογικούς τόμους και ανθολογίες. Διατηρεί το ιστολόγιο «Έλευσις, ένα ταπεινό ενδιαίτημα αθανασίας» καθώς και τη στήλη Εκ του Φυσικού στον διαδικτυακό ιστότοπο Culture Book, όπου σχολιάζει βιβλία που επιχειρούν να ενσωματώσουν διακείμενα στα πλαίσια κατασκευής μιας μεταμυθοπλαστικής αφήγησης. Έχει εκδώσει τα βιβλία:

Επιτάφιος εν Ελευσίνι, μικρές εκδόσεις, 2018, Έναστρον, 2020 (β’)

Μικροκείμενα και διηγήματα μπονζάι, Έναστρον, 2018

Ενύπνια τα Μεθεόρτια, Έναστρον, 2020

Γενόσημα, εκδόσεις ΑΩ, 2021

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΡΙΖΑ 70, κλιμακωτή νουβέλα, Έναστρον 2023

Δεκαεννιά ΒΙΝΙΕΤΕΣ για τη ΓΛΩΣΣΑ και τη ΣΙΩΠΗ,  εκδόσεις ΑΩ, 2024

Από τις εκδόσεις Έναστρον θα κυκλοφορήσει σύντομα η νέα ποιητική του συλλογή,

ΚΑΤΩ ΧΩΡΕΣ (Pays Bas).

Για χρόνια υπήρξε συγγραφέας βιβλίων Φυσικής στις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα και Έναστρον.

Ο Κωνσταντίνος Χ. Λουκόπουλος αφηγείται, με επίκεντρο τη Ρούμελη, τις μικροϊστορίες τεσσάρων γενεαλογικών δέντρων της οικογένειας Καλογερή, που ξεκινούν από έναν ανιψιό, έναν θείο και τον αδελφό, με στενούς δηλαδή δεσμούς συγγένειας, για να διακλαδωθούν το καθένα στη δική του πορεία, να ανθίσουν ή να ξεραθούν τα κλαδιά τους, να δώσουν άλλα κλαδιά και από αυτά να προκύψουν άλλα ανίψια, άλλα αδέλφια, εγγόνια και δισέγγονα, δηλαδή ένα γενεαλογικό παλίμψηστο, που έτσι όπως ξεκινά κάπου στη Ρούμελη για να απλωθεί στη Ναύπακτο, στη Φθιώτιδα, στη Φωκίδα, στον Βόλο, στα Σάλωνα, στα Τέμπη, στην Αμερική, τελικά κλείνει εντός του τη γενεαλογική πορεία ενός ολόκληρου λαού από τον 19^ο αιώνα ως το σήμερα. Μου άρεσε η γραφή, η έρευνα αλλά και η μυθιστορηματική του πλοκή. Ο περίεργος τίτλος του αλλά και το μυστήριο εξώφυλλό του, κέντρισαν την περιέργειά μου να το διαβάσω και να «μπω» στον δικό του λογοτεχνικό κόσμο. Τον αναζήτησα τον συγγραφέα να μου μιλήσει για τις παράξενες ιστορίες του και για πολλά άλλα.

Τι σημαίνει για εσάς ο όρος «ρίζα 70»; Είναι απλώς ληξιαρχικός ή και υπαρξιακός;

Η λειτουργία του τίτλου επεδίωξα να είναι πραγματιστική. Το βιβλίο μιλάει για αυτό: για την ιστορία τεσσάρων οικογενειακών δέντρων που προέρχονται όλα από την ίδια οικογενειακή ρίζα, τη ρίζα 70. Επομένως ναι, ο όρος είναι καθαρά ληξιαρχικός.

Πόσες ρίζες υπάρχουν μέσα στο βιβλίο σας και πόσο χρόνο χρειαστήκατε με επιμονή να μαζέψετε να στοιχεία;

Πέντε ρίζες εν συνόλω, εκτός της κεντρικής ρίζας 70. Το βιβλίο γράφτηκε στη διάρκεια μιας εξαετίας κι ενώ έγραφα και εξέδιδα και άλλα βιβλία εν τω μεταξύ.

Πού σταματά η πραγματικότητα και πού αρχίζει η μυθοπλασία;

Οι περισσότερες ιστορίες έχουν αφορμή κάποιες αφηγήσεις αλλά όλες, χωρίς καμία εξαίρεση, αναπτύσσονται μυθοπλαστικά και δεν αντιστοιχούν – αντίθετα με τις αφορμές τους – σε πραγματικά πρόσωπα.

Το βιβλίο ξεκινά από τον 19^ο αιώνα και φτάνει στο σήμερα. Ποια ήταν η μεγαλύτερη αφήγηση-πρόκληση σε αυτή τη διαδρομή;

Εξαιτίας της μεγάλης χρονικής περιόδου που καλύπτεται (σχεδόν ενάμιση αιώνας) και του πλήθους των προσώπων που αναφέρονται (σχεδόν τριακόσια άτομα), το πλέον επίπονο στη διαδικασία της συγγραφής δεν ήταν τόσο να γραφτούν οι ιστορίες όσο να ταιριάξουν μεταξύ τους χρονολογικά και ληξιαρχικά. Παρότι δεν αναφέρονται αναλυτικά οι ημερομηνίες γέννησης - θανάτου κλπ, για τους περισσότερους εκ των πρωταγωνιστών, έπρεπε τα πάντα ελεγχθούν αμέτρητες φορές. Στο τέλος του βιβλίου παρουσιάζεται με ένα σκαρίφημα το οικογενειακό δέντρο των Καλογερήδων και δίνονται εξηγήσεις, τουλάχιστον για τις σχέσεις μεταξύ τους, στον αναγνώστη.

Έχετε δηλώσει ότι το έργο είναι φόρος τιμής στον πατέρα σας. Υπήρξε στιγμή που η συγκίνηση εμπόδισε τη συγγραφική διαδικασία;

Δεν ήταν ακριβώς συγκίνηση, ήταν λες και συμμετείχαμε μαζί στην ίδια σκανδαλιά. Ευσυγκίνητος είμαι κι εγώ, ήταν κι πατέρας μου. Αν έμενα στη συγκίνηση, δε θα γραφόταν το βιβλίο.

Το ύφος του βιβλίου ισορροπεί ανάμεσα στον ποιητικό λόγο, τον λαογραφικό ρεαλισμό και τον μαγικό ρεαλισμό. Πώς πετύχατε αυτή την ισορροπία;

Το ύφος του βιβλίου προέκυψε, σχεδόν καθ’ υπαγόρευσιν, από το πρώτο αφήγημα που έγραψα σχετικό με τη Ρίζα. Κάθε ιστορία κατέφθανε με τη δική της φωνή και απαιτούσε να γραφτεί. Το ύφος αυτό είναι πυκνό - μοιραία, επειδή δε μου αρέσει να πλατειάζω στα πεζά - έχει μια ποιητικότητα λόγω της θητείας μου στην ποίηση, κι απ’ εκεί και πέρα, δε μεταβλήθηκε ώσπου γράφτηκε και το τελευταίο κείμενο. Το ιστοριογραφικό πλαίσιο κρύβει - ή ίσως μαρτυράει - διάβασμα και έρευνα.

Πόσο επηρέασε η έρευνα σε αρχεία και ληξιαρχεία τη γλωσσική ή υφολογική επιλογή σας;

Ένα βιβλίο, γραμμένο σαν ληξιαρχικό πρωτόκολλο, που είχε γράψει ένας συχωριανός του πατέρα μου, και στο οποίο κάθε οικογένεια του χωριού αντιστοιχούσε σε μια αριθμημένη ρίζα, μου έδωσε την ιδέα. Όπως λέω και αλλού, αφού γράφονταν οι ιστορίες αντιστοιχίζονταν στη συνέχεια σε πρόσωπα αυτού του βιβλίου.

Ποια ιστορική περίοδος σας συγκλόνισε περισσότερο κατά τη συγγραφή;

α) Η περίοδος αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή που συμπίπτει με το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική και με την άνοδο και εγκαθίδρυση του ρεμπέτικου ως του πλέον λαϊκού τρόπου να παραχθεί τέχνη μέσω της μουσικής (στην ουσία, καθαρή ποίηση), και β) η περίοδος που ακολούθησε το πέρας του Εμφυλίου όπως πολύ ευσύνοπτα περιγράφεται στο κείμενο Η στέρνα του Νοδάρα ΙΙ/ το μηριαίο.

Η Georgia, μετανάστρια στη Νέα Υόρκη, είναι από τις πιο σπαρακτικές φιγούρες. Τι εκπροσωπεί για εσάς;

Η Georgia Kontaxis είναι ένα από τα πρόσωπα που προέκυψαν στην προσπάθειά μου να συναρμόσω τα κείμενα μεταξύ τους και ως τέτοια, της οφείλω πολλά και την αγαπώ ιδιαίτερα, γι’ αυτό και της προσφέρω το καταληκτικό αφήγημα με την αναδρομική της έκθεση, εννοιολογικής τέχνης, στο μουσείο Whitney. Ταυτοχρόνως μου επιτρέπει, εντός του βιβλίου, να σχολιάσω με διάφορους τρόπους, ένα από τα αγαπημένα μου θέματα, δηλαδή τα εικαστικά.

Ποια θέση έχει το γυναικείο βίωμα στο έργο σας; Υπάρχουν σιωπηλές ηρωίδες που κουβαλούν τα πάντα χωρίς αναγνώριση;

Το βιβλίο είναι κατά βάση αφιερωμένο στις γυναίκες καθώς οι μάγισσες του γένους Καλογερή ήταν εκ φύσεως ευλογημένες να εκδηλώσουν κάποιο υπερφυσικό χάρισμα κατά τη διάρκεια της ζωής τους (πάντα σε ηλικίες πολλαπλάσιες του επτά, και πάντα πριν τα σαράντα δύο. Αλλιώς πέθαιναν με φριχτό, τις περισσότερες φορές, τρόπο). Ξέρω ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου ιδανικά για τη γυναίκα στην κοινωνία μας, ότι δηλαδή η κυριαρχική πατριαρχία παράγει τέρατα, ωστόσο στο βιβλίο μου όλα τα ζευγάρια, ακόμη και το αιμομικτικό ζευγάρι των Διδύμων, απαρτίζονται από ανθρώπους που βλέπει ο ένας τον άλλον με σεβασμό (προφανώς ανεξαρτήτως φύλου). Αυτή είναι μια στάση ζωής που την έμαθα από τους γονείς μου οι οποίοι ήταν δύο αγράμματοι άνθρωποι που συνεργάζονταν στα πάντα σε όλη τους τη ζωή, δίχως να κυριαρχεί ο ένας επί του άλλου με κανέναν τρόπο. Επομένως όλες μου οι ηρωίδες στο βιβλίο, αναγνωρίζονται και τιμώνται όπως τους αξίζει.

Πιστεύετε πως το οικογενειακό παρελθόν μπορεί να λειτουργήσει λυτρωτικά ή είναι πάντα βάρος;

Πιστεύω ότι ο άνθρωπος μαθαίνει να ζει αλλά η ψυχή του μπορεί να έχει να είναι γεμάτη φαρμάκι (ή γεμάτη φάρμακο) άμα τη γενέσει του. Με άλλα λόγια πιστεύω στο γενετικά καθορισμένο περιεχόμενο του καθενός (είτε αρνητικό είτε θετικό) και δεν το παραβλέπω στην αλληλεπίδρασή μου με τους άλλους. Και θεωρώ καθήκον μου να το ισιώσω (αν είναι στραβό) ώστε να επιστρέψω στο σύμπαν την καλοσύνη της ύπαρξης.

Τι είχε η Μαρία Παπαγκίκα που σας κέρδισε από τις άλλες ρεμπέτισσες που δούλεψαν στην Αμερική;

Μυθιστορηματική στόφα, όλη της η ζωή ήταν ένα μυθιστόρημα που περιμένει να γραφτεί. Και ήταν ένα αηδόνι.

Επίσης στο βιβλίο σας συνυπάρχουν η Μερλιέ και ο λαογράφος δημοδιδάσκαλος Λουκόπουλος. Τι κοινό τους δένει στο μυθιστόρημα;

Διευκρινίζω, προς αποφυγήν παρεξήγησης, ότι δεν έχω συγγενική σχέση με τον λαογράφο Λουκόπουλο, πρόκειται για καθαρή συνωνυμία. Τη Μερλιέ και τον Λουκόπουλο ένωσε η αγάπη τους για την παραδοσιακή μουσική η οποία ήταν άδολη μα και ταυτοχρόνως, αυστηρή, αφοσιωμένη και επιστημονική. Το δημοτικό τραγούδι (κυρίως στη Ρούμελη) τους χρωστάει τα πάντα.

Οι Έλληνες είμαστε διατεθειμένοι να ανοίξουμε τα οικογενειακά σεντούκια ή η ταχύτητα της πληροφορίας, η δύσκολη καθημερινότητα, δεν μας αφήνει χρόνο να ασχοληθούμε με τις ρίζες μας;

Επειδή σε λίγα χρόνια τίποτα δε θα είναι αυτονόητο, θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που μου δόθηκε η ευκαιρία και η δημιουργική δυνατότητα να ασχοληθώ με την προγονική κληρονομιά μου. Σε μια εποχή όπου κινδυνεύει – το λέω παρότι αντιπαθώ τη λέξη – η ίδια η ανθρωπινότητα, η σύνδεση με την παράδοση είναι μονόδρομος.

Στη σελίδα 84 γράφεται για τον αντάρτη που τον έθαψαν στο χωράφι και είχε παραγωγική σπορά, πως δεν κινδύνεψε να υποχωρήσει το χώμα χάρη του μηριαίου του. Ενώ πιο κάτω γράφετε ότι ο φονιάς του εκλέχτηκε στη Βουλή. Ιστορίες που είναι πάμπολλες στην ιστορία μας. Η ιστορία λησμονιέται και ψηφίζουμε πάλι αυτούς που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Αυτό είναι το επαναλαμβανόμενο μοτίβο του νέου ελληνικού κράτους, που όσο και αν υποκρίνεται ότι αντλεί από τα αρχαία ελληνικά ιδεώδη, στην ουσία παραμένει μια κατασκευή που απαρτίζεται από φάρες και σόγια όπως ακριβώς ήταν και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Η έννοια του κοινού καλού επομένως απουσιάζει και την καθημερινότητα τη σέρνει το προσωπικό συμφέρον. Αυτό διαμορφώνει και τα πλείστα όσα έχουν να κάνουν με τη «συνείδηση» - και άρα και την εκλογική συμπεριφορά - του πολίτη.

Από τον χώρο της Φυσικής όπου σπουδάσατε, εργαζόσαστε και γράφετε βιβλία για την επιστήμη σας, μεταβήκατε στον χώρο της λογοτεχνίας. Η λογοτεχνία ήταν πάντα η κρυφή σας αγάπη που ήρθε στο φως, ή την ανακαλύψατε με την πάροδο των χρόνων;

Η αγάπη για τη λογοτεχνία (δηλαδή την ποίηση) και η αγάπη για τη φυσική (και τη Φιλοσοφία και την Ιστορία) συνυπήρχαν πάντα. Είναι η σκευή μου και αυτήν τη σκευή επιθυμώ να επικοινωνήσω με τα βιβλία. Σε πολλά σημεία του βιβλίου, θα έχετε ίσως καταλάβει, φανερώνονται και οι υπόλοιπες «εμμονές» μου. 

Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβάσουν οι αναγνώστες. Ίσως γίνει η αφορμή να αναζητήσουν τις ρίζες τους αλλά και τα δικά τους μυστικά καθώς το γαϊτανάκι της μνήμης που θα ξετυλίγεται, θα φανερωθούν ιστορίες που κανείς πρόγονος δε μίλησε. Παραθέτω δυο αποσπάσματα. Καλοτάξιδο να είναι κύριε Λουκόπουλε.

Εδώ πια, μόλις που τυπώθηκαν / και τα κούφια ποιήματα / – τα ζωντανά / γυαλίζανε / στο ξεροβόρι / μα δεν έστρεφαν / την κεφαλή – / θέριευε το μελάνι τους / να μ’ αρπάξει· / το είδα που μάτωνε / για τα καλά απ’ τα μάτια / τού ’ταξα / του συζήτησα / τέλος το έκαμα αίμα μου / κι έπεσα για ύπνο ξανά· / – τουλάχιστον / να μην φανεί / που κλαίω, / σκέφτηκα / – θα ’ρχεται τότε / κι ο Χάρος ακόμη / και θα με αμφισβητεί.

“…Προς το σούρουπο, κι ενώ το φως κιτρίνιζε όπως χαμήλωνε ο ήλιος, ένας πιτσιρίκας την εντόπισε στη Μότση δυτικά του Μύλου, εκεί όπου το ρέμα έφτιαχνε μια λίμνη ρηχή, κι έβαλε τις φωνές. Στη στιγμή έτρεξε η μάνα της με μια δρασκελιά και την είδε που στεκόταν με την πλάτη στη νεροσυρμή, τα μαλλιά λυμένα, τα χέρια απλωμένα σε σταυρό, το φόρεμά της κατάλευκο, ενώ απ’ την πλάτη της εκτείνονταν δύο ξανθά φτερά, ενάμισι μέτρο το καθένα. Πίσω της σπίθιζε μια γαλάζια φλόγα, σαν καμινέτο οινοπνεύματος, κι όλη η φύση θόλωνε αναφανδόν. Στο νερό επέπλεε μια μαύρη γλίτσα δύο πόντους πάχος. Ως να τη φτάσουν, η εικόνα της γονάτισε και ξάπλωσε. Εκεί βρήκαν το σώμα της, βιασμένο και δαρμένο μέχρι θανάτου, από τον Μένιο, γιο της Μαρίτσας, χήρας Λεωνίδα Κοτσιδάρα, της οικογενειακής ρίζας 64.