Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Η Ζέφη Κόλια γεννήθηκε στον Πειραιά και μεγάλωσε στη Νίκαια. Το πρώτο της μυθιστόρημα κυκλοφόρησε το 2000 και έκτοτε έχει εκδώσει μυθιστορήματα, ένα βιβλίο για παιδιά, ενώ διηγήματά της έχουν φιλοξενηθεί σε λογοτεχνικές συλλογές, εφημερίδες, περιοδικά και ιστότοπους. Αρθρογραφία της έχει δημοσιευθεί στα περιοδικά Νέα Οικολογία, Αντί, Εποχή, Λιμάνι, Lobby, Διαβάζω, Index, Literature, Greek Report, Athens Voice. Το πιο πρόσφατο βιβλίο της είναι η βιογραφική μυθιστορία «Λώρα, η τελευταία των Μαρξ», γύρω από τη ζωή και τη διπλή αυτοκτονία του ζεύγους Λώρα Μαρξ και Πωλ Λαφάργκ (εκδ. Μεταίχμιο). Υπήρξε ενεργό μέλος του οικολογικού κινήματος στην Ελλάδα και εκ των ιδρυτικών μελών της PEN Greece. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

 Στο Bookia μας μίλησε για το τελευταίο εκδοτικό της εγχείρημα, το πρωτότυπο πόνημα με τον τίτλο «Βελονιές της Πρωτοπορίας».

Οι «Βελονιές της πρωτοπορίας» είναι ένα εξαιρετικά πρωτότυπο πόνημα το οποίο αφηγείται την ιστορία της μόδας και των πολιτικών, φιλοσοφικών και καλλιτεχνικών ρευμάτων καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Πώς και αποφασίσατε να γράψετε κάτι τέτοιο; Πώς γεννήθηκε η ιδέα για τη συγγραφή του;

Ο ενθουσιασμός που μου γέννησε η έρευνα για τη βιογραφική μυθιστορία «Λώρα, η τελευταία των Μαρξ» ήταν τόσο μεγάλος, που δεν ήθελα να επιστρέψω σ’ ένα σύμπαν καθαρής μυθοπλασίας. Η κατάβαση στο ιστορικό παρελθόν συνεχίστηκε λοιπόν, ακριβώς από το σημείο που τελείωσε το προηγούμενο βιβλίο μου: Τις αρχές του 20ού αιώνα. Έτσι, διέσχισα τις δεκαετίες με όχημα τις βελονιές της εκάστοτε καλλιτεχνικής, κοινωνικής και πολιτικής πρωτοπορίας, οι οποίες - ω, του θαύματος!- επικοινωνούσαν μεταξύ τους σαν συγκοινωνούντα δοχεία. Είχα πέσει ξανά στην κουνελότρυπα των θαυμάτων: κομμάτια γεγονότων εμφανίζονταν διαρκώς μπροστά στα μάτια μου, συνθέτοντας μαγικά το πάτσγουορκ χαλί που ονομάστηκε 20ός αιώνας. Η παράδοση της οικογένειάς μου στον τομέα του ενδύματος, αλλά κυρίως η προσωπική αγάπη μου για τα ρούχα με έσπρωξε σε μια «ράβε ξήλωνε» ερευνητική εργασία, δίχως να έχω εξαρχής την τελική ιδέα, παρά μόνο ως πατρόν ενός αποτελέσματος που δεν ήξερα καν αν θα ενδιέφερε και κανέναν. Και πράγματι, μου έχει κάνει εντύπωση η θερμή ανταπόκριση που έχει στους αναγνώστες. (Για να κατανοήσετε τι σας λέω, για όσο καιρό το έγραφα σχεδόν κανείς δεν καταλάβαινε τι ετοιμάζω, όσο και αν προσπαθούσα να το εξηγήσω…).

Για τη συγγραφή του βιβλίου σας αυτού απαιτήθηκε περισσότερη έρευνα από ό,τι για τα άλλα βιβλία που έχετε συγγράψει ως τώρα; Μιλήστε μας λίγο για την έρευνα που κάνατε.

Η ενασχόληση με την έρευνα, όπως ανέφερα και πριν, ξεκίνησε από το προηγούμενο βιβλίο μου που ήταν μυθιστορηματική βιογραφία, αλλά το συγκεκριμένο non fiction πόνημα είναι αποκλειστικά προϊόν έρευνας. Θέλω να πω, δεν υπάρχει κανένα μυθοπλαστικό στοιχείο, ενώ έχω προσπαθήσει να αποφύγω τον διδακτισμό και την προσωπική κριτική. Το δικό μου εργαλείο σε αυτό ή αν θέλετε οι δικές μου «βελονιές» έχουν να κάνουν αποκλειστικά με το στιλ γραψίματος, τον τρόπο δηλαδή που χειρίστηκα τη γλώσσα στη συρραφή και την παρουσίαση μιας σειράς ιστορικών γεγονότων μέσα από το πρίσμα της μόδας, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να είναι ένα εύληπτο, κατανοητό, σύγχρονο και ευχάριστο ανάγνωσμα. (Αλλιώς, θα βαριόμουν και η ίδια να το γράψω.) Η έρευνα αυτή, έγινε σε πολλά επίπεδα: Πολύ διάβασμα και ψάξιμο σε (ξενόγλωσσα κυρίως) βιβλία, -αφού η ελληνική βιβλιογραφία έχει ελάχιστα να παρουσιάσει επί του θέματος-, πολύωρη καταβύθιση σε ιστότοπους και αρχεία εφημερίδων εποχής και ιστορικών περιοδικών μόδας, ταξίδια και πολύωρες επισκέψεις σε μουσεία, γκαλερί και ιστορικούς οίκους υψηλής ραπτικής. Ενδεικτικά αναφέρω το Fashion Museum στο Bath της Βρετανίας -ένα εκπληκτικό μουσείο όπου παρελαύνει η αγγλική μόδα των τελευταίων αιώνων-, τις ρετροσπεκτίβες για τους σχεδιαστές μόδας Alexander MacQueen, Mary Quant και Christian Dior στο V&A Museum του Λονδίνου, το κατάστημα Worls’ End (πρώην SEX) της Vivienne Westwood στο Λονδίνο, το ατελιέ-μουσείο του Yves Saint Laurent στο Παρίσι, την έκθεση «Vogue Paris 1920-2020» (αφιέρωμα στα 100 χρόνια της γαλλικής «Vogue»), αλλά και την έκθεση «Thierry Mugler- Couturissime» στο Παρίσι, και μάλιστα τις τελευταίες ημέρες που ο ίδιος ο σχεδιαστής ήταν ακόμη εν ζωή. Και ξέρετε κάτι; Δεν θα άλλαζα με τίποτα το συγκλονιστικό ταξίδι που μου χάρισε η έρευνα αυτού του βιβλίου, όποιο κι αν ήταν το τελικό αποτέλεσμα.

Ποια είναι η δική σας σχέση με τη μόδα; Την ακολουθείτε πιστά;

Ως πιτσιρίκα υπήρξα αυτό που λέμε fashion victim: ως πολιτικοποιημένο νιάτο των αρχών της δεκαετίας του ’80 ήμουν φανατικό φρικιό με ινδικά σαλβάρια, περμανάντ και ταγάρια, αλλά και σκληρή new wave τύπισσα στα μέσα της ίδιας δεκαετίας, με δίχρωμο μαλλί, γεωμετρικά φουστάνια, σχισμένα τζιν, διχτυωτά καλτσόν, κομμένα γάντια και πολλά σκουλαρίκια. Σήμερα δεν ακολουθώ καμία μόδα, αλλά μου αρέσει να ενημερώνομαι για όλες. Διασκεδάζω να συνδυάζω τα ρούχα που διατηρώ στο «χρονοντούλαπο» με διάφορα καινούργια πραγματάκια που ψωνίζω ή από φυσικά και ηλεκτρονικά μαγαζιά ή από δεύτερο χέρι και βινταντζάδικα. Μάλιστα δεν σας κρύβω ότι η πιο μεγάλη μου χαρά είναι να καταδύομαι σε σωρούς από αταίριαστα ρούχα, ακόμα και σε πάγκους της λαϊκής και να ανακαλύπτω εκείνο το κομμάτι που με κάνει ευτυχισμένη! Έχω και μερικά ρούχα σχεδιαστών -κυρίως από τις εποχές που κάναμε τρελό shopping therapy-, αλλά και κάποια κομμάτια που θεωρώ statement pieces, όπως ένα T-shirt της Vivienne Westwood από τη σειρά «Climate Revolution». Βασικά ποτέ δεν ακολούθησα μόδες, αλλά μια εσωτερική φωνή που με καθοδηγούσε να φορέσω αυτό ή το άλλο που θα αναδείκνυε την προσωπική μου μοναδικότητα, ακόμα κι αν πολλές φορές αυτό έφερνε τη μαμά μου σε απόγνωση! Το ίδιο συνεχίζω να κάνω ακόμη…

Πώς μπορούμε να συνδυάσουμε οικολογία και μόδα, εφόσον σήμερα ο πλανήτης μας κινδυνεύει και, όπως μας λέτε κι εσείς στο βιβλίο σας, η βιομηχανία των ρούχων είναι η δεύτερη πιο ρυπογόνα βιομηχανία στον πλανήτη σήμερα;

Μετά την έλευση της παγκοσμιοποίησης και της γρήγορης μόδας, τίποτα δεν είναι πια το ίδιο. Ο πλανήτης έχει πλέον κορεστεί από σκουπίδια και απόβλητα παντός είδους, μεταξύ των οποίων σωροί από ρούχα για τα οποία έχουν κατασπαταληθεί φυσικοί πόροι όπως το νερό, η ενέργεια και τα φυσικά υλικά. Η λελογισμένη χρήση των φυσικών υλών και η μείωση της παραγωγής γρήγορης, φτηνής μόδας είναι ένα σοβαρό ζητούμενο. Το τρίπτυχο της βιώσιμης μόδας, όπως δεν κουραζόταν ποτέ ως την ύστατη στιγμή της να επαναλαμβάνει η Vivienne Westwood είναι: Reduce – Reuse - Recycle, δηλαδή μείωση της παραγωγής και αντικατάσταση με πιο ανθεκτικά και ποιοτικά ρούχα, η επαναχρησιμοποίηση και μεταποίηση και τέλος, η ανακύκλωση. Ας ξαναγυρίσουμε λίγο σε πρακτικές πολέμων· η οικολογική καταστροφή που απειλεί τον πλανήτη μας είναι ίσως η χειρότερη μορφή πολέμου που μπορεί να τον πλήξει.

Η μόδα ήταν πάντοτε στενά συνδεδεμένη με τον φεμινισμό και τη σεξουαλική απελευθέρωση - το μίνι, η κατάργηση του κορσέ κ.ά. Ισχύει κάτι τέτοιο και σήμερα;

Βεβαίως. Τα κοινωνικά κινήματα θα πηγαίνουν πάντα χέρι χέρι με τη μάχιμη μόδα. Ο ρευστόφυλος σχεδιασμός και η non binary fashion που καταργεί τις διακρίσεις φύλου στην ένδυση, αλλά και το body positivity με ρούχα για όλους τους σωματότυπους που λανσάρουν τα περιοδικά μόδας και οι σύγχρονες πασαρέλες είναι η απάντηση στα σημερινά κοινωνικά αιτήματα περί συμπερίληψης και ορατότητας. Οι βελονιές της πρωτοπορίας θα συνεχίσουν να κεντούν το ρούχο της ανθρωπότητας, όσο υπάρχουν ανοιχτά κοινωνικά ζητήματα. Δηλαδή, πάντα.

Από όλους τους σχεδιαστές που αναφέρετε στο βιβλίο σας, ποιος από όλους αυτούς θεωρείτε ότι έχει ασκήσει τη μεγαλύτερη επιρροή μέχρι σήμερα; Εσείς ποιον ξεχωρίζετε;

Ο Πολ Πουαρέ κατήργησε τον κορσέ, η Κοκό Σανέλ δίδαξε την απλότητα και την άνεση στις γυναίκες, ο Ιβ Σεν Λοράν έβαλε στην ντουλάπα τους το παντελόνι και το ανδρικό σακάκι, η Μαίρη Κουάντ τους χάρισε τη μίνι φούστα ως δήλωση ελευθερίας, ο Κριστιάν Ντιόρ τους έδωσε πίσω τη χαμένη τους θηλυκότητα μετά τον πόλεμο. Και η λίστα δεν έχει τέλος, καθώς ο καθένας τους έβαλε το δικό του πετραδάκι στο μεγάλο αφήγημα της μόδας του 20ού αιώνα. Αν με ρωτάτε για το ποιος έκανε τη μεγαλύτερη ανατροπή στα δεδομένα του καιρού του, θα πω η Σανέλ και η Κουάντ, αλλά μπορεί κανείς να αφήσει έξω απ’ τον χορό της πρωτοπορίας τη Σκιαπαρέλι, τον Γκωτιέ, τον Μιγκλέρ, τους Γιαπωνέζους; Οπότε, αν διαβάσει κανείς το βιβλίο, ας βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Όσο για τους δικούς μου αγαπημένους, είναι δύο: Η Βίβιεν Γουέστγουντ και ο Αλεξάντερ Μακ Κουίν: Η πρώτη γιατί δεν απώλεσε ποτέ το πανκ κουκούτσι που την ανέδειξε και έμεινε ως το τέλος υπέρμαχος των ανθρώπινων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος· ο δεύτερος επειδή η ξέφρενη δημιουργία του ισορροπούσε ανάμεσα στον σκοτεινό ρομαντισμό και τον ζωώδη ερωτισμό με τόσο μεγάλη δεξιότητα και ένταση, που για πολλούς θεωρείται ο τελευταίος αυθεντικός εκφραστής της υψηλής ραπτικής.

Το βιβλίο σας αναφέρεται μεν και στα σημαντικά πολιτικά γεγονότα της κάθε δεκαετίας, εστιάζει όμως περισσότερο στα ήθη και στα καλλιτεχνικά, φιλοσοφικά ρεύματα. Αυτή η «κοινωνική» ιστορία είναι πιο ενδιαφέρουσα από την ιστορία που επικεντρώνεται μόνο στα πολιτικο-οικονομικά γεγονότα. Δεν θα ήταν καλύτερο να συμπεριλαμβάνεται και αυτή η πλευρά της ιστορίας στα σχολικά βιβλία;

Η ιστορία του κόσμου μπορεί να ιδωθεί από πολλές οπτικές γωνίες, προκειμένου να γίνει πιο κατανοητή και κυρίως πιο ενδιαφέρουσα. Τα σχολικά βιβλία θα έπρεπε να αναβαθμιστούν σύμφωνα με τα δεδομένα των καιρών τους, ώστε να μην οδηγούν μονίμως τους μαθητές στα πιο βαθιά χασμουρητά που έλεγε κι ο Σαββόπουλος. Και δυστυχώς, αν και βρισκόμαστε στην εποχή με τη μεγαλύτερη πρόσβαση σε κάθε είδους πληροφορία, τα παιδιά μοιάζουν παραζαλισμένα από τον βομβαρδισμό εκατοντάδων δεδομένων αλλά και χαωμένα από την έλλειψη μιας στέρεας γνώσης. Μακάρι να υπήρχε τρόπος να μπει στη διδακτέα ύλη η ιστορία των κοινωνικών κινημάτων, της μουσικής, της ποπ κουλτούρας, του τρόπου που μεγάλωσαν και έγραψαν την ιστορία οι νέοι της κάθε εποχής πριν από αυτούς. Γιατί όταν βάλεις μέσα σου τα πράγματα σε μια σειρά, όταν έχεις τη μεγάλη εικόνα, μπορείς πιο εύκολα να κατανοήσεις τη δική σου θέση μέσα στο κάδρο. Ελπίζω το βιβλίο μου, μέσα από αυτό το ταξίδι στον χωροχρόνο με το όχημα της μόδας, να έδωσε μια άλλη, ευχάριστη ανάγνωση στην πρόσφατη ιστορία μας.

Κυρία Κόλια, σας ευχαριστώ για τον χρόνο σας!