Γράφει: Πόπη Ξοφάκη

Ολόκληρο το φωτορεπορτάζ σε άλμπουμ τού Facebook.
Το βιβλίο «Του έρωτα και της ζωής».
Η συγγραφέας Μαργαρίτα Αρβανίτη.
Οι εκδόσεις Μ. Σιδέρη.

Η Μαργαρίτα Αρβανίτη έχει να επιδείξει δύο ποιητικές συλλογές, «Ανεκπλήρωτοι έρωτες» από τις εκδόσεις Ελληνική Πρωτοβουλία και «Του έρωτα και της ζωής» από τις εκδόσεις Μ. Σιδέρη. Και οι δύο συλλογές έχουν το ίδιο θέμα, τον έρωτα!

Με αφορμή την πρόσφατη έκδοση της δεύτερης συλλογής της ποιήτριας και την επικείμενη παρουσίασή της, είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε μαζί της για τον έρωτα, τον άνθρωπο και τη ζωή. Συναντηθήκαμε στο Cafe ALEA, στο χώρο του «Μπαρουτάδικου» στο Αιγάλεω, την περιοχή στην οποία ζει η κα Αρβανίτη με την οικογένειά της.

Από τη συζήτηση φάνηκε ότι το θέμα των συλλογών της δεν είναι τυχαίο. Έζησε έντονα τον έρωτα και η ίδια, όχι με έναν επιφανειακό ενθουσιασμό αλλά με τη βαθύτερη έννοια της λέξης, αυτή της ταύτισης της ύπαρξής της με ένα άλλο άνθρωπο.

Έμπνευση και οδηγός στη ζωή της, ο σύζυγός της ο οποίος, όπως μας είπε, «μου άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο βλέπω τον κόσμο και κρίνω τις καταστάσεις».

Επιλέγει ένα λόγο απλό, κατανοητό, έμμετρο καμιά φορά, για να εκφράσει συναισθήματα και καταστάσεις, να αναδείξει την υπέρταση αξία της ζωής, τον «Έρωτα». Αυτό άλλωστε είναι και το θέμα της δεύτερης συλλογής της, η σχέση του έρωτα με τη ζωή και της ζωής με τον έρωτα, κάτι που αναδεικνύεται και στον τίτλο, «Του έρωτα και της ζωής», και όπως είπε χαρακτηριστικά στη συζήτηση, «Το μεγαλύτερο δώρο της ζωής είναι ο έρωτας».

Ε: Λέγεται ότι η ποίηση είναι η πλέον υποκειμενική τέχνη όσον αφορά τις προθέσεις του δημιουργού και το τι λαμβάνει ο αναγνώστης. Πως το σχολιάζετε;

Πιστεύω ότι η ποίηση έχει κοινωνική αποστολή. Αν ανατρέξουμε στην ιστορία των κοινωνιών, βλέπουμε πως κανένα είδος τέχνης δεν ήταν και είναι «τέχνη μόνον για την τέχνη». Η τέχνη έρχεται να καλύψει ανάγκες της ζωής όπως κάνει και η ποίηση. Δηλαδή, δεν είπε ξαφνικά κάποιος «τώρα εγώ θα γράψω ποίηση», η ποίηση προέκυψε μέσα από τις ανάγκες της ζωής.

Η ποίηση είναι συνδεδεμένη με την ανάγκη των ανθρώπων να ερμηνεύσουν το τι συμβαίνει γύρω τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο χορός της βροχής που συναντάμε σε διαφορετικούς πολιτισμούς, ως μία προσπάθεια με μία μαγική παρεμβατική πράξη να αναγκάσουν τη φύση να βρέξει. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το τραγούδι, ποίηση στην ουσία αν αφαιρέσουμε το μέτρο και το ρυθμό. Η ποίηση λοιπόν ήρθε για να καλύπτει ανάγκες.

Στην Ιρλανδία, ο ποιητής δεν απήγγειλε μόνο για να εκτονωθεί. Ο ποιητής ήταν κάποιος από την ομήγυρη ο οποίος με το λόγο του μπορούσε να συναρπάσει, δηλαδή «να πάρει μαζί του», και να ταξιδέψει τους ακροατές του. Αυτή είναι η ποίηση.

Στην κλασική ελληνική εποχή, τα ποιήματα της Σαπφούς συνοδεύονταν από μουσική, είχαν μέτρο και μελωδία, σαν τραγούδι.

Στους πολιτισμούς συναντάμε και μία άλλη, ιδιαίτερη πρακτική. Σε ασθενείς με ψυχικές διαταραχές ψιθύριζαν ένα ποίημα, ένα τραγούδι για να τους συμφιλιώσουν με την εχθρική πραγματικότητα που αντιμετώπιζαν. Τους ψιθύριζαν λοιπόν ποίηση, τραγούδι, μελωδία.

Στη σύγχρονη εποχή η ποίηση έχει ξεκόψει από το ρυθμό και το μέτρο. Είναι σίγουρα απόφαση του καθενός για το πως θα εκφράζεται. Εγώ έχω κρατήσει το μέτρο, τη μουσικότητα, την ομοιοκαταληξία, επιθυμώ η ποίησή μου να είναι άμεσα κατανοητή γιατί θέλω κι εγώ με τη σειρά μου, αν μπορέσω, να «συναρπάσω» κάποιους ανθρώπους. Αντίθετα με την πιο «προχωρημένη» σύγχρονη ποίηση, ακόμα και βραβευμένη, την οποία συνήθως δεν κατανοούμε ή κατανοούμε με δυσκολία.

Η ποίηση σήμερα δεν έχει το κοινό που έχει το μυθιστόρημα το οποίο είναι ευκολότερα κατανοητό διότι ο συγγραφέας έχει χώρο και χρόνο για να αναπτύξει την ιστορία του. Η ποίηση πρέπει να έχει λόγο μεστό, σε πολύ μικρό χώρο ο ποιητής πρέπει να συμπυκνώσει αυτό που θέλει να πει. Πρέπει να λακωνίζει, δηλαδή ο λόγος να είναι καρφωτός, ποιητικός, άμεσα κατανοητός για να κερδίζει τον αναγνώστη του.

Ε. Η έκδοση μίας ποιητικής συλλογής ενέχει μεγαλύτερο ρίσκο για τους εκδοτικούς οίκους;

Ναι, γιατί θεωρείται ελίτ. Πολλοί εκδότες για να εκδώσουν ποίηση ζητάνε τη χρηματική συνδρομή του ποιητή ώστε να καλύψουν το κενό, δηλαδή τον αριθμό των βιβλίων που δεν θα πουληθούν.

Ε: Ο ποιητής μπορεί να εκφράσει μόνο βιώματά του ή μπορεί να εκφράσει και καταστάσεις που βιώνουν τρίτοι;

Δεν είναι τυχαία η φράση «τι θέλει να πει ο ποιητής». Η ποίηση δεν είναι μια ψυχική εκτόνωση του δημιουργού, πρέπει να υπάρχει μία διαλεκτική σχέση μεταξύ του ιδίου, του κοινού και του δημιουργήματός του. Ναι μεν ξεκινάμε απ' το να μπορεί να εκφραστεί ο ποιητής αλλά για μένα είναι θείο δώρο να μπορεί να εκφράσει και το κοινό του, αυτό που ο ίδιος ο δημιουργός αντιλαμβάνεται ως κοινό του.

Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και καμιά φορά απορώ με την πεποίθηση ότι για να δημιουργήσει ο ποιητής πρέπει είναι κλεισμένος κάπου μόνος του. Αν δεν ζει στον κόσμο, να δέχεται και να δίνει, να υπάρχει δηλαδή αυτή η αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ δημιουργού και κοινού, πως θα εκφράσει το γενικότερο;

Εκεί πιστεύω είναι και η μαγεία, το δημιούργημά του να βρίσκει αποδοχή, τη χαρά του να πει «ξέρεις μπόρεσα και μίλησα στις καρδιές των ανθρώπων και για δικά τους πράγματα». Εκεί βρίσκω εγώ τη χαρά, όταν μέσα στα ποιήματά μου ορισμένοι άνθρωποι βρίσκουν τη ζωή τους. Αυτό για μένα είναι το βραβείο μου.

Ε: Ο έρωτας είναι συνδεδεμένος με την ευτυχία, τη χαρά και την ευδαιμονία. Το ίδιο συνδεδεμένος όμως θεωρείται και με τον πόνο και τη δυστυχία. Μπορούν αυτά τα δύο να συνυπάρξουν;

Ο έρωτας είναι συνυφασμένος με τη ζωή γι' αυτό δεν θα μπορούσε να είναι άμοιρος των χαρακτηριστικών της ζωής. Η ζωή εξελίσσεται μέσα από τις αντινομίες της, γι' αυτό γνωρίζουμε και τον έρωτα μέσα από τις δικές του αντινομίες. Δηλαδή μέσα από αυτή τη πάλη των αντιθέτων έχουμε την εξέλιξή του. Ο έρωτας δεν είναι από την αρχή του δυνατόν να αποκτήσει την ολοκληρωμένη του μορφή. Υπάρχει η έλξη που φέρνει δύο ανθρώπους κοντά και γίνονται ζευγάρι. Από κει και πέρα, η σχέση εξελίσσεται ανάλογα με τις αντικειμενικές συνθήκες που διαμορφώνουν οι ίδιοι.

Εάν αυτή την πρωταρχική έλξη την ακολουθήσει η συντροφικότητα, κατανόηση, αποδοχή, επιθυμία να κάνουμε μαζί πράγματα, επιθυμία να έχουμε περισσότερο χρόνο για να είμαστε μαζί, τότε τα συναισθήματα που προκύπτουν δίνουν χαρά.

Αν κάτι στη διαδρομή του χαλάσει και δεν υπάρχει η κοινή αποδοχή, τότε αρχίζουν τα προβλήματα και τα προβλήματα προκαλούν πόνο. Αν μπορέσει το ζευγάρι να τον ερμηνεύσει και να τον ξεπεράσει, να διορθώσει εκείνα τα στοιχεία που τον προκαλούν, τη απομόνωση, την απομάκρυνση, τότε φτάνει έως και το χωρισμό.

Ο χωρισμός είναι άμεσα συνδεδεμένος με απογοήτευση, με παραίτηση από τη ζωή. Τότε βιώνουμε τα σκληρά συναισθήματα της θλίψης, της μελαγχολίας. Τότε, η συγκεκριμένη σχέση τελειώνει, αλλά επειδή δεν τελειώνει η επιθυμία του ανθρώπου να έχει δεσμό με τη ζωή και με το κόσμο, κυριαρχεί η ανάγκη του επαναπροσδιορισμού.

Η εμπειρία των προηγούμενων σχέσεων μάς ωριμάζει και είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για το επόμενο ξεκίνημα. Η πάλη των αντιθέτων φέρνει την εξέλιξη, στον αντίποδα κάθε πίκρας, έλλειψης χαράς, κρύβεται μία καινούργια χαρά και δεν πρέπει να χάνεται η επιθυμία της ζωής και όπως λέω σ' ένα στίχο, «εγώ γεννήθηκα να ευτυχήσω».

Ε: Ερμηνεύστε μας τον τίτλο της νέας συλλογής, «Του έρωτα και της ζωής». Ποια είναι η σχέση αυτών των δύο;

Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο δώρο της ζωής είναι ο έρωτας. Είναι άμεσα συνυφασμένος όμως κι ο έρωτας με τη ζωή. Ο άνθρωπος κουβαλάει μέσα του μια μοναξιά. Είναι καταγραμμένη στη ψυχή του αυτή η μοναξιά, από τότε που ξέκοψε από το ζωικό βασίλειο, στάθηκε στα πόδια του και άρχισε μια μοναχική και εξελικτική πορεία, ξέκοψε απ' το σύνολο στο οποίο ανήκε. Οπότε, διαρκώς αναζητάει την ένωσή του με το κόσμο. Από τότε που κατάλαβε τη διαφορετικότητα του φύλου και από τότε που ένιωσε έρωτα για το άλλο φύλλο, μέσα από την ένωσή τους, τον έρωτά τους, βρήκε και την ένωσή του με το κόσμο, με τη ζωή.

Δηλαδή από το «σ' αγαπώ» της διαπροσωπικής σχέσης φτάνουμε στο «αγαπάτε αλλήλους». Λέει το τραγούδι, «αγαπώ κι όλο το κόσμο γιατί ζεις και συ μαζί», δηλαδή ο έρωτάς σου, η αγάπη σου για το έτερον ήμισυ σε σώζει από την αρχέγονη μοναξιά που κουβαλάει ο άνθρωπος και σε ενώνει με τη ζωή. Γι' αυτό πιστεύω ότι είναι άμεσα συνδεδεμένος ο έρωτας με τη ζωή. Και στη προηγούμενη ποιητική συλλογή μου μιλούσα για την αγάπη ως το πρωταρχικό συναίσθημα που σε ενώνει με τη ζωή.

Ο έρωτας καθορίζει τη ζωή αλλά αντίστοιχα καθορίζεται και ο ίδιος από τις αντικειμενικές συνθήκες που υπάρχουν μέσα σε όλα αυτά που ζούμε γύρω μας. Μια αμφίδρομη σχέση του έρωτα και της ζωής, συμπληρώνει, δίνει και συγχρόνως παίρνει. Γι' αυτό και μέσα στα ποιήματα αυτά προσπάθησα να έχω χαρακτηριστικές υποθέσεις δηλαδή σε κάθε μου ποίημα υπάρχει και μια ηρωίδα η οποία ζει και μια διαφορετική μορφή έρωτα. Προσπάθησα μέσα σ' αυτά να παρουσιάσω τον έρωτα όπως τον ζούμε μέσα στη ζωή από τις αντινομίες του.

Στη συλλογή υπάρχουν ποιήματα που μιλάνε για τη χαρά της ένωσης αλλά και για τον πόνο. Οι εμπειρίες του πόνου είναι ευεργετικές γιατί είναι χαρακιές που περιέχουν πληροφόρηση για να αποφεύγουμε τα λάθη του παρελθόντος. Μέσα από αυτή τη σχέση, ζωή και έρωτα, έχουμε όλα αυτά που προσπαθώ να παρουσιάσω και μέσα από τα ποιήματά μου.

Ε: Διαβάζοντας τα ποιήματα διακρίνουμε έντονα το προσωπικό στοιχείο. Είναι έτσι;

Εννοείται πως αν δεν υπάρχουν προσωπικές εμπειρίες δεν μπορείς να είσαι και αληθινή στο λόγο σου. Όμως, δεν είναι όλες οι εμπειρίες προσωπικές, ο ποιητής δεν εκφράζει μόνο τον εαυτό του, εκφράζει και τον κόσμο γύρω του. Έτσι, μέσα στα ποιήματα υπάρχουν και οι κατασταλαγμένες εμπειρίες-μηνύματα ανθρώπων που ζουν γύρω μου.

Ε: Η ζωή δεν είναι μόνο η διαπροσωπική σχέση αλλά και η κοινωνία στην οποία ζούμε και σήμερα ζούμε μία ζοφερή πραγματικότητα.

Ζούμε μία δύσκολη κοινωνική πραγματικότητα και οι προσωπικές σχέσεις επηρεάζονται από τα όσα συμβαίνουν γύρω μας. Πολλές φορές οι καταστάσεις είναι τόσο δύσκολες που προκαλούν πόνο και ταυτόχρονα επιθυμία απόδρασης. Στο ποίημά μου με τίτλο «Πέταγμα», η ηρωίδα μου έρχεται σ' αυτήν τη μεγάλη επιθυμία να πετάξει και να φύγει μακρυά απ' όσα τη πονάνε.

Όταν όμως υπάρχει ο έρωτας διαπιστώνεις ότι αυτό δεν έχει νόημα, προκύπτει ένας προβληματισμός στην επιλογή, αντιλαμβάνεσαι ότι πρέπει να ζήσεις από τη στιγμή που αγαπάς το σύντροφό σου και παρέα μαζί του. Η σχέση και ο έρωτας στο ζευγάρι μπορεί να αντισταθμίσει τα όσα δύσκολα συμβαίνουν γύρω μας.