Γράφει: Λεύκη Σαραντινού

Ο Σπύρος Κιοσσές είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Αγγλία και στην Ελλάδα στον τομέα των κλασικών σπουδών και της εκπαιδευτικής έρευνας.

Σήμερα είναι μόνιμος κάτοικος Κομοτηνής και διδάσκων στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στο πεδίο της δημιουργικής γραφής. Τα διδακτικά του αντικείμενα περιλαμβάνουν τη νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία, τη διδακτική της λογοτεχνίας και τη δημιουργική γραφή.

Επιστημονικά, κριτικά και λογοτεχνικά δημοσιεύματά του έχουν φιλοξενηθεί στον περιοδικό και ημερήσιο τύπο.

Έχει συμμετάσχει στη συγγραφή συλλογικών έργων (Η θέση της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Ελληνοεκδοτική, 2010 και Γυναικείες και ανδρικές αναπαραστάσεις στη λογοτεχνία για παιδιά και για νέους, Παπαδόπουλος, 2013). Έργα του είναι τα παρακάτω: συλλογή ποιημάτων Το κάτω κάτω της γραφής (Μελάνι, 2018), Εισαγωγή στη δημιουργική ανάγνωση και γραφή του πεζού λόγου (Κριτική, 2018), Η λογοτεχνία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (κριτική, 2020) και Μεταγράφοντας την Τέχνη. Μουσεία, πινακοθήκες και χώροι πολιτισμικής κληρονομιάς ως τόποι δημιουργικής γραφής (Κλειδάριθμος, 2021 μαζί με τη Νάγια Δαλακούρα).

Εδώ μας παραχώρησε μία συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης για το συγγραφικό και διδακτικό έργο του.

Κάποιοι συγγραφείς, ιδίως όσοι διδάσκουν Δημιουργική Γραφή, θεωρούν ότι μέσω αυτής μπορεί κάποιος να βελτιώσει τον γραπτό του λόγο, να ανιχνευτούν νέα ταλέντα, ή ακόμη και να γίνει κάποιος μαθητευόμενος συγγραφέας μία μέρα. Άλλοι συγγραφείς, όμως, απορρίπτουν τη Δημιουργική Γραφή με το επιχείρημα ότι η συγγραφή είναι ένα ταλέντο το οποίο δεν διδάσκεται. Ως συγγραφέας ενός εγχειριδίου το οποίο σχετίζεται με τη Δημιουργική Γραφή και διδάσκων του αντικειμένου, θα ήθελα κι εσείς να τοποθετηθείτε επί του θέματος.

Η δημιουργική γραφή είναι μία συστηματική και οργανωμένη μύηση σε μηχανισμούς κατασκευής κειμένων σε συγκεκριμένα κειμενικά είδη και κυρίως αυτό της λογοτεχνίας, στις ποικίλες υποκατηγορίες του. Μπορεί να αξιοποιηθεί με ποικίλους τρόπους και στόχους, σε διαφορετικά πλαίσια. Ο σκοπός δεν είναι πάντα να γίνει κάποιος συγγραφέας. Λ.χ. στην εκπαίδευση ο βασικός στόχος είναι οι μαθητές να εξοικειωθούν με τον τρόπο της λογοτεχνίας, να δουν «εκ των έσω» πώς λειτουργούν τα λογοτεχνικά έργα, και άρα να γίνουν καλύτεροι αναγνώστες τους. Βεβαίως σε οργανωμένα εργαστήρια δημιουργικής γραφής ο στόχος συνήθως είναι οι συμμετέχοντες να γνωρίσουν ή να βελτιώσουν τις τεχνικές γραφής τους. Η γνώση της τεχνικής, ωστόσο, αν και απαραίτητη, δεν επαρκεί για τη συγγραφή αξιόλογων έργων, χωρίς την κλίση, το ταλέντο ή την έμπνευση. Η δημιουργική γραφή προσφέρει τη γνώση, την άσκηση, τη μαθητεία στη γραφή. Το ταλέντο καλλιεργείται αλλά δεν διδάσκεται.

Ποιο αφηγηματικό είδος θεωρείτε εσείς ότι είναι το δυσκολότερο στη συγγραφή;

Το κάθε είδος ενέχει τη δυσκολία του. Η συγγραφή λ.χ. εκτενών αφηγήσεων απαιτεί ιδιαίτερη οργάνωση, χρόνο, επιμονή, προσοχή στον τρόπο με τον οποίο θα αξιοποιήσεις τις δυνάμεις σου, όπως σε έναν αγώνα δρόμου μακρινών αποστάσεων. Η σύντομη φόρμα είναι μια άσκηση στη λιτότητα, τη συμπύκνωση, την ακρίβεια, σα να τρέχεις ένα συγγραφικό «πενηντάρι». Επίσης, κάθε υπο-είδος συνδέεται με άλλου είδους «προετοιμασία» και απαιτήσεις (π.χ. στο ιστορικό μυθιστόρημα συχνά πρέπει να κάνεις συστηματική έρευνα του χωροχρόνου, κ.λπ.). Και φυσικά, είναι και θέμα συγγραφικής ιδιοσυγκρασίας: σε ποιο είδος αισθάνεται κανείς πιο άνετα να εκφραστεί.

Θα γράφατε ποτέ μυθιστόρημα;

Δεν είναι κάτι το οποίο αποκλείω, αλλά προς το παρόν με ενδιαφέρει η σύντομη φόρμα: διηγήματα, μικροδιηγήματα ή αφηγήματα-αστραπή, και ποίηση.

Πείτε μας δυο λόγια για τους δικούς σας αγαπημένους συγγραφείς και τα συνήθη αναγνώσματά σας.

Δεν έχω κάποιον αγαπημένο συγγραφέα αλλά μάλλον αγαπημένα συγγράμματα, στα οποία επανέρχομαι σε διάφορες στιγμές της ζωής μου. Γενικά διαβάζω διαφορετικά είδη λογοτεχνίας, από «κλασική» μέχρι σύγχρονη, ελληνική και ξένη, ανάλογα με τις αναγνωστικές μου ανάγκες. Αγαπώ πολύ την ποίηση και το διήγημα.

Ως τέως διδάσκων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και νυν της Τριτοβάθμιας, θα ήθελα να μου πείτε κατά πόσον εσείς συμμερίζεστε τα αισθήματα απαισιοδοξίας που έχουν οι περισσότεροι διδάσκοντες για το μέλλον της νέας γενιάς και τη σχέση του με τον γραπτό λόγο και τα βιβλία γενικά. Πώς είναι, λοιπόν, εκπαιδευτικά τα πράγματα στη χώρα μας;

Δεν θα μιλήσω για διαφορές σε γενιές. Τα πράγματα στη σχέση των σημερινών νέων με τη λογοτεχνία νομίζω είναι όπως ήταν πάντα. Αν οι μαθητές έχουν μια τραυματική εμπειρία στη σχέση αυτή κατά τα χρόνια του σχολείου, αν συνδέσουν τη λογοτεχνική ανάγνωση με καταναγκασμό, εξετάσεις, άγχος κ.λπ., είναι πολύ δύσκολο (αν και όχι ακατόρθωτο) να αποκατασταθεί η σχέση αργότερα. Αν, αντίθετα, στοχεύσουμε στην καλλιέργεια της αγάπης για τη λογοτεχνία, αυτό που ονομάζουμε φιλαναγνωσία, αν νιώσουν την απόλαυση της λογοτεχνικής ανάγνωσης, αν έρθουν σε επαφή έστω με ένα βιβλίο που θα «μιλήσει» στην ψυχή τους, τότε είναι πολύ ευοίωνα τα πράγματα, κατά την άποψή μου.

Τι θεωρείτε ότι πρέπει να αλλάξει στα σχολεία προκειμένου να βελτιωθεί η σχέση των παιδιών με το βιβλίο και την παραγωγή του γραπτού λόγου; Είτε υπέρ των ομάδων φιλαναγνωσίας στο σχολείο;

Ναι, βεβαίως και είμαι υπέρ των ομάδων φιλαναγνωσίας στο σχολείο. Ακόμη καλύτερα θα ήταν αν όλη η τάξη, στο πλαίσιο του λογοτεχνικού μαθήματος, γινόταν μια ομάδα φιλαναγνωσίας. Για να γίνει αυτό χρειάζονται αλλαγές: στο θεσμικό πλαίσιο, στα εγχειρίδια, στον τρόπο αξιολόγησης, κυρίως όμως στη στάση μας προς τη λογοτεχνία ως «μάθημα» και ως μορφή επικοινωνίας.

Οι αλλαγές που έγιναν πριν από δύο περίπου χρόνια στο μάθημα της Λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση θεωρείτε ότι βελτίωσαν την κατάσταση;

Γενικά οι αλλαγές είναι ευπρόσδεκτες, υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις: να γίνονται με τρόπο συστηματικό, μεθοδικό, να στοχεύουν στην ουσία. Να μην είναι «αλλαγή για την αλλαγή». Στο μάθημα της λογοτεχνίας γίνεται σοβαρή προσπάθεια τόσο θεσμικά όσο και μέσα στην τάξη: οι συνάδελφοι αγαπούν το μάθημα και προσπαθούν να αξιοποιήσουν ό,τι μέσα διαθέτουν για να το καταστήσουν θελκτικό στους μαθητές.

Ακούγεται συχνά η άποψη ότι θα ήταν ορθό να διδάσκονται στο σχολείο ολόκληρα κείμενα στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και όχι αποσπάσματα. Ο αντίλογος λέει όμως ότι τα παιδιά θα ήταν προτιμότερο να έρθουν σε επαφή με όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας και ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής προκειμένου να ανακαλύψουν ποιο από αυτά τους ταιριάζει και τους ικανοποιεί ως αναγνώστες. Μήπως, λοιπόν, θα έπρεπε οι φιλόλογοι στα σχολεία να μην εμμένουν τόσο πολύ σε πολύωρες φιλολογικές αναλύσεις των κειμένων που κουράζουν τελικά τα παιδιά και απομακρύνουν τη χαρά της ανάγνωσης;

Αναμφίβολα η γνωριμία με λογοτεχνικά έργα μέσω αποσπασμάτων που ανθολογούνται στα εγχειρίδια μπορεί να αποτελέσει αφορμή να αναζητήσουν οι μαθητές το έργο και να το διαβάσουν ολόκληρο. Ωστόσο, πάντα θεωρούσα πολύ σημαντική την επαφή με το σύνολο του έργου. Διαφορετικά είναι αποσπασματική και ημιτελής η απόλαυση, η αισθητική εμπειρία. Επομένως, σύντομα διηγήματα και ποιήματα, που μπορούν να διαβαστούν ολόκληρα, ενδείκνυνται για το μάθημα της λογοτεχνίας. Από κει και πέρα, η ανάγνωση ολόκληρων μυθιστορημάτων, στην τάξη και στο σπίτι, ατομικά και ομαδικά, κατά τη διάρκεια της χρονιάς είναι κάτι πολύ σημαντικό και προς αυτή την κατεύθυνση, από όσο γνωρίζω, κινούνται τα νέα Προγράμματα Σπουδών για τη λογοτεχνία, τα οποία θα ολοκληρωθούν σύντομα. Ως προς τις «πολύωρες φιλολογικές αναλύσεις», δεν είναι απλά κουραστικές, αλλά περιττές και καταστροφικές. Οι μαθητές μας δεν είναι «μικροί φιλόλογοι», αλλά υπό εξέλιξη αναγνώστες. Πρέπει να μάθουν να διαβάζουν αποτελεσματικά τα λογοτεχνικά κείμενα, να κατανοούν λ.χ. τη λειτουργία της μεταφοράς ή της συνδήλωσης, ωστόσο ο στόχος είναι η απόλαυση των κειμένων και η προσωπική, βιωματική επαφή τους με αυτά. Κανείς δεν μπορεί και δεν πρέπει να διαβάζει και να ερμηνεύει τα κείμενα για μας, ερήμην μας …

Είστε συγγραφέας, εκτός των άλλων, και μίας πρωτότυπης ποιητικής συλλογής, Το κάτω κάτω της γραφής, με κύριο θέμα στις σελίδες του τη γραφή, τις λέξεις, αλλά και τον έρωτα και την έκφρασή του μέσα από τον γραπτό λόγο. Σε κάποια ποιήματα της συλλογής σας, ιδιαίτερα στο εγερτήριο, διαφαίνεται μία σχεδόν ερωτική σχέση του ποιητή με το γραπτό του. Ισχύει και σε σας αυτό; Η σχέση του ποιητή και του συγγραφέα με τα γραπτά του μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει και μία ερωτική χροιά;

Η συγγραφή, η λογοτεχνική, αλλά και η επιστημονική, δεν μπορεί να είναι μηχανιστική και ψυχή, έτσι τουλάχιστον το νιώθω εγώ. Αλίμονο αν δεν αγαπήσουμε τα γραπτά μας, αν δεν νιώσουμε ερωτευμένοι με τις λέξεις μας, ακόμη κι αν νιώσουμε στο τέλος «προδομένοι». Η γραφή, όπως κι ο έρωτας, είναι ένα ρίσκο, που όμως αξίζει να πάρουμε.

Τελικά για ποιον λόγο όλοι σχεδόν οι ποιητές, αλλά και οι περισσότεροι αναγνώστες της ποίησης συγκαταλέγουν τον Καβάφη ανάμεσα στους αγαπημένους τους ποιητές; Τι είχε αυτός που δεν είχαν οι άλλοι; Ως φιλόλογος και ποιητής, φαντάζομαι ότι μπορείτε να μας καταθέσετε τη δική σας άποψη!

Το έργο του Καβάφη είναι ένα «μάθημα» εκφραστικής πύκνωσης, λιτότητας κι ακρίβειας. Ο Καβάφης επιτυγχάνει την προσωπική εμπειρία, παρατήρηση, σκέψη ή φαντασία να τα καταστήσει βίωμα δυνάμει συλλογικό, το οποίο ο αναγνώστης οποιασδήποτε εποχής συν-αισθάνεται και συμ-βιώνει. Μιλά ανεπιτήδευτα για θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο από κτίσεως κόσμου. Αυτό είναι βασική προϋπόθεση του «κλασικού», κατά την άποψή μου.

Σπύρο σε ευχαριστώ πολύ!