Γράφει: Δημήτρης Μπουζάρας

Ο Κατσώχης Αθανάσιος είναι απόφοιτος του τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ (ειδίκευση Γλωσσολογίας), επίσης κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου στο διατμηματικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα (Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ.) του τομέα Γλωσσολογίας του Α.Π.Θ. με τίτλο "Διδασκαλία της νέας ελληνικής ως μητρικής και/ή ως δεύτερης ξένης γλώσσας" (ειδίκευση: ως δεύτερης/ξένης γλώσσας).

Είναι συνεργάτης του εκδοτικού Οργανισμού "Μαλλιάρης-Παιδεία" και του ηλεκτρονικού Περιοδικού Πολιτισμού "24 Γράμματα". Επίσης ασχολήθηκε με την επιμέλεια, σύνταξη και διόρθωση λημμάτων στα πλαίσια υπό έκδοση Χρηστικού Λεξικού της νέας ελληνικής γλώσσας (2007-8).

Κείμενα του είναι δημοσιευμένα στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας.

Ποιο ήταν το σημείο καμπής για να ασχοληθείτε με τη συγγραφή;

Λόγω των σπουδών μου και της αγάπης μου για τη γλώσσα, τη λογική και τον στοχασμό, πάντα ήθελα να δώσω μια δημόσια διέξοδο σε σκέψεις και προβληματισμούς μου, ειδικά όσο θεωρούσα ότι έχω να πω κάποια καινούρια, ενδεχομένως πράγματα, σε συναφή θέματα βέβαια που με ενδιαφέρουν.

Γιατί γίνεται κανείς συγγραφέας;

Αν όχι για βαθύτερους ψυχικούς λόγους προβολής του 'εγώ' του, για να εκτονώσει τις εντάσεις που τού προκαλούν ιδέες, λέξεις και εικόνες, δημοσιοποιώντας τες. Αν το κάνει μόνο για εμπορικούς σκοπούς ή προσωπική προβολή, υποβιβάζει την ιδιότητα του συγγραφέα -και ενδεχομένως και την ποιότητα των πονημάτων του-.

Το βιβλίο σας «Νου-τοπία» ερμηνείες, υποθέσεις και αξίες στους ανθρώπους που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ρώμη, έχει μια διαφορετική θεματολογία. Μιλά για τα σύμβολα και τους συμβολισμούς μια ολόκληρη επιστήμη που καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή χωρίς να τη γνωρίζουμε, χωρίς να γνωρίζουμε το λόγο ύπαρξης της και την πρακτική αξία στη ζωή μας, ασχοληθήκατε επίσης για τις ατομικές και συλλογικές ερμηνείες των «πραγμάτων». Τι ήταν αυτό που σας προέτρεψε να εντάξετε τα παραπάνω ως θέματα για το βιβλίο σας;

Το γεγονός πως με ενδιαφέρει εξεχόντως -στο βάθος της- η ανθρώπινη συμπεριφορά, αντίληψη και το πώς ενσωματώνουμε -και στη συνέχεια επεξεργαζόμαστε- στο νου και στην ψυχή μας τις ''παραστάσεις'' μας.

Είναι η ζωή μας ένα πλέγμα συμβόλων και συμβολισμών; Ποιος ο λόγος ύπαρξης τους; Πως θα ήταν η ζωή μας χωρίς τα παραπάνω;

Αν την ανθρώπινη ιστορία την γράφουν τα γεγονότα, ωστόσο τα σύμβολα και οι συμβολισμοί την ''στέφουν'' αξιακά. Η ξεχωριστή ανθρώπινη ικανότητα, που μας διαφοροποιεί από άλλα έμβια όντα, δεν ειναι ούτε τόσο η γλώσσα ούτε μόνο η λογική: είναι η ικανότητα να ερμηνεύουμε σύμβολα και να επιτελούμε συμβολισμούς, όπως έχει προτείνει ο Ernst Cassirer. Και βέβαια συχνά -κι ας φαντάζει άδικο ή μη ρεαλιστικό/ορθολογικό- το συμβολικό βάρος των ''πραγμάτων'', των γεγονότων και των προσώπων επικρατεί απέναντι στις πραγματικές διαστάσεις τους, και μάς κινητοποιεί να (αντι)δράσουμε. Για παράδειγμα, ανακαλέστε το πρόσφατο γεγονός της πυρκαγιάς στη Nottre Dame.

Θίγετε επίσης έννοιες όπως 'υστεροφημία', 'παρελθοντικές υποθέσεις', 'θεωρίες συνωμοσίας', 'φαντασία'. Σε όλους φαντάζομαι κάποια στιγμή περνούν από το μυαλό οι έννοιες αυτές και άλλοι λιγότερο άλλοι περισσότερο κατά καιρούς ασχολούμαστε, διαβάζουμε, ψάχνουμε. Τι μπορεί να συνδέει όλες αυτές τις φαινομενικά ασύνδετες έννοιες και ποιος ο σκοπός που τις συμπεριλάβατε στο βιβλίο;

Οι άνθρωποι, διαθέτοντας από νωρίς επίγνωση για τη θνητότητά τους, για το 'ευάλωτο' του ψυχισμού τους αλλά και για τα γνωστικά τους όρια (μέσα σε έναν κόσμο μάλιστα που δεν αποτελεί παρά μια απειροελάχιστη-πραγματωμένη εκδοχή δυνητικών καταστάσεων), επιχειρούν να αναπληρώσουν τα παραπάνω μέσα είτε από δημιουργία (που συχνά έχει ως κίνητρό της την ανάγκη μας για υστεροφημία), είτε από ερμηνείες των ''πραγμάτων'' που -δήθεν- ''αποκαλύπτουν'' την πραγματικότητα (φαντασία, θεωρίες συνωμοσίας, παρελθοντικές υποθέσεις κτλ.).

Πρόκειται, δηλαδή, για μια σειρά από συμπεριφορές: δημιουργούμε σύμβολα και μύθους, περιβάλλουμε με συμβολισμούς ή μυθοποιούμε πρόσωπα και καταστάσεις, αντιδρούμε στον χρόνο που ''κυλά'', ερμηνεύουμε τα ''πράγματα'' με νοητικές υπερβάσεις (φανταζόμενοι εναλλακτικές καταστάσεις, κατασκευάζοντας θεωρίες συνωμοσίας, αναζητώντας, αν είμαστε ηττημένοι, άλλοθι), εντασσόμαστε σε σύνολα ή συλλογικότητες, και άλλα, όλα -κι ας φαντάζουν ετερόκλητα- υποβαλλόμενα τουλάχιστον από βαθύτερες ψυχικές και συναισθηματικές ανάγκες, συγκεκριμένα ώστε να ''θεραπεύσουμε'' τις βιολογικού ή ψυχικού/νοητικού περιεχομένου ανεπάρκειες που μάς συνοδεύουν δια βίου ως θνητά και ατελή όντα. Η βαθύτερη υπόστασή μας, εν τέλει, συνδέει και ενοποιεί κατά βάθος τις έννοιες που αναφέρατε (και που θίγω στο βιβλίο).

Θεωρείτε πως τελικά ο νους παίρνει τη σκυτάλη από τις αισθήσεις -όπως γράφετε στο σχόλιο σας για το βιβλίο-; Υπάρχει ρόλος του συναισθήματος στην ανθρώπινη δράση και πόσο σημαντικός είναι στην λήψη μιας ορθολογικής απόφασης;

Ασφαλώς και υπάρχει ρόλος του συναισθήματος, εξάλλου συχνά -κι ας διαμαρτυρόμαστε για το αντίθετο- η συμπεριφορά μας κινητοποιείται πολύ περισσότερο από το συναίσθημα, και χωρίς να ''διυλίζεται'' μέσα από τα -πιο ώριμα, θεωρώ-''κανάλια'' της λογικής και κριτικής επεξεργασίας των ''πραγμάτων''. Φυσικά, κάποιες φορές το συναίσθημα αποτελεί ασυζητητί πιο ενδεδειγμένη οδό ανταπόκρισης στα πράγματα, όπως π.χ. σε ανθρωπιστικά θέματα (εκεί δηλαδή όπου η 'ορθολογικότητα' μεταφράζεται σε 'πολιτική-ηθική ορθότητα'). Αλλού όμως προκρίνεται η λογική (π.χ. στη διοίκηση μιας επιχείρησης), ενώ αλλού -όπως π.χ. στην Πολιτική ή στη συμβίωση των ζευγαριών έτσι όπως...κατάντησε και συμφεροντολογική στόχευση-, θεωρώ πως χρειάζεται ένας ικανοποιητικός συνδυασμός λογικής και συναισθήματος, φυσικά με διαφοροποιήσεις κατά περίπτωση, κατά πεδίο εφαρμογής ή κατ' εξάρτηση από χρονικά και άλλα συμφραζόμενα.

Τελικά ως λαός λαμβάνουμε ορθολογικές αποφάσεις ή παρασυρόμαστε από συναισθήματά, πάθη, καταστάσεις, επίσης πόσο δύσκολη είναι απόκτηση κριτικής σκέψης και δεν μπορούμε να το καταφέρουμε;

Γενικά οι άνθρωποι -και τολμώ να υποθέσω ειδικά, ακόμη περισσότερο λαοί πιο ασθενών οικονομικά, πληθυσμιακά κτλ. χωρών-, από ανάγκη ψυχικής ή άλλης 'αναπλήρωσης' παρασύρονται πολύ συχνά από το συναίσθημα (αλλού βέβαια απαραίτητο ή ωφέλιμο), και δεν το διοχετεύουν απαραίτητα εκεί όπου πρέπει, αλλά εκεί όπου θα προκρινόταν η λογική (π.χ. η χρήση αυθόρμητης βίας, αντί διαλόγου, όταν προκαλούμαστε ή θιγόμαστε σε θέματα που για μας διαθέτουν υψηλό συμβολικό ή συναισθηματικό ''βάρος'').

Η απόκτηση της κριτικής σκέψης, όσο δύσκολη φαντάζει ή ειναι, άλλο τόσο εφικτή -έστω, στοιχειωδώς- είναι, τουλάχιστον αν από νωρίς αφομοιώσουμε -και θεσμικά μέσω της εκπαίδευσης- κάποιες κατηγοριοποιήσεις, σχήματα κτλ. της λογικής επιχειρηματολογίας. Πόσο μάλλον αν επιμείνει η Παιδεία, ευαισθητοποιώντας μας επίσης στις 'πλάνες' του νου (fallacies). Εκεί δηλαδή όπου ''επενδύουν'' οι κάθε λογής ιθύνοντες (Πολιτικοί, μάρκετινγκ κτλ.), ώστε να μας παρασύρουν.

Μήπως για κάποιο λόγο δεν θα έπρεπε να την κατέχουμε; Τι είναι αυτό που μας στερεί τη κριτική σκέψη, την κριτική ικανότητα και γιατί κατά τη γνώμη σας;

Ο άνθρωπος συγκινείται πιο πολύ, παρά σκέφτεται. Το θυμικό του δηλαδή κυριαρχεί συχνά έναντι του νου, λόγω ενστίκτων ή για λόγους που συνδέονται με τον βαθύτερο ψυχισμό μας. Επίσης, τον επηρεάζει περισσότερο η εικόνα (πόσο μάλλον στην εποχή μας) ή -υποσυνείδητα- μεμονωμένες λέξεις φορτισμένες με μεγάλη και διαχρονική αξιακή ισχύ (π.χ. οι ''μαγικές'' λέξεις-δημοκρατία, πρόοδος, δίκαιο, οι -ισμοί κτλ., και τα τσιτάτα που εκφωνούν διαρκώς οι Πολιτικοί ή επιφανή πρόσωπα της δημόσιας ζωής), παρά τον γοητεύει μια συνολική στιβαρή επιχειρηματολογία. Και δεν τον γοητεύει (αλλά αδίκως), ακριβώς επειδή δεν ειναι ''χρωματισμένη'' με συναίσθημα. Φυσικά, υποτίθεται πως η απόκτηση της κριτικής σκέψης από τους Πολίτες αποτελεί 'ταμπού' για το σύστημα, αφού θα διαμόρφωνε ανθρώπους που πιθανόν να αντιστέκονταν στους μηχανισμούς χειραγώγησης και διαμόρφωσης των αποφάσεων από τους ιθύνοντες.

Στην Ελλάδα της κρίσης που αφήνει βαθιά σημάδια και του καθημερινού αγώνα για το αυτονόητο, θεωρείτε πως υπάρχει χώρος για τέτοιου είδους προβληματισμούς, χώρος για τη λογοτεχνία και γιατί;

Προφανώς και ζούμε σε μια εποχή όπου προέχει η επιβίωση, όμως αρνούμαι προσωπικά να δω το θέμα ως εκεί, γιατί το παραπάνω άλλοθι ισοπεδώνει την ανθρώπινη ύπαρξη. Και αδικεί την πολυπλοκότητα και τις ικανότητες των ανθρώπων ως όντων ανώτερων νοητικά. Ή την έμφυτη έφεση πολλών ανθρώπων να αναζητούν βαθύτερες αλήθειες, σε έναν κόσμο άλλωστε που κάθε άλλο παρά αυτονόητος ειναι.

Ψάχνετε μέσα από τους προβληματισμούς που παραθέτετε στο βιβλίο να βρείτε την αλήθεια, όπως και οι περισσότεροι από εμάς μια αναζήτηση ατελέσφορη, γιατί πάντα μας ξεφεύγει;

Κανείς μας δεν μπορεί να κατέχει ποτέ την απόλυτη αλήθεια, ακόμη κι αν νομίζει πως το κάνει, γιατί ζούμε σε μια απειρία πραγμάτων, καταστάσεων -και συνδυασμών μεταξύ τους- αλλά και λόγω των πεπερασμένων γνωστικών ορίων μας (όσο κι αν αναπτύσσεται διαρκώς η Επιστήμη και η Τεχνολογία). Ωστόσο, κάποιες -λίγες, έστω- νοητικές ''περιοχές'' επιτρέπουν τη γνώση μιας τελειωτικής και αμετάκλητης αλήθειας, τουλάχιστον σε δομικό επίπεδο, όπως η λογική ή τα μαθηματικά. Και από το εξωτερικό-δομικό επίπεδο μπορούμε να εφορμήσουμε σε βαθύτερα επίπεδα κατανόησης. Εξάλλου -και το αναφέρω στο βιβλίο- και μια σωρεία γνώσεων ακόμη, ατάκτως όμως ερριμμένων και χωρίς να περιβάλλονται από έναν γερό επιχειρηματολογικό σκελετό, καταντά άχρηστη.

Ποια ήταν η φιλοδοξία σας γράφοντας το συγκεκριμένο βιβλίο;

Να επιχειρήσω να θίξω θέματα που αφορούν όλους, ανεξάρτητα από τον χώρο και τον χρόνο (δια-χρονικά), καθώς και να θίξω ειδικές πτυχές τους, εκεί όπου θεωρώ πως επικρατούν κάποια στερεότυπα εσφαλμένα. Και μάλιστα μέσα και από συμπληρωματικά-παραδειγματικά κείμενα σχετικά με διάσημα γεγονότα ή πρόσωπα της ιστορίας ('Εμφύλιος', 'Πολυτεχνείο','Ολοκαύτωμα, 'Δίδυμοι πύργοι', Μπετόβεν, Ζαν-Πολ Σαρτρ, Γλέζος, Στραβίνσκι, Μαραντόνα, μεταξύ άλλων). Κείμενα με τα οποία επιχειρώ να ενισχύσω τα επιχειρήματα και τις ιδέες που κάθε φορά έχουν προηγηθεί.

Τι ετοιμάζετε για το μέλλον;

Υπάρχουν ιδέες, για διαφορετικές -μεταξύ τους- θεματολογίες, μέχρι να προκριθεί κάποια...