Γράφει: Αγγελική-Ειρήνη Μήτση

Ολόκληρο το φωτορεπορτάζ σε άλμπουμ τού Facebook.
Το θέατρο Σύγχρονο Θέατρο.

Το βιβλίο

Δύο κυρίες που αγάπησαν «λάθος» άντρα, μία καμαριέρα που η μοίρα της την μετέτρεψε σε δαιμόνια γυναίκα, ένας κληρικός, δύο νέοι με το ίδιο όνομα: Allan Armadale! Αμαρτίες, δεισιδαιμονίες, πλεκτάνες, δολοφονίες και δύο απόγονοι που σπάνε τις κληρονομικές κατάρες! Θα νόμιζε ο αναγνώστης ότι μιλάμε για σαπουνόπερα εποχής! Κι όμως, ο τρόπος με τον οποίο είναι γραμμένη η δράση και η αγωνιώδης προσμονή των γεγονότων, δεν έχει καμία σχέση με τη ροζ λογοτεχνία, την οποία μας αποκαλύπτει η Εύα Στάμου στο βιβλίο «Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας» (από εκδόσεις Gutenberg φυσικά!): «...σημαντικό γνώρισμα των παραλογοτεχνικών κειμένων είναι ο αβαθής, πρόχειρος και άτεχνος τρόπος με τον οποίο σκιαγραφείται το κοινωνικό, ψυγολογικό και συνολικά ανθρώπινο πρόσωπο των ηρώων. Τα κίνητρα των πράξεών τους σπάνια αναλύονται, ενώ απουσιάζει η ψυχολογική συνέπεια σε όσα κάνουν κατά τη διάρκεια της ιστορίας, με αποτέλεσμα να παραμένουν επιφανειακοί κι ανολοκλήρωτοι: να μην εξελίσσονται».

Το «Armadale» λοιπόν, σίγουρα δεν ανήκει στην ροζ λογοτεχνία, αλλά αποτελεί ένα διαχρονικό λογοτεχνικό έργο γιατί: «μπορεί να διαβαστεί από διαφορετικές σκοπιές, έχει την ικανότητα να επιφυλάσσει απροσδόκητες εκπλήξεις στις πιο απαιτητικές διάνοιες ... είναι μια απόλαυση "δύσκολη", καθώς προϋποθέτει καλλιέργεια των αναγνωστικών κριτηρίων μας, ανάπτυξη της αναγνωστικής ευαισθησίας, τόλμη ν' αναλάβουμε "ρίσκα", ν' "ανοιχτούμε" νοητικά και να εκτεθούμε ψυχικά στα όσα απρόβλεπτα μας προσφέρει...».

Οι εκδόσεις Gutenberg φρόντισαν να τυπώσουν το μυθιστόρημα των 1.200 σελίδων σε ένα μέγεθος 20εκ. X 11εκ., που καθιστά την ανάγνωση ενός πολυσέλιδου βιβλίου άνετη. Δεν καταλάβαινα γιατί είχε αυτό το ιδιαίτερο σχήμα, ώσπου ξεκίνησα την ανάγνωση. Τα χέρια δεν κουράστηκαν να κρατούν το βιβλίο όσο διάβαζα, και το διάβασμα κράτησε ώρες ...

Το «Armadale» γράφτηκε την περίοδο που οι σουφραζέτες (όρος που προέρχεται από τη λέξη suffragist, που δηλώνει τον υποστηρικτή του suffrage, δηλαδή του δικαιώματος ψήφου. Επινοήθηκε από την εφημερίδα Daily Mail σαν υποτιμητικός χαρακτηρισμός για τα μέλη του κινήματος. Οι σουφραζέτες στο Ηνωμένο Βασίλειο, διεκδίκησαν τη συμμετοχή στα κοινά από το 1865 και τελικά απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου το 1918) διεκδικούσαν το δικαίωμα ψήφου στην Ευρώπη. Όπως μας ενημερώνει η μεταφράστρια στον κατατοπιστικό πρόλογό της: «Το "Armadale" είχε χτυπήσει τις ευαίσθητες χορδές του βικτωριανού καθωσπρεπισμού. Πρώτα-πρώτα, οι ήρωές του είχαν τη σκοτεινή πλευρά τους, που διεκδικούσε μερίδιο στη ζωή. Έπειτα, οι γυναίκες δεν ήταν μαριονέτες, που κινούνταν από τα νήματα της ηθικής και κοινωνικής θέσης τους».

Η υπόθεση

1832. Ένας ευγενής ολοκληρώνει στο νεκροκρέβατό του, δίπλα στον κοιμισμένο μικρό γιο του, τη διαθήκη του, αποκαλύπτοντας ένα φρικτό μυστικό: «Με βάφτισαν Allan Armadale, από το όνομα του νονού μου, του μακαρίτη Allan Armadale! Λίγο πριν πεθάνει, αποκλήρωσε το γιο του, -επίσης  Allan Armadale- λόγω κακής διαγωγής, και εξέφρασε την επιθυμία του να κάνει εμένα κληρονόμο της τεράστιας περιουσίας του, υπό τον όρο ότι εγώ και οι απόγονοί μου θα παίρναμε το όνομά του». Ο απόκληρος γιος όμως παρουσιάστηκε με το όνομα Fergus Ingleby, και με την καρδιά γεμάτη εκδίκηση, διεκδίκησε και παντρεύτηκε τη δεσποινίδα Blanchard, την αγαπημένη του Allan, ο οποίος τον καταδίωξε κρυφά στο γαλλικό πλοίο «Η Χάρη του Θεού» και: «Ναι. Ένα δολοφονικό χέρι είχε κλειδώσει τον άνθρωπο μέσα στη καμπίνα και τον είχε αφήσει να πνιγεί. Αυτό το χέρι ήταν το δικό μου».

Με τη σκιά του φόνου να τον συντροφεύει τις τελευταίες ώρες του, ο Allan Armadale θέλει να προστατέψει τον γιο του από ένα μέλλον παρόμοιο με το δικό του.«Ξέρω πώς η χήρα του ανθρώπου, του οποίου ο θάνατος βαραίνει τη συνείδησή μου, έχει φέρει στον κόσμο ένα ορφανό παιδί. Το παιδί αυτό είναι αγόρι -ένα χρόνο μικρότερο από τον δικό μου γιο και έχει το όνομα το πατέρα του. Έτσι, υπάρχουν δύο Allan Armadale και στη δεύτερη γενιά, όπως υπήρχε και στη πρώτη ... η Βίβλος μου λέει πώς η αμαρτία του πατέρα θα πέσει πάνω στο παιδί ... αμφιβάλλω αν είμαστε ή δεν είμαστε κύριοι του πεπρωμένου μας. Ίσως συμβαίνει η ανθρώπινη βούληση να μπορεί να υποτάξει την ανθρώπινη μοίρα ... Γιέ μου! ... απόφυγε τον άνθρωπο που έχει το ίδιο όνομα μ' εσένα».

Είκοσι χρόνια μετά, οι νεαροί με το όνομα Allan Armadale (ο γιος του ετοιμοθάνατου ευγενή, χρησιμοποιώντας το όνομα Ozias Midwinter) θα γίνουν φίλοι, χωρίς να μπορέσουν να αποφύγουν τη μοίρα! Όμως η φιλία τους θα καταφέρει να σπάσει την κατάρα του κοινού ονόματος, βάζοντας τη μυστηριώδη Lydia Gwilt, να πληρώσει το τίμημα για τις δολοπλοκίες, τους έρωτες, τα μυστικά!

Κάποια στιγμή ο ετοιμοθάνατος σκέφτηκε να «...αποκηρύξω τον όρο που υποχρέωνε το γιο μου όπως κι εμένα να φέρουμε το όνομα  Armadale, για να μη χάσουμε τη διαδοχή στην περιουσία των Armadale. Όμως, ακόμα κι εκείνη την εποχή, η φήμη μιας σχεδιαζόμενης απελευθέρωσης των σκλάβων -απελευθέρωσης που τώρα είναι κοντά- είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις στην αποικία... Κανένας δεν μπορούσε να προβλέψει -αν σου έδινα πάλι το πατρικό μου όνομα, και σε άφηνα χωρίς άλλη εξασφάλιση για το μέλλον σου από την πατρική μου περιουσία- αν θα νοσταλγούσες κάποτε τα χαμένα απέραντα εκτάρια των Armadale ή σε ποια μελλοντική πενία θα καταδίκαζα τυφλά τη μητέρα σου κι εσένα». Αυτή του η ανησυχία πληρώθηκε από τον γιο του, ο οποίος έζησε τελικά χωρίς πατέρα και χωρίς μητρική αγάπη.

Αυτό το «παράξενο έπος του σκότους», όπως το χαρακτηρίζει η μεταφράστρια Σάντυ Παπαϊωάννου, παρουσιάζει τα δύο φύλα και τη σχέση τους, από την αθώα σκέψη τους ως την πιο τυραννική. Το παρελθόν της κεντρικής ηρωίδας, της Lydia Gwilt, ο συγγραφέας το εμπνεύστηκε από τη δίκη για δολοφονία, της Madeleine Smith. Η  Lydia είναι μια γυναίκα που θέλει να ζήσει τον έρωτα, όμως από μικρή την καθιστούν οι άλλοι δόλια. Αυτή έχει μάθει να επιβιώνει έτσι. Από το ορφανοτροφείο στην «οικογένεια» Oldershaw, από εκεί στην δεσποινίδα Blanchard ως καμαριέρα, μετά σε ιδιωτικά σχολεία ως εξαγορά της σιωπής της, έπειτα σε λέσχες χαρτοπαικτικές, από όπου έφυγε καταφέρνωντας να παντρευτεί έναν βίαιο άντρα, ο έρωτας μέσα της περίμενε ένα πρόσωπο να τη σώσει.

Δηλητηριάζοντας τον άντρα της για να μπορέσει να ηρεμήσει στην αγκαλιά του αγαπημένου της Manuel, αντιλαμβάνεται ότι έχει πέσει θύμα εξαπάτησης. Γι' αυτό και όταν ερωτεύεται πραγματικά τον Ozias Midwinter, θέλει να σταματήσει να δολοπλοκεί και καταγράφει αυτή την πάλη στο ημερολόγιό της. «Ω, αλίμονό μου! Δεν υπάρχει καμία εξαγνιστική δύναμη σε μια τέτοια αγάπη σαν τη δική μου; Έχουν τάχα παραμείνει ακόμα εστίες μόλυνσης στην καρδιά μου από την αχρειότητα του παρελθόντος, που καμιά μετάνοια δεν μπορεί να καθαρίσει;».

Η Lydia Gwilt είναι η καμαριέρα της πρώτης κυρίας Armadale. Η νεαρή -τότε- κοπέλα που γνώριζε την αλήθεια για το γαλλικό πλοίο «Η Χάρη του Θεού», προσπαθεί πάντα να βρίσκει τα ίχνη της κυρίας Armadale, για να κερδίζει χρήματα ως αντάλλαγμα της σιωπής της. Η Lydia αποφάσισε να παντρευτεί τον Ozias Midwinter όταν ανακάλυψε ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Allan Armadale, σκεπτόμενη ότι θα μπορούσε να επωφεληθεί του κοινού ονόματος και έτσι, σκοτώνοντας έναν ακόμα σύζυγο, να γίνει πλούσια και επιτέλους να ζήσει το «όνειρο», να γίνει αυτή η Κυρία! Ο γιατρός Downward, αργά πλέον γι' αυτήν, την πληροφορεί ότι θα μπορούσε να παντρευτεί τον ΟΠΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ και να τον βάλει να υπογράψει ως Allan Armadale, από το να παντρευτεί τον Midwinter και να ζήσει μαζί του ακόμα έναν ανολοκλήρωτο έρωτα. Τι ειρωνεία, να περάσει όλα αυτά τα δεινά, που την οδήγησαν τελικά στην αυτοκτονία της! Οι κριτικοί της εποχής, αποκάλεσαν την ηρωίδα θηλυκό κάθαρμα. Ήταν ο αποδοπομπιαίος τράγος των κακών που δημιούργησαν άνδρες! Πόσο βολικό! 

Ο χαρακτήρας της κυρίας Oldershaw ήταν εμπνευσμένος από την Madame Rachel Leverson, ιδιοκτήτριας ινστιτούτου αισθητικής στο Λονδίνο. Η αλληλογραφία της με την Lydia παρουσιάζει τη σκοτεινή πλευρά του γυναικείου φύλου, που στόχο έχει να σαγηνεύει, να κατακτάει τους άνδρες για να ζει άνετα. Ακόμα και όταν τελικά προσφεύγει στη θρησκεία η κυρία Oldershaw, δεν το κάνει από πίστη αλλά από ανάγκη να βρει καινούρια θύματα.

Ο αθώος Allan Armadale, παραμένει αφελής ως το τέλος, μέσα στην ευκολία που του επιφύλασσε η ζωή του. Ο Ozias Midwinter κάνοντας ένα πιο δύσκολο ταξίδι στη ζωή του από εκείνο του φίλου του, είναι εκείνος που τον προστατεύει με το να κρατήσει κρυφό το μυστικό της συνωνυμίας τους. Τελικά βρίσκει Αγάπη, απαλλάσσεται από τις δεισιδαιμονίες που τον είχαν καταλάβει και λυτρώνεται.

Συναρπαστικοί και οι υπόλοιποι χαρακτήρες: του κληρικού Decimus Brock που πάντα δίνει ένα κομμάτι της Αγάπης του Θεού μέσα από την αμφιβολία του, του σκωτσέζου κύριου Neal, που αποκαλύπτει αργότερα, ως ο θετός πατέρας του Ozias Midwinter, το σκληρότερο πρόσωπό του, του δικηγόρου Pedgift και του γιου του, που αντιπροσωπεύουν την αστική τάξη η οποία είναι πάντα στις υπηρεσίες των πλούσιων πελατών της, του πανούργου γιατρού Downward, του πειθήνιου επιστάτη Bashwood που τρελαίνεται από τον έρωτά του για την Lydia. Επίσης ιδιαίτερος χαρακτήρας είναι η δεσποινίς Milroy, μια καταπιεσμένη νεαρή που μεγαλώνει χωρίς την ασφάλεια που δίνει η μητρική αγάπη. Πρόσωπα που απαρτίζουν το κοινωνικοπολιτικό μωσαϊκό της εποχής.

Ο ίδιος ο συγγραφέας έγραψε στον πρόλογο του βιβλίου του «Γυναίκα με τ' άσπρα»: «Ήμουν πάντα της γνώμης πώς η δουλειά του συγγραφέα μυθιστορημάτων είναι πρώτα και κύρια να αφηγηθεί μιαν ιστορία. Είναι παλιομοδίτικη άποψη αυτή, αλλά εμένα μου ταιριάζει. Ποτέ δεν πίστεψα πως ο συγγραφέας που ασχολείται κατά προτεραιότητα με την πλοκή κινδυνεύει να παραμελήσει την αδρότητα των χαρακτήρων του. Ο λόγος έιναι απλός. Το ενδιαφέρον που προκαλούν τα γεγονότα στον αναγνώστη δεν προέρχονται από την ίδια τη φύση των γεγονότων, αλλά από τη σχέση τους με τους ήρωες».

Στο βιβλίο υπάρχουν υπέροχες αφηγήσεις τοπίων που πάντα έχουν κάτι να συνδυάσουν με την εσωτερική κατάσταση του ήρωα ή με τα γεγονότα. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αρκετές φορές μια θεατρικότητα στην τοποθέτηση των διαλόγων του, που κάποια στιγμή καταλήγουν να είναι μονόλογοι, όπως η συζήτηση του Allan Armadale με τον υπηρέτη του Richard, του οποίου τις απαντήσεις δεν ακούμε ποτέ από το στόμα του, αλλά από την ακατάπαυστη ροή του λόγου του Allan.

Μέσα από μεταφυσικές ανησυχίες, στοιχεία ψυχανάλυσης και διττές αναλύσεις των ηρώων, υμνείται η ανδρική φιλία και διερευνάται η γυναικεία φύση, σε ένα σκηνικό μέσα από το οποίο αναδύεται το σκοτάδι της ανθρώπινης ψυχής.

Η μεταφράστρια αναφέρει στον πρόλογό της: «Το "Αρμαντέιλ" πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο περιοδικό "Cornhill" από τον Νοέμβριο του 1864 ως τον Ιούλιο του 1886. Μάλιστα, ο Collins έγραψε ένα θεατρικό έργο βασισμένο σε αυτό για να κατοχυρώσει τα πνευματικά του δικαιώματα. Με όρους του 19ου αιώνα, ο Ουίλκι Κόλινς είναι ένας λαϊκός συγγραφέας ιστοριών μυστηρίου. Με όρους του 20ού αιώνα, είναι ένας σπουδαίος εικονογράφος του ανθρώπινου ασυνείδητου.

Ο Κόλινς δίνει στους ήρωές του τα ίδια δικαιώματα στην ηθική και την ανηθικότητα. Το κύριο και σημαντικότερο από λογοτεχνική άποψη μέσο με το όποιο πετυχαίνει ο συγγραφέας την παρουσίαση του βάθους και της επιφάνειας των προσώπων είναι η επίμονη σκιαγράφηση εξωτερικών λεπτομερειών, πού κανείς δεν θα σκεφτόταν να παρατηρήσει.

... το γεγονός πως η αφήγηση ξεδιπλώνεται όχι μόνο από τον ίδιο τον συγγραφέα, αλλά και από τον λόγο των ηρώων του, απαιτεί από τον μεταφραστή ευελιξία και ικανότητες μεταμόρφωσης.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της μετάφρασης ήταν η ακριβής απόδοση των σκιάσεων και των αποχρώσεων πού δημιουργεί το πρωτότυπο. Η γεμάτη ανατροπές πλοκή του Αρμαντέιλ μεταφέρει στον αναγνώστη μιαν έντονη αίσθηση "ματαιότητας": ένα μίγμα χιούμορ, ειρωνείας και ρομαντικής τραγικότητας. Η απόδοση αυτής της αίσθησης, την οποία ο Κόλινς πετυχαίνει με τη χρήση του περίτεχνου "ευπρεπούς" αγγλικού λόγου, θέτει ιδιαίτερα δύσκολα προβλήματα στην ελληνική, αν και όχι πάντα άλυτα. Οπωσδήποτε, η μεταφορά του έργου στα ελληνικά προέβαλλε, κοντά στα εμπόδια, και αρκετές ευχάριστες προκλήσεις, οι οποίες κατάφερναν πάντα να υποβαθμίζουν τη σημασία των κινδύνων».

Η κυρία Παπαϊωάννου μας κοινώνησε το υπέροχο βιβλίο του Wilkie Collins εξαιρετικά, με λόγο που κυλάει αρμονικά και σου κρατάει το ενδιαφέρον αμείωτο!

Το βιβλίο τελειώνει με τους δύο φίλους να συνομιλούν μετά το τέλος της Lydia, παραμονές του γάμου του Allan, για τον πολυεύσπλαχνο και πάνσοφο Θεό που τους βοηθά να μην έχουν δεισιδαιμονίες και αμφιβολίες για το μέλλον. Η φιλία των δύο νεαρών προσπερνά τα δεινά και βλέπει την ελπίδα!

Ο συγγραφέας

Ο Wilkie Collins γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1824 και ήταν ο μεγαλύτερος γιος του ζωγράφου William Collins. Το 1838 οι γονείς του τον έβαλαν εσωτερικό σε σχολείο στο Λονδίνο. Εκεί, όπως ο ίδιος διηγήθηκε αργότερα, κάποιο παιδί τον εξανάγκαζε να του διηγείται ιστορίες πριν πέσουν για ύπνο. Αυτός ο εξαναγκασμός τον έκανε να καταλάβει τη δύναμη που είχαν οι ιστορίες του. Το 1846, έχοντας ασχοληθεί επί πέντε χρόνια με το εμπόριο, αποφάσισε να γίνει δικηγόρος και οι σπουδές του τον βοήθησαν να αποκτήσει τις νομικές γνώσεις που θα του πρόσφεραν πλούσιο υλικό για τα βιβλία του. Το έργο του περιλαμβάνει διηγήματα, θεατρικά έργα, δημοσιογραφικά κείμενα και βιογραφίες, αλλά οφείλει τη φήμη του στα 23 μυθιστορήματά του. Η μεγάλη επιτυχία ήρθε το 1860 με το μυθιστόρημα «Η γυναίκα με τ’ άσπρα», συνεχίστηκε με το «Αρμαντέιλ» το 1866 και κορυφώθηκε με τη «Φεγγαρόπετρα» το 1868. Όλα τα μυθιστορήματά του δημοσιεύονταν σε συνέχειες σε διάφορα περιοδικά, όπως ήταν η συνήθεια της εποχής. Η ασθένειά του έχει όμως επιδεινωθεί πολύ και ο εθισμός του από το όπιο τού έχει δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα. Το 1870 πέθανε ο Dickens και ο θάνατός του έριξε σε βαθιά μελαγχολία τον Collins. Πέθανε από εγκεφαλικό στις 23 Σεπτέμβρη του 1889. 

Πιστός στις πεποιθήσεις του εναντίον του θεσμού του γάμου, δεν παντρεύτηκε ποτέ, αλλά η σχέση του με την Caroline Graves -με την οποία συμβίωνε- κράτησε μέχρι τον θάνατό του. Βέβαια, απέκτησε τρία παιδιά (στα οποία έδωσε το επίθετο Dawson) από μια δεύτερη σχέση, με τη Martha Rudd. Ο Collins είχε μια διπλή προσωπική ζωή που διήρκησε ως το θάνατο του.

Το θεατρικό

Δεν θα μπορούσα να αντισταθώ να παρουσιάσω την παράσταση «Αρμαντέιλ», παρόλο που δεν φιλοξενείται σε κάποιο θέατρο αυτή την περίοδο! Μια τετράωρη παράσταση που φυλλομέτρησε τις σελίδες του βιβλίου επί σκηνής, δεν ξεχνιέται! (προσωπικά θα την ήθελα χωρίς διάλειμμα- αλλά υπάρχουν και οι καπνιστές ...)

Με ενορχηστρωτή τον Κωσταντίνο Ασπιώτη, η θεατρική απόδοση του βιβλίου «Αρμαντέιλ» έφτασε στους θεατές και το λάτρεψαν. Η διασκευή της Μαρίας Κίτσου και του Κωνσταντίνου Ασπιώτη ήταν δυνατή, αρμονική και πιστή στο βιβλίο, αφού μελετημένα το κείμενο παρέμεινε αφηγηματικό και δεν μετατράπηκε σε διαλογικό ως μια εύκολη λύση θεατρικής απόδοσης. Οι ηθοποιοί λοιπόν, κατά τη διάρκεια που αφηγούνταν με ύφος ανάγνωσης, ξαφνικά ζωντάνευαν μιλώντας και ερμηνεύοντας κάθε φορά με την αντίστοιχη ψυχική δυναμική που χρειάζεται. Δύσκολο επίτευγμα!

Η ανάγνωση της αλληλογραφίας που υπήρχε σε πολλά σημεία του θεατρικού, έγινε με ένα αιωρούμενο μικρόφωνο, αποδίδοντας έντονα την καυστικότητα του συγγραφέα και οδήγησε σε μια πιο χαλαρή απόδοση της αφήγησης μιας επιστολής επί σκηνής.

Ο αφηγηματικός λόγος πλέχτηκε έντεχνα με παράλληλους διαλόγους, που αποκάλυπταν τις σκέψεις των ηρώων από διαφορετικά κεφάλαια του βιβλίου, ώστε μέσα από την οικονομία του χρόνου ο θεατής να μη χάνει τη ροή της πλοκής.

Με λιτά σκηνικά, η Ηλένια Δουλαδίρη βοήθησε στη δημιουργία της ανάλογης κάθε φορά ατμόσφαιρας χωρίς να βαραίνει το κλίμα με περιττά αντικείμενα, βοηθώντας τον θεατή να βυθιστεί στις ερμηνείες των ηθοποιών. Ο φωτισμός του Τάκη Λυκοτραφίτη ενίσχυσε αυτή τη σκηνοθετική οδηγία. Τα έξοχα κοστούμια των Ηλένια Δουλαδίρη και Παναγιώτη Λαμπριανίδη έδωσαν το κατάλληλο στίγμα της εποχής.

Γιατί ένα βιβλίο να αποδοθεί θεατρικά; Το «Αρμαντέιλ» είναι ένα βιβλίο που μιλάει για τη ζωή, το ψέμμα, την αλήθεια και τον θάνατο, μέσα από χαρακτήρες πολύ δυνατούς, θεατρικούς! Η παράσταση κατάφερε να αποδώσει τον ειρωνικό, σαρκαστικό και αληθινό χαρακτήρα των ηρώων μέσα από θεσπέσιες ερμηνείες.

O Κωνσταντίνος Ασπιώτης, μετατράπηκε σε Ozias Midwinter μεταφέροντας όλη αυτή την δύναμη αλλά και την ηρεμία που κρύβει ένας άνδρας αυτάρκης.

O Λάζαρος Βαρτάνης υποδύθηκε τον ξέγνοιαστο, νεαρό Allan Armadale με άνεση και φρεσκάδα.

Ο Φάνης Παυλόπουλος, στον ρόλο του Bashwood και του ταγματάρχη Milroy δημιούργησε δύο άντρες της ίδιας ηλικίας τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους. Ιδιαίτερα ο ρόλος του πειθήνιου επιστάτη Bashwood ήταν δομημένος με κάθε λεπτομέρεια.

Ο εξαιρετικός Χάρης Αττώνης, μετέφερε επί σκηνής τον αιδεσιμότατο Decimus Brock και τον δαιμόνιο γιατρό Downward με μια εκπληκτική άνεση. Διατηρώντας μια κοινή γραμμή ερμηνείας και στους δύο ρόλους, κατάφερε και έπλασε δύο εκ διαμέτρου αντίθετους χαρακτήρες.

Πολύ καλός ήταν και ο Μάριος Μακρόπουλος στους ρόλους του νεαρού ντετέκτιβ και του βοηθού γιατρού.

Η Μαρία Κίτσου ζωντάνεψε την Lydia Gwilt με τις αμφιβολίες της, τα πάθη της, τον δυναμισμό και τις αδυναμίες της. Είχε εξαιρετική χημεία με τον παρτενέρ της Κωνσταντίνο Ασπιώτη.

H Σύνθια Μπατσή μας χάρισε μια απολαυστική κυρία Oldershaw, νεαρότερη από εκείνη που περιγράφει το βιβλίο, αλλά με το ίδιο πάθος για εξαπάτηση χωρίς ενοχές.

Η Ελένη Κάκκαλου μεταμορφώθηκε σε μέγαιρα για να ενσαρκώσει την κυρία Milroy.

H Ζωή Καραβασίλη έγινε η κακομαθημένη δεσποινίς Milroy, που φλυαρεί ακατάπαυστα, κρύβοντας μέσα της μια γυναίκα έτοιμη για όλα, αρκεί να καταφέρει να φύγει από το πατρικό της παντρεμένη!

Το θεατρικό τελειώνει με το θάνατο της Lydia Gwilt: «Θεέ μου συγχώρεσέ με! Χριστέ μου, Εσύ μπορείς να μαρτυρήσεις πόσο έχω υποφέρει! Αντίο!». Δε νομίζω ότι θα μπορούσε να έχει ουσιαστικότερο τέλος. Ο θεατής φεύγει από μια παράσταση-ταξίδι της ψυχής σε βαθιές σκέψεις, ανομολόγητες!

Συντελεστές

Μετάφραση: Σάντυ Παπαϊωάννου
Διασκευή: Μαρία Κίτσου - Κωνσταντίνος Ασπιώτης - Λάζαρος Βαρτάνης
Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Ασπιώτης
Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός
Σκηνικά: Ηλένια Δουλαδίρη
Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη - Ηλέκτρα Λαμπριανίδου-Παναγιώτης Λαμπριανίδης
Μακιγιάζ: Αγγελική Ράπτη - Θέκλα Σιδερή
Φωτισμοί - Φωτογραφίες: Τάκης Λυκοτραφίτης
Βοηθός σκηνοθέτης: Μαρία Κίτσου
Βοηθοί σκηνοθέτη: Δήμητρα Μπαλή - Κωνσταντίνος Καϊκής
Βοηθός σκηνοθέτη: Ελένη Κάκκαλου, Αγνή Χιώτη

Κατασκευή κοστουμιών: Δάφνη Τσακότα

Παίζουν:
Κωνσταντίνος Ασπιώτης, Χάρης Αττώνης, Λάζαρος Βαρτάνης, Ελένη Κάκκαλου, Ζωή Καραβασίλη, Μαρία Κίτσου, Μάριος Μακρόπουλος, Σύνθια Μπατσή, Φάνης Παυλόπουλος.

Θεατρική διασκευή του μυθιστορήματος μυστηρίου Armadale (1866) του Wilkie Collins,  κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg. (Μτφρ.: Σάντυ Παπαϊωάννου)

Δραματοποιημένο μυθιστόρημα του Wilkie Collins

Διάρκεια παράστασης : 210’ με δύο διαλείμματα

Μιλήσαμε με τον Λάζαρο Βαρτάνη:

Ε: Ποια είναι η σχέση σας με το βιβλίο, αλλά και ποια διαδικασία περνάτε κατά την ανάγνωση ενός βιβλίου;

Είναι τεράστια απόλαυση η ανάγνωση ενός βιβλίου. Απο παιδί μου άρεσε. Τότε θυμάμαι διάβαζα με μανία τους «Μυστικούς 7».

Πριν κανα χρόνο μου έδωσε η Μαρία Κίτσου ένα αριστουργηματικό βιβλίο. Τον «Καλόγερο» του Matthew Lewis. Δε μπορούσα να σταματήσω να διαβάζω. Χανόμουν με τις ώρες. Ανατριχιαστικό βιβλίο. Το ίδιο έπαθα με το «Αρμαντέιλ». 1200 σελίδες μέσα σε 4 μέρες. Άλλο αριστούργημα κι αυτό. Και φυσικά έγινε μια σπουδαία παράσταση που είχα την τύχη να συμμετάσχω, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ασπιώτη και με συναδέλφους που εκτιμώ πολύ.

Ειλικρινά απορώ με τους ανθρώπους που δεν ανοίγουν βιβλίο. Πως γίνεται;

Ε: Συμμετείχατε και στη διαδικασία της επιλογής κειμένου για τη θεατρική απόδοση;

Προς το τέλος ναι συμμετείχα. Τη βασική δουλειά έκαναν η Μαρία με τον Κωνσταντίνο για πολλούς μήνες. Επίσης όμορφη εμπειρία. Σε τόσο σπουδαία έργα με τόσο σπουδαία μετάφραση είναι εξαιρετικά δύσκολη απόφαση τι θα κόψεις και τι θα κρατήσεις.

Γενικά η όλη εμπειρία «Αρμαντειλ» ήταν σχολείο μεγάλο. Από τη διασκευή μέχρι την τελευταία υποκριτική λεπτομέρεια.

Ε: Η μετάφραση της Σάντυ Παπαϊωάννου είχε την απαραίτητη «θεατρικότητα» στο λόγο, ή κάνατε αλλαγές στο κείμενο;

Την είχε 100%. Οι αλλαγές στο λόγο ήταν εξαιρετικά ελάχιστες. Και όσα μας δυσκόλεψαν ως ηθοποιούς είχε και μια μαγεία όλο αυτό.

Ε: Τη γνωρίσατε τη μεταφράστρια;

Στην πρεμιέρα! Ήταν πολύ διακριτική στην όλη διαδικασία. Περίμενα τη γνώμη της πιο πολύ από τον καθένα. Και θυμάμαι ότι της άρεσε πολύ.

Ε: Πείτε μας ποια ήταν η θέση της γυναίκας στα 1800 και ποια είναι η θέση της στο σήμερα και ιδιαίτερα στην Ελλάδα του σήμερα. Πείτε μας τη γνώμη σας για τις σχέσεις των δύο φύλων.

Πέρασε από πολλά στάδια η θέση της γυναίκας ανά τους αιώνες με διαφορές από Ανατολή σε Δύση και από χώρα σε χώρα. Θα ήμουν ψεύτης να σου πω ότι γνωρίζω με ακρίβεια τι συνέβαινε σε κάθε εποχή. Στην Ελλάδα πάντως η γυναίκα περιοριζόταν στο σπίτι και σε καθήκοντα αποκλειστικά γυναικεία. Φρόντιζε το σπίτι και φυσικά μεγάλωνε παιδιά. Στο «Αρμαντέιλ» ας πούμε, μου έκανε μεγάλη εντύπωση που ο Collins είχε για πρωταγωνιστή της ιστορίας του μια γυναίκα και μάλιστα τόσο δυναμική. Μάλλον γι' αυτό -και για άλλα πολλά- το βιβλίο πέρασε τα πάνδεινα από τους κριτικούς της εποχής.

Φτάνοντας στο σήμερα επίσης υπάρχουν διαφορές. Άλλα πράγματα συμβαίνουν στην Ευρώπη, άλλα στην Αφρική και άλλα στο Ισλάμ. Μου φαίνεται αδιανόητα παλιό να μην έχει λυθεί οριστικά αυτό το θέμα. Δες τι γίνεται στο Hollywood για παράδειγμα. Είναι γνωστές οι αντιδράσεις της Streep, της Bullock και άλλων γυναικών, γύρω από τις πληρωμές, σε σχέση με τους άντρες. Δεν την καταλαβαίνω αυτή τη διαφορά. Είναι ρατσισμός. Τι θα πει άντρας, γυναίκα, λευκός, μαύρος, gay, straight. Όλοι είμαστε απολύτως ίδιοι και με ίσα δικαιώματα. Όταν το αντιληφθούν αυτό ορισμένοι θα πάμε και μπροστά ως είδος οι άνθρωποι.

Ε: Μιλήστε μας για τον ρόλο που υποδυθήκατε, Τον Άλαν Αρμαντέιλ, γιό του πραγματικού κληρονόμου! Υπάρχουν αληθινές φιλίες σήμερα σαν αυτή του Άλαν με τον Οζίας; Ή θεωρείτε ότι η φιλία τους δεν ήταν αληθινή;

Ο Άλαν ήταν ο ρόλος που με δυσκόλεψε πιο πολύ απ' οτιδήποτε έχω κάνει μέχρι τώρα. Ένιωθα σε κάθε παράσταση ότι οδηγούσα ένα βαρύ φορτηγό που προσπαθούσα να μη το τρακάρω σε τοίχο. Φοβερή εγρήγορση και τύχη τέτοιοι ρόλοι. Το να κάνεις στα 30 σου ένα 20χρονο παιδί - με ότι αυτό συνεπάγεται σε συμπεριφορές - είναι τεράστια πρόκληση. Θυμάμαι όταν διάβασα το βιβλίο και μου είπε ο Ασπιώτης ότι με θέλει γι' αυτό το ρόλο, η πρώτη σκέψη που μου ήρθε ήταν: «Ωχ! Ένα πλάσμα γεμάτο ζωή και αθωότητα τόσο κόντρα σε έμενα τότε». Αληθινές φιλίες υπάρχουν μέχρι αποδείξεως τουναντίον. Έχω φίλους χρόνων που με ανέχονται με την όποια ιδιοτροπία μου. Φυσικά έχουν υπάρξει και εκπλήξεις αλλά και αυτά μέσα στο παιχνίδι είναι. Η φιλία του Άλαν και τους Οζίας ήταν αληθινή αλλά στα πλαίσια μιας φοβερής μυθοπλασίας. Στην πραγματική ζωή έχει περισσότερη δουλειά και κόπο για να κρατηθούν σχέσεις στο χρόνο. Όχι μόνο φιλικές. Ερωτικές, οικογενειακές...

Ε: Στο έργο παρουσιάζονται και οι κοινωνικές-ταξικές διαφορές των ανθρώπων. Ο ήρωάς σας διακατέχεται -με την απλότητα που τον χαρακτηρίζει- από αγαθές (ίσως περισσότερο σοσιαλιστικές από Χριστιανικές) ιδέες για τις σχέσεις των ανθρώπων. Πιστεύετε ότι οι θεατές έφυγαν και με αυτόν τον προβληματισμό από την παράσταση ή τους κέρδισε εξ' ολοκλήρου η πλοκή και οι ανατροπές του έργου που είχαν και στιγμές τραγέλαφου;

Ο Κωνσταντίνος έχτισε μια σπουδαία παράσταση για την οποία είμαι κάτι παραπάνω από περήφανος που είναι στο βιογραφικό μου. Ελπίζω και οι θεατές να είναι χαρούμενοι που την είδαν και να τη θυμούνται. Είτε γιατί κάτι τους έκανε να σκεφτούν, είτε για την αισθητική της, είτε για την πλοκή της... Είναι τόσο προσωπική υπόθεση η θέαση μιας δουλειάς. Μακάρι μια παράσταση να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους ή να μας πάει ένα βήμα παρακάτω στον τρόπο σκέψης.

Ε: Στις δύσκολες μέρες που περνάει η νεολαία μας, πώς μπορεί ένας καλλιτέχνης να βοηθήσει στη δημιουργία ελπίδας, για ένα φωτεινότερο μέλλον, αλλά και στην πραγματοποίηση τελικά, ενός φωτεινότερου μέλλοντος;

Αυτό με απασχολεί πολύ τον τελευταίο καιρό. Πως μπορεί; Και γω το ψάχνω. Η τέχνη οφείλει να είναι μπροστά από την εποχή της. Να σε βοηθά να δεις, να φιλοσοφήσεις, να αλλάξεις, να φέρεις τούμπα τα πιστεύω σου.

Το πώς μπορεί πρακτικά να γίνει; Δε ξέρω. Αλήθεια το ψάχνω.